გამცილებლები
ტექსტი: ცირა გვასალია
ფოტო: საბა შენგელია
კონფიდენციალურობის დაცვის მიზნით, სტატიაში მოხსენიებული ყველა პაციენტის სახელი შეცვლილია
თბილისში, ლისის ტბაზე, პალიატიური მოვლის ჰოსპისის მეორე სართულზე, ასეთი წითელი წარწერა მიიქცევს თქვენს ყურადღებას:
DANGER – JOSEPH'S ROOM
თუ კაბინეტის კარს შეაღებთ, მაგიდასთან მჯდარი დაქანცული ექიმი დაგხვდებათ, რომელიც თავის პროფესიულ რუტინაშია დაკარგული. ეს ექიმი სოსო აბესაძეა – ონკოლოგი და პალიატიური მოვლის სპეციალისტი [“JOSEPH” “სოსოს” ინგლისური ვარიანტია].
ექიმს უამრავი საქმე აყრია თავზე: ხან კონსილიუმის ტექსტს აწერს წელს, ხანაც პაციენტების დიაგნოზებს კითხულობს, ზოგს – საშიშს, ზოგს – არც ისე; ხან სატელეფონო ზარებს პასუხობს. ხანაც პაციენტების ახლობლებს ესაუბრება, რომლებმაც საგულდაგულოდ დაუმალეს სასიკვდილო დაავადების დიაგნოზი ოჯახის წევრებს და ამ ინფორმაციის შენახვის ტვირთს ექიმთან ერთად იზიარებენ.
ექიმს დერეფანში 70 წელს მიტანებული ქალბატონი თავის ქალიშვილთან ერთად ელოდება. სოსო აბესაძესთან ის უბნის ექიმმა გაგზავნა. ხანდაზმულ ქალბატონს სიარული უჭირს. ის ნელი ნაბიჯებით შედის ექიმის კაბინეტში, მაგიდასთან ჯდება და მას თურქული კლინიკიდან წამოღებულ ბოლო გამოკვლევის დიაგნოზსა და ექოსკოპიის პასუხებს აწვდის.
ექიმი დიაგნოზს ყურადღებით ეცნობა. შემდეგ რენტგენის სურათს მზის შუქზე აკვირდება.
პაციენტს მკერდის მეოთხე სტადიის ავთვისებიანი სიმსივნე აქვს.
მისმა ქალიშვილმა ეს იცის, დედას კი – მეორე სტადია ჰგონია; ექიმი მკერდს სინჯავს. პაციენტს მარცხენა ძუძუს ქსოვილების დიდი ნაწილი მუქი ყავისფერი აქვს, ზედაპირი – გამკვრივებული, მარცხენა მკლავი კი – დასიებული. ქალის კლინიკური სტატუსიც უმძიმესია: მე-4 ჯგუფი, რაც მისი სიცოცხლის ხანგრძლივობას, თეორიულად, რამდენიმე თვით განსაზღვრავს. ონკოლოგები ამ დროს ამბობენ, რომ პაციენტს ექვსი თვის სიცოცხლე დარჩენია.
ქალი ამბობს, რომ წლების წინ ქიმიოთერაპია დაუნიშნეს. მკურნალობის ეს სტრატეგია მან სასტიკად უარყო და დანიშნული ქიმიოთერაპიის კურსის ჩატარებაზე თვითონვე თქვა უარი.
– რატომ არ დაეთანხმეთ? – ეკითხება ექიმი.
– ქიმიკოსი ვარ, მაგრამ ქიმიოთერაპია არ მიყვარს... ადამიანები სახეზე რომ იშლებიან, თმები სცვივათ...
ქალბატონი ქრონიკულ ტკივილებს უჩივის.
– სად არის ტკივილები?
– ძუძუში და იღლიაში. ორი გამაყუჩებელი გამიკეთეს და არ გააყუჩა.
– ძილი როგორი გაქვთ?
– ნორმალური.
– უნდა ვილაპარაკოთ იმაზე, თუ როგორ ვუშველოთ ტკივილებს.
– თქვენ რას მირჩევთ?
– გადახვიდეთ მცირეოდენი დოზის მორფინზე – დღეში 30 მილიგრამი, მაგალითად.
სიტყვა „მორფინის“ ხსენებაზე ქალბატონი შეცბება.
– რას იტყვით, იგივე გამაყუჩებელი რომ დავიტოვო?
– თქვენი ორგანიზმი ისედაც დაუძლურებულია. დამატებით ნიმესილი არ სჭირდება. საქართველოში მიჩნეულია, რომ მორფინი არის ან კიბოს ბოლო სტადიის წამალი, ან – სიკვდილისწინა წამალი. სინამდვილეში, მორფინი ტკივილგამაყუჩებელია. ინიშნება მაშინ, როცა ადამიანს ძლიერი ტკივილები აქვს. სწორად დანიშნული მორფინი ფსიქოლოგიურ დამოკიდებულებას არ იწვევს, – უხსნის ექიმი პაციენტს.
ქალბატონი ცოტა ხანს ფიქრობს. საბოლოოდ, მორფინის მიღებაზე მაინც უარს ამბობს.
ეს არაა პირველი შემთხვევა ონკოლოგის გამოცდილებაში, როდესაც პაციენტი მძიმე დიაგნოზს ვერ ეგუება. არ იღებს. არ იტარებს იმ მკურნალობას, რომელიც დიაგნოზიდან გამომდინარეობს: ხან მორფინზე ამბობს უარს, ხან – ქიმიოთერაპიაზე, ხანაც ამბობს, რომ სიმსივნური უჯრედები აბაზანაში დაცემის შემდეგ გაჩნდა.
„ტანჯვა-წამების მარეგულირებელი“ – სოსო აბესაძე თავის პროფესიას მოკლედ ასე აღწერს.
პაციენტებისთვის ქრონიკული ტკივილის შემსუბუქებაზე ზრუნვა მან პირველად 12 წლის წინ დაიწყო. მანამდე, თავისი ონკოლოგიური პრაქტიკის განმავლობაში, არაერთხელ უთქვამს: „სამწუხაროდ, თქვენს შემთხვევაში, მედიცინა უძლურია, რამით დაგეხმაროთ“.
2002 წელს კი თბილისში უნგრელი ონკოლოგები ჩამოვიდნენ და პალიატიური მოვლის შესახებ პირველად ასეთი რამ გაუზიარეს ქართველ კოლეგებს:
„არ არსებობს პაციენტის ისეთი მდგომარეობა, სადაც პალიატიური მოვლა მას ვერ დაეხმარება“.
აქ იგულისხმებოდნენ ადამიანები, ვისაც მძიმე დაავადების ბოლო სტადია ჰქონდათ, ან ისეთი ტკივილები აწუხებდათ, რომელთა გაყუჩება აუცილებელი იყო.
პალიატიური მოვლა ებრძვის არა დაავადებას, არამედ სიმპტომებს,
რომლებიც გაჩნდა, როგორც ამა თუ იმ დაავადების შედეგი. ტკივილი, როგორც უკურნებელი ან ქრონიკული [არამომაკვდინებელი] დაავადების ერთ-ერთი მთავარი სიმპტომი, პალიატიური მოვლის ძირითადი სამიზნეა. მტანჯველ ტკივილებს ებრძვიან სახლში ან ჰოსპისში, სადაც გარემო მაქსიმალურად ჰგავს სახლს და სადაც ადამიანი გადადის მაშინ, როცა ტკივილის მართვა სახლის პირობებში რთულდება.
1960-იან წლებში, კიბოს დიაგნოზი ერთ-ერთი ყველაზე საშიში „განაჩენი“ იყო. კიბოთი დაავადებუი ხალხის უმრავლესობა საავადმყოფოებში, ტკივილით გატანჯული, ახლობლების გარემოს მოკლებული, ხშირად მარტო, იღუპებოდნენ. ამიტომ, 1967 წლის 13 ივლისს ბრიტანელმა სოციალურმა მუშაკმა და მედდამ სესილი სონდერსმა პირველი ჰოპსისის აშენება დაიწყო. მისი იდეით,
ჰოსპისი უნდა ყოფილიყო ადგილი, რომელიც სახლს უფრო მოგაგონებდა, ვიდრე – ინსტიტუციას,
სადაც ადამიანი სიცოცხლის ბოლო თვეებს ახლობლების გარემოცვაში, ტკივილის გარეშე გაატარებდა.
თამარ კვიჟინაძე სწრაფი და ენერგიული ნაბიჯებით მიაბიჯებს ვერცხლის ქუჩაზე, თავისი ერთ-ერთი პაციენტის სახლისკენ.
პროფესიით ექთანი და პალიატიური მოვლის სპეციალისტი, თამარი თბილისში ჰოსპისური სერვისების და შინ ზრუნვის სფეროში მომუშავე ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური პერსონაა. ის საქართველოს საპატრიარქოს ფერისცვალების დედათა მონასტერთან არსებული მოწყალების ცენტრის შინ ზრუნვის სამსახურის კოორდინატორია.
– პალიატიური მოვლა მიზნად არ ისახავს არც სიცოცხლის გახანგრძლივებას, არც გარდაცვალების დაჩქარებას. ჩვენი ძირითადი მისია, გარდაცვალებამდე პაციენტის სიცოცხლის ხარისხის გაუმჯობესებაა. რა არის ჩვენი პროფესია? ბებიაქალი სიცოცხლეს იღებს.
ჩვენ სიცოცხლეს ვუშვებთ. ჩვენ გამცილებლები ვართ.
თამარი ქუჩიდან მარჯვნივ უხვევს და იტალიურ ეზოში შედის. რკინის კიბეებს მარდად აივლის და სახლში შედის. ქალბატონ მარიამს წამოდგომა არ შეუძლია: შაქრიანი დიაბეტის გამო, სამი წლის წინ ორივე ფეხზე განგრენა განუვითარდა. ერთი წლის შუალედით კი ორივე ფეხი მოკვეთეს.
თამარი მარიამის პირდაპირ სკამზე ჯდება და ტრადიციულ კითხვებს უსვამს.
– შეჭამე?
– არა, ორ საათზე მიწევს.
ჯერ თორმეტის თხუთმეტი წუთია. თამარი სკამს წინ აჩოჩებს და პაციენტს უფრო უახლოვდება. მის მაჯას იღებს და პულსს უსინჯავს. მარიამი თამარს წვრილად აბარებს ანგარიშს.
– ჯერ ერთი ხელი დამიბუჟდა და ახლა მეორე მიბუჟდება. გულზე წყალი დგასო და ქვეყანა წამლებს მასმევენ. მადა დავკარგე. თითქოს გულიც მერევა.
– შავი შაქრის კუბიკები ან შავი შოკოლადი რატომ არ გიდევს წინ? ინსულინზე რა ვქენით?
– დღეში ორჯერ მიკეთებენ.
– ძილი?
– წუხელ მთელი ღამე მეძინა. ვუსმენდი მუსიკას და ვერ შევამჩნიე, როგორ ჩამეძინა. გავიღვიძე და მუსიკა ისევ ჩართული იყო.
მარიამი 9 წელია უსინათლოა. 36 წელია, რაც შაქრიანი დიაბეტი აქვს და 20 წელია ინსულინოთერაპიაზეა. ორჯერ გადაიტანა ინფარქტი. აქვს გულის უკმარისობა. მას შემდეგ, რაც დედა გარდაეცვალა, სახლშიც სრულიად მარტო დარჩა. თავიდან თამარ კვიჟინაძის და მისი მედდების პაციენტი მარიამის დედა იყო. დედის გარდაცვალების შემდეგ, მარიამის ჯანმრთელობის მდგომარეობაც გაუარესდა. ამიტომ, თამარმა და მისმა გუნდმა ისიც აიყვანეს აღრიცხვაზე. მას მერე, უკვე ოთხი წელია, რაც შაბათ-კვირის გარდა, ყოველდღე მიდიან მარიამის სახლში, ვერცხლის ქუჩაზე. ცივ საჭმელს უთბობენ.
აჭმევენ. ბანენ. ინსულინს უკეთებენ. პულსს უსინჯავენ. ამხნევებენ. დაახლოებით ორი საათის შემდეგ კი, მიდიან.
ზოგჯერ შეიძლება ორ საათზე მეტ ხანსაც დარჩნენ – გააჩნია მარიამის მდგომარეობას და საჭიროებებს. როცა მედდები მიდიან, ინსულინს ახლოს უდებენ, რომ მათ არყოფნაში აღებაც შეძლოს და გაკეთებაც.
თამარი ახლაც იმავეს სთავაზობს: ხომ არ უნდა, დროებით ჰოსპისში გადავიდეს? მარიამს ამ კითხვაზე პირდაპირი პასუხი არ აქვს. ჰოსპისი კარგია, მაგრამ სახლი მაინც არ არის.
– მაინც დაფიქრდი.
მარტო ყოფნის დროს გარე სამყაროსთან კომუნიკაციისთვის, მარიამს საწოლის წინ ორი ტელეფონი უდევს: მობილური და ქალაქის. კომუნიკაციის ეს საშუალებები ერთი ხელის გაწვდენაზეა:
ტელეფონის ასაღებად წამოდგომა საჭირო არაა.
როცა ჯანმრთელობის მდგომარეობა უარესდება, მარიამი თამართან, ფერისცვალების ჰოსპისში გადადის ერთი თვით, ან ცოტა მეტი ხნით და მერე ისევ შინ ბრუნდება.
პალიატიური ზრუნვის პაციენტები მხოლოდ ონკოლოგიური პაციენტები არ არიან.
პროგრამა ეხებათ იმ ადამიანებსაც, რომლებიც გაუარესებული ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო, მედდების დახმარებას საჭიროებენ.
მაგალითად, პალიატიური პაციენტი შეიძლება იყო ოსტეოქონდროზით დაავადებული ადამიანი, რომელსაც ტკივილების მართვა მთელი ცხოვრება სჭირდება, თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ის მალე მოკვდება.
თამარ კვიჟინაძეს და მისი მედდების ჯგუფს თბილისის მასშტაბით 60-მდე ბენეფიციარი ჰყავთ [რიცხვი მუდმივად იცვლება პაციენტების მდგომარეობიდან გამომდინარე]. ეს ბევრად ნაკლებია მოთხოვნაზე. ხარისხიანი მომსახურება პაციენტების რაოდენობის შეზღუდვას მოითხოვს: მოწყალების ცენტრს მხოლოდ 15 მედდა ჰყავს, რომელიც ემსახურება როგორც ჰოსპისს, ასევე შინ ზრუნვის ბენეფიციარებს თბილისის მასშტაბით. თითოეული მათგანი ყოველდღე ერთ პაციენტთან დაახლოებით ორი საათით რჩება. თუმცა გააჩნია, შეიძლება ბევრად მეტიც დასჭირდეთ, თუ პაციენტის მდგომარეობა მძიმდება.
ბენეფიციართა პროგრამაში ჩართვის მთავარი კრიტერიუმი მაინც ონკოლოგიური დიაგნოზი და მისი თანმდევი გართულებებია.
პალიატიური მოვლის პირველი ჰოსპისი საქართველოში 2004 წელს, სოსო აბესაძის და მისი კოლეგების ინიციატივით გაიხსნა. თავდაპირველად, რვასაწოლიანი იყო. შენობა ჰოსპისის იურიდიულ საკუთრებაში არასოდეს ყოფილა: ფართი ონკოლოგიის ეროვნული ცენტრის ერთ-ერთ ფლიგელში იყო.
ეს ჰოსპისი დღემდე ყოფილ ონკოლოგიის ეროვნულ ცენტრსაა შეკედლებული. ამჟამად იქ 18 საწოლი დგას და, როგორც წესი, სულ დაკავებულია.
ავადმყოფის ოჯახის წევრებისთვის საწოლის მაძიებელი შვილების თუ შვილიშვილების უწყვეტი რიგი ჰოსპისის ექიმ ეკა აბზიანიძის ოთახში სულ დგას.
ექიმის ოთახში შემოსულ და-ძმას აინტერესებს, შეიძლება თუ არა მათი დედის აქ გადმოყვანა. დედას მე-4 სტადიის სიმსივნის დიაგნოზი აქვს. ეკა ექიმი და-ძმას უხსნის, რომ საწოლი რომ გათავისუფლდეს, ან ვინმე უნდა გარდაიცვალოს, ან გაიწეროს. ამჟამად იქ ადგილი არაა. ზოგი ფორმა 100-ს ითხოვს, რათა სიკვდილთან თუ ტკივილთან მებრძოლი მშობელი ან ნათესავი სახლში წაიყვანოს და კუთვნილი მორფინის დოზაც წაიღოს, გზაში პოლიციასთან პრობლემების გარეშე. ორ მამაკაცს აინტერესებს, რა ღირს ჟანგბადის ბალონები, სად შეიძლება მათი შეძენა ან ქირაობა.
პალიატიური მოვლის პროგრამა საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ნაწილი არ არის. ის ცალკე მდგომი ვერტიკალური პროგრამაა, რომლის ორივე კომპონენტზე – ჰოსპისურ სერვისებსა და შინ მოვლაზე – სახელმწიფო წელიწადში დაახლოებით მილიონ ლარზე მეტს ხარჯავს.
პროგრამის სტაციონარული სერვისის კომპონენტისთვის ერთი დღე საწოლისთვის სახელმწიფო 75 ლარს გამოყოფს. საქართველოს ყველა მოქალაქეზე სახელმწიფო ფარავს ამ ფასის 70 პროცენტს; პენსიონერებისთვის – 90 პროცენტს; უმწეოებსა და შიდსის ვირუსის მატარებელ პირებს ჰოსპისის საწოლი უფასოდ ეკუთვნით.
პალიატიური პაციენტის სტაციონარულ საწოლზე ერთი დღის ღირებულება, 75 ლარი, 2004 წელს დამტკიცდა და დღესაც, ეროვნული ვალუტის მრავალგზის ინფლაციის, მედიკამენტებსა და სამედიცინო მომსახურებაზე ფასების გაზრდის მიუხედავად, იგივეა.
75 ლარი უნდა ეყოს საწოლს, მედიკამენტებს, გამოკვლევას, ჟანგბადის ბალონებით მომარაგებას, ელექტროენერგიას, წყალს და სხვა ხარჯებს, რაც ერთ სტაციონარულ ავადმყოფს ერთი დღის განმავლობაში სჭირდება.
მთელ ქვეყანაში, დაახლოებით, 5 000 საქართველოს მოქალაქეს სჭირდება პალიატიური მოვლა, მათ შორის, 800-ზე მეტი ბავშვია.
მათთვის დაიწყო ზუსტად პირველი ბავშვთა ჰოსპისის მშენებლობა 2015 წელს. პროექტის ინიციატორი და ერთ-ერთი დონორი ფონდი „ღია საზოგადოება საქართველოა“ [პროექტს სხვა დონორებიც ჰყავს]. როცა ჰოსპისი აშენდება, 0-18 წლამდე ასაკის 12 ბავშვს მიიღებს სტაციონარულად, თუმცა ასევე ექნება 30-ადგილიანი დღის ცენტრიც და მშობლებს შეეძლებათ, ბავშვები იქ საღამომდე დატოვონ. თავიდან ყველა სერვისი უფასო იქნება.
საღამოა. შინ მოვლის პაციენტებიდან დაბრუნებული, თამარ კვიჟინაძე ფერისცვალების ჰოსპისში ბრუნდება. ამ ჰოსპისს 6 საწოლი აქვს. თამარი ყველა ოთახში შედის და ყველას მდგომარეობას ამოწმებს. ჰოსპისის ერთ ბენეფიციარს პროგრესირებადი დემენცია აქვს, თამარს ვერ ცნობს.
– A Bы что, опять пришли?! – ეკითხება გაკვირვებული.
– Да, к сожалению, я опять пришла! Чуть-чуть побуду, потом уйду и всё! – მხიარულად პასუხობს თამარი.
– A где мой врач? – აგრძელებს ქალბატონი ვითარებაში გარკვევას.
2009 წლიდან, ფერისცვალების მოწყალების ცენტრში მედდად მუშაობა ნანული ცალანმა დაიწყო. ნანული ახლა 30 წლისაა. 4 წლის წინ, ერთი ახალგაზრდა პაციენტი ჰყავდა. ნუცას კუჭქვეშა ჯირკვლის ბოლო სტადიის სიმსივნე ჰქონდა. მშობლები დიაგნოზს უმალავდნენ. ერთ დღესაც, მისი დიაგნოზი მის საწოლთან ახლოს მოხვდა. როცა ნანული ნუცას სანახავად მივიდა, დაინახა, რომ მას საკუთარი დიაგნოზი ხელში ეჭირა და კითხულობდა.
ნანული დაიბნა. არ იცოდა, რა ეთქვა. ნუცას რეაქციამ კიდევ უფრო დააბნია: ავადმყოფს დიაგნოზის განხილვა არ დაუწყია.
– აისხლიტა. არ შეიმჩნია. არ უნდოდა, რომ გაეგო.
ნანულის ნანოს ეძახდა. იმ დღეს, თავის საყვარელ ნანოს ეზოში ჩაყოლა სთხოვა: უკვე იმდენად დასუსტებული იყო, რომ მარტო ვერ დადიოდა. ეს მისი ბოლო გასეირნება იყო საკუთარი სახლის ეზოში. მეორე დღეს ფერისცვალების ჰოსპისში გადაიყვანეს. ნანული ატყობდა, რომ ნუცას აგრესია გაუჩნდა მშობლების მიმართ, რომლებმაც მას დიაგნოზი დაუმალეს. დაუმალეს დედის ავადმყოფობაც, რომელსაც ასევე სიმსივნე ჰქონდა.
ათი წლის წინ ონკოლოგმა სოსო აბესაძემ პატარა კვლევა ჩაატარა. დაახლოებით 400-მდე ადამიანი გამოჰკითხა და ორი კითხვა დიაგნოზზე ინფორმირებას მიუძღვნა. პირველი კითხვა ასეთი იყო: „თქვენი ოჯახის წევრებს რომ კიბო სჭირდეთ, ეტყოდით თუ არა, ან მოგვცემდით თუ არა უფლებას, რომ დიაგნოზი მისთვის გვეთქვა?“. 90 პროცენტზე მეტი პასუხი მიიღო – „არა“. ამას მოჰყვებოდა შემდეგი კითხვა:
„თქვენ რომ გქონდეთ კიბო, გენდომებოდათ თუ არა, გცოდნოდათ თქვენი დიაგნოზი?“. 80 პროცენტზე მეტმა უპასუხა – „კი“.
ნუცა დიაგნოზის დეტალებს პრინციპულად არ განიხილავდა ნანოსთან. სოციალურ ქსელ „ოდნოკლასნიკებში“ კი ხშირად დებდა ერთი და იმავე შინაარსის მქონე სტატუსებს: „ღმერთო, დასრულდეს მალე“. როცა ნანული ეკითხებოდა, რისი დამთავრება უნდოდა, ნუცა პასუხობდა:
„ტკივილები მინდა დასრულდეს“.
გარდაცვალებამდე ნუცას საკუთარ ოთახში დედა და ბაბუა არ შეუშვია. არც სახლის ოთახში უშვებდა მათ და არც – ჰოსპისის. დიაგნოზის დამალვის გარდა, სხვა რამეზეც იყო გაბრაზებული: უნდოდა, რომ მშობლებს საზღვარგარეთ წაეყვანათ სამკურნალოდ.
ბაბუა ჰოსპისში მაინც დადიოდა. ნუცას ფანჯარასთან დადგებოდა ცოტა ხნით და ისევ უკან მიდიოდა.
ნანული ნუცას სთხოვდა, რომ ბაბუა ოთახში შეეშვა.
– მიეცი უფლება, შემოვიდეს.
ბაბუის სტუმრობიდან რამდენიმე დღეში ნუცა ჰოსპისში გარდაიცვალა, საკუთარი 22-ე დაბადების დღიდან რამდენიმე დღეში. წინა ღამეს ნანოს მორიგეობა იყო.
– მადლობა ღმერთს, არ შევესწარი.
როცა სიკვდილი დგება, ადამიანის სხეულზე შესამჩნევი გარეგნული ცვლილებები იწყება.
კანი ფერმკრთალდება. ფრჩხილებქვეშა კანი ცისფრდება. ფეხები მოწითალო ხდება და გრილდება. სუნთქვა იცვლება და ირევა.
ავადმყოფმა, შესაძლოა, ნახევარ წუთს ინტენსიურად ისუნთქოს და შემდეგ შედარებით მოეშვას. შემდეგ სუნთქვა ისევ ხშირდება, შემდეგ ისევ უფრო ნაკლებინტენსიური ხდება. მხედველობა იმღვრევა და ბუნდოვანი ხდება.
ეს სიმპტომები ნაცნობია ყველა მედდისთვის, ვისაც ჰოსპისში უმუშავია. და მაინც, ნანული ცალანს, მედდად მუშაობის ათწლიანი გამოცდილების მიუხედავად, განსაკუთრებული გულჩვილობა დასჩემდა სიკვდილის მიმართ.
„ძალიან მეშინია განშორების. გარდაცვალებაც ხომ განშორებაა. ვფიქრობდი, რომ როგორც კი ეს მომენტი დადგებოდა, რომ ვინმე ჩემს ხელში გარდაიცვლებოდა, იმ დღეს დასრულდებოდა ჩემი მედდად მუშაობა. ვფიქრობდი, შევყრიდი მთელ მოწყალების დებს და აქედან გავიქცეოდი“, – ამბობს ნანული.
ზუსტად 15 დღის წინ დადგა ის დღეც, როცა ნანულის მორიგეობა და ერთი პაციენტის ტერმინალური მდგომარეობა ერთმანეთს დაემთხვა. თამარ კვიჟინაძემ, ჰოსპისის კოორდინატორმა, იცოდა, რომ იმ ღამეს პაციენტი ცუდად იყო და შეიძლებოდა გარდაცვლილიყო.
„ეს დღეც ხომ უნდა დადგეს, როცა ნანომ სიკვდილს თვალებში უნდა ჩახედოს“, – გადაწყვიტა თამარმა გულში და ნანოს მორიგეობის გაცვლა არ შესთავაზა.
ნანული იხსენებს, რომ პაციენტს განსაკუთრებით ბოლო ამოსუნთქვა გაუჭირდა. თვითონ ბოლო წუთამდე იმედი ჰქონდა, რომ პაციენტი დილამდე გაატანდა. უკვე 3 საათი იყო. ნანულის მომაკვდავთან მარტო დარჩენაზე გაფიქრებასთან ერთად, გული ეკუმშებოდა. გარეთ ძლიერ წვიმდა და მედდებთან სახლში დარეკვა და მათი გაღვიძება მოერიდა. ჰოსპისის მუდმივი რეზიდენტი მონაზონი მარიამი გააღვიძა და გარდაცვლილის გაპატიოსნების პროცესში უბრალოდ დასწრება სთხოვა.
ბოლოს პაციენტმა რამდენიმეჯერ მძიმედ ამოიხვნეშა და შემდეგ ერთი ძლიერი ხმა ამოუშვა. შემდეგ დამშვიდდა. სახე დაულაგდა.
ნანულიმ მარტომ გაიარა ყველა პოსტმორტემ რიტუალი: გარდაცვლილის თვალებს პირდაპირ ჩახედა და აღმოაჩინა, რომ გუგები არაბუნებრივად გაფართოებულიყო. მაჯის და ყელთან პულსის ცემა გაუსინჯა. სუნთქვას მკერდიდანაც მოუსმინა. დარწმუნდა, რომ სიკვდილის ყველა ნიშანი დამდგარიყო. შემდეგ კათეტერები თვითონ მოაცილა. პირი აუკრა – თვალები გარდაცვლილმა ისედაც თავად დახუჭა. მერე სასწრაფოში დარეკა. სამი საათის შემდეგ მოსული სასწრაფოსგან გარდაცვლილის მოწმობა აიღო. დილას, როდესაც მორიგე მედდა მოვიდა, ნანულის ყველაფერი გაკეთებული ჰქონდა.
ერთი თვის წინ, ფსიქოლოგმა ფერისცვალების მოწყალების ცენტრის მედდებს კითხვარი შეავსებინა. კითხვაზე – „როგორ სიკვდილს ისურვებდით?“, ყველა მედდამ ერთნაირი პასუხი გასცა: „სანამ სხვისი მოსავლელები გავხდებით“.
ავადმყოფი მძიმედ სუნთქავს. ნანო და თამარი თეთრ ხალათებს იცვამენ და ავადმყოფის ოთახში შედიან.
პაციენტი 77 წლისაა. ორჯერ მიიღო ინსულტი. ვერ ლაპარაკობს. ჰაერის ძლიერი უკმარისობა აქვს და ხშირად საჭიროებს ჟანგბადს. საკვებსაც ვერ იღებს. თამარი თეთრ ხელთათმანს იკეთებს და მის ცხვირის ნესტოში ხელოვნური კვების მილი შეჰყავს. შემდეგ ნაწოლებს უსინჯავს. ღია ჭრილობები ცოტა მოშუშებულა. ბეტადინის ხსნარს შპრიცში ასხამს და ჭრილობას ასხურებს. ნანო ავადმყოფთან უნდა დარჩეს – დღეს მორიგეა. თამარი სახლში მიდის, ხვალ დილას მარიამთან იქნება კვლავ მისასვლელი: მარიამს ჯანმრთელობის მდგომარეობა ისევ გაუუარესდა. ის ჰაერის ძლიერი და თირკმლის მწვავე უკმარისობით კლინიკაში გადაიყვანეს.