ვისკი და გამორჩეული ქართველები | ნინო ანანიაშვილი,
საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების 100 წლის იუბილეს აღნიშვნას კომპანია GD Alco განსაკუთრებულად აპირებს. ამ თარიღთან დაკავშირებით, კომპანიის დამფუძნებლის, გოჩა დარჩიაშვილის ინიციატივით, ცნობილი ერთალაოიანი ვისკი Glenfiddich 26-წლიანი დაძველების კასრიდან სპეციალურად ჩამოისხმება. საიუბილეო Glenfiddich უნიკალური საკოლექციო თვისებებით იქნება გამორჩეული: ის 1991 წლის კასრის 53.8%-იან ვისკის წარმოადგენს, რომელიც ცივი ფილტრაციის გარეშეა დისტილირებული.
ამ საიუბილეო ვისკის ეტიკეტი ქართული დროშის ფერებში ექნება.
Glenfiddich-ის სახელი ნოვატორ, არაკონფორმისტ, გაბედულ ადამიანებთან ასოცირდება, რადგან სწორედ ასეთი ადამიანი იყო მისი დამფუძნებელი ‒ უილიამ გრანტი: წარმოება საკუთარი ძალებით, ცხრა შვილთან ერთად დაიწყო და მსოფლიოში ყველაზე მეტი ჯილდოს მფლობელი ერთალაოიანი ვისკი შექმნა.
ვისკის საიუბილეო ჩამოსხმის რამდენიმე ბოთლი სახელობითი იქნება და სხვადასხვა სფეროში მოღვაწე ის გამორჩეული ადამიანები ‒ ანუ ქართველი მავერიკები დასაჩუქრდებიან, რომელთაც ქვეყნის განვითარებასა და მის მსოფლიო პოპულარიზაციაში დიდი წვლილი მიუძღვით.
ამ ნომერში პრიმა-ბალერინას და ზაქარია ფალიაშვილის სახელობის თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის საბალეტო დასის სამხატვრო ხელმძღვანელს ნინო ანანიაშვილსა და ნეირომეცნიერს, ზაალ კოკაიას წარმოგიდგენთ. ვსაუბრობთ დამოუკიდებლობასა და საკუთარ ქვეყანასთან პირად კავშირზე, რადგანაც ვისკის ამ კონკრეტული ჩამოსხმის თემა და განწყობა სწორედ თავისუფლება, დამოუკიდებლობა და კულტურული იდენტობაა.
ნინო ანანიაშვილი
საუკეთესო გედი, რაიმონდა, რომელიც არავის ჰგავს და მხოლოდ მისია, კლასიკური ბალეტის შეუდარებელი სუპერვარსკვლავი, თაობის ყველაზე მნიშვნელოვანი ბალერინა ‒ ეს ყველა ეპითეტი და კიდევ უამრავი სხვაც ნინო ანანიაშვილს ეკუთვნის. ამ ადამიანს შეუძლია ერთნაირად აღაფრთოვანოს ბალეტისმცოდნეც და შემთხვევით თვალშესწრებული ადამიანიც. მისი სხეულის ენას ნებისმიერ კონტინენტზე ‒ იაპონიიდან დაწყებული და აშშ-ით დამთავრებული, ყველა კარგად იგებს.
უამრავი ჯილდოს, პრიზის, წოდების მფლობელი პრიმა-ბალერინა დღეს ზაქარია ფალიაშვილის სახელობის თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის საბალეტო დასის სამხატვრო ხელმძღვანელია.
ამ ყველაფრისთვის მისაღწევად გრძელ გზას 10 წლიდან დაადგა. დღეს 54 წლისაა და კვლავ სცენაზეა ‒ თან ცეკვავს, თან ‒ ასწავლის.
ნინოს დებიუტი მოსკოვის ქორეოგრაფიული სასწავლებლის სცენაზე დადგმულ „კოპელიაში“ შედგა. 1981 წელს ის უკვე მოსკოვის დიდი თეატრის ბალერინა გახდა და პირველივე სეზონის გასტროლებზე ჰამბურგში, 17 წლის ბალერინას შესრულებულ ოდეტა-ოდილიას პარტიას ნახევარსაათიანი ოვაციებიც მოჰყვა. დიდი თეატრის სცენაზე პრიმა-ბალერინა 2004 წლამდე ცეკვავდა და ისეთ ცნობილ სპექტაკლებში, როგორიცაა „ბაიადერა“, „ჟიზელი“, „მძინარე მზეთუნახავი“, „რომეო და ჯულიეტა“, „მაკნატუნა“ თუ „სილფიდა“, თავისი საოცარი ტექნიკით, დახვეწილი სტილით და გამორჩეულად იშვიათი დრამატული ნიჭით დაუვიწყარი მთავარი პარტიები შექმნა.
მაშინდელი გეოპოლიტიკური სურათისთვის წარმოუდგენელი რამ მოხდა 1988 წელს. ნინო ანანიაშვილი ანდრის ლიეპასთან ერთად „ნიუ იორკ სითი ბალეს“ სცენაზე მიიწვიეს და ჯორჯ ბალანჩინის ბალეტებში მთავარი პარტიები მისცეს.
პრაქტიკულად შეუძლებელია იპოვო მსოფლიოში ცნობილი საბალეტო სცენა, სადაც ნინო ანანიაშვილს არ უცეკვია. მისი ცეკვა ინგლისის სამეფო ბალეტის (კოვენ-გარდენი), დანიის სამეფო თეატრის, სანკტ-პეტერბურგის მარიას თეატრის, ამერიკის ბალეტის თეატრის, შვედეთის, ნორვეგიის, ტოკიოს, პორტუგალიის, ბირმინგემის, ბოსტონის, მონტე-კარლოს სცენებზე ერთნაირ წარმატებას აღწევდა.
ნინო მსოფლიოში ერთადერთი ბალერინაა, რომელიც ოთხ უმაღლეს საერთაშორისო საბალეტო ჯილდოს ფლობს. გარდა ამ ჯილდოებისა, ის საქართველოს და რუსეთის სახალხო არტისტია, ზურაბ ანჯაფარიძისა და რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემიების ლაურეატია, საქართველოს პრეზიდენტის ბრწყინვალების საპრეზიდენტო ორდენის კავალერია.
ამერიკის ბიოგრაფიულმა ინსტიტუტმა „წლის საუკეთესო ქალბატონის“ წოდება მიანიჭა, გადაეცა საფრანგეთის მეფეთა შტოს მემკვიდრის ‒ პრინცესა მარია დე ბურბონის მიერ დაწესებული საერთაშორისო პრემია „ოქროს ქალღმერთი“. დასახელებულია ჟურნალ Dance Magazine-ის პრიზის მფლობელად. ათასწლეულის განვითარების მიზნების მიღწევისათვის საქართველოში არჩეულ იქნა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კეთილი ნების ელჩად. იტალიის პრეზიდენტმა პრიმა–ბალერინა დააჯილდოვა იტალიის სოლიდარობის ვარსკვლავის ორდენით.
წელს ნინო ანანიაშვილი დაჯილდოვდა იაპონიის იმპერატორის ჯილდოთი ‒ ლენტით დამშვენებული „ამომავალი მზისა და ოქროს სხივების“ ორდენით.
მართალია, მთელი კარიერის მანძილზე პრიმა-ბალერინას მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში უწევდა მოგზაურობა, მაგრამ საქართველოსთან სულ განსაკუთრებული სენტიმენტებით იყო დაკავშირებული.
ნინო: სულ ვცდილობდი ჩამოვსულიყავი და ჩემს ქვეყანაშიც მეცეკვა. როგორც კი საშუალებას გამოვნახავდი, ჩამოვდიოდი, დავიმუხტებოდი ენერგიით და მერე მთელ წელიწადს მყოფნიდა. 18 წლიდან ვმოგზაურობ მთელ მსოფლიოში. 30 წელი მოსკოვში ვიცეკვე. თბილისში ჩემი სახლი ფილარმონიასთან იყო და იქიდან აეროპორტამდე სულ ჩუმად ვტიროდი წასვლისას. ყოველთვის კი ვიცოდი, რომ უკან დავბრუნდებოდი, მაგრამ წასვლა მაინც მძიმე იყო.
ინდიგო: თქვენთვის რასთან ასოცირდება დამოუკიდებლობის დღე?
ნინო: მთელი ჩემი ცხოვრება, სულ ეს მესმოდა, რომ თავისუფლებისთვის ბრძოლა მნიშვნელოვანი იყო; რომ საქართველო დამოუკიდებელი უნდა ყოფილიყო; რომ ამის შემდეგ უამრავ რამეს მიაღწევდა და ა.შ. ახლა ვფიქრობ, რომ თავისუფლება არ ნიშნავს, შენს მეზობელ ქვეყნებთან ცუდი ურთიერთობა გქონდეს, მაგრამ მნიშვნელოვანია, შენი ქვეყნის იდენტობის, ენის შენარჩუნება. დღეს ბავშვი რომ იბადება, მისთვის საქართველოს დამოუკიდებლობა ჩვეულებრივი მოცემულობაა, სხვანაირად ვერც წარმოუდგენია, ისე როგორც დასავლეთის ქვეყნებში დაბადებულ ადამიანს.
მე კი მახსოვს დრო, როცა თავისუფლება იყო ზღაპრის დონეზე. არასოდეს დამავიწყდება, როცა 25 წლის წინ, მოსკოვში თვითმფრინავში ჩავსხედით და ფრენის შესახებ ინფორმაცია ქართულ ენაზე გამოაცხადეს ‒ მოგესალმებათ ქართული ავიაკომპანია.
მე და ჩემმა მეგობარმა ტირილი დავიწყეთ, იმდენად წარმოუდგენელი იყო ეს თუნდაც 2 წლით ადრე. მთელი 35 წელია, სცენაზე ვარ. მიუხედავად იმისა, რომ რუსული საბალეტო სკოლის წარმომადგენელი და მოსკოვის დიდი თეატრის ბალერინა ვარ, არ მახსოვს შემთხვევა, რაღაც დაწერილიყო ჩემზე და ჩემი ნაციონალობისთვის ხაზი არ გაესვათ. ამას ჩემთვის სხვანაირი სიამაყის შეგრძნება ჰქონდა. მეტი კომპლიმენტი რა უნდა მიიღო, როდესაც ადამიანი გხვდება და გეუბნება, ‒ ნინო, შენი სპექტაკლის შემდეგ, დავგუგლე და შენი ქვეყნის შესახებ ყველაფერი წავიკითხე. იაპონელები ქართულად მწერენ წერილებს მხოლოდ იმიტომ, რომ თავიანთი სიყვარული გადმომცენ. კალენდარს მიკეთებენ ქართული წარწერებით. მე რომ აქ ჩამოვედი, ისინიც ჩამოვიდნენ საქართველოში. როდესაც დამოუკიდებლობა მივიღეთ და უკვე შევძელი ქართული დასი გამეყვანა საზღვარგარეთ, ჩვენც საქართველოს დროშა ავაფრიალეთ. არადა, ბალეტში ასე არ ხდება, ჩვენ ხომ სპორტსმენები არ ვართ. სადაც არ უნდა ვიყოთ, თუ საკონცერტო პროგრამა გვაქვს, ყოველთვის ვაფრიალებ ჩვენს დროშას, იმიტომ რომ ხალხს გავაგებინოთ, საიდან ვართ ჩვენ.
ინდიგო: დამოუკიდებლობის დღეს რა ცეკვას მიუძღვნიდით?
ნინო: გვაქვს ქართულ ნაციონალურ სიმღერებზე დადგმული არაჩვეულებრივი ბალეტი „საგალობელი“. სადაც არ უნდა ვცეკვავდეთ ამ სპექტაკლს, ყველგან წარმატებულია. მე ამ დღეს სწორედ ამ სპექტაკლს მივუძღვნიდი. ის არის ქართულიც, ბალეტიც, კლასიკურიც, თანამედროვეც და ყველასთვის გასაგებიც.
ზაალ კოკაია
როცა ზაალ კოკაია საქართველოდან წავიდა, ბნელი 1990-იანები იწყებოდა. ამ დროს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიოლოგიის ფაკულტეტი უკვე ჰქონდა დამთავრებული, 25 წლის ასაკში დისერტაციაც ჰქონდა დაცული და წასვლამდე სკოლაში მასწავლებლად მუშაობდა. იმ სკოლაში მასწავლებელს თავისი შეხედულებისა და უნარის მიხედვით შეეძლო გაკვეთილების წარმართვა. ზაალიც მარტივი ექსპერიმენტებითა და დაკვირვებებით ცდილობდა მოსწავლეების ბიოლოგიით დაინტერესებას და, როგორც აღმოჩნდა, მიზანს მიაღწია კიდეც: მის ყოფილ მოსწავლეებს დღესაც ახსოვთ, როგორ გაკვეთეს ძროხის თვალი და როგორ ისწავლეს კუნთის შეკუმშვა ბაყაყზე დაკვირვებით.
1990 წელს ზაალ კოკაიამ შვედეთის ინსტიტუტის სტიპენდია მიიღო და 9 თვით ლუნდის უნივერსიტეტის ჰისტოლოგიის კათედრაზე სამეცნიერო პროექტის შესასრულებლად გაემგზავრა.
საქართველოში უკან დაბრუნებული მიხვდა, რომ იმ დროში თავისი პროფესიით აქ ბევრს ვერაფერს გახდებოდა და მალევე ოჯახთან ერთად ისევ შვედეთში გაბრუნდა.
მას შემდეგ მოყოლებული ზაალი ჩრდილოეთ ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე ძველ და დიდ – ლუნდის უნივერსიტეტში მუშაობს. მისი საქმიანობა სიტყვა „მუშაობას” ბევრად ცდება: უნივერსიტეტის სამეცნიერო ცენტრში ჯერ სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა, მოგვიანებით დოცენტის წოდებაც მიიღო ექსპერიმენტულ ნევროლოგიაში და 2002 წელს ასევე ექსპერიმენტული მედიცინის დარგში ასოცირებული პროფესორის წოდებაც მოიპოვა. 2008 წელს ზაალ კოკაია თავისსავე დარგში ლუნდის უნივერსიტეტის სრული პროფესორიც გახდა.
ზაალ კოკაიამ და მისმა შვედმა პედაგოგმა ულე ლინდვალმა 2002 წელს ვირთაგვებზე ექსპერიმენტის შედეგად მანამდე მეცნიერებისთვის უცნობი რამ აღმოაჩინეს: ნეიროგენეზი შეიძლება ტვინის ინსულტმაც გამოიწვიოს და ტვინის დაზიანებულ უბანში ახალი ნეირონების დაბადებამ პაციენტის განკურნების შანსი ერთიორად გაზარდოს.
ლუნდში ჩატარებული ცდების შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ინსულტის დროს, ვირთაგვების ტვინში უცნაური რამ ხდება: ახალი ნერვული უჯრედები იმ უბნებში იბადება, სადაც ჩვეულებრივ, ჯანმრთელ მდგომარეობაში არ გაჩნდებოდა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ტვინის უჯრედების კვდომის პარალელურად მათი აღდგენის შანსიც ჩნდება. მსგავსი გარღვევები ნეირომეცნიერულ კვლევებში იმის გარანტია, რომ გარკვეული დროის შემდეგ ისეთი მძიმე დაავადებების განკურნების შანსი გაჩნდეს, როგორიც პარკინსონი, ზურგის ტვინის დაზიანებები, ტვინის ინსულტი და ალცჰაიმერია.
ქართველი მეცნიერი შვედეთის უნივერსიტეტის ღეროვანი უჯრედების ცენტრის ხელმძღვანელია.
ამ ლაბორატორიაში მუდმივად მიმდინარეობს კვლევები, რომლებშიც პირველადაა გაერთიანებული ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა, ენდოგენური ნეიროგენეზის სტიმულაცია და ანთებითი რეაქციების მოდულაცია.
ზაალ კოკაიას მიაჩნია, რომ თუ მიზანს მიაღწევენ, მათ კვლევებს ნეიროდეგენერაციული დარღვევების (პარკინსონის დაავადება, ინსულტი) მქონე პაციენტებისთვის სერიოზული თერაპიული შედეგები მოჰყვება და განკურნებაც გახდება შესაძლებელი.
სამეცნიერო საქმიანობის პარალელურად, ზაალ კოკაია პედაგოგიცაა – მიღებულ გამოცდილებასა და ცოდნას ის სტუდენტებს და დოქტორანტებს შვედეთში, იტალიასა და საქართველოში უზიარებს.
მიუხედავად იმისა, რომ 20 წელზე მეტია, რაც საქართველოში არ ცხოვრობს, თავი ემიგრანტად არ მიაჩნია.
ინდიგო: როცა თქვენ საქართველოდან მიდიოდით, 90-იან წლებში, დამოუკიდებლობის გზაზე პირველი ნაბიჯები დაწყებული იყო და ამას აღიქვამდით?
ზაალი: არანაირი განცდა არ მქონდა. ფორმალურად არც იყო საქართველო დამოუკიდებელი და ვერც წარმომედგინა, რომ ასე უცბად აგორდებოდა და მოხდებოდა ყველაფერი. ძალიან ბუნდოვანი წარმოდგენა მქონდა მომავალზე, არ ვიცოდი, რა მოჰყვებოდა დამოუკიდებლობას, რეალურად რაში გადაიზრდებოდა ეს ყველაფერი, მიჭირდა ამის წარმოსახვა.
ინდიგო: დისტანციიდან როგორ აღიქვამდით ცვლილებებს?
ზაალი: ჩემთვის ყველაზე კარგად დასანახი ის იყო, რომ ინსტიტუციური და სახელმწიფოებრივი ცვლილებები ხდებოდა, მაგრამ ადამიანებში მენტალური ცვლილებები – არა. ალბათ, ამას დისტანციიდან იმაზე უკეთესად ვამჩნევდი, ვიდრე აქვე დავინახავდი.
მე ვცხოვრობდი აბსოლუტურად თავისუფალ, დამოუკიდებელ და დემოკრატიულ ქვეყანაში. ის ხალხი, ვინც ჩემ გარშემო იყო, ასეთ გარემოში იყვნენ დაბადებული და გაზრდილი. ამიტომ მათი აზროვნება, მათი დამოკიდებულება მოვლენებისადმი და საზოგადოებისადმი სულ სხვანაირი იყო. ჩვენ არ გამოგვყოლია ეს დამოკიდებულება.
ჩვენ არ გვაქვს გაცნობიერებული, რომ სახელმწიფო არის ჩვენი ნაწილი. გადასახადი, რომელსაც ვიხდით, იმისთვისაა, რომ მთავრობა და სახელმწიფო მოხელეები დავიქირაოთ.
ბიუჯეტი ჩვენი ფულია და ამიტომ ჩვენ უნდა განვკარგოთ ის ჩვენი შეხედულებების მიხედვით. ის საბჭოთა მენტალობა, რომ სახელმწიფო ცალკეა და პიროვნება ცალკე, რთულად შესაცვლელი გამოდგა.
მიმაჩნია, რომ სწორედ ამ შეფერხებამ მენტალობის ცვლილებაში განაპირობა ყველა ის პრობლემა, რომელიც 1990-იანი წლებიდან მოგვდევს.
საბჭოეთის ეს დაღი დღემდე მოგვყვება და ძალიან ძნელია მისი ჩამოშორება. მით უმეტეს, თუ ადამიანი მუდმივად აქაა.
ჩემს თავშიც ვხედავ ამას, საბჭოური დაღი ბევრ რამეში მაინც მომყვება, მიუხედავად იმისა, რომ რაღაცებზე რადიკალურად შემეცვალა შეხედულება და წარმოდგენები.
ინდიგო: მაშინდელ სამეცნიერო დარგებს რაზე ეტყობოდა, რომ საქართველო არ იყო დამოუკიდებელი ქვეყანა?
ზაალი: ეს ძალიან კარგად ჩანდა, თუ საზღვარგარეთ მოხვდებოდი და იქიდან შეხედავდი შენს ქვეყანას.
ჩანდა, რომ საბჭოთა კავშირში შექმნილია გარსი და ჩვენ მის შიგნით ვართ გამოკეტილი, მის შიგნით ვიხარშებით. მაშინ ასე იყო: საბჭოთა მეცნიერება ცალკე იდგა და დასავლური მეცნიერება ცალკე.
რა თქმა უნდა, იყო გარკვეული მიმართულებები, ვთქვათ, სამხედრო წარმოება, ფიზიკა, ქიმია, ინჟინერია, სადაც შედარებით ძლიერი იყო ეს მიმართულებები და საერთაშორისო დონეზეც საკმაოდ მაღალი იყო. მაგრამ, ძირითადად, სხვა მეცნიერებებში, ეს იქნებოდა სოციალური თუ საბუნებისმეტყველო, ალბათ მაინც იყო სეგრეგაციები.
ინდიგო: იყო თუ არა იმ დროში რაიმე ტიპის ცოდნა, რაზეც არ მიგიწვდებოდათ ხელი?
ზაალი: ჩვენს დარგში – არა, უფრო – ლიტერატურაში.
ძნელი იყო საზღვარგარეთ პუბლიკაციების გამოქვეყნება. გარკვეული ცენზურა უნდა გაგევლო. ბევრ პუბლიკაციაზე გადასახადი იყო უცხოურ ვალუტაში, რისი გადახდაც ლაბორატორიებისთვის შეუძლებელი იყო.
კიდევ ქიმიკატების, პრეპარატების, დანადგარების მოპოვება იყო ძნელი. ეს ყველაფერი გვქონდა საბჭოური და იშვიათად, მხოლოდ გამონაკლისის სახით თუ მოახერხებდი გეშოვა უცხოური აპარატი ან პრეპარატი. ვიღაცები საზღვარგარეთ რომ მიდიოდნენ, იქიდან ჩამოჰქონდათ ანტისხეულები. ასეთი იყო ჩვენი რეალობა.
ინდიგო: როგორია თავისუფალი ქვეყნის ნიშნები?
ზაალი: მთავარი უნდა იყოს ადამიანი. ადამიანის კეთილდღეობაზე უნდა იყოს ორიენტირებული სახელმწიფოც და საზოგადოებაც. ადამიანის მდგომარეობა განსაზღვრავს იმას, თუ რა დონეზე დგას ქვეყანა. ქვეყანა და ადამიანი ერთმანეთისგან განუყოფელია. ეს არის ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც აბსოლუტურად დისოცირებული იყო სახელმწიფო წყობაში, რომელშიც დავიბადე და გავიზარდე.
მაშინ და იქ, ადამიანი არავის აინტერესებდა, ეს ინტერესი და აღიარება მხოლოდ თეორიულად იყო დეკლარირებული, რეალობაში კი ადამიანი ცალკე იდგა. ადამიანი იყო სახელმწიფოს სამსახურში და არა პირიქით. ასე რომ, თავისუფალი ქვეყნის ნიშნებს ამ წარსული გამოცდილებიდან გამომდინარე კიდევ უფრო ხელშესახებად ვგრძნობ.
