ალექსის ზორბასის ცხოვრება

„არაფერს ვნანობ. არაფრის მეშინია. თავისუფალი ვარ“
ნიკოს კაზანძაკისი, „ალექსის ზორბასის ცხოვრება“
მთარგმნელი – მაია კაკაშვილი
გამომცემლობა „დიოგენე“

„არაფერს ვნანობ. არაფრის მეშინია. თავისუფალი ვარ“ – ეს ნიკოს კაზანძაკისის ეპიტაფიაა. ვფიქრობ, არც ალექსის ზორბასი იტყოდა უარს, მისი საფლავის ქვაზე ეს სიტყვები წაეწერათ. 

ამას წინათ ვწერდი, მოსვენება დამეკარგა, წავიკითხავ რამდენიმე გვერდს, დავხურავ, დავხუჭავ თვალებს. მოსვენება დამეკარგა, ჩემი თვალები, გულის ხმა და ყური, ჩემი სხეული, ჩემი სისხლი სევდით აივსო. ღრუბელივით იშრობს წიგნის ხმებს და სევდას, წვიმას, ცას მიწას რომ რთავს, სანთურის სევდიან სიმღერას, მეგობრის სიყვარულს, სიყვარულის ტკბილ ტკივილს, დაუსიზმრებ სიზმრებს, როგორც ღამის პეპლებს, ზღვის ხმას და ჭრაქის შუქზე მოყოლილ ძველისძველ ამბებს – მეთქი. „მრავალგვარი სიხარული არსებობს ამ სამყაროში – ქალები, ხილი, იდეები, თუმცა, მგონია, ნაზ შემოდგომასა და ზღვაში ცურვისას თითოეული კუნძულის სახელის ჩურჩულით წარმოთქმით მოგვრილ სიხარულზე მეტად ვერაფერი ჩაძირავს ადამიანის სულს სამოთხეში“. 

მრავალგვარი სიხარული არსებობს ამ სამყაროში. ხდება ხოლმე, კაცის სხეულში სიხარული – სიცოცხლის, მიწის, ცის, დღის და ღამის – იდუმალ სიმღერასავით იღვრება, ტკივილიც – სიცოცხლის, მის ყველა ნაკვთს უხილავი შუქ-ჩრდილებით ჭედავს, როგორც ცეცხლი – რკინას. „ალექსის ზორბასის ცხოვრებაზე“ მინდა გიამბოთ, როგორც სიმღერაზე, როგორც ჯინზე, თიხის ძველისძველი ჭურჭლისთვის, ადამიანის სხეული რომ ჰქვია, თავი რომ დაუღწევია, როგორც ცეკვაზე, დატეხილ სხეულის, თითქოს ხორცი გუშინდელი პური იყოს, მაღაროელის უხეში ხელებით დატეხილი და ჩაფშვნილი ზღვის უბეში, ჯამში, ქალის უბეში. 

გაუგებრად ვწერ ალექსის ზორბასზე, გაუგონარ კაცზე, თავისუფლების უცნაურ მარჩიელზე. ცოტა სხვანაირად მინდოდა მომეთხრო, მინდოდა მეთქვა, რომ ეს ორი კაცის ერთად გატარებული დღეების წიგნია, უცნაური ერთად ყოფნის, რომელიც სრულდება, როგორც ყველა ჭეშმარიტი ერთად ყოფნა. 

ვთქვათ ასე? ერთი კაცი მიწისაა, მაღაროსი, კლდების დაძარღვული ტანისაა, ხთონური სამყაროს მომღერალია. „სამყარო ზორბასისთვის ისეთივე იყო, როგორიც პირველყოფილი ადამიანებისთვის: საფეთქლებზე ვარსკვლავები ეხებოდა, ზღვა ეხეთქებოდა, გონების ჩაურევლად, მიწით, წყლით, ცხოველებით, ღმერთით ცხოვრობდა“. მისი ნაბიჯები „ადამიანის სულის ბნელი მხარის ისტორიას ჰყვებოდა“.

მეორე – ცისა? ჰაერისა? წარმოსახული სიცოცხლის ნაღვლიანი ქმნილებაა. „ჩემი ცხოვრება არასწორ გზას დაადგა, იმას მივაღწიე, რომ ადამიანებთან შინაგანი მონოლოგებით ვურთიერთობდი. იმდენად ვიყავი დაცემული, ასარჩევად რომ მქონოდა საქმე, ან ქალი შემყვარებოდა, ან სიყვარულზე კარგი წიგნი წამეკითხა, ამ უკანასკნელს ავირჩევდი“. გულის ჯიბით დანტეს კომედიას დაატარებს, ცხოვრების გზაზე გამოსულს, მხეცებით გარემოცულს, უცხო მხარეში, უცხო კაცი, მეგზურობას შესთავაზებს. 

მთელი ამბავი კუნძულ კრეტაზე ხდება. ერთ პატარა სოფელში, და სოფლის განაპირას. სოფელიც პატარაა და იქ მცხოვრები ადამიანებიც – პატარები. სისასტიკის, უვიცობის ჭუპრებში მკვდრადშობილი, უდღეური პეპლებივით, რომლებიც, ცდილობ, შენი ამონასუნთქით გაათბო. გგონია, თვალწინ სასწაული გადაგეშლება და დანაოჭებულ, მთელი სხეულით მოცახცახე არსებას კი იღებ, რომელსაც ფრთების გაშლა არ შეუძლია. ვხედავთ სოფლის მოედანს, იქვე – ყავახანას, რომლისთვისაც მეპატრონეს უცნაური სახელი – „გრცხვენოდეთ“ – დაურქმევია, ვხედავთ ახმახ კაცებს, ფარფარა შარვლებზე წითელი სარტყლები რომ შემოურტყამთ, ვხედავთ პატარა ეკლესიას, ქვრივის ბაღს, საიდანაც აყვავებული ლიმონის სურნელი იფრქვევა, მადამ ჰორტენზიას პატარა სასტუმროს, და თვითონ მასაც – ტანდაბალ, ჩათქვირებულ, დამჭკნარლოყებიან მადამ ჰორტენზიას და მის თუთიყუშსაც გალიაში, „კანავარო!“, „კანავარო!“ – ჩახრინწული ხმით რომ გაჰყვირის და უხმობს ადმირალებს სხვადასხვა ქვეყნის, ოქროსფერი სამოსით, ხუჭუჭა წვერით, ოდეკოლონის, იის, მუშკის სურნელით. ვხედავთ შორს, მთებში ჩაკარგულ მონასტერსაც, და ვხედავთ ამ ორ კაცს, უცხოებს სოფლისთვის. „ჯიბიდან დანტეს პატარა გამოცემა, ჩემი თანამგზავრი, ამოვიღე, ჩიბუხს მოვუკიდე, კედელს მივეყრდენი, მოვკალათდი. წუთით შევყოყმანდი. რომელი ადგილიდან ამომეკითხა უკვდავი სტროფები? ჯოჯოხეთის მწველი უკუნეთიდან, განსაწმენდელის გამაგრილებელი ალიდან თუ პირდაპირ ადამიანის იმედების მწვერვალებისთვის მიმეშურებინა? ... თავისუფლებით ვხარობდი. დილაუთენია არჩეული სტროფები მთელი დღის რიტმს განმისაზღვრავდა“. რომელი ადგილიდან ამოიკითხავს სტროფებს ამ სიტყვების ავტორი, ადამიანური იმედების მწვერვალები, ჯოჯოხეთის უკუნი თუ განსაწმენდელის გამაგრილებელი ალები განსაზღვრავს ამ ორი კაცის დღეებს უცხოთა სოფელში? 

შორეული მხარიდან მოსული წერილები შორეულ მხარეთა ამბებსაც გვამცნობს, როგორც ექოს, შორეული ხმების, საუკუნის ბრძოლების, ადამიანთა წარმავალი ცხოვრების. ჰო, სადღაც სხვაგან, შორს, სამშობლოს ბედი წყდება, სადღაც, შორს, ადამიანები იტანჯებიან, თავისუფლებისთვის იბრძვიან, შორეულ ამბებზე თხრობისას თბილისიცაა ნახსენები, ახალგაზრდა კაცი, ამ წერილების დამწერი, თბილისიდან იწერება, მაგრამ ეგ არ არის მთავარი. 

ეს წიგნი დიადი შემგროვებელია და დიადი გამფანტველიც, შეგროვილი ხმებისა, ჩურჩულისა, სიმღერისა ზღვის პირას, მთვარის შუქზე, მანკიერი ადამიანური ამბებისა, კაცთა გულებში ფესვგადგმული სისასტიკისა, წარსულის დღეებისა, ფიქრებისა თავისუფლებაზე, ადამიანად ყოფნაზე, გამოუთქმელი შიშებისა, „ბინძური ადამიანური ელემენტებისა“, რომელსაც ავტორი შეკრებს, აბსტრაქტულ იდეად აქცევს „გონების ბრძმედში, ალქიმიაში“, მატერიალურ სახეს დაუკარგავს და გაფანტავს.