17 მაისი ათი წლის შემდეგ | გიორგი მაისურაძე
2013 წლის 17 მაისს, ჩვეულებისამებრ, საუზმის შემდეგ, კომპიუტერი ჩავრთე და სანამ მუშაობას დავიწყებდი, ფეისბუკზე შევიხედე ახალი ამბების გასაცნობად. იმ დროს ბერლინში ვცხოვრობდი და საქართველოს ამბების გაგების საუკეთესო გზა ფეისბუკი იყო. ფეისბუკზე შესვლისთანავე თბილისის ცენტრში აღმოვჩნდი. რამდენიმე საათი პირდაპირ ეთერში ვუყურებდი, როგორ დასდევდა ქართველი სამღვდელოების წინამძღოლობით გონებაამღვრეული და გავეშებული ბრბო „ელგებეტეებს“. როგორ ამტვრევდა ყვითელ ავტობუსებს, რომლებშიც ლგბტ უფლებების მხარდამჭერთა აქციის მცირერიცხოვანი მონაწილეები ეგულებოდათ. ერთადერთი, რასაც მაშინ განვიცდიდი, ბრაზი იყო და ყველა აზრი, ფიქრი თუ ფანტაზია სიბრაზით ნაკარნახები.
მოგვიანებით ბრაზი რელიგიურ პათოსში გადამივიდა და ხმამაღლა ვიძახდი, რომ სამღვდელოება – ესაა ანტიქრისტეს ქურუმები, რომ საპატრიარქო თავადაა განსხეულება ანტიქრისტესი. ამ პათოსით რამდენიმე ბლოგი და სტატია დავწერე, რომლებიც მერე ესეების კრებულად გამოიცა („მართლმადიდებლური ეთიკა და არათავისუფლების სული“). ცოტა ხანში, მებრძოლი ათეისტის თუ არა, რელიგიის კრიტიკოსის სტატუსი დავიმკვიდრე, რაც იმაში გამოიხატებოდა, რომ ტელეგადაცემებში თუ საჯარო ლექციებზე ეკლესიის და, ზოგადად, რელიგიის კრიტიკულ თემებზე მიწვევდნენ. მეც რელიგიური პათოსითვე ვწერდი და ვაკრიტიკებდი რელიგიას, თუმცა კრიტიკაზე მეტად სხვა ვნება ვიპოვე, რომელმაც, საბოლოო ჯამში, რადიკალური გადაწყვეტილება მიმაღებინა და 16 წლის ბერლინში ცხოვრების შემდეგ, ისევ თბილისში დამაბრუნა. ამის მიზეზი სწორედ ისაა, რაც რელიგიაში, უპირველეს ყოვლისა, ერთღმერთიან რელიგიებში, ყველაზე მეტად მზარავს და მის მიმართ ჯანყის სურვილით განმაწყობს: ესაა მისი ტოტალიტარული ბუნება, დაფუძნებული ეკლესიის მიერ ჭეშმარიტების ინტერპრეტაციის მონოპოლიაზე, შესაბამისად, მის მუდმივ ბოროტად გამოყენებაზე ძალაუფლებრივი მიზნებისთვის.
თავისუფლება და მისი ტრანსგრესიულობა
ყველა ტოტალიტარული სისტემა რელიგიური წესრიგის იმიტაციაა, ადამიანების მანიპულაცია, დაქვემდებარება, ზედამხედველობა, კონტროლი, თვით დასჯისა და წამების მრავალი მეთოდი ეკლესიიდანაა გადმოღებული ახალ ეპოქაში. სამყაროს ერთმა ნაწილმა, რომელსაც დასავლურ ცივილიზაციას ვუწოდებთ, გადალახა როგორც შუა საუკუნეების რელიგიური წესრიგი, ასევე ტოტალიტარული სისტემებიც და მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, პოლიტიკურ სისტემად ლიბერალური დემოკრატია აირჩია.
ამ სისტემის ცენტრში ადამიანის, ფაქტობრივად, შეუზღუდავი უფლებები დადგა. თუკი თავდაპირველად ეს წყობილება ამ უფლებებს საყოველთაო კეთილდღეობისა და სოციალური თანასწორობის პრინციპებთან თანხმობაში განიხილავდა, დროთა განმავლობაში სულ უფრო მეტად „თავისუფალი ინდივიდის“ ყველაფრის უფლებად განვითარდა. ამ ყველაფრის საკუთარი თავისთვის უფლებამ კი კვლავ ახალი სოციალური დარვინიზმი წარმოშვა თავისუფლების თავისუფალ ბაზართან იდენტიფიკაციით. თუმცა, რადგანაც ეს უფლება მხოლოდ უზარმაზარი კაპიტალით შეიძლება იყოს გამყარებული, რაც მხოლოდ უმცირესობის ხვედრია, თავისუფლების მასობრივი პროდუქტიც წარმოშვა, რომელსაც „ყველაფრის ნებადართულობა“ შეიძლება ეწოდოს.
„ყველაფერი“ შემოიფარგლება საკუთარი სხეულითა და მისი მოთხოვნილებებით. „ჩემი სხეული მე მეკუთვნის“ – ესაა გან-თავისუფლებული სამომხმარებლო სუბიექტის ნებადართულობის საზღვარი. ნებადართულობა არა მხოლოდ აკრძალვებისა თუ შეზღუდვების მოხსნას გულისხმობს, არამედ მათ ინტეგრაციას საყოველთაო მოხმარების სისტემაში. არ უნდა არსებობდეს არაფერი არალეგალური და ფარული, ყველა პროდუქტი უნდა იყოს ლეგალური და ხელმისაწვდომი. შესაბამისად, თავისუფლება არსობრივად გაუთანაბრდა ფეტიშიზმს, ამ სიტყვის როგორც მარქსიანული მნიშვნელობით, ანუ როგორც საბაზრო, შეძენითა და ფლობით წარმოქმნილი ღირებულება, ასევე ფროიდიანული მნიშვნელობით, ანუ როგორც რაღაცის ნაკლებობისა, თუ არქონის ჩანაცვლება სუროგატული საგნით. ორივე თვალსაზრისით, თავისუფლება, როგორც ფეტიში, გასაგნდა, პროდუქციად იქცა, რომელიც სხეულებრივი მოთხოვნილებების შეუზღუდავ და უსასრულო დაკმაყოფილების თავისუფლებაში ვლინდება.
სწორედ აქ ჩნდება მთავარი გადაულახავი სირთულე: მუდმივად დაკმაყოფილების პროცესში ყოფნა ანადგურებს სურვილის გაჩენის შესაძლებლობას, რომელიც სურვილის ობიექტის მიუღწევადობით თუ აკრძალულობით იყო მოტივირებული. თავად თავისუფლების იდეა, რომელიც აქამდე მხოლოდ ნეგატიური ფორმით, ანუ როგორც თავისუფლების არქონა იყო ცნობილი, რაც მის სურვილს, მისდამი სწრაფვას განაპირობებდა, ნებადართულ ფეტიშიზმად განხორციელდა. ამ ფეტიშიზმის სუბიექტს კი არათუ მხოლოდ ის სურვილები აქვს, რასაც მას ბაზარი კარნახობს, არამედ მისი თავისუფლებაც ბაზრის პრინციპებითაა განსაზღვრული: ვინც დიდ კაპიტალს ეუფლება, ის ჰპოვებს იმდენ თავისუფლებას, რომ საკუთარი ნება მოახვიოს დანარჩენებს, თუ ვერა, მაშინ შეუძლია, საკუთარ სხეულზე უფლების ლეგიტიმაციით, რომ საკუთარ სხეულს რასაც მინდა, იმას ვუზამ, იგრძნოს თავისუფლება.
მთელი კაცობრიობის ისტორია, თავად კულტურის საწყისი წერტილი, თავისუფლების ჩახშობა, აკრძალვებისა და საზღვრების დაწესებაა. შემოქმედებითი იმპულსი, რომელიც კულტურას ამოძრავებს, აკრძალვებთან დაპირისპირებაში იბადება. თავისუფლების იდეაც, მისკენ სწრაფვა – აკრძალვაზე რეაქციად ჩნდება და მანამ არსებობს, სანამ ჩამახშობელი ძალა თუ ინსტანცია დარაჯობს და სასჯელით ემუქრება ყველას, ვინც დარღვევას გაბედავს. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ თავისუფლება არსებობს მის ჩამახშობელ ინსტანციასთან ერთად და მხოლოდ ტრანსგრესიულ აქტში ხორციელდება, ის მუდამ მწვალებლობაა. შემთხვევითი არაა, რომ მწვალებლობის აღმნიშვნელი სიტყვა „ჰაირესის“, რომელიც „არჩევანს“ ნიშნავს, თავის სემანტიკაში თავისუფლებასაც შეიცავს: მწვალებელი თავისუფალია თავის არჩევანში. ამ თავისუფლებას მას „სწორი რწმენის“ წესების და საზღვრების უგულებელყოფა ანიჭებს.
ბერლინში გადასახლება ჩემთვის თავისუფლებაში გაქცევა იყო, მაგრამ პირველი წლების „ყველაფრის ნებადართულობით“ ტკბობის შემდეგ, მივხვდი, რომ ჩემს თავისუფლებას ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტი აკლდა, რომლის გარეშეც მისგან მხოლოდ ფეტიშიღა რჩებოდა, მე კი – ამ ფეტიშზე დამოკიდებული. ეს ელემენტია თავისუფლების დიალექტიკური ოპოზიცია – მისი ჩამახშობელი ინსტანცია. 2013 წლის 17 მაისს ამ ჩამახშობელმა და რეპრესიულმა ინსტანციამ სახე აჩვენა. შეიძლება ითქვას, სწორედ ამ თავისუფლების განცდის სურვილი აღმოჩნდა ის მიზიდულობის ძალა, რომელმაც საქართველოში დაბრუნება გადამაწყვეტინა. თუმცა, საქართველოში ამ პათოსით დაბრუნებულს სულ სხვა რეალობა დამხვდა.
„არა თეოკრატიას!“
„Почем опиум для народа?“ („რამდენად ყიდით ოპიუმს ხალხისათვის“)
ილფი და პეტროვი, „12 სკამი“
ძალადობის აღლუმმა, მთელი თავისი აბსურდულობითა და გროტესკულობით, როდესაც სისხლს მოწყურებულ ბრბოს თვითონაც აღარ ესმოდა ვის მისდევდა, იმდენად მძიმე შთაბეჭდილება დატოვა, რომ არათუ ეკლესიისადმი კრიტიკულად ან ნეიტრალურად განწყობილები, არამედ მორწმუნეთა საკმაოდ მნიშვნელოვანი ნაწილიც შეაძრწუნა. ამ შეძრწუნებისა და აღშფოთების გამოხატულება იყო ახალი პოლიტიკური მოწოდება – „არა თეოკრატიას!“ ამ ლოზუნგით იმართებოდა საპროტესტო აქციები არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ ევროპის დედაქალაქებში. იქ მცხოვრები ქართველები საქართველოს საელჩოებთან იკრიბებოდნენ და გმობდნენ ძალადობას.
„თეოკრატიასთან“ საქართველოში ყველაზე მეტად ირანის ისლამური რესპუბლიკის ყაიდის სისტემა ასოცირდება, სადაც სახელმწიფოს სტრუქტურებზე მაღლა სასულიერო პირებისგან შემდგარი საზედამხედველო საბჭო დგას, ფაქტობრივად, შეუზღუდავი ძალაუფლებით. როგორც ჩანს, მოძალადე ეკლესიისა და მისი ეგზალტირებული „მრევლის“ დანახვამ ისეთი შეშფოთება გამოიწვია, რომ საზოგადოებაში მართლმადიდებლური „რევოლუციის“ ფანტაზიები წარმოშვა. თუმცა ირანში ისლამური რევოლუცია შაჰის ტირანიის დასამხობად დაიწყო და არა ოცდაათამდე აქტივისტის ჩასაქოლად. შესაბამისად, „თეოკრატია“ და ირანთან ასოციაციები 17 მაისთან მიმართებით ერთობ გადამეტებული ფანტაზია იყო, მაგრამ ამ გადამეტებულმა რეაქციამ ეკლესიის, როგორც უცდომელის ზნეობრივი ავტორიტეტი, სულ ცოტა, ეჭვის ქვეშ დააყენა. ამიერიდან, ეკლესიის საჯარო კრიტიკა აქტუალური პოლიტიკური დისკუსიების უცვლელ ნაწილად იქცა. ყველა მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანი პოლიტიკოსი თუ ცნობადი პიროვნება იძულებულიც კი გახდა, საკუთარი პოზიცია დაეფიქსირებინა და ძალადობას გამიჯვნოდა. ეკლესია ერთადერთი აღმოჩნდა, რომელსაც არ დაუგმია ძალადობა და არ უღიარებია, რომ ამ საერო კანონმდებლობითა თუ სახარებისეული სწავლებით დანაშაულებრივი ქმედების ორგანიზატორი სამღვდელოება იყო. 2014 წელს საპატრიარქომ ამ დანაშაულებრივი ლაქის გადაფარვა 17 მაისს „ოჯახის სიმტკიცის დღის“ დაწესებით სცადა, თუმცა ამ ახალ „დღესასწაულს“ მდარე პროპაგანდისტული ფუნქციის მეტი არავითარი შინაარსი არ შეუძენია.
ძალადობის დაგმობა და შეუწყნარებლობასთან დისტანცირება ყველაზე მტკივნეული რამდენიმე თვის წინ გამარჯვებული „ქართული ოცნებისთვის“ უნდა ყოფილიყო, რომელსაც 2012 წლის არჩევნებზე ეკლესიისგან მხარდაჭერა ჰქონდა. ამასთანავე, როგორც მმართველი პარტიისათვის, 17 მაისი მის პოლიტიკურ სუვერენულობაზე თავდასხმა იყო, როდესაც სახელმწიფო უძლური აღმოჩნდა კონსტიტუციური წესრიგი დედაქალაქის ცენტრში დაეცვა. თავდასხმა იყო თავად ბიძინა ივანიშვილზეც: ეკლესიამ დემონსტრაციულად აჩვენა საკუთარი ძალა და ის, თუ ვინ იყო უმაღლესი ავტორიტეტი ქვეყანაში. საქართველოს მთავრობას ძალადობის დაგმობა პირდაპირი მნიშვნელობით ძვირი დაუჯდა: სანაცვლოდ ეკლესიის მოქრთამვამ, მისთვის ფულის, ძვირადღირებული ავტომანქანების, შენობების, მიწების, ტყეების და სხვა მატერიალური სიკეთეების ჩუქებამ არნახულ მასშტაბებს მიაღწია. ამ ტრადიციას სათავე სააკაშვილმა დაუდო, როდესაც ეკლესიის ყოველ ჭირვეულობას ხელისუფლებისგან გულუხვი საჩუქრები მოჰყვებოდა ხოლმე. თუმცა ეს მაშინ საზოგადოებაში ნაკლებ წყრომას იწვევდა, რადგანაც ეკლესია სააკაშვილისეული „პროგრესის“ ოპოზიციად აღიქმებოდა და „ნაციონალური მოძრაობის“ მმართველობის მიმართ უკმაყოფილების დიდი ნაწილი ეკლესიის ირგვლივ იყრიდა თავს. შესაბამისად, სააკაშვილის მხრიდან ეკლესიისთვის ხარკის მიცემას მისი სისუსტის ან მარცხის ინტერპრეტაცია ეძლეოდა. მაგრამ, როდესაც ეკლესიის მხარდაჭერილი მმართველი პარტია იმავეს კეთებას შეუდგა, ხელისუფლებით უკმაყოფილება ეკლესიასაც გადასწვდა.
პრივილეგიებმა, რომლებიც ეკლესიას 1991 წლიდან ენიჭება, ის უმდიდრეს ფეოდალად აქცია. ზოგადად ეკლესიისთვის, გამორჩეულად კი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის, ფეოდალიზმი ბუნებრივი და იდეალური მდგომარეობაა. IV საუკუნეში კატაკომბებიდან ამოსული ეკლესია სულ მოკლე დროში არა მხოლოდ უმსხვილეს ფეოდალად იქცა, არამედ თავადვე იყო ფეოდალიზმის ერთ-ერთი მთავარი შემოქმედიც და მისი დამცველიც. ფეოდალიზმისადმი ერთგულება მას არც ახალ ეპოქაში დაუკარგავს. მისი მსოფლმხედველობა, ენა, ესთეტიკაც კი, მუდამ შუა საუკუნეებში იმყოფებოდა და ამ მხრივ ახლაც არაფერი შეცვლილა, თუ არ ჩავთვლით, რომ შუა საუკუნეებისგან განსხვავებით, თანამედროვე ქართული მართლმადიდებლობიდან გამქრალია ყოველგვარი ღვთისმეტყველება, სამაგიეროდ, არნახული სიუხვეა მითოლოგიური და მაგიური ცნობიერების. თუმცა, ეს მხოლოდ გარეგნულად, როგორადაც ეკლესია საკუთარ თავს აჩვენებს და როგორი ცნობიერების შთანერგვასაც ცდილობს საკუთარ მორევში. მიუხედავად ამისა, არასწორი იქნებოდა, ეკლესია უბრალოდ ფეოდალიზმის რუდიმენტად წარმოდგენილიყო. 21-ე საუკუნის საქართველოში მან შეძლო ორი შეურიგებელი ფორმაციის – ფეოდალიზმის და კაპიტალიზმის – შერიგება. საპატრიარქო არა მხოლოდ მიწათმფლობელია, არამედ წარმატებული მეწარმეც, მრავალი ფირმის დამფუძნებელი, ან მეწილე. ფორმით ფეოდალური ეკლესია, შინაარსით კაპიტალისტურია და, როგორც ყოველგვარი გადასახადებისგან თავისუფალი და ტოტალურ მოგებაზე მომუშავე, რადიკალური ლიბერტარიანიზმის იდეალს განასახიერებს.
საეკლესიო იერარქების ფუფუნებაში ცხოვრებამ და ძვირადღირებული ნივთებისადმი ფეტიშისტურმა სიყვარულმა, რომელიც უკვე იუმორისტული შოუების თემადაა ქცეული, შემდეგ „ციანიდის საქმემ“, საპატრიარქოს შიდა ინტრიგებმა თუ სამღვდელო პირებს შორის საქმის გარჩევებმა ავტომატური იარაღის გამოყენებით, უკანასკნელ რვა წელიწადში ეკლესიის მორალური ავტორიტეტიც საფუძვლიანად შეარყია, თუმცა არა ეკლესიის პოლიტიკური და ეკონომიკური გავლენა. პირიქით, ხელისუფლების არასტაბილურობა და სისუსტე ეკლესიის პოლიტიკური გავლენის ზრდის პირდაპირპროპორციულია: რაც უფრო დაცემულია ხელისუფლების ავტორიტეტი, მით უფრო მეტადაა ის დამოკიდებული საპატრიარქოს ლოცვაზე.
შევარდნაძიდან მოყოლებული, ხელისუფლებები ეკლესიას საკუთარი ლეგიტიმაციის გასამყარებლად იყენებენ და ეს სერვისი სახელმწიფოს ისტორიულ ტვირთად უჯდება.
იგივე ითქმის ქართულ ბიზნესზეც, რომლისთვისაც ეკლესიის ლოცვა-კურთხევა შესაბამისი „შემოწირულების“ ფასად იმაზე მეტია, ვიდრე ნაკურთხი ბიზნესის წარმატებულობის ირაციონალური რწმენა. პოლიტიკური ელიტების, მსხვილი ბიზნესისა და ეკლესიის ურთიერთლობირებით იქმნება ძალაუფლების ალიანსი, რომელიც ქვეყნის და მოსახლეობის ინტერესებს კი არ ემსახურება, არამედ მათი საკუთარი მოგებისა და კაპიტალის დაგროვების საშუალებაა. ასეთი განვითარების შედეგი სახელმწიფოებრიობის უკიდურესი დასუსტების და რღვევის პროცესია, რომელშიც საქართველო სულ უფრო მეტად ეფლობა.
ბასიანის ბრძოლა
„1121 წელსაც ეს ბასიანი იყო ზუსტად!“
ერთი მომიტინგის სიტყვიდან
17 მაისის კადრების ყურებისას, ეკლესია სიბრაზესთან ერთად, ჩემს განცვიფრებასაც იწვევდა: მან მასების ისეთი მობილიზაცია და ეგზალტაცია შეძლო, როგორიც ზვიად გამსახურდიას შემდეგ საქართველოში არავის გამოსვლია. ეგზალტაციის მასშტაბით 17 მაისმა ყველა ნიშნულს გადაუსწრო. ეკლესიამ გამოხატვის თავისუფლების ლიბერალურ-დემოკრატიულ ფორმას სრულიად არქაული, პრეჰუმანური, ანუ ადამიანობამდელი „თავისუფლება“ – ჯოგური ძალადობა – დაუპირისპირა. ეკლესიამ, როგორც, სიმბოლურად მაინც, ზნეობრიობის ინსტანციამ, არა უბრალოდ უზნეობასა და დანაშაულზე გასცა ლოცვა-კურთხევა, არამედ ზნეობა, როგორც ცოდვისა და დანაშაულის განცდაზე დაფუძნებული კატეგორია, მთლიანად გააუქმა – თანაც ზნეობის დაცვის სახელით.
17 მაისი ეკლესიის მხოლოდ ზნეობრივი მდგომარეობის ლუსტრაცია არ ყოფილა. ამ დღეს ეკლესიამ მთელი თავისი სულიერი და თეოლოგიური შესაძლებლობების ჰორიზონტი აჩვენა, მრავალწლიანი, თავდაუზოგავი მუშაობის შედეგი: სიძულვილისგან დაბრმავებული და გონებაამღვრეული „მრევლი“, მითოლოგიურ არსებებს რომ ეძებს თბილისის ცენტრში და ძალადობის ექსტაზში შესული, დასამტვრევს და ჩასაქოლს რომ ვეღარ პოულობს, საკუთარ თანამოსაქმეებს ასისხლიანებს. ძალადობა და ფანატიზმი რელიგიურობის გამოვლინების ყველაზე წარმატებული ფორმა აღმოჩნდა, რაც ეკლესიას საქართველოს დამოუკიდებლობის 30-წლიან ისტორიაში უჩვენებია. ამ „რწმენის“ ძალა იმდენად ეგზალტირებადი აღმოჩნდა, რომ ზოგ მოძალადეს ფრენა დააწყებინა. არც მანამდე და არც მერე ეკლესიას ამხელა ცხოველ-მყოფელი ძალის ჩვენების შანსი აღარ მისცემია. 2020 წლის მარტსა და აპრილში პანდემიის რეგულაციებისადმი დაუმორჩილებლობა – „სადაც ქრისტეა, იქ რა უნდა კორონას?!“, ან ნაკურთხი წყლის თბილისის ქუჩებში პკურება, ვირუსების განსადევნად – მხოლოდ კარიკატურებიღა იყო იმ თეოლოგიური სიმაღლისა, რაც ეკლესიამ 2013 წლის 17 მაისს ანტიქრისტესთან ძლევამოსილ შერკინებაში გამოავლინა.
17 მაისის მთავარი საჩუქარი, რომელიც ეკლესიამ ქართულ საზოგადოებას უბოძა, სწორედ ის იყო, რის განადგურებასაც ეკლესია ესწრაფოდა. ეს იყო დაუმორჩილებლობის, წინააღმდეგობის რეაქცია, რომელიც განთავისუფლების სურვილს აჩენს. ეს სურვილი კი, უპირველეს ყოვლისა, აქტიურ ქმედებაში, სხვადასხვა სახის პოლიტიკურ, საზოგადოებრივ თუ სახელოვნებო მოძრაობაში ვლინდება. აკრძალვა და დასჯა ავტომატურადვე პროვოცირებს დაუმორჩილებლობას და აჩენს ფანტაზიას თავისუფლებაზე, რომელიც ტრანსგრესიულად, ანუ აკრძალვის დარღვევით უნდა განხორციელდეს. ეს გრძელდება მანამ, სანამ ამკრძალველი ან ბოლომდე არ ჩაახშობს ნებისმიერ წინააღმდეგობას, ან მას აღიარებს და აკრძალული პროდუქტიც ლეგალური გახდება. 2013 წლის მაისში 2012 წლის არჩევნებისა და „ნაციონალური მოძრაობის“ ცხრაწლიანი მმართველობის დასრულების ეიფორია უკვე გადავლილი იყო, ხოლო „ქართულ ოცნებაში“ შიდაარეულობები ჯერ არ იყო დაწყებული. საზოგადოებაც უფრო თავისუფლად და მოშვებულად გრძნობდა თავს, ვიდრე მღელვარე გასულ წლებში.
ასეთი მოდუნების მომენტში მაშველად ეკლესია გამოჩნდა, თავისი აპოკალიფსური მხედრებით, და რეპრესიულობისა და დაუნდობლობის ისეთი პრეცედენტი შექმნა, რომ საზოგადოების აქამდე სააკაშვილისადმი კრიტიკულად განწყობილმა ლიბერალურმა ნაწილმა ჯერ ისევ მოქმედი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის იმ დროის ნოსტალგია იგრძნო, როცა მიშა „ნულოვანი ტოლერანტობით“ პრეზიდენტობდა. „არა თეოკრატიას!“ პირველი რეაქცია იყო და მალევე თვითიდენტიფიკაციის ნიშნად იქცა, ანუ გამიჯვნად ეკლესიისგან და მოძალადე „მრევლისგან“. ამან კი ერთგვარ თვითგამორკვევის პროცესს დაუდო სათავე, როდესაც საზოგადოებრივმა ჯგუფებმა არათავისუფლებების აღმოჩენა და გაცნობიერება დაიწყეს. პირველი ასეთი თვითგამორკვევითი მოძრაობა, რომელიც 17 მაისის ექომ წარმოშვა, „ბექა არ არის კრიმინალი“ იყო. მისგან, მოგვიანებით, კიდევ უფრო ფართო სოციალური სპექტრის „თეთრი ხმაურის მოძრაობა“ ამოიზარდა. ეს მოძრაობა საქართველოში იმდროინდელ ნარკოპოლიტიკას დაუპირისპირდა, თუმცა მალევე აღმოჩნდა, რომ ნარკოპოლიტიკა თავისუფლების დამთრგუნველი პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემის ნაწილი იყო. ამ სისტემას კი სხვა არანაკლებ შემზარავი ნაწილები აქვს: პოლიტიზებული სასამართლო, არაჰუმანური და „დრაკონული“ კანონები, პოლიციური ძალადობა, სოციალური ჩაგვრა, მშრომელთა უუფლებობა, უმუშევრობა, მევახშეობა, უსახლკარობა. თუმცა ეს კრიტიკა 2010-იან წლებში ერთი მემარცხენე აქტივისტური წრის გარეთ ვერ გავიდა და ვერ იქცა ფართო სოციალურ მოძრაობად.
უფრო წარმატებული აღმოჩნდა „თეთრი ხმაურის მოძრაობის“ ალიანსი თბილისში ახლად აღზევებულ კლუბურ სუბკულტურასთან, რომელიც ასევე 17 მაისის „გრავიტაციულ ტალღებზე“ გაჩნდა. საეკლესიო ეგზეკუციამ იმისი რადიკალური გააქტიურება გამოიწვია, რასაც ის თავს დაესხა: სხეულის თავისუფლებას. „ლგბტ“ არა მხოლოდ სექსუალური ორიენტაციის აღმნიშვნელი გახდა, არამედ სხეულის რეპრეზენტაციის აღმნიშვნელად იქცა, ანუ საყურიანი ბიჭები, გრძელი თმით, ტატუირებული სხეული, პირსინგები, არაბუნებრივი თმის ფერი, გართობის „არატრადიციული“ ფორმები, როგორიცაა „მოსაწევი“, ნარკოტიკები, ელექტრონული მუსიკა, ცეკვა, party. ესაა „საკუთარი უცხოს“, ან „გადაგვარებული ჩემიანის“ კატეგორია, რომელიც 2010-იან წლებში უკვე სუბკულტურად ჩამოყალიბდა, მხოლოდ გართობაზე ორიენტირებულ ჰიპსტერებთან ერთად. ამასთანავე, თბილისში ერთბაშად რამდენიმე ღიად ლგბტ ან ლგბტ-ს მიმართ კეთილგანწყობილი სივრცე გაჩნდა. 2016 წელს დინამოს სტადიონის ქვეშ გახსნილი კლუბი „ბასიანი“ და მისი ქვიარ-საღამო „ჰორუმი“ სექსუალური თავისუფლების აღთქმულ მიწად იქცა, სადაც „ყველაფერი ნებადართულია“. თვალსა და ხელს შუა თუ რამდენად გაიზარდა და მოძლიერდა ეს სუბკულტურა, 2018 წელს გამოჩნდა, როდესაც 12 მაისის ღამეს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ კლუბებში „ბასიანსა“ და „კაფე გალერიში“ სპეცოპერაციები ჩაატარა, ანუ, უფრო ზუსტად, კლუბები დაარბია. რამდენიმე საათში ათასობით ადამიანი პარლამენტის წინ შეიკრიბა და ორი დღის განმავლობაში 17 მაისის შემდეგ ყველაზე ხალხმრავალი და თავისი ფორმით უკვე არა მხოლოდ საქართველოსთვის უჩვეულო საპროტესტო აქცია მიმდინარეობდა DJ-ებისა და ტექნო-მუსიკის ფონზე. აქცია შინაგან საქმეთა მინისტრ გიორგი გახარიას ბოდიშით, მოძალადე ნეოფაშისტური კონტრაქციის მიგეშვით და სახელმწიფოს გამშველებლური როლით დამთავრდა. ამით ეს მოძრაობაც შეწყდა და 12-13 მაისს ერთად მაპროტესტებელთა „თხა და მგელი ერთად ძოვდეს“ ზეპარტიული ერთობაც მალე დაიშალა მემარცხენე ჯგუფებად, „ჩემი სხეული მე მეკუთვნის“ სუბკულტურებად და „ყველაფერი ნებადართულიას“ რადიკალურ მემარჯვენე-ლიბერტარიანულ „გირჩად“ და მის მენტალურ მიმდევრებად. „გირჩზე“ სოციალურად მაღლა მდგომმა ლიბერალმა ახალგაზრდებმა მოძრაობა „სირცხვილია“ შექმნეს და ანტისაოკუპაციო შეძახილებით 2019 წლის ზაფხული რუსთაველის პროსპექტზე რუსეთის იმპერიასთან შერკინებაში გაატარეს. არც 20 ივნისის სადამსჯელო ოპერაციას პარლამენტის შენობასთან, არც სხვა რომელიმე კიდევ უფრო მცირე საპროტესტო აქციებს არ გამოუწვევია საყოველთაო მღელვარება, ისე დადგა 2020 წელი. პანდემიამ და მისმა თანმხლებმა მოვლენებმა კი საქართველოც და მთელი სამყაროც ახალი რეალობის წინაშე დააყენა. საქართველოში ამ ახალმა რეალობამ ის შემზარავი სოციალური კატასტროფები გამოააშკარავა, რის მიჩქმალვასაც აქამდე პოლიტიკური, ეკონომიკური და სასულიერო ელიტებისგან შემდგარი ძალაუფლების ალიანსი ახერხებდა. 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები და მის ირგვლივ გაჩაღებული პოლიტიკური ფარსი, „ნაციონალური მოძრაობის“ ირგვლივ გაერთიანებული ოპოზიციის არშესვლა პარლამენტში და ივანიშვილ-სააკაშვილის დაუსრულებელი ტანდემი, თან ეს ყოველივე მძიმე ეპიდსიტუაციის, მაღალი ინფლაციისა და ეკონომიკური მდგომარეობის უკიდურესი გაუარესების ფონზე, გამომააშკარავებელი აღმოჩნდა იმ რეალობის, რომ პოლიტიკური ელიტები პარალელურ, საკუთარი ეგოიზმის რადიუსიან სამყაროში იმყოფებიან და ქვეყნისა თუ მოსახლეობის პრობლემები არ ანაღვლებთ. კოვიდ-19-ით იხეირა ქართულმა მსხვილმა ბიზნესმა, პირველ რიგში, ბანკებმა და სააფთიაქო ქსელებმა, თუმცა არც სუპერმარკეტები და დეველოპერები ჩამორჩნენ მომაკვდავი ქვეყნის სხეულის ძიძგნას. მათი თავხედობა და ცინიზმი ყველა მორალური კანონის ამოყირავებაში გამოიხატა: „სადაც იწყება კერძო ინტერესი, იქ მთავრდება საჯარო“. თანამედროვე საქართველო ამ რეალობას განასახიერებს: რამდენიმე კერძო პირის მიერ მიტაცებული და მათ უძღებ ეგოიზმს დამორჩილებული და განადგურების პირას მიყვანილი ქვეყანა.
ასეთ ვითარებაში, როდესაც თითქოს ამოწურული იყო პროტესტის ყველა რესურსი და მთელი პოლიტიკური სფერო მთავრობა-ოპოზიციის ძალაუფლების ვერგაყოფის მდარე და უხამს სპექტაკლად იქცა, პოლიტიკური ცენტრებიდან მოშორებით, რიონის ხეობის ერთ პატარა სოფელ ნამოხვანში, მდინარის მახლობლად გაშლილ კარვებში დაიწყო მოძრაობა „რიონის ხეობის გადასარჩენად“. მოძრაობა, რომლის მთავარი მოთხოვნა საქართველოსთვის, მისი ბუნებისა და მოსახლეობისთვის, მისი ეკონომიკისათვის, მისი პოლიტიკური სუვერენულობისთვის, მისი კულტურული მემკვიდრეობისა და ბუნებრივი მრავალფეროვნებისთვის მხოლოდ ზიანის მომტანი ნამოხვანის გიგანტური ჰესის მშენებლობის შეჩერებაა, სულ რამდენიმე თვეში ყველაზე მძლავრ სახალხო მოძრაობად გადაიქცა, რომლის მსგავსი საქართველოს უახლეს ისტორიაში არ ყოფილა. ერთი დაკანონებული უკანონობის მაგალითზე მოძრაობამ გამოააშკარავა და საზოგადოების ყველა ფენამდე მიიტანა ის საგანგაშო მდგომარეობა, რომელშიც არა მხოლოდ რიონის ხეობა, არამედ მთელი საქართველო იმყოფება – კორუფციული გარიგებებითა და ეროვნული ქონების მიზანმიმართული ყვლეფით გაპარტახებული და კოლონიალურ მდგომარეობამდე მიყვანილი ქვეყანა, რომელსაც მისი პოლიტიკური და ბიზნესელიტების ამგვარი მოპყრობის შედეგად სრული განადგურება და მსოფლიო რუკიდან გაქრობა ემუქრება. „ნამოხვანის მოძრაობა“ გამოჩნდა როგორც დასნეულებული ორგანიზმის იმუნური რეაქცია მომაკვდინებელი ვირუსებისა და მეტასტაზების წინააღმდეგ. ხელისუფლებამ ნამოხვანში პოლიციის რამდენიმე მარბიელი რაზმი გაგზავნა, ხეობაში კედელი აღმართა, მაგრამ პროტესტი არათუ ვერ ჩაახშო, არამედ საპროტესტო ტალღა მთელ საქართველოს მოედო. ასეთ დროს ხელისუფლებამ თავისი საყვარელი იარაღის გამოყენება დაიწყო: ტროლების, ბოტების, დეზინფორმაციისა და შავი PR-ის ნიაღვარი წამოვიდა ნამოხვანის მოძრაობის წინააღმდეგ. ამ საქმეში ხელისუფლების მოკავშირე მისივე ოპოზიცია – პოლიტიკურ და მორალურ ბანკროტთა ეს უსარგებლო და ყადაღაგასული დასი – აღმოჩნდა. ამ პარტიულ-პოლიტიკური კონსენსუსის ერთობლივი ბრალდება ნამოხვანის მოძრაობის მიმართ, რაოდენ მოულოდნელი და ცინიკურიც უნდა იყოს, ჰომოფობიაა!
საქართველოს უახლესი ისტორია პირდაპირი ილუსტრაციაა იმისა, თუ როგორ ხდება მოსახლეობაში ჰომოფობიური განწყობის შთანერგვა პოლიტიკური გაერთიანებების მხრიდან წმინდად პოპულისტური მიზნებისათვის. პოლიტიკურ ელიტებს, დღეს რომ ხელისუფლებასა და ოპოზიციაში არიან გადანაწილებული, არათუ არაფერი გაუკეთებიათ ნაწილობრივ მათივე დათესილი ჰომოფობიის წინააღმდეგ, არამედ მუდამ მისი პოლიტიკური ინსტრუმენტალიზაციით იყვნენ დაკავებულნი. ამდენად, ამ გაზულუქებული, ქვეყნის რეალობისგან სრულიად გაუცხოებული კასტის მხრიდან ნამოხვანელთა ჰომოფობობის მითის შეთხზვა, გარდა უსაფუძვლო ცილისწამებისა, სრული თვალთმაქცობაა.
რეალობა კი ისაა, რომ ჰომოფობია სახელია ადამიანის დისკრიმინაციისა და ჩაგვრის ერთ-ერთი ინსტრუმენტისა, რომელიც უკვე საუკუნეებია წარმატებით გამოიყენება ძალაუფლების მქონეთა მხრიდან საზოგადოების ნაწილის დასათრგუნად და დასაქვემდებარებლად. არსებობს ამ ინსტრუმენტის სხვა სახელწოდებებიც, რომლებიც საზოგადოების სხვა ნაწილების მიმართ გამოიყენება, როგორებიც არიან მუშები, გლეხები, დევნილები, პენსიონერები, სოციალურად დაუცველები, რელიგიური თუ ეთნიკური უმცირესობები, ქალები, პრეკარიატი, ნარკოდამოკიდებულები, უმუშევრები და ა.შ. ჩაგვრისა და დისკრიმინაციის იმავე იარაღს ამ სოციალური ჯგუფების სიძულვილის შესაბამისი სახელები აქვს. განსხვავება მხოლოდ სახელებშია, დათრგუნვის და დაკაბალების პრინციპები და ინსტრუმენტები კი იგივეა. ვისაც ამა თუ იმ ფორმით ჩაგვრა საკუთარ სხეულზე აქვს გამოცდილი და გააზრებული, ჩაგვრის მიზეზები გაცნობიერებული და უარყოფილი, ის ისეთივე სენსიტიურია ნებისმიერი სახის ჩაგვრის მიმართ, როგორც საკუთარ თავზე გამოცდილის მიმართ. ჰომოფობიაც და ქსენოფობიის ნებისმიერი სახეობაც მთლიანად იმათ ანგარიშზეა, ვინც სიძულვილის თესვას ძალაუფლების მოპოვებისა თუ შენარჩუნების მიზნით იყენებდა.
ჰომოფობიის, ისევე როგორც ყველა სახის სოციალური ფობიისა თუ სიძულვილის იდეოლოგიების დაძლევის ერთადერთი გზა დემოკრატიული საზოგადოების და სახელმწიფოს შექმნაა, ისეთი კონსტიტუციური საფუძვლით, რომელიც შეუძლებელს გახდის ოლიგარქების თუ პოპულისტი ავტორიტარების მხრიდან ხელისუფლების მიტაცებას, შანტაჟსა და ძალადობაზე დამყარებული ძალაუფლებრივი სისტემის აღმოცენებას, რომლის ნიმუშიც თანამედროვე საქართველოა.
100 წლის წინ საქართველომ შეძლო იმ დროს მთელ მსოფლიოში უნიკალური, საერთო-სახალხო საწყისებზე დაფუძნებული დემოკრატიული რესპუბლიკის შექმნა. იმ საწყისებთან დაბრუნება მომავალი, ჩაგვრა-ყვლეფისა და სიძულვილისგან თავისუფალი საქართველოს საწინდარი უნდა გახდეს. სხვაგვარად ამ ქვეყნის მომავალი მსოფლიოს პოლიტიკურ რუკაზე ძნელად წარმოსადგენია.
ფოტო: გიორგი ყოლბაია
