მელაპარაკე | ნინო ლომაძე

სუიციდი არ არის არჩევანი. თავს იკლავენ მაშინ, როდესაც ტკივილი ერევა ძალას, რომლითაც თავად ტკივილი უნდა დაამარცხო.

სამი თვე ოთახიდან არ გადის. სძინავს.ხატავს. კითხულობს.

- ან მუ­სი­კას ვა­კეთებ, ერ­თა­დერ­თი, ბე­ბი­ა­ჩემს გავ­ძა­ხებ­დი მში­ა -­მეთ­ქი, ისიც, ორ დღე­ში ერ­თხელ.

ლა­შა იმ დროს 15 წლი­სა­ა. სკო­ლა­ში არ და­დის, ისე­დაც ექ­ს­ტერ­ნად აბა­რებს გამოც­დებს წლის ბო­ლოს. წელ­საც ასე მოიქ­ცე­ვა. ყვე­ლა მე­გო­ბარს ჩა­მოს­ცილ­და. არა­ვის ელა­პა­რა­კე­ბა.

-  რაც არ უნ­და მეთ­ქ­ვა, არა;სე­რი­ო­ზუ­ლად მო­ე­კი­დე­ბოდ­ნენ, მაქსი­მუმ, შენ ხო არ გა­რე­კე – ეთ­ქ­ვათ.

რო­ცა რამ­დე­ნი­მე დღე გა­დაბ­მუ­ლად ფხიზ­ლობს, სვამს ტრან­კ­ვი­ლი­ზა­ტორს, წამ­ლე­ბის ყუ­თი­დან. „მოდი, ფსი­ქოლოგ­თან წა­ვი­დეთ“, „აბა, რა გინ­და, რა ვქნათ?“ მშობ­ლე­ბი თავს რომ აბეზ­რე­ბენ, უხე­შად, ან ძა­ლი­ან უხე­შად პა­სუ­ხობს. 

კა­რი შიგ­ნი­დან აქვს ჩა­კე­ტი­ლი. სახ­ლიდან სულ რამ­დენ­ჯერ­მე გა­დის, მა­ღა­ზი­ა­ში რა­ღაც წვრილ­მა­ნებს ყი­დუ­ლობს.

გა­უ­თავებ­ლად სქრო­ლავს „იუთუ­ბის“ ვი­დე­ო­ებს გლო­ბა­ლურ დათ­ბო­ბა­ზე. უყუ­რებს, როგორ ლღვე­ბა უშ­ვე­ლე­ბე­ლი თეთ­რი აისბერ­გე­ბი ოკე­ა­ნე­ში. იმახ­სოვ­რებს წლებს, რო­დე­საც ქვეყ­ნე­ბის სა­ნა­პი­რო­ე­ბი და­იტბო­რე­ბა და მი­ლი­ო­ნო­ბით ადა­მი­ა­ნი დაკარ­გავს სახლს. ათ­ვა­ლი­ე­რებს პლას­ტ­მასის კუნ­ძუ­ლე­ბის ფო­ტო­ებს, კითხუ­ლობს სტა­ტი­ებს გა­უ­დაბ­ნო­ე­ბულ არე­ა­ლებ­ზე.

- მივხვდი, რომ ადა­მი­ა­ნე­ბი ბაქ­ტე­რი­ე­ბი არი­ან და დე­და­მი­წას ჭა­მენ. არ მინ­დო­და ამ გა­ნად­გუ­რე­ბა­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა. ვე­ღარ ვხვდე­ბო­დი, რა აზ­რი ჰქონ­და ცხოვ­რებას. 

შუ­ადღეს შფო­თით იღ­ვი­ძებს. ოთახ­ში აქეთ­ -ი­ქით და­დის, მე­რე „სახლის აფ­თი­აქი“ მო­აქვს. ყვე­ლა­ფერს ერ­თად ყლა­პავს, რა­საც პო­უ­ლობს. ნა­წილს მშრა­ლად, ნაწილს წყალს აყო­ლებს. 

„არ ვი­ცი, რამ­დენ ხან­ში მი­პო­ვეს. ძა­ლი­ან ღრმად ჩა­მე­ძი­ნა“. 

სა­მი დღე კო­მა­ში­ა. მე­ოთხე დი­ლას თვალს ახელს და პა­ლა­ტას ათ­ვა­ლი­ე­რებს. უცხო გა­რე­მო ეხა­მუ­შე­ბა, შფო­თავს. მე­რე ნაცნო­ბი ხმა ეს­მის და უეც­რად, ტან­ში თბი­ლი ჟრუ­ან­ტე­ლი­ვით უვ­ლის რა­ღაც­ნა­ი­რი შვების და უმი­სა­მარ­თო მად­ლი­ე­რე­ბის გან­ცდა – რომ გა­დარ­ჩა. 

ოჯა­ხის წევ­რებ­თან პირ­ვე­ლი შეხ­ვედ­რი­სას ყვე­ლა ტი­რის.

- მერე ნელ­ -­ნე­ლა დავ­ლაგდით. ბევ­რი ვი­ლა­პა­რა­კეთ. და ყვე­ლა­ფე რი შე­მეც­ვა­ლა. სახ­ლი­დან გა­მო­ვე­დი, ახა­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი გა­ვი­ცა­ნი და მე­გობ­რე­ბი გავი­ჩი­ნე. ძვე­ლე­ბი­დან ერ­თი­-ო­რი შე­მომ­რ­ჩა, მაგ­რამ ისე­თე­ბი, ერ­თ­მა­ნე­თის­თ­ვის ტყვი­ას რომ გა­და­ვე­ფა­რე­ბით, თუ რო­გორც ამ­ბო­ბენ. უკ­ვე ოთხი წე­ლი გა­ვი­და. მშობ­ლე­ბის­თვის მგო­ნი სიტყ­ვაც არ მით­ქ­ვამს ხმა­მაღ­ლა. ისეთ რა­ღა­ცე­ებ­ზე დავ­ფიქ­რ­დი, რომ ახ­ს­ნა მი­ჭირს. ძა­ან ღრმად დავ­ფიქ­რ­დი. 

ოთა­ხი ისევ ისე­თი დახ­ვ­და: მხო­ლოდ მის­თ­ვის გა­სა­გე­ბი ლო­გი­კით და­ლა­გე­ბუ­ლი ნივთე­ბით, კომ­პი­უ­ტე­რი სავ­სე და­უმ­თავ­რე­ბე­ლი ტრე­კე­ბით და ონ­ლა­ინ­ძი­ე­ბის მთე­ლი ისტო­რი­ა.

- რატომღაც ეგ­რე­ვე გა­მეჩხე­რე­ბუ­ლი ტყე­ე­ბი გა­მახ­სენ­და, გე­ოგ­რა­ფი­ის გაკ­ვეთი­ლი­დან, მეწყე­რი რომ შე­უძ­ლია გა­მო­იწ­ვი­ოს. ...ხეებზე ვგიჟ­დე­ბი. შე­მიძ­ლია ვიჯ­დე და ვუ­ყუ­რო. ჰო­და, ერ­თხე­ლაც ავ­დე­ქი და მა­მა­ჩემს ვთხო­ვე ხე­ე­ბის დარ­გ­ვა­ში დამ­ხ­მარე­ბო­და. 

გურ­ჯა­ან­ში შე­არ­ჩი­ეს ერ­თი გო­რა, მეჩხე­რი ტყით და ოც­დათხუთ­მე­ტი ძი­რი ნაძ­ვი დარგეს. მე­რე სხვა ად­გი­ლე­ბი იპო­ვეს.

-გაზაფხულზე ან შე­მოდ­გო­მით, ამინ­დი გა­მო­ვა თუ არა, მე და მა­მა­ჩე­მი ვდგე­ბით და მივ­დი­ვართ.

სუიციდი დღემდე ტაბუდ რჩება - მისი რცხვენიათ, მალავენ, მეხსიერებიდან შლიან, ცდილობენ, მასთან დაკავშირებული ყველა ფაქტი სამუდამოდ გააქრონ შვილების ბიოგრაფიებიდან. თითქოს ასე უფრო მალე დამთავრდება ეს კოშმარი. სინამდვილეში კი, როდესაც ექიმების დანიშნულების შესრულებაზე უარს აცხადებ, ფაქტობრივად, სახლში ოთხჯერ გაზრდილი საფრთხე მიგყავს.

ახ­ლა რა­ღაც პრო­ექ­ტ­ზე მუ­შა­ობს,

- ისე, დი­ჯე­ი­კა­რი­ე­რას, თუ რაც ჰქვი­ა, იმას ვა­კე­თებ

თან სწავ­ლობს, ბა­რებ­შიც უკ­რავს ხოლ­მე, ხან­და­ხან. სულ უფ­რო იშ­ვი­ა­თად აგონ­დე­ბა ის დრო.

- გაიარა. სა­ფიქ­რა­ლიც აღა­რა­ფე­რი­ა. იმ­დე­ნი ვი­ფიქ­რე, რომ მე­ტი აღარ მინდა.

მსოფ­ლი­ო­ში ყო­ველ წელს რვა­ა­სი ათას­ზე მე­ტი ადა­მი­ა­ნი იკ­ლავს თავს.

ბო­ლო კვლე­ვა სუ­ი­ციდ­ზე აჩ­ვე­ნებს (© WHO), რომ 2000-2012 წლებ­ში თვით­მ­კ­ვ­ლელო­ბე­ბის რიცხ­ვი მცირ­დე­ბა. თუმ­ცა არის გა­მო­ნაკ­ლი­სი: უმე­ტე­სად მა­ღალ­შე­მო­სავ­ლია­ნი ქვეყ­ნე­ბი და რა­ტომ­ღაც – სა­ქარ­თ­ვე­ლო, სა­დაც სუ­ი­ცი­დი, პი­რი­ქით, გახ­ში­რე­ბუ­ლი­ა. 2016 წელს, მხო­ლოდ ექვს თვე­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში, 252-მა ადა­მი­ან­მა მო­იკ­ლა თა­ვი, აქე­დან ოც­დაცხ­რა იყო 15-24 წლამ­დე; ქა­ლებ­ზე ოთხ­ჯერ მე­ტი კა­ცი და­ი­ღუ­პა სუ­ი­ციდით, შემ­თხ­ვე­ვე­ბის 32 % კი, 45-65 წლის ასა­კის მა­მა­კა­ცებ­ში მოხ­და.

თვითმკვლელობა

2013 – 312;
2014 – 382;
2015 – 400;
2016, პირველი ნახევარი – 252

მსოფ­ლიო ჯან­დაც­ვის ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის კვლე­ვა ასე­ვე ამ­ტ­კი­ცებს, რომ ერთ თვითმ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა­ზე მი­ნი­მუმ ოცი მცდე­ლო­ბა მო­დის. ანუ ყო­ვე­ლი სუ­ი­ცი­დით გა­მოწ­ვეუ­ლი სიკ­ვ­დი­ლის დროს, სხვა­გან, სად­მე, კი­დევ ოცი მცდე­ლო­ბა უნ­და ვი­გუ­ლის­ხმოთ. თუმ­ცა, სა­ქარ­თ­ვე­ლო აქაც უც­ნა­უ­რი გა­მო­ნაკ­ლი­სია – შსს-ს მო­ნა­ცე­მე­ბით, სუი­ცი­დის მცდე­ლო­ბე­ბი თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის შემ­თხ­ვე­ვებ­ზე იშ­ვი­ა­თია და მე­ტიც, ბო­ლო ოთხი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მნიშ­ვ­ნე­ლოვნად იკ­ლებს.

სუიციდის მცდელობა

2013 – 304
2014 – 245
2015 – 215
2016, პირველი ნახევარი – 151

„ეს რიცხ­ვე­ბი არ შე­იძ­ლე­ბა ასა­ხავ­დეს რე­ა­ლო­ბას. მცდე­ლო­ბე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა რამ­დენ­ჯერ­მე მა­ინც უნ­და გა­ვამ­რავ­ლოთ, სი­ნამ­დ­ვი­ლეს რომ მი­ვუ­ახ­ლოვ­დეთ, – ამბობს ფსი­ქი­ატ­რი თი­ნა მეზ­ვ­რიშ­ვი­ლი, – ძა­ლი­ან ხში­რად, სუ­ი­ცი­დის მცდე­ლო­ბის შემ­დეგ, ფსი­ქი­ატ­რის კონ­სულ­ტა­ცი­ას არ იღე­ბენ“.

რო­გორც ფსი­ქი­ატ­რი ამ­ბობს და ქვე­მოთ მოყ­ვა­ნილ კვლე­ვებ­შიც ჩანს, ეს თით­ქ­მის ფა­ტა­ლუ­რი და­უ­დევრო­ბა­ა, რად­გან დათ­ვ­ლი­ლია – პირ­ვე­ლი თვითმ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის მცდე­ლო­ბის შემ­დეგ, ექ­ვსი თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ყო­ვე­ლი მეოთხე იმე­ო­რებს მცდე­ლო­ბას (სუიციდური ქცე­ვის კვლე­ვის ლა­ბო­რა­ტო­რი­ა. გლაზ­გოს უნივერ­სი­ტე­ტი 2014). მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, უმეტე­სო­ბა, და არა მხო­ლოდ სა­ქარ­თ­ვე­ლოში, არა­მედ, მა­გა­ლი­თად, ბრი­ტა­ნეთ­შიც, უარს ამ­ბობს მკურ­ნა­ლო­ბა­ზე, მო­ტი­ვით: ჩემს პი­რად დრა­მას მე თვი­თონ მივ­ხე­დავ. ასე ხდე­ბა ზრდას­რუ­ლებ­თა­ნაც და მო­ზარდებ­თა­ნაც.

„მე ვამ­ბობ, რომ შე­ე­შა­ლა, სხვა წა­მა­ლი და­ლი­ა, რომ ზედ­მე­ტი მო­უვი­და და ეს ინ­ტოქ­სი­კა­ცია იყო...“, ძა­ლი­ან ხში­რად უთ­ქ­ვამთ მშობ­ლებს ჩემ­თ­ვის“, – ამ­ბობს თი­ნა მეზ­ვ­რიშ­ვი­ლი.

ასე­თი მცდა­რი ჩვე­ნე­ბის შე­დე­გად ყალ­ბ­დე­ბა ადა­მი­ა­ნე­ბის სა­მე­დი­ცი­ნო ის­ტო­რი­ა, მრუდ­დე­ბა სუ­რა­თი ოფი­ცი­ა­ლურ სტა­ტის­ტი­კურ მო­ნა­ცე­მებ­შიც. 

ამ დროს, კლი­ნი­კებს მკა­ფი­ოდ გა­წე­რილი რე­გუ­ლა­ცი­ე­ბი აქვთ. რო­გორც კი ექი­მი თვით­და­ზი­ა­ნე­ბას აღ­მო­ა­ჩენს, კლი­ნი­კა­ში გა­მომ­ძი­ე­ბელს იძა­ხე­ბენ და პა­ცი­ენტს ფსიქი­ატ­რ­თან კონ­სულ­ტა­ცი­ას სთხო­ვენ – ფსიქი­ატ­რ­მა პა­ცი­ენ­ტის მდგო­მა­რე­ო­ბა უნ­და შე­ა­ფა­სოს, გა­მომ­ძი­ე­ბელ­მა – და­ნა­შა­უ­ლი გა­მო­რიცხოს.

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში თვით­მკ­ვ­ლე­ლო­ბამ­დე, ან თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის ცდამ­დე მიყ­ვა­ნა კრი­მი­ნა­ლი­ზე­ბუ­ლი­ა. 115-ე მუხ­ლი ბრალ­დე­ბულს, ვინც ადამი­ა­ნი ამ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბამ­დე მი­იყ­ვა­ნა, თა­ვი­სუფ­ლე­ბას ან სამ წლამ­დე უზღუ­დავს, ან მას ორი­დან ოთხ წლამ­დე პა­ტიმ­რობა ემუქ­რე­ბა. ამი­ტომ, კა­ნო­ნის თა­ნახ­მად, თვით­და­ზი­ა­ნე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, გა­მო­ძი­ე­ბა  აუცი­ლებ­ლად უნ­და და­იწყოს. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­სა­მარ­თ­ლოს ჯერ არ­ცერ­თი ასე­თი საქ­მე არ გა­ნუ­ხი­ლავს (იგულისხმება ის საქ­მე­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც მხო­ლოდ 115ე მუხ­ლი­თაა აღ­ძ­რუ­ლი).ეს იმას ნიშ­ნავს, რომ გა­მო­ძი­ე­ბამ და­ნა­შაუ­ლის ნიშ­ნე­ბი ვერ­ცერ­თხელ ვერ აღ­მო­აჩი­ნა და საქ­მის წარ­მო­ე­ბა მა­ლე­ვე შეწყ­და.

„უი, კი. თით­ქ­მის ყვე­ლა გვთხოვს, რომ თვით­და­ზი­ა­ნე­ბა ოფი­ცი­ა­ლუ­რად არ გავა­ფორ­მოთ, – მე­უბ­ნე­ბა მიმ­ღე­ბის განყო­ფი­ლე­ბის თა­ნამ­შ­რო­მე­ლი, ყო­ფილ „რესპუბლიკურ სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში“, გვთხო­ვენ, და­ვეხ­მა­როთ, რომ და­მა­ტე­ბით პრობ­ლე­მე­ბი არ შე­ვუქ­მ­ნათ, მაგ­რამ რა უფ­ლე­ბა გვაქვს! ასე­თი რა­მე არას­დ­როს გაგ­ვი­კე­თე­ბი­ა. აი, გა­მომ­ძი­ე­ბე­ლი ახ­ლაც აქა­ა. ისა­ა, ექი­მის გვერ­დით სკამ­ზე რომ ზის“. 

ფსი­ქი­ატ­რი პა­ცი­ენტს გა­და­უ­დე­ბე­ლი დახ­მა­რე­ბის გან­ყო­ფი­ლე­ბა­ში მკურ­ნალო­ბას და­უ­ნიშ­ნავს, და­ნარ­ჩენს კი უკ­ვე თა­ვად პა­ცი­ენ­ტი, ან, მო­ზარ­დის შემ­თხ­ვევა­ში, მშო­ბე­ლი და მე­ურ­ვე გა­დაწყ­ვეტს. „მკურნალობა“ შე­იძ­ლე­ბა ერ­ქ­ვას სამ რამეს: მე­დი­კა­მენ­ტო­ზურ კურსს, ფსი­ქი­ატრ­თან ან ფსი­ქო­თე­რა­პევ­ტ­თან ვი­ზი­ტე­ბის ციკლს, ან ფსი­ქი­ატ­რი­ულ სტა­ცი­ო­ნარ­ში მო­თავ­სე­ბას. ან­და მათ სხვა­დას­ხ­ვა კომბი­ნა­ცი­ას. 

გა­მომ­ძი­ე­ბელ­თან და ფსი­ქი­ატ­რ­თან შეხვედ­რა­ზე მშობ­ლე­ბის უმე­ტე­სო­ბა ჩი­ვის, ამბო­ბენ, რომ ეს ზედ­მე­ტი თა­ვის ტკი­ვი­ლი­ა. სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში კი, მა­თი რე­აქ­ცია ორ­მა­გი სტიგ­მის ეფექ­ტია – პო­ლი­ცი­ას­თან და ფსიქი­ატ­რი­ას­თან გა­დაკ­ვე­თა ცხოვ­რე­ბის ორი ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რი სტიგ­მით გაგ­რ­ძე­ლე­ბას ნიშ­ნავს. 

რო­რი ოკო­ნო­რი თხუთ­მე­ტია წე­ლია სუი­ციდს იკ­ვ­ლევს და გლაზ­გოს უნი­ვერ­სიტეტ­ში, სუ­ი­ცი­დუ­რი ქცე­ვის კვლე­ვის ლა­ბორა­ტო­რი­ას ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობს. ის ამ­ბობს, რომ

მწირ რე­სურ­სებ­ზე მე­ტად, სუ­ი­ცი­დის პრე­ვენ­ცი­ას ხელს სწო­რედ სტიგ­მა უშ­ლის. ის ყვე­ლა­ფერ­ზე ძლი­ე­რი­ა: ფულ­ზეც, ნება­ზეც და სკრუ­პუ­ლო­ზურ ნა­ბი­ჯე­ბად გათვ­ლილ სტრა­ტე­გი­ა­ზეც.

სუ­ი­ცი­დი დღემ­დე ტა­ბუდ რჩე­ბა – მი­სი რცხვე­ნი­ათ, მა­ლავენ, მეხ­სი­ე­რე­ბი­დან შლი­ან, ცდი­ლო­ბენ, მას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ყვე­ლა ფაქ­ტი სა­მუ­და­მოდ გა­აქ­რონ შვი­ლე­ბის ბი­ოგ­რაფი­ე­ბი­დან. თით­ქოს ასე უფ­რო მა­ლე დამთავ­რ­დე­ბა ეს კოშ­მა­რი. სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში კი, რო­დე­საც ექი­მე­ბის და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის შეს­რულე­ბა­ზე უარს აცხა­დებ, ფაქ­ტობ­რი­ვად, სახ­ლ­ში ოთხ­ჯერ გაზ­რ­დი­ლი საფ­რ­თხე მიგ­ყავს. 

სუ­ი­ცი­დის სტიგ­მა ფო­ნად მთელ ის­ტო­რი­ას გას­დევს და მის კვალს ან­ტი­კურ სა­ბერ­ძნე­თამ­დე მივ­ყა­ვართ. მა­გა­ლი­თად, ძვე­ლი ბერ­ძ­ნე­ბი და რო­მა­ე­ლე­ბი თვით­მ­კ­ვ­ლელებს სულ არ კიცხავ­დ­ნენ, ვიდ­რე არისტო­ტე­ლემ ერ­თხელ არ გა­ნაცხა­და: თვით­მკ­ვ­ლე­ლო­ბა ეკო­ნო­მი­კას ან­გ­რევს და ჩვენს ღმერ­თებს გა­ა­ნაწყე­ნებ­სო [ალ ალვარეზი „მძვინვარე ღმერთი“, 2002]. არც ბიბ­ლია გმობ­და სუ­ი­ციდს, პირ­ვე­ლი ქრის­ტი­ა­ნებ­ში ნე­ტა­რი ავ­გუს­ტი­ნე ყო­ფი­ლა, ვი­საც უთ­ქვამს – თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ღირე­ბუ­ლე­ბე­ბის­თ­ვის მი­უ­ღე­ბე­ლი­ა­ო [კოლინ პრიჩარდი „სუიციდი – სიცოცხლის ბოლო უარყოფაა?“, 1995].

მთე­ლი სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში, სტიგ­მა ევ­რო­პა­ში გუნ­და­სავით მო­გო­რავ­და, ნელ­-­ნე­ლა იზ­რ­დე­ბო­და, სა­ბო­ლო­ოდ კი სირ­ცხ­ვი­ლი­დან და ცოდ­ვიდან და­ნა­შა­უ­ლად გა­და­იქ­ცა. მსოფ­ლი­ო­ში დღემ­დე ოც­და­ერ­თი ქვე­ყა­ნა­ა, სა­დაც კა­ნონით ის­ჯე­ბა ის, ვინც თა­ვის მოკ­ვ­ლას ცდილობს და მხო­ლოდ ბედ­ნი­ე­რი შემ­თხ­ვე­ვის წყა­ლო­ბით გა­დარ­ჩე­ბა. პირ­ვე­ლად XIX საუ­კუ­ნის მი­წუ­რულს, ფრან­გ­მა სო­ცი­ო­ლოგმა და ფი­ლო­სო­ფოს­მა, ემილ დურ­კ­ჰა­იმ­მა ჩა­მოხ­ს­ნა თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბას მო­რა­ლუ­რი ტვირ­თი [„სუიციდზე“, 1897] და თქვა, რომ ეს ადა­მი­ა­ნის სო­ცი­ა­ლურ ადაპ­ტა­ცი­ა­სა და ინ­ტეგ­რა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ტკი­ვილი­ა. იქ­ვე იყო შო­პენ­ჰა­უ­ე­რიც, რო­მე­ლიც ამბობ­და:

„გვარწმუნებენ, რომ თვით­მ­კ­ვ­ლელო­ბა ლაჩ­რო­ბა­ა... რომ თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა არას­წო­რი­ა. თუმ­ცა, ფაქ­ტი­ა, რომ ადა­მი­ანს სხვა არა­ფერ­ზე აქვს იმ­ხე­ლა უფ­ლე­ბა, რამხე­ლაც სა­კუ­თარ თავ­სა და სი­ცოცხ­ლე­ზე“. 

მა­შინ ეს თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის ფე­ნო­მე­ნის ჯერ კი­დევ მარ­გი­ნა­ლუ­რი, ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლური ახ­ს­ნა და მი­სი ჰუ­მა­ნი­ზა­ცი­ის მცდე­ლო­ბა იყო. ნა­ხე­ვა­რი სა­უ­კუ­ნის შემ­დეგ კი, სუ­ი­ციდის დეკ­რი­მი­ნა­ლი­ზა­ცი­ის მთე­ლი ტალ­ღა და­იწყო.

პირ­ვე­ლად ბრი­ტა­ნეთ­მა გა­ბე­და, მე­რე სხვე­ბიც მიჰ­ყ­ვ­ნენ. თუმ­ცა, სხვა­დას­ხ­ვა რე­ლი­გი­უ­რი კულ­ტუ­რა, მათ შო­რის ქრისტი­ა­ნო­ბა, სუ­ი­ციდს ისევ ცოდ­ვად მი­იჩ­ნევს და სტიგ­მაც ძვე­ლე­ბუ­რად ბო­ბოქ­რობს. მკვლევ­რე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ დღეს მას ორი წყა­რო კვე­ბავს. პირ­ველ რიგ­ში, ტერ­მი­ნი „კრიმინოგენური წარ­სუ­ლის­გან“ და ასე­ვე ცოდ­ვის სიმ­ძი­მის­გან უნ­და გა­თა­ვი­სუფ­ლდეს, რად­გან სიტყ­ვას ეს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბე­ბი ისევ შე­ფა­რუ­ლი აქვს. მე­ო­რე წყა­რო კი, სუ­ი­ცი­დის ფე­ნო­მე­ნის კავ­ში­რია მე­დი­ცი­ნის ერ­თ­-ერთ ყვე­ლა­ზე სტიგ­მა­ტი­ზე­ბულ სფეროს­თან – ფსი­ქი­ატ­რი­ას­თან. 

- ვინ არის დაზღ­ვე­უ­ლი, რა ვი­ცით, რომ სამ­სა­ხურ­ში არ შე­ექ­მ­ნე­ბა პრობ­ლე­მა? ან ნა­თე­სა­ვე­ბი რა კუ­დებს გა­მო­ა­ბა­მენ. ახალ­გაზ­რ­დაა ჯერ, ოჯა­ხი უნ­და შექ­მ­ნას, შვი­ლი გა­ა­ჩი­ნოს. ვის უნ­და ასე­თი წარსუ­ლით ცხოვ­რე­ბა? – მო­უ­ლოდ­ნე­ლად გვერ­თ­ვე­ბა სა­უ­ბარ­ში სა­შუ­ა­ლო ასა­კის ქა­ლი, „რესპუბლიკურის“ მიმ­ღებ­თან. „მართალი ბრძან­დე­ბით, ქალ­ბა­ტო­ნო, – პა­სუ­ხობს ჩე­მი თა­ნა­მო­სა­უბ­რე, – მაგ­რამ, წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, აბა, ამ ში­შე­ბით, სამ­სახურ­ში არ გა­მი­გონ, ვინ­მეს სუს­ტი არ ვეგო­ნო, ან გე­ნე­ტი­კა არ გა­მი­ლან­ძღონ, ან გი­ჟი არ და­მი­ძა­ხონ, ხომ დავ­დუმ­დი სა­ერთოდ. ქა­ლი უხ­მოდ გვეც­ლე­ბა.

„მთელი ცხოვ­რე­ბა ვი­ძახ­დი, რო ადა­მია­ნებ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბაა მთა­ვა­რი, რო მე­გობ­რო­ბის­თ­ვის და სიყ­ვა­რუ­ლის­თ­ვის ვცხოვ­რობ, მაგ­რამ ისე გა­მო­ვი­და, რო ჩემ­და უნე­ბუ­რად, შემ­თხ­ვე­ვით, აი, რო პირ­და­პი­რი გა­გე­ბით, ვუ­ღა­ლა­ტე.

ჩემ თავს ვუთხა­რი, თუ შე­გიძ­ლია ადა­მიანს ასე­თი რა­მე გა­უ­კე­თო, მე­რე სა­კუ­თა­რი ცხოვ­რე­ბის სას­წორ­ზე შეგ­დე­ბაც მო­სუ­ლა მეთ­ქი. აბა, თუ ვიქ­ნე­ბი ღირ­სი, რო გა­დავ­რ­ჩე.

ისე­თი გაბ­რა­ზე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი სა­კუ­თარ თავ­ზე. 

აი, ასე, პირ­და­პირ: ეხ­ლა მე შევ­წყ­ვეტ სი­ცოცხ­ლეს – არ მი­ფიქ­რი­ა, მაგ­რამ მი­ვე­დი ფსიქოტ­რო­პულ­ში, რა­ღაც მა­ნი­პუ­ლა­ცი­ით ვი­ყი­დე წამ­ლე­ბი, გა­ვე­დი ბაღ­ში და ნელ­-­ნე­ლა დავ­ლი­ე, თი­თო-­თი­თო, თან წყალს ვა­ყო­ლებ­დი. ამას ისე აუღელ­ვებ­ლად ვა­კე­თებ­დი, ვე­რა­ვინ მიხ­ვ­დე­ბო­და, თავს რო ვიკ­ლავ­დი. მე­გობ­რებ­მა ძა­ლი­ან მა­ლე მი­პოვ­ნეს და ასე გა­დავ­რ­ჩი. 

სა­შინ­ლად მრცხვე­ნო­და ჩე­მი ღა­ლა­ტის გა­მო.

ეს იყო შიშს, სირ­ცხ­ვილ­სა და სა­კუ­თარ პრინ­ცი­პებს შო­რის დამ­დ­გა­რი ამ­ბა­ვი, რო­მელ­ზეც პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბა უნ­და ამე­ღო და უბ­რა­ლოდ გა­და­მეძ­ლი­ა. მე კი­დე მის­გან გაქ­ცე­ვა მინ­დო­და.

 სხვა­თა შო­რის, მე­რე მივ­ხ­ვ­დი, არც სირ­ცხ­ვი­ლი ყო­ფი­ლა რთუ­ლი. სა­ერ­თოდ, რა­ტომ მე­გო­ნა, რო ცხოვ­რე­ბა­ში არას­დ­როს არა­ვის­თან არა­ფე­რი შე­მეშ­ლე­ბა, არ ვი­ცი. აბ­სოლუ­ტუ­რად ადა­მი­ა­ნუ­რი მო­მენ­ტი­ა. 

ერ­თი თვე ვუ­ყუ­რე, რო­გორ იტან­ჯე­ბოდ­ნენ ჩე­მი მშობ­ლე­ბი. დუმ­დ­ნენ. მე­რე მივ­ხ­ვ­დი, რო თვი­თონ ამას ვე­რას­დ­როს იზამ­დ­ნენ, და­ვის­ვი და ყვე­ლა­ფე­რი მო­ვუ­ყე­ვი. პირ­ველად ვი­ყა­ვი გულ­წ­რ­ფე­ლი ადა­მი­ა­ნებ­თან, ვის­თა­ნაც აზ­რობ­რი­ვად ვერ ვთან­ხ­მ­დე­ბი, მათ­გან კი აბ­სო­ლუ­ტურ სო­ლი­და­რო­ბას და მხარ­და­ჭე­რას ვგრძნობ­დი. არ ვე­ლო­დი. მი­ნი­მუმ ბარ­გის ჩა­ლა­გე­ბას ვა­პი­რებ­დი. მაგ­რამ და­მა­ნა­ხეს, რო არა­ფე­რი არ არ­სე­ბობს იმა­ზე მაღ­ლა, ვიდ­რე ჩვე­ნი სიყ­ვა­რუ­ლი­ა. რე­ა­ლუ­რად, ეს იყო ერ­თა­დერ­თი შემ­თხ­ვე­ვა, რო­დე­საც ჩვენ ვი­სა­უბ­რეთ.

 მე­რე ყვე­ლა სას­წ­რა­ფოდ შევ­თან­ხ­მ­დით, რომ ის დღე, უბ­რა­ლოდ, უნ­და დაგ­ვე­ვიწყე­ბინა. 

პირ­ვე­ლი ერ­თი წე­ლი სულ მრცხვე­ნო­და და მარ­ტო ამა­ზე ვფიქ­რობ­დი. იმ ადა­მი­ან­საც ბო­დი­ში მო­ვუ­ხა­დე. ძა­ლი­ან უხე­ში კი იყო, მაგ­რამ არ იყო პრობ­ლე­მა, გა­ვუ­ძე­ლი. იმის დიდ­ხანს მცხვე­ნო­და, თა­ვი რომ ვერ ავიყ­ვა­ნე ხელ­ში, ხომ შე­იძ­ლე­ბო­და ფა­ტა­ლუ­რად დამ­თავ­რე­ბუ­ლი­ყო, მაგ­რამ ვინც იცო­და, ყვე­ლას სა­თი­თა­ოდ ვე­ლა­პა­რა­კე. 

მე­ო­რე წელს უკეთ ვი­ყა­ვი. მე­სა­მე წელს მივ­ხ­ვ­დი, რო ამა­ზე ფიქ­რი უკ­ვე მომ­ბეზ­რ­და.

სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში, მახ­სოვს, ფსი­ქო­ლო­გი ჩა­მო­იყ­ვა­ნეს და რა­ღაც სი­სუ­ლე­ლე­ე­ბი ვუთხარი, თა­ვი­დან რო მო­მე­ცი­ლე­ბი­ნა. არა­და, დღემ­დე მა­ინ­ტე­რე­სებს, ვინც ამას ჩა­დის, ის ჯან­მ­რ­თე­ლი შე­იძ­ლე­ბა იყოს თუ აუცი­ლებ­ლად ფსი­ქი­კუ­რი პრობ­ლე­მა აქვს? იმის­თ­ვის ეს მა­ინც მე­კითხა“.

*სტატიის არც ერთ რეს­პონ­დენტს, სუ­ი­ცი­დის მცდელო­ბის შემ­დეგ, არ გა­უვ­ლია რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­ის კურ­სი,
არც ფსი­ქო­ლოგ­თან ჰქო­ნია კონ­სულ­ტა­ცია და არც ფსი­ქი­ატ­რ­თან.

***
ჯერ კი­დევ ოც­და­ა­თი წლის წინ, თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა მხო­ლოდ ფსი­ქი­ატ­რი­ულ ფე­ნო­მე­ნად ით­ვ­ლე­ბო­და.
დღეს მეც­ნი­ე­რე­ბი მის ფსი­ქო­ლო­გი­ურ გან­ზო­მი­ლე­ბასაც სწავ­ლო­ბენ და ამ­ბო­ბენ, რომ სუ­ი­ცი­დი გა­დაწყვე­ტი­ლე­ბა­ა. ნე­ბის­მი­ე­რი სა კითხი კი, რაც ცნო­ბი­ე­რი არ­ჩე­ვა­ნი­ა, უკ­ვე ფსი­ქო­ლო­გი­ას ეკუთ­ვ­ნის.

რო­რი ოკო­ნო­რი ამ­ბობს, რომ, რო­გორც კი სუ­ი­ციდს არ­ქ­მევ ქცე­ვას, მის გა­სა­გე­ბად ახა­ლი სივ­რ­ცე კი არა, მთე­ლი ჰო­რი­ზონ­ტი გეხ­ს­ნე­ბა.

ფსი­ქო­ლო­გია შიფ­რავს მო­ტივებს და გვაჩ­ვე­ნებს გზას – რო­გორ უახ­ლოვ­დე­ბა სუი­ცი­დუ­რი ფიქ­რე­ბით ადა­მი­ა­ნი ამ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას, რას და რო­გორ მიჰ­ყავს იქამ­დე. სწო­რედ აქ, ამ ხედვა­ში ჩნდე­ბა ახა­ლი შან­სე­ბი, ვიდ­რე ფიქ­რე­ბი მცდელო­ბამ­დე გა­იზ­რ­დე­ბა, რომ ჩა­ე­რიო და გა­და­არ­ჩი­ნო. 

კვლე­ვე­ბი იმა­საც ადას­ტუ­რებს, რომ თვით­მ­კ­ვ­ლელო­ბის 90%-ზე მეტ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, სიკ­ვ­დი­ლამ­დე გა­მო­ხა­ტუ­ლია რა­ი­მე სა­ხის ფსი­ქი­კუ­რი აშ­ლი­ლო­ბა (სუიციდური ქცე­ვის ფსი­ქო­ლო­გი­ა. 2014). თუმ­ცა, იქ­ვე არ­სე­ბობს მე­ო­რე და მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი სტა­ტისტი­კაც:

ფსი­ქი­კუ­რი აშ­ლი­ლო­ბის მქო­ნე ადა­მი­ა­ნე­ბის აბ­სო­ლუ­ტურ უმ­რავ­ლე­სო­ბას არას­დ­როს აქვს თვითმ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის მცდე­ლო­ბა.

რაც იმას ნიშ­ნავს, რომ აშ­ლი­ლო­ბა არ შე­იძ­ლე­ბა სუ­ი­ცი­დის საფ­რ­თხედ, მის წი­ნას­წარ­მეტყ­ვე­ლე­ბად, ან მის მი­ზე­ზად ჩავ­თ­ვა­ლოთ. ის სუ­ი­ცი­დის, უბ­რა­ლოდ, ერ­თ­-ერ­თი რის­კ­ფაქ­ტო­რია და მე­ტი არა­ფე­რი.

 რის­კ­ფაქ­ტო­რიც ტერ­მი­ნია და ასე იმ გა­რე­მო­ე­ბებს ჰქვი­ა, რო­მე­ლიც ადა­მი­ანს სუ­ი­ცი­დის­კენ გა­ნაწყობს, მის­კენ გზას უმოკ­ლებს. ასე­თი ფაქ­ტო­რი უამ­რა­ვი­ა. ზე­მოთ ნახ­სე­ნებ კვლე­ვა­ში, მეც­ნი­ე­რე­ბი მათ ოთხ ჯგუფად ჰყო­ფენ, პირ­ვე­ლი­ა: ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი თა­ვი­სებუ­რე­ბე­ბი (ტემპერამენტი). მა­გა­ლი­თად, კო­ლე­ჯის სტუ­დენ­ტე­ბის კვლე­ვამ აჩ­ვე­ნა, რომ ოპ­ტი­მის­ტებს გაცი­ლე­ბით იშ­ვი­ა­თად უჩ­ნ­დე­ბათ სუ­ი­ცი­დუ­რი ფიქ­რე­ბი. რის­კ­ფაქ­ტო­რად ით­ვ­ლე­ბა და­ბა­ლი თვით­შე­ფა­სე­ბა და სა­კუ­თარ თავ­ში და­ურ­წ­მუ­ნებ­ლო­ბა. პერ­ფექ­ცი­ონის­ტე­ბი და ნევ­რო­ტი­კე­ბიც ამ ჯგუფ­ში არი­ან. 

შემ­დე­გია კოგ­ნი­ტუ­რი ფაქ­ტო­რე­ბი – აქ ერ­თი­ან­დე­ბა რა­დი­კა­ლუ­რი ცვლი­ლე­ბე­ბის, სი­ახ­ლე­ე­ბის მი­მართ მოქ­ნი­ლო­ბა და გა­მოწ­ვე­ვე­ბის მი­ღე­ბის, ადაპ­ტა­ცი­ის უნა­რე­ბი. რის­კ­ფაქ­ტო­რია უსი­ა­მოვ­ნო ფიქ­რე­ბის ან რთუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის თა­ვი­დან აცილე­ბის მიზ­ნით, ფიქ­რის სა­ერ­თოდ შეწყ­ვე­ტა. ისეთ წარ­სულს, რო­მე­ლიც მეხ­სი­ე­რე­ბა­ში პრობ­ლე­მე­ბის გადა­ლახ­ვის გა­მოც­დი­ლე­ბას არ ინა­ხავს, ასე­ვე რის­კფაქ­ტო­რად მი­იჩ­ნე­ვენ. 

ფაქ­ტო­რია იმ გან­ც­დით ცხოვ­რე­ბა, რომ სხვე­ბის საზი­დი ტვირ­თი ხარ, რომ არა­ფერს და არა­ვის წარ­მოად­გენ, არ­ცერთ ჯგუფს არ ეკუთ­ვ­ნი, და ამას ერ­თ­ვის სრუ­ლი უიმე­დო­ბის გან­ც­და, რომ ეს ოდეს­მე შე­იც­ვლე­ბა.

 ფაქ­ტო­რია ისიც, რომ ტკი­ვი­ლის სა­ერ­თოდ არ გე­შინი­ა. ეს არას­დ­როს გა­გა­ჩე­რებს.

ფაქ­ტო­რია შფო­თიც, აღ­გ­ზ­ნე­ბა­დო­ბა, რო­მე­ლიც დიდხანს გრძელ­დე­ბა.

სო­ცი­ა­ლუ­რი ფაქ­ტო­რე­ბი­დან ახ­სე­ნე­ბენ სო­ცი­ა­ლური ტრან­ს­მი­სი­ის ეფექტს, რაც ნიშ­ნავს, რომ ოჯახის წევ­რე­ბის, ახ­ლო­ბე­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის სუ­ი­ცი­დურ ქცე­ვა­საც შე­საძ­ლოა ჰქონ­დეს გავ­ლე­ნა. და ეს, რა თქმა უნ­და, ისე არ უნ­და გა­ვი­გოთ, თით­ქოს სუ­ი­ციდის­კენ მიდ­რე­კი­ლე­ბა გე­ნე­ტი­კუ­რად გა­და­დი­ო­დეს. სის­ხ­ლით ნა­თე­სა­ო­ბა ასეთ ქცე­ვას­თან კავ­შირ­ში არ არის. არ­სე­ბობს ჯაჭ­ვუ­რი რე­აქ­ცი­ის სუ­ი­ცი­დიც, რომ­ლის ერთ, მოკ­ლე ვერ­სი­ას ჯერ კი­დევ გო­ე­თეს „ახალგაზრდა ვერ­ტე­რის ვნე­ბან­ში“ იპო­ვი.

ყველა­ზე გახ­მა­უ­რე­ბუ­ლი ჯაჭ­ვუ­რი რე­აქ­ცი­ის თვით­მ­კ­ვლე­ლო­ბე­ბი­დან, ტუ­ნი­სე­ლი ქუ­ჩის მო­ვაჭ­რის, მუ­ჰამედ ბუ­ა­ზა­ზის სა­ჯა­რო სუ­ი­ცი­დი, აშ­შ­-ის კო­ლე­ჯე­ბის სტუ­დენ­ტე­ბის თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის მთე­ლი ჯაჭ­ვი, ბო­ლოს – შარ­შან­დე­ლი, სი­ლი­კო­ნის ვე­ლის სუ­ი­ციდე­ბის შემ­თხ­ვე­ვე­ბი შე­იძ­ლე­ბა გა­ვიხ­სე­ნოთ. მო­ზარდებ­ში, პე­რი­ო­დუ­ლად, მო­დუ­რი ხდე­ბა სა­ხი­ფა­თო თა­მა­შე­ბი, რაც ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბის­თ­ვის, სი­ცოცხ­ლის­თვის სა­ში­ში ამო­ცა­ნე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას გუ­ლის­ხ­მობს.

ასეთ თა­მაშს ემ­ს­ხ­ვერ­პ­ლა შარ­შან, რუ­სეთ­ში 13 წლის გო­გო­ნა, რო­მე­ლიც თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის იმიტა­ცი­ას ცდი­ლობ­და, სიკ­ვ­დი­ლი კი, სველ ზე­და­პირზე შემ­თხ­ვე­ვით ფე­ხის დაც­დე­ნამ გა­მო­იწ­ვი­ა.

რის­კ­ფაქ­ტო­რი­ა, რო­დე­საც ადა­მი­ა­ნი სრულ იზო­ლაცი­ა­ში იწყებს ცხოვ­რე ბას და ფაქ­ტო­რი­ა, რო­დე­საც გარე­მოც­ვა ასეთ ქცე­ვას არაფ­რად აგ­დებს. ფაქ­ტო­რე­ბია ბავ­შ­ვო­ბის ტრავ­მა და ნე­ბის­მი­ე­რი ნე­გა­ტი­უ­რი გა­მოც­დი­ლე­ბა – ძა­ლა­დო­ბა, უბე­დუ­რი შემ­თხ­ვე­ვა, საყ­ვა­რე­ლი ადა­მი­ა­ნის და­კარ­გ­ვა, დაა­ვა­დე­ბა, ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი ტკი­ვი­ლი, ფი­ნან­სუ­რი და სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი პრობ­ლე­მე­ბი, კონ­ფ­ლიქ­ტი შეყვა­რე­ბულ­თან, ოჯა­ხის წევ­რებ­თან, ბუ­ლინ­გი – აშ­შ­ -­ში ჩა­ტა­რე­ბულ კვლე­ვებ­ში ჩანს, რომ მო­ზარ­დებ­ში ყვე­ლა­ზე ხში­რად სუ­ი­ცი­დის ფაქ­ტო­რი ბუ­ლინ­გი და კი­ბერ­ბუ­ლინ­გი­ა.

- მოზარდობის დროს პირ­ვე­ლად ჩნდე­ბა კითხ­ვე­ბი: ვინ ვარ, რა ვარ, რის­თ­ვის მო­ვე­დი? ამ პა­სუ­ხე­ბის ძიე­ბის პრო­ცე­სი შე­იძ­ლე­ბა ძა­ლი­ან მტკივ­ნე­უ­ლი იყოს“, – ამ­ბობს თი­ნა მეზ­ვ­რიშ­ვი­ლი, ფსი­ქი­ატ­რი. რო­ცა მოზარ­დი ამ სამ­ყა­როს საზღ­ვ­რე­ბის წარ­მოდ­გე­ნას, მი­სი მას­შ­ტა­ბე­ბის გა­აზ­რე­ბას ცდი­ლობს, შე­საძ­ლოა მის საინ­ფორ­მა­ციო ველ­ში მხო­ლოდ ნე­გა­ტი­უ­რი ში­ნა­არ­სი ხვდე­ბო­დეს, შე­დე­გად კი სრუ­ლი იმედ­გაც­რუ­ე­ბა და აპა­თია გაჩ­ნ­დეს. ასეთ დროს, ყვე­ლას, ვინც მათ სიახ­ლო­ვე­სა­ა, გა­დამ­წყ­ვე­ტი რო­ლი აქვთ. „თუ გა­რე­მო არ გიწყობს ხელს და ტემ­პე­რა­მენ­ტიც შე­სა­ფე­რი­სი გაქვს, თვი­თონ პუ­ბერ­ტუ­ლი ასა­კიც შე­იძ­ლე­ბა რის­კფაქ­ტო­რად იქ­ცეს. თა­ნაც, ეს ის ფაქ­ტო­რი­ა, რომ­ლის შეც­ვ­ლაც არ შე­იძ­ლე­ბა. ოჯა­ხის და გა­რე­მოს მხარ­დაჭე­რა შე­იძ­ლე­ბა შე­იც­ვა­ლოს. ასაკს ვე­რა­ფერს ვუშ­ველით, უნ­და გა­ი­ზარ­დოს“. 

ზე­მოთ ჩა­მოთ­ვ­ლი­ლი ფაქ­ტო­რე­ბი, სხვა­დას­ხ­ვა დროს და ად­გი­ლას, შე­იძ­ლე­ბა ორ, ერ­თ­მა­ნე­თის­გან დრამა­ტუ­ლად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ ფი­ნალ­ზე მიგ­ვა­ნიშ­ნებ­დეს: თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა­ზე, ან უბ­რა­ლოდ დრო­ე­ბი­თ კრიზის­ზე, რო­მელ­საც სრუ­ლი­ად უწყი­ნა­რი ბო­ლო აქვს. ეს ფაქ­ტო­რე­ბი შე­იძ­ლე­ბა უცხო თვა­ლი­სათ­ვის ბოლომ­დე შე­უმ­ჩ­ნე­ვე­ლი დარ­ჩეს, რამ­დე­ნი­მე ასე­თი გა­რე­მო­ე­ბის თან­ხ­ვედ­რამ კი, ადა­მი­ანს სუ­ი­ცი­დის­კენ უბიძ­გოს.

 „შემაძრწუნებელი სიკ­ვ­დი­ლის შემ­დეგ, ჩვენ ყვე­ლას გვინ­და მარ­ტი­ვი პა­სუ­ხე­ბი მო­ვის­მი­ნოთ, მაგ­რამ ადამი­ა­ნი თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბის გზას არ ად­გე­ბა მხო­ლოდ ერ­თი მი­ზე­ზის გა­მო“, – წე­რია ევ­რო­პის დართ ცენ­ტრის ბრო­შუ­რა­ში ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბის­თ­ვის, რო­მე­ლიც სუი­ცი­დის გა­შუ­ქე­ბის თე­მას ეძღ­ვ­ნე­ბა. „როგორც წე­სი, მას შემ­დეგ, რაც თქვენ ფსი­ქო­ლო­გი­ურ აუტოფ­სი­ას და­ას­რუ­ლებთ, მოვ­ლე­ნა­თა და გა­რე­მო­ე­ბა­თა მთე­ლი სე­რია გა­მოჩ­ნ­დე­ბა ხოლ­მე“, – ამ­ბობს მე­დე­ლინ გოულ­დი, ფსი­ქი­ატ­რი­ის პრო­ფე­სო­რი კო­ლუმ­ბი­ის უნივერ­სი­ტე­ტი­დან. 

„და ძი­რი­თა­დად, ეს უბ­რა­ლოდ არას­წო­რად მარ­თული კრი­ზი­სუ­ლი სი­ტუ­ა­ცი­ე­ბი­ა, რომ­ლის შე­სა­ხებ ცოდნა არ­ცერთ დო­ნე­ზე არ არ­სე­ბობს – არც ოჯახ­ში იცი­ან, რა ქცე­ვას მი­აქ­ცი­ონ ყუ­რადღე­ბა, არც სკო­ლამ იცის, რო­დის ატე­ხოს გან­გა­ში და არც სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ იცის, რო­გორ მი­ხე­დოს ამ ტკი­ვილს, რო­მე­ლიც ტრა­გე­დიე­ბის შემ­დეგ რჩე­ბა“, – ამ­ბობს ფსი­ქო­ლო­გი მაია ცირა­მუ­ა.

ეს ის­ტო­რი­ე­ბი მარ­ტო ქუ­ჩე­ბის, ქა­ლა­ქე­ბის, სოფ­ლების მეხ­სი­ე­რე­ბა­ში აღარ ეტე­ვა და გა­რეთ გა­მო­დის, ერთ დიდ ნა­რა­ტი­ვად ერ­თი­ან­დე­ბა და სტი­ვენ კინ­გის აჩ­რ­დი­ლე­ბი­ვით დაგ­ვ­ყ­ვე­ბა უკან. ეს უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფილი დახ­მა­რე­ბის ძა­ხი­ლის, ტკი­ვი­ლის, და­ვიწყე­ბუ­ლი ჩაგ­ვ­რის, დამ­ცი­რე­ბის და შე­უ­რაცხ­ყო­ფის ტვირ­თი­ა, რომ­ლი­თაც დღეს ათა­სე­ბი ცხოვ­რო­ბენ.

ერ­თა­დერ­თი ნუ­გე­ში ასეთ დროს სხვი­სი გან­ც­დე­ბის, სხვი­სი ტკი­ვი­ლის მი­მართ მა­ღა­ლი მგრძნო­ბე­ლობაა – მოს­მე­ნა და ემ­პა­თი­ა. რო­დე­საც ყუ­რადღე­ბა იფან­ტე­ბა, ან ეს ძა­ლე­ბი გეც­ლე­ბა ხე­ლი­დან, ტრაგე­დი­ის­გან სწო­რედ სუ­ი­ცი­დის პრე­ვენ­ცი­ის პროგრა­მე­ბი, ცოდ­ნა და უწ­ვ­რი­ლეს ნა­ბი­ჯე­ბად გათ­ვ­ლილი რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი გი­ცავს. ასე­თი სტრა­ტე­გი­ე­ბი მსოფ­ლი­ოს სულ 28 ქვე­ყა­ნას აქვს და მათ შო­რის ჯერ არ არის სა­ქარ­თ­ვე­ლო. მე­ტიც, ამ ქვეყ­ნე­ბისთ­ვის მსოფ­ლიო ჯან­დაც­ვის ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას 2020 წლის­თ­ვის სუ­ი­ცი­დის შემ­თხ­ვე­ვე­ბის 10%-ით შემ­ცირე­ბა აქვს და­გეგ­მი­ლი. გან­ვი­თა­რე­ბულ­მა სამ­ყა­რომ იცის, რომ სუ­ი­ცი­დის პრე­ვენ­ცი­ის პროგ­რა­მა აბ­ლაბუ­და­სა­ვით უნ­და მო­ე­დოს ქვე­ყა­ნას და საფ­რ­თხის დე­ტექ­ტო­რე­ბი სხვა­დას­ხ­ვა სექ­ტორ­ზე გა­ი­შა­ლოს, რომ მათ შე­სა­ხებ ცოდ­ნა სა­ზო­გა­დო­ე­ბის სხვა­დას­ხ ვა შრე­ში გავ­რ­ცელ­დეს და პე­რი­ფე­რი­ებ­საც მის­წ­ვ­დეს – რა­თა ამო­ივ­სოს ყვე­ლა ნაპრა­ლი, სა­დაც სი­ცოცხ­ლე­ე­ბი სხლტე­ბა. 

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სუ­ი­ცი­დის პრე­ვენ­ცი­ის სტრა­ტე­გია ახ­ლა იწე­რე­ბა და, ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გან­მარ­ტე­ბით, იმ ქვეყ­ნე­ბის დო­კუ­მენ­ტის მსგავ­სი იქ­ნე­ბა, სა­დაც ეს პროგ­რა­მე­ბი წლები­ა, მუ­შა­ობს. ალ­ბათ, ისევ ამუ­შავ­დე­ბა ცხე­ლი ხა­ზიც, რო­მე­ლიც დღეს ინ­ტერ­ნე­ტით იძებ­ნე­ბა, უბ­რალოდ, მას აღა­რა­ვინ პა­სუ­ხობს.

ნა­ნა აღა­პიშ­ვი­ლი, ფსი­ქო-­სო­ცი­ა­ლუ­რი დახ­მა­რე­ბის ასო­ცი­ა­ცია „ნდობის“ დი­რექ­ტო­რი, ამ­ბობს, რომ 1990 წლი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი ტე­ლეფო­ნი პირ­ვე­ლად 2014 წელს გა­ი­თი­შა – გრან­ტი დას­რულ­და, აღარც მო­ხა­ლი­სე­ე­ბი შემორ­ჩათ. „ყოფილა წლე­ბი, რო­ცა 14 000 ადა­მი­ან­საც მო­უ­მარ­თავს. დღე­ში ოც­და­ა­თი, ორ­მო­ცი ადა­მი­ა­ნი მა­ინც რე­კავ­და“. 

მეც­ნი­ე­რე­ბი კი ამ­ბო­ბენ, რომ ლა­პა­რა­კი შე­უც­ვ­ლე­ლი­ა, ის გა­დარ­ჩე­ნის ერ­თა­დერ­თი  გზა­ა. დღეს პრე­ვენ­ცი­ის პროგ­რა­მის რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი და ინ­ს­ტ­რუქ­ცი­ე­ბი ამ გე­ნი­ა­ლურ სი­მარ­ტი­ვე­ზე დგას: ელა­პა­რა­კე და მო­უს­მი­ნე. ლა­პა­რა­კი და გუ­ლის­ყუ­რით მოს­მე­ნა – ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რი იარა­ღია სუ­ი­ცი­დის წი­ნა­აღ­მ­დეგ.

მე­ო­რე ცდა­ზე 19 წლის იყო. უკ­ვე ყვე­ლა­ფე­რი მზად ჰქონ­და, ინ­ბოქ­ს­ში ბავ­შ­ვო­ბის მეგობ­რის სა­ხე­ლი რომ ამო­ნათ­და: „რას შვე­ბი შე­ჩე­მა?“ ყვე­ლა­ზე მე­ტად მას­თან ლა­პა­რაკი ენატ­რე­ბო­და. წლე­ბია აღარ ჩა­მო­სუ­ლა და არ უნა­ხავს. „ვუთხარი რა­საც ვშვე­ბო­დი. ცო­ტა ხანს და­მე­ლო­დე, ერ­თხე­ლაც გნა­ხავ და მე­რე, რაც გინ­და, ის ქე­ნი­ო“. დი­ლამ­დე ილა­პა­რა­კეს. 

მა­ნამ­დე, რო­გორც ხდე­ბა ხოლ­მე, ყვე­ლა­ფე­რი ერ­თ­მა­ნეთს მი­ეწყო: ჯერ იყო ხან­გ­რ­ძლი­ვი, პე­რი­ო­დუ­ლი ამო­სუნ­თ­ქ­ვე­ბით, მაგ­რამ ლა­მის ორ­წ­ლი­ა­ნი დეპ­რე­სი­ა. 14 წლი­დან ფსი­ქოტ­რო­პუ­ლებს სვამ­და. რო­ცა არ ჰყოფ­ნი­და, ზედ ალ­კო­ჰოლს აყო­ლებ­და. მა­ლე დო­ზე­ბიც გა­ზარ­და, ჰა­ლუ­ცი­ნა­ცი­ე­ბი და­ეწყო და შე­ე­შინ­და. ცო­ტა ხნით ყვე­ლა­ფერს თა­ვი და­ა­ნე­ბა, მაგ­რამ მე­რე ისევ უკან მი­უბ­რუნ­და. 

ზაფხულ­ში უბ­ნის ბი­ჭებ­თან კონ­ფ­ლიქ­ტი მო­უ­ვი­და. გარ­ჩე­ვე­ბი თვე­ზე მეტ­ხანს გაგ­რ­ძელ­და. სა­შინ­ლად და­ით­რ­გუ­ნა. სახ­ლ­ში ჩა­ი­კე­ტა. შეყ­ვა­რე­ბუ­ლიც მა­შინ და­შორ­და. ერ­თა­დერ­თი შვე­ბა მუ­სი­კა იყო. სე­რი­ო­ზულ გეგ­მებს აწყობ­და – როგორ უნ­და მორ­გე­ბო­და ამ კო­მერ­ცი­ულ კო­ნი­უნ­ქ­ტუ­რას და თან რო­გორ ეკე­თები­ნა მუ­სი­კა, რო­მე­ლიც მოს­წონ­და. „დედაჩემი რო­გორ მი­ყუ­რებ­და, იცი? რო აი, ერ­თო­ბა, რა. აპა­რა­ტუ­რა და რა­მე, თა­მა­შობს. სე­რი­ო­ზუ­ლად ჩემ­სას არა­ფერს არ აღიქ­ვამ­და“. 

პირ­ვე­ლად თა­ვის მოკ­ვ­ლა მა­შინ სცა­და, რო­ცა და­უ­რე­კეს და უთხ­რეს, ყო­ფი­ლი შეყვა­რე­ბუ­ლის­გან შვი­ლი გა­გიჩ­ნ­და­ო.

„ორ თვე­ში, უცებ ჯო­ჯო­ხეთ­ში გა­ვი­ჩი­თე. და ვე­ღარ გა­ვუ­ძე­ლი.

იმ­დე­ნი ბიო მოვ­წი­ე, რო მოვ­წყ­დი რე­ა­ლო­ბას, სულ არ ვფიქ­რობ­დი ჩე­მებზე, რას ვუ­კე­თებ­დი – არა, პი­რი­ქით, მო­ვი­ხო­დე და ეგ­რე­ვე მივ­ხ­ვ­დი რო­გორ ემა­ტე­ბათ გამ­ბე­და­ო­ბა, რო­ცა თა­ვის მოკ­ვ­ლა­ზე ფიქ­რო­ბენ ამის ქვეშ. და გა­ვე­დი“. გა­დარ­ჩა. გონ­ზე რომ მო­ვი­და, ემო­ცი­ე­ბი უკ­ვე დამ­ცხ­რა­ლი იყო. თით­ქოს ცხოვ­რებამ უც­ბად ჟან­რი იც­ვა­ლა, ჰო­რო­რი­დან დრა­მად და ბო­ლოს ფრან­გულ მე­ლოდრა­მად იქ­ცა: შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი დაბ­რუნ­და, კონ­ფ­ლიქ­ტიც დას­რულ­და. მე­რე ბავ­შ­ვიც გაჩ­ნ­და. მუ­სი­კა­შიც რა­ღა­ცე­ბი გა­მო­უ­ვი­და. სკვერ­ში ვსხედ­ვართ. ორი ბი­ჭი და ერ­თი გო­გო ხმა­უ­რით გვი­ახ­ლოვ­დე­ბი­ან და ფეხებ­თან სკე­იტ­ბორ­დით ჩაგ­ვიქ­რო­ლე­ბენ. „ნახე, იქით, ვი­ღაც რი­დის Perfect Day-ს უს­მენს. ჩვენ სუ­ი­ციდ­ზე ვლა­პა­რა­კობთ, ჟან­რ­ში ვართ ისევ. და კი­დევ ერ­თი ამ­ბა­ვი მაქვს“.

***

ბა­თუმ­ში სიცხე­ა. სა­ღა­მოს პლაჟ­ზე აქა­-იქ შე­მორ­ჩე­ნი­ლი შეზ­ლონ­გე­ბი დგას. ხალ­ხის­გან მო­შო­რე­ბით გო­გოს ამ­ჩ­ნევს, მარ­ტო­ა. რა­ღაც უც­ნა­ურ მოძ­რა­ო­ბებს აკე­თებს. ახ­ლოს მი­დის და ხე­დავს, რო­გორ გა­მე­ტე­ბით იშენს თავ­ში მუშ­ტებს. უფ­რო უახ­ლოვ­დე­ბა და თა­ვის ძველ მე­გო­ბარს ცნობს – გო­გო გუ­ლა­მომ­ჯ­დარი ტი­რის. „დაელეზდებულია. ესეც და თურ­მე მი­სი შეყ­ვა­რე­ბუ­ლიც, რო­მელ­საც და­უ­ბა­რე­ბია თავს ვიკ­ლა­ვო და ზღვა­ში შე­სუ­ლა“. კარ­გა მო­შო­რე­ბით წერ­ტი­ლი მო­ჩანს, რო­მე­ლიც დრო­დად­რო ტალ­ღებ­ში თვალს ეფა­რე­ბა. ოთო მის­კენ მიცუ­რავს. გზა­ში თა­ვი­სი თა­ვი ახ­სენ­დე­ბა, ორი წლის წინ. „ეი!“ შო­რი­დან ეძა­ხის.
„წარმოიდგინე, მა­გა­რი არაფხი­ზე­ლი ხარ. შუა ზღვა­ში. უც­ბად გე­ძა­ხი­ან და შენკენ მო­ცუ­რავს ტი­პი, რო­მელ­მაც იცის, რო თა­ვის მოკ­ვ­ლას აპი­რებ. ისიც იცის, რა­ტომ – ყვე­ლა პონ­ტ­ში უს­მენ. მგო­ნი ერ­თი სა­ა­თი ვი­ტივ­ტი­ვეთ. მე­რე მოვ­ტ­რიალ­დით და გა­მოვ­ცუ­რეთ“.

ილუსტრაცია: KVACHI