ბრძოლა ტელევიზიის შენობისთვის - 1992 წლის 24 ივნისი

„მე მაქვს ერთი წინადადება. მშიერი სახელმწიფო საბჭო საშიში ძალაა და ნახევარი საათით შევისვენოთ, წავისაუზმოთ, ნახევარი საათის შემდეგ შევიკრიბოთ.“

ედუარდ შევარდნაძე, 24 ივნისის სხდომაზე.

1992 წლის 24 ივნისს თბილისი, იარაღის სროლის ხმაზე იღვიძებს: 250-მდე ჯარისკაცითა და ჯავშანტექნიკით, დღევანდელ პირველი არხის შენობას უტევს და მალევე აიღეს. მეორე ჯგუფმა, კი ტელეანძა დაიკავა. თბილისის სამოქალაქო ომი 1992 წლის იანვარში დასრულდა, თუმცა სულ რამდენიმე თვეში იგი ისევ დაბრუნდა ქალაქში. ზვიად გამსახურდიას მომხრეებმა, რომელსაც ვალტერ შურღაია მეთაურობდა სამხედრო ამბოხი მოაწყვეს, მათი მიზანი იყო ხელისუფლების ცვლილება მანამ, სანამ დაგომისის ხელშეკრულება დაიდებოდა - ანუ სამხრეთ ოსეთში რუსული ჯარის მეშვეობით დამყარდებოდა მშვიდობა.

ამბოხებამდე 10 დღით ადრე, სამხედრო  ნაწილებში გამსახურდიას მომხრეებმა ფარული აგიტაცია დაიწყეს, თენგიზ სიგუას თქმით მათ მხოლოდ 29 ჯარისკაცის გადაბირება მოახერხეს. 24 ივნისს, დილის 3:30 წუთზე, შინაგანი ჯარის ოპერატიულ პოლკ #2052 - ზე, რომელიც კახეთის გზატკეცილზე მდებარეობდა,  მათ მოტყუებით შეაღწიეს. დარაჯს აუხსნეს, რომ ისინი სასწრაფო განგაშის საფუძველზე გამოცხადდნენ ადგილზე, დარაჯმა ეს, საკმარის არგუმენტად მიიჩნია და შეთქმულები შეუშვა სამხედრო ბაზაზე. ამის შემდგომ, მათ გახსნეს იარაღის საცავი და აიღეს 304 ერთეული ავტომატი, გამოიყვანეს ტანკი, ორი ჯავშანტრანსპორტიორი და ავტომობილები.

თბილისში, იმ დროს „მკაცრი“ წესები მოქმედებდა, კომენდანტის საათი. მიუხედავად ამისა, კახეთის გზატკეცილიდან საბურთალომდე, 250-მა ჯარისკაცმა, რამდენიმე მანქანამ, ორმა ჯავშანტრანსპორტიორმა და ტანკმა „შეუმჩნევლად“ იმოძრავა. (ობიექტურობისთვის ისიც უნდა ითქვას, რომ იმ დროს ღამით იარაღით, მათ შორის ტანკის გარეშე, მოძრაობა უფრო მეტ ეჭვს აღძრავდა ვიდრე მის გარეშე). დილის 6 საათზე, ტელევიზიის შენობა და სატელევიზიო ანძა ამბოხებულებმა უბრძოლველად დაიკავეს.

სახელმწიფო საბჭოს დაზვერვას, გაცილებით ადრე ჰქონდა მიღებული ინფორმაცია რომ მზადდებოდა სამხედრო ამბოხი, მეტიც მათ ისიც კი იცოდნენ რომ ეპიცენტრი ტელევიზიის შენობა იქნებოდა, თუმცა არანაირი კონტრქმედება არ ჩატარებულა. ქვეყნის მთავარ საინფორმაციო წყაროს, უმნიშვნელოვანეს ობიექტს, ტელევიზიას კი მთელი  5 კაცი იცავდა. არანაკლებ ძლიერ ძალას წარმოადგენდნენ ამბოხებულები, რომელთა ბირთვი 45 ადამიანი იყო, დანარჩენები კი მოტყუებით წამოიყვანეს სამხედრო ნაწილიდან და მხოლოდ ადგილზე, ობიექტის დაკავების შემდეგ გაუმხილეს სიმართლე, მათ შორის მოატყუეს კიდეც და უთხრეს  რომ ელოდებოდნენ გამსახურდიას ჩამოსვლას და მისცეს იარაღები სამ-სამი მჭიდი.

დილის 6 საათიდან 8 საათამდე, მთელი ქვეყნის მასშტაბით გადაიცემოდა მოწოდებები საერთო სახალხო აჯანყების შესახებ, მათ შორის ავრცელებდნენ ინფორმაციას რომ შევარდნაძე გაიქცა, კიტოვანი და სიგუა  დააპატიმრეს ხოლო იოსელიანი  მოკლეს. სატელევიზიო გადაცემა ვერ მოხერხდა, დენის მიწოდება შეუწყვიტეს, თუმცა აკეთებდნენ რადიო მიმართვებს. სიგუას თქმით, ჩვენებებიდან ირკვევა, რომ ამბოხებულთა მოლოდინით, მოსახლეობა შეკრებას დაიწყებდა სამი მიმართულებით: ზოოპარკთან, ტელევიზიასა და სასტუმრო ივერიასთან, სადაც ერთიანად 50-60 ათასი ადამიანი მოიყრიდა თავს. მანამ სანამ თბილისში დაძაბული ვითარება იყო, დასავლეთ საქართველოში, სხვადასხვა ქალაქებში, გამსახურდიას მომხრეები გამარჯვებას აღნიშნავდნენ, ხოლო ფოთში, ხობსა და სენაკში გამსახურდიას მომხრეები, სავარაუდოდ ემოციურ ფონზე, თავს დაესხნენ სახელმწიფო საბჭოს ობიექტებს, დაიჭრა და დაიღუპა რამდენიმე ადამიანი.

8 საათისთვის, რადიო გადაცემაც შეწყდა.  სახელმწიფო საბჭომ, საკუთარი შეიარაღებული ძალების მობილიზაცია ძალიან გვიან მოახერხა და მხოლოდ დღის პირველი საათისთვის შემოარტყა შენობას ალყა. თბილისში, სახალხო ჯანყი ვერ განხორციელდა, პირიქით ადგილობრივმა მოსახლეობა მათ წინააღმდეგ წავიდა, რის გამოც ისინი სრულად უიმედო მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ და მალევე დანებდნენ. შეტაკებების შედეგად დაიღუპა 5 ადამიანი, 33 კი დაიჭრა.

250 ჯარისკაციდან, მხოლოდ 50-ის დაკავება მოხერხდა, დანარჩენები კი როგორღაც ალყაშემორტყმული შენობიდან მიიმალნენ, თუმცა ეს გასაკვირი არც არის. იმ დროინდელი არაორგანიზებულობის აღსაწერად, შემდეგი მაგალითიც კმარა, კერძოდ, სტენოგრამებიდან ირკვევა, რომ შსს მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა, რომან გვენცაძემ, ისიც კი არ იცოდა თუ რამდენი ადამიანი მონაწილეობდა საკუთარი მხრიდან შენობის ალყაში. სამაგიეროდ მისივე თქმით, 304 გატაცებული ავტომატიდან მხოლოდ 90-მდე დააბრუნეს: „ის რაც გაიტაცეს, მოგეხსენებათ, გვარდია შევიდა, მხედრიონი შევიდა, მოქალაქეები შევიდნენ. იმათმა წაიღეს. იქითა მხარემ აბსოლუტურად დაყარა იარაღი და იქიდან იარაღიანი აბსოლუტურად არავინ არ გამოსულა. ეს იარაღი იგივე ჩვენმა ხალხმა წაიღო. სამი ცალი ჩააბარეს, სხვათა შორის, თბილისელებმა.“ 

24 ივნისის მოვლენების შემდეგ, სახელმწიფო საბჭოში დიდი დისკუსია გაიმართა იმის შესახებ თუ რა პოლიტიკა უნდა გაეტარებინათ მომავალში, რათა თავიდან აეცილებინათ მსგავსი მოვლენები. მრავალ აზრთან ერთად, განსაკუთრებულად საინტერესო მოსაზრება დააფიქსირა ირინა სარიშვილმა: „პირველ ყოვლის, ჩვენი აგიტაცია, პროპაგანდა, აღმზრდელობითი მუშაობა ძალიან სუსტია. ეს ბოლშევიკებს რომ ჰქონდათ და კომუნისტებს, ეს გადასაგდები არ არის. ჩვენ უნდა გადავაგდოთ ის რაც ცუდი ჰქონდათ მათ, თორემ ისინი ისე კარგად ახერხებდნენ არმიების დარაზმვას და მობილიზებას მტრის წინააღმდეგ რომ ფეხშიშველა, მშიერმა წითელ არმიელებმა შეძლეს კარგად შეიარაღებული და კარგად უზრუნველყოფილი ინტერვენტთა არმიების დამარცხება. ამიტომაც ჩვენ უნდა შევძლოთ კარგი აღმზრდელობითი მუშაობა გავაჩაღოთ ფაბრიკებში, ქარხნებში, სკოლებში, სასწავლებლებში, ყველგან.“ სარიშვილისგან განსხვავებით, რომელიც რუსეთის სამოქალაქო ომის (1917-1922) მაგალითიდან საუბრობდა, ჯაბა იოსელიანი, ხალხის მობილიზაციის უფრო მარტივ ხერხს ემხრობოდა, იგი საკუთარ წიგნ სამ განზომილებაში წერს: “[ახალგაზრდებს] დაურიგე იარაღი და ჩაწერე რომელიმე რაზმში. როგორც ამბობენ, ქობალიები ასეც აკეთებენ. ახალგაზრდისთვის ნებადართული იარაღი ცხოვრების ბატონ-პატრონის ილუზიას ქმნის, თორემ რა იციან ამ ახალგაზრდებმა, ვინ არის გამსახურდია ან ჯაბა, ვინ არის მათში მართალი?.“[1]

იმ დროინდელმა, ახალგაზრდებმა, შესაძლებელია მართლაც არ იცოდნენ თუ ვინ იყო მართალი ჯაბა თუ ზვიადი, მაგრამ, სავარაუდოდ, დასავლეთ საქართველოში ახალგაზრდები კარგად ხედავდნენ სახელმწიფო საბჭოს მიერ ჩატარებულ „სპეცოპერაციებს“, რომელიც ვერ ცდებოდა მასობრივ მაროდირობასა და მშვიდობიან მოსახლეობაზე ძალადობას, ეს თემა ქართულ საზოგადოებაში, ფაქტობრივად, ტაბუირებულია. არც დიდად არტეფაქტები შემოგვრჩა რომ შეგვახსენოს ხოლმე განვლილი ომის წარსული (თუ არ ჩავთვლით ზოგიერთების ოჯახებში, სამეგრელოდანა და აფხაზეთიდან ნაძარცვად წამოღებულ „როიალებსა“ და სხვა ნივთებს, რომელიც დღემდე ამშვენებს მათ ბინებს), სამაგიეროდ, 1992 წლის 24 ივნისის მოვლენების გასახსენებლად, ყველას შეუძლია მივიდეს ტელევიზიის შენობასთან და საკუთარი ხელით შეეხონ მასზე, დღემდე, არსებულ ასობით ნატყვიარს.

სტატია ძირითადად აგებულია უახლესი ისტორიის ცენტრალურ არქივში დაცული, სახელმწიფო საბჭოს სხდომების, სტენოგრაფიულ ანგარიშებზე: ფონდი 767, საქმე 99-100.

ფოტოები აღებულია გაზეთიდან: "საქართველოს რესპუბლიკა"

შენიშვნები

[1] ჯაბა იოსელიანი, სამი განზომილება, გვ.182