ბარბარობა | ინდიგო N51
ბარბოლ
გაზაფხულზე ვიდრე ხეხილი ყლორტებს გამოიღებდა, მულახელი მოსახლიდან თითო კაცი ტყეში წავიდოდა, იქ ახალგაზრდა არყის ხეს ძირიანად ამოაგდებდა, სახლში წაიღებდა, დასჭრიდა, კონებად შეკრავდა და წმინდა ბარბარეს დღისთვის შეინახავდა.
სამი დღით ადრე კაცებს საღამოობით ბავშვებს და მამაკაცებს მიჰქონდათ ეს კონები ბარბალეს ეკლესიის ეზოში, იქ მათ ცეცხლს მოუკიდებდნენ და აცხობდნენ რიტუალურ პურებს, თვალების ტკივილით დაავადებულებისათვის ზედმეტად სამ ცალ პურს გამოაცხობდნენ და შესწირავდნენ. შემწირველი ქალი იყო. იგი ასე ლოცულობდა ხოლმე:
„დიდება მოგსვლოდეს ბარბალ ქვიშისას, მადლი გექნება, უშველე ჩვენი სახლის საქონელს და ადამიანს, მიეცი გულის სიხარული, თვალის სინათლე, ჩვენ სახლში მყოფ ადამიანის და საქონლის თვალის ტკივილი და სხეულის სენი ქვემოთ წყალს მიეცი, ზემოთ ქარსა, გაგვიმარჯვე შენი ლოცვა და ვედრება გამაყოლე ჩვენ სახლში შენი წყალობა, შენი შესაწირი; ჩვენი ჯალაბობის დასაკმაყოფილებელი ნუ გამოგვილიე ჩვენ სახლში. მარჯვნისაკენ (წაღმა) წარმართე ჩვენი სახლის საქონელი და კაცი“.
ემზარ გუჯეჯიანი, 74 წლის, სოფელი ჭოლაში, 1935 წ.
ლჷჯემ გაგ (რძის ფაფა)
ამ დღეს დილით სახლის უფროსი ქალი, რომელსაც ბალსქვემოთ დიხსალი ეწოდება, მოხარშავდა რძის ფაფას (ლჷჯემი გაგს) წმინდა პურის ფქვილისგან და შინაური საქონლის მფარველი ძალის სახელზე შესწირავდა; თან შემდეგ ლოცვას წარმოსთქვამდა:
„საქონლის სალოცავო ღმერთო, ამის მწველელი გაგვიმრავლე, მადლი გექნება“.
გათავდებოდა თუ არა ლემზირი, ოჯახის წევრები შეწირულ ფაფას შეექცეოდნენ.
ლემზირი ნიშნავდა ლოცვას და საწირავის მიტანას ერთად. ამავე ძირისგან ნაწარმოებია შესაწირავი პურის სახელწოდება ლემზირი და შემწირველმლოცავი პირისა მომზირი.
საღამოს დიასახლისი გამოაცხობდა ყველიან კვერებს, ქუთებს და მათ შორის შედარებით დიდი ზომის ორ კვერს – ერთს ძროხების მწველელი ქალისათვის და მეორეს საქონლის მკვებავი კაცისათვის.
„ოო მადლიანო ბარბოლ, ანგელოზო, ცხიმიანრძიანად გაამრავლე ჩვენი ოჯახის ძროხები; ბალნის, ბუსუსისა და ჩლიქის ნამცეცის გარდა არაფერი დააკლო, დანაკლისი მომატებად შესცვალე“.
ქაბანან ჭკადუა, 45 წლის, ბალს ქვემოთ სვანეთი, სოფელი ლახამულა
თავთავის ლემზირი
დილით (ბარბარობის დილას) დიასახლისი ფეტვის ფაფას (გაგს) ხარშავდა შრატში და წვრილად დაჭრილ ყველში, მას შუში ეწოდებოდა. შუშით სავსე ქვაბს დადგამდნენ სგირის აღმოსავლეთის კედლის მარჯვენა სარკმელთან მიწაზე. აქ მას სახლის უფროსი წაღმა მარჯვენა მხარეზე და ატრიალებდა და თან დაილოცებოდა ბარბოლის სახელზე. შეწირული შუში ოჯახის წევრებს იქვე უნდა შეეჭამათ.
საღამოთი დიასახლისი დააცხობდა ოჯახის დანარჩენ წევრთათვის სათითოო ხაჭაპურს. შემდეგ თავთავის ლემზირით ხელში მიდიოდნენ: დიასახლისი პურის ფქვილის კიდობანთან, ძროხების მწველელი საძროხესთან, ხოლო ხარების მომვლელი სახარის წინ და აქ თითოეული მათგანი ცალკე ლოცულობდა. დიასახლისი ევედრებოდა ლამარიას:
„ლამარია მადლიანო, ჩემი ხელის მონაკიდი შენი ხელის მონაკიდად აქციე, ზედმეტი კიდობნები გვედგას, ისე ჰქენი ჩვენი საქმე მადლიანო, სვიანი, მარგებელი და ბარაქიანი ამყოფე ჩვენი მოსავალი, უნებურად არ დაგვახარ ჯვინო, დიდების მიმღებო ლამარია.
ბარბოლ ბატონო,
მეწველი და მეუღლე გაგვიმრავლე, მისი გამომყენებელი ადამიანი გაგვიმრავლე, შენ გევედრებით ბარბოლო, ინებე ჩვენი ნალოცი“.
ვიბლიან ვიბლიანის ძე ვიბლიანი, 86 წლის, სოფელი ფარი, 1936 წ.
თოვლის კოშკი
მთავარანგელოზის კაცები (მრევლი) უდესიანები და ჯაჯვანები ამ დღისათვის ეკლესიის ეზოში აღმართავდნენ დიდ თოვლის კოშკს, რომელსაც შუაგულში ხეს დაატანებდნენ და მის წვერზე ხის ჯვარს დაამაგრებდნენ. ბარბარობის დილით ყოველი ოჯახიდან მიემართებოდნენ შესაწირავი პურებითა და არაყით მთავარანგელოზის ეკლესიაში და იქ ევედრებოდნენ მთავარანგელოზს სოფლის მშვიდობიანობას. ლოცვის შემდეგ არაყსა და ლემზირებს შეექცეოდნენ და შექეიფიანებულნი მიემგზავრებოდნენ თოვლის კოშკისაკენ. აქ ისინი გარს უვლიდნენ თოვლის კოშკს და თან კვირიას საგალობელს მღეროდნენ. სიმღერას რომ გაათავებდნენ, ადრევე გამზადებულ ნიჩბებს მოიმარჯვებდნენ; უბნების მიხედვით დაანაწილებდნენ და თითეული უბნის კაცი თავის მხარისკენ შეუდგებოდა გამალებით თოვლის კოშკის ძირის გამოთხრას, რადგან
მათი რწმენით, რა მხარესაც კოშკი წაიქცეოდა, იქით კარგი მოსავალი იქნებოდა.
ამის გარდა, კარგი წლისათვის, ე.წ. კარგი მოსავლიანობისათვის მნიშვნელობა ჰქონდა იმასაც, თუ ვის ჩაუვარდებოდა ხელში კოშკის წვერზე აღმართული ჯვარი. ამიტომ ყველა ცდილობდა ეს ჯვარი ხელში ჩაეგდო, რის გამო ზოგჯერ მუშტიკრივიც კი იმართებოდა ხოლმე.
საღამოს მთავარანგელოზის მრევლი კაცები შეიკრიბებოდნენ რომელიმე მოსახლის სახლში და იქ ღამისთევას მართავდნენ და არყის სმაში, ცეკვა თამაშსა და სიმღერებში ატარებდნენ დროს დილამდე.
გიგო შუკვანი, 70 წლის, სოფელი ლემსია, 1936 წ.
სამი ტაბლა
რაჭაში ბარბარობა (4/17 ქრისტე შობის თვე) ყველა დღესასწაულის დასაწყისად ითვლება. ამ დღეს განსაკუთრებით უქმობენ ქალები და კაცებისთვის კი უქმი არ არის. დილიდან ქალები შეუდგებოდნენ სახლკარის დასუფთავებას; მთელი ჭურჭელი უნდა გაერეცხათ. კერვა, ჭრა და ქსოვა არ შეიძლებოდა. ამ დღეს ადრიანად სადილობისათვის უნდა მოეწვიათ საახალწლო მეკვლე (მკლოვიარე), სადილზე დასტოვებდნენ – გამოუცხობდნენ ლობიანებს, უსათუოდ ღვინოს დაალევინებდენ და ისე გაისტუმრებდენ. თუ ეს მეკვლე კარგი ფეხის გამოდგებოდა, ე.ი. ოჯახს ადამიანის სული არ დააკლდებოდა და ბევრი გოჭქათამი დაიბადებოდა, მაშინ ყოველ წელს ის არის მეკვლედ და მისი გამოცვლა არ შეიძლებოდა. სხვა შემთხვევაში მეკვლეს ცვლიდნენ. ზოგჯერ თავიანთი ოჯახიდან ირჩევდნენ კაი ფეხის ვინმეს. გარეშე მკლოვიარე არც იცოდენ და თავის ოჯახიდან კაი ფეხის ვინმე უნდა აერჩიათ. იმას ბარბალობის წინა ღამეს საბძელში ან სხვა ბურულში დააწვენდენ და ბარბარობა დილას ადრე შემოვიდოდა შინ.
ბარბარობას საღამოს ვახშმობისთვის უფროსი ქალი გამოაცხობდა სამ ჯვარდასახულ ტაბლას, რომლებშიც უსათუოდ უნდა ყოფილიყო ჩართული ლობიო ან ნიგოზი.
ეს იქნებოდა სართვი, ტაბლა, „გულცარიელი“, ხმელა ე.ი. უსართვო არ უნდა ყოფილიყო, რადგან ბარბარობა დღეს გულცარიელი კერძის გაკეთება ნიშნავდა მთელი წლის განმავლობაში ოჯახში სიცარიელეს. ვახშმობის წინ უფროსი ქალი ლოცვას შეუდგებოდა: პატარა კეცზე დააყრიდა ნაკვერჩხალს, ზედ საკმეველს მოაკმევდა, ამ კეცს დასდებდა პატარა სუფრაზე, იქვე სამი ტაბლა (ბარბარესთვის განკუთვნილი რიტუალური პური) ედგათ. ღვინით სავსე ჭიქით უფროსი ქალი კერასთან ამ სუფრას სამჯერ შეატრიალებდა და შეილოცებდა:
„ღმერთო, გაგვიკეთე ნათესნამუშევარი, გვამყოფე ტანთელად, გულმხიარულად“.
შემდეგ სამი რიტუალური პური ოჯახის ყველა წევრს შორის უნდა განაწილებულიყო, მათ ეს პურები ვახმშმობამდე უნდა მიერთვათ.
ბარბარობა დღეს ოჯახის უფროსი ქალი ადგებოდა ყველაზე ადრე, დაანთებდა ცეცხლს, შემდეგ კი გარეთ გავიდოდა და საბძლიდან კალთით შემოიტანდა ბზეს, რომელსაც შემოსვლისთანავე მიმოაბნევდა სოხანეში და თან იტყოდა: „ჩიეჩიეჩიე ვარია და ყვინჩილე, ვარია და ყვინჩილე“. მხოლოდ ამის შემდეგ შეეძლოთ ადგომა ოჯახის დანარჩენ წევრებს. ყველანი დაიბანდნენ, სახლს დაგვიდნენ და სადილის სამზადისს შეუდგებოდნენ.