რამდენიმე ეპიზოდი გაფოლორცებული ქალის ცხოვრებიდან

ფოლორცი – მოედანი, განიერი ქუჩა (სომხ. „ფოღოც“ – ქუჩა), სადაც ხალხი თავს იყრის, გაშლილი ადგილი.

გაფოლორცებული – სახელგატეხილი, ნაძრახი ქალი.

ი. გრიშაშვილი, ქალაქური ლექსიკონი

– რაზე მუშაობთ? – მკითხა ასაკოვანმა ქალმა სახელმწიფო არქივის საშვთა ბიუროში.

– საროსკიპოებზე.

– ბატონო?

– თბილისის საროსკიპო სახლები XIX საუკუნესა და XX საუკუნის დასაწყისში, – ვაზუსტებ.

– ერთი წუთით. გავარკვევ, თუ გვაქვს რამე მაგ თემაზე.

მობილურზე რეკავს.

– რა უნდა გკითხო, იცი... ალო, რომელი ხარ, კაცო? ვალიკო? სად დავრეკე, კი მარა?

ტელეფონს დახედა და ისევ ყურზე მიიდო:

– კაი, ხო, შენ არ გირეკავდი.

გათიშა. ახალ ნომერს კრეფს, თან მე და თავის თავს ერთდროულად გვეუბნება:

– კიდევ კარგი, პირდაპირ არ ვუთხარი, საროსკიპოები მინდა-მეთქი, გადაირეოდა კაცი!

ისტორიულ ფონდში გამანაწილეს.

მკვლევართა დარბაზში თემატურ საძიებელს ვუზივარ. საროსკიპო, მეძაობა, ბორდელი, პროსტიტუცია – არაფერია. გადატიხრული სივრციდან დარბაზის თანამშრომელი შუშაზე აკაკუნებს და თავისთან მიხმობს. – აი, აქ ნახეთ, – მეუბნება და ერთმანეთზე აკოკოლავებულ ოცდაათამდე ჟურნალს მატანს.

ვეძებ.

გადახედილი ჟურნალების დასტა იზრდება. მეშინია, რომ რაღაც გამომრჩა: იქნებ ეს ერთმანეთზე შეწებებული, გაყვითლებული ფურცლები ორი ერთად გადამეშალა? ან რამე უყურადღებოდ ხომ არ წავიკითხე? ვცდილობ, თემები ერთმანეთთან დავაკავშირო: Циркуляры о мерах борьбы с чумной эпидемией. განა, გამორიცხულია საროსკიპოები დაეხურათ ეპიდემიის გამო? ან Дознания о разных лицах, списки домов. ეს списки домов მაფიქრებს... და უცებ: О проститутках 1901г. ძაფის ბოლო ვიპოვე და გამოვქაჩე.

საქმეები დაჩქარებული წესით გამოვიწერე. ეს ნიშნავს, რომ უსიცოცხლო, ციფრული ასლების ნაცვლად, საუკუნისწინანდელი გაცრეცილი ქაღალდების დასტას მივიღებ, რომელიც დნმ-ივით ინახავს ინფორმაციას ძველი ქალაქის ფერებზე, ფაქტურებზე, სუნზე, მტვერზე, ჩვევებზე…

1849 წლის დოკუმენტებით ვიწყებ – ამიერკავკასიაში განლაგებული ჯარების მთავარი შტაბის უფროსი წერილს სწერს გენერალ-ლეიტენანტს, თავად ვასილი ბებუთოვს: სამხედრო ჰოსპიტალში მნიშვნელოვანი რაოდენობით შემოდიან ვენერიული დაავადებით შეპყრობილი დაბალი რანგის სამხედროები და შეძლებისდაგვარად რომ ავირიდოთ ამ ავადმყოფობის გავრცელება, მაქვს პატივი, უმორჩილესად გთხოვოთ, თქვენო ბრწყინვალებავ, ხომ არ ინებებთ, ბრძანება გამოსცეთ და მეძავ ქალებზე ფხიზელი ზედამხედველობა დაწესდეს და ხომ არ გეჩვენებათ შესაძლებლად, ისინი რაც შეიძლება ხშირად შემოწმდნენ და დასნეულებულები საქალაქო საავადმყოფოში გაიგზავნონ, როგორც ეს ყველა დიდ ქალაქში ხდებაო... საორიენტაციოდ გეტყვით, რომ ამ დროს თავისუფლების მოედანზე ოპერის თეატრის მშენებლობა 2 წლის დაწყებულია, ნიკოლოზ ბარათაშვილი გარდაცვლილია, ილია ჭავჭავაძე 1 წლისაა და პირველი კონკა თბილისში 34 წლის მერე გაივლის.

მიღებული წერილის ტექსტი ბებუთოვმა თითქმის სიტყვასიტყვით გადაუგზავნა თბილისის სამხედრო გუბერნატორს და ბოლოში დაურთო: ამას იწერება ადიუტანტი კოცებუ და გთხოვთ, შემატყობინოთ, რა ზომები მივიღოო. მიმოწერა 1851 წელსაც გრძელდება – დაგვიანებული პასუხის მოლოდინში კოცებუ ხელმეორედ სწერს ბებუთოვს და რეაგირებას ითხოვს. აქ ვჩერდები – გაკრული ხელით ნაწერ დოკუმენტებში შინაარსის კი არა, ცალკეული ასო-ნიშნების ამოცნობაც მიჭირს. როგორც ჩანს, ჩემს ძაფს გორდიას კვანძი გამოჰყვა. ამიტომ ამ საქმეს დროებით ვეშვები და ისტორიას 1901 წლიდან ვაგრძელებ.

ჩემი შემდეგი აღმოჩენა თბილისის ქალთა საქალაქო საავადმყოფოს მიერ გაცემული ცნობების მთელი დასტაა. ჯანმრთელობის დამადასტურებელი ტექსტი ყველგან თითქმის უცვლელად მეორდება, მხოლოდ სახელები და გვარებია სხვადასხვა. ის რაც ერთგან გაურკვევლად წერია, სხვაგან ადვილად იკითხება და პირიქით. ასე სათითაოდ ვაკოწიწებ სიტყვებს და მთლიანი, შაბლონური ტექსტიც იკვრება: Препровождаю при семь выписанную сего числа изъ больницы проститутку изъ дома терпимости Пелагею Курочкину ან Варвару Рольчикову ან Марiю Гварамадзе ან Елену Мараеву… ყველა ცნობა უბნის პოლიციის პრისტავის სახელზეა გაცემული.

საქმეში ჩაკერებულია რამდენიმე სამედიცინო ბილეთიც.

გულწრფელად მაოცებს ბლანკის ფორმა:

МЕДИЦИНСКIЙ БИЛЕТЬ

принадлежащiй занимающейся проституцiею

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ხელით მხოლოდ პაციენტის სახელი და გვარი იწერება. მისი საქმიანობა კი შესავსები გრაფის თავზე წინდაწინვე მითითებულია.

ბილეთში სამი გრაფაა. მათგან პირველ ორს – სამედიცინო გამოკვლევის დრო და შედეგი, რა თქმა უნდა, ექიმი ავსებს. მესამე გრაფაა: გამგზავრების დრო და ადგილი და მისი შევსება-არშევსება პირველი ორის შინაარსზეა დამოკიდებული. თუ ექიმი ქალის ჯანმრთელობას ადასტურებს, მესამე გრაფა ივსება, ოღონდ არა საავადმყოფოში, არამედ პოლიციის განყოფილებაში. ეს საბუთი ქალისთვის, ერთდროულად, ვიზაცაა და სხვა ქალაქში სამუშაოს დაწყების ნებართვაც. ეს ჩემი ვარაუდია და მთელი ეს საბუთები, მეძავთა აღრიცხვა და მათზე ექიმების და პოლიციის ერთობლივი ზედამხედველობა, თვითონ ის ფაქტიც, რომ ყველა საბუთი საროსკიპოების შესახებ ჟანდარმერიის ფონდებშია დაცული, ადასტურებს, რომ ამ ქალების საქმიანობაც და გადაადგილებაც კონტროლდება.

მალე საქმეში კიდევ ერთ დოკუმენტს ვპოულობ და უკვე ყოველგვარი ეჭვის, ვარაუდის და ორჭოფობის გარეშე შემიძლია ვთქვა – XX საუკუნის დასაწყისში პროსტიტუცია ლეგალიზებულია და რეგულაციებს ექვემდებარება.

ესაა შინაგან საქმეთა სამინისტროს ცირკულარის ასლის ასლი – ცალხაზიანი ფურცლის ორ გვერდზე, იისფერი მელნით ნაწერი განმარტება იმის შესახებ, რომ 1901 წლის 6 ივნისის დადგენილებით, საროსკიპო სახლებში მომუშავე ქალების ასაკი განისაზღვრება 21 წლიდან ზემოთ და რომ ეს შეზღუდვა არ ვრცელდება ქალებზე, რომლებიც საროსკიპო სახლებში ამ ცირკულარის მოქმედებაში შესვლამდე ირიცხებიან! ჯერ კიდევ ჩემი აღმოჩენით გამოწვეულ ეიფორიაში ვარ, როცა შემინული სივრციდან დარბაზის თანამშრომელი მანიშნებს – ჩემზე კიდევ ერთი საქმე მოვიდა – სქელი და სქელყდიანი დოკუმენტი – საროსკიპოში მომუშავე ქალების ანბანური საძიებელი. გახსოვთ ბარაბნიანი ტელეფონების ეპოქაში პოპულარული ტელეფონების წიგნაკი? ეს საძიებელიც ზუსტად ეგეთია. ფურცლები მარჯვენა მხარეს, დაახლოებით ერთი თითის დადებაზე, საფეხურებადაა აჭრილი. საფეხურები ვარდისფერია. ზედ დაწერილ ასო-ბგერებზე მელანი გასამუქებლად რამდენჯერმე გადაუტარებიათ. ფურცლები ვერტიკალური ხაზებით გრაფებადაა დაყოფილი და თითოეულის სიგანეს იქ ჩასაწერი ინფორმაციის მოცულობა განსაზღვრავს. ნუმერაციით იწყება, მერე სახელი, გვარი, მამის სახელი, ასაკი, აღმსარებლობა, სოციალური წარმომავლობა, მისამართი... დანარჩენს ყურადღებას არ ვაქცევ, ეს ბოლო მაინტერესებს ყველაზე მეტად და იმედგაცრუებული ვრჩები – საცხოვრებელ ადგილად ყველგან საროსკიპო სახლია მითითებული კონკრეტული მისამართის გარეშე. უბრალოდ д/т ანუ дом терпимости...

აქამდე არ მითქვამს და ახლა გეტყვით, რისთვის წამოვიწყე ეს ყველაფერი. იდეა შარშან ამეკვიატა, როცა „ტბილისის ჰამქრის“ ტურზე, მტკვრის მარცხენა სანაპიროზე წავედი. გმირთა მოედანზე შევიკრიბეთ, ხიდზე გადავედით და აღმაშენებლის გამზირს გავუყევით, მარჯანიშვილის მოედანზე მარცხნივ ავუხვიეთ და წინამძღვრიშვილის ქუჩით ვორონცოვის მოედნისკენ დავეშვით. იქ, ზუსტად ტოლსტოის ქუჩის კუთხეში, მარცხნივ, წითელი აგურის სახლი დგას, მიწის დონეზე პირველი სართულით და ძალიან ლამაზი ხის სამერცხლეებით. საროსკიპოა ეგ სახლი, ყოფილი – ასე გვითხრეს. იმ სამერცხლეებში, თურმე, „სამუშაო“ ოთახები ყოფილა – თუ ოთახში შუქი ენთო, ე.ი. დაკავებული იყო. აი, ზუსტად იმ დღეს, იმ ერთი ჩვეულებრივი, თბილისური სახლის თვალიერებისას, მომინდა, მომეძებნა ძველი საროსკიპოები და რუკაზე დამეტანა. მივხვდი, რომ ამით თბილისის ერთ სრულიად გამქრალ შრეს, ვნებებით, დრამებით თუ კრიმინალით სავსე ისტორიას აღვადგენდი (და რომ ეს ისტორიები მართლა დიდი შავბნელი საქმეებითაა სავსე, მოგვიანებით, ძველი პრესის კითხვის დროს დამიდასტურდა კიდეც)...

ახლა ვზივარ არქივის მკვლევართა დარბაზში და ვითვლი, რამდენი დღე დარჩა ჟურნალის სტამბაში გაშვებამდე, მერე ვაკლებ შაბათ-კვირას და დღესასწაულებს, რომ ზუსტად გამოვთვალო არქივის სამუშაო დღეები და ვფიქრობ, რამდენად რეალურია, ამ ვადაში თუნდაც ერთი ზუსტი მისამართი ვიპოვო რუკაზე დასატანად.

– თქვენ დასკანირებული საქმეებიც გაქვთ, – მეუბნება დარბაზის თანამშრომელი, – კომპიუტერში ნომერი შეიყვანეთ, მერე მანიშნეთ, მე აქედან გავააქტიურებ, თქვენ F5-ს დააჭერთ და გაიხსნება.

კომპიუტერთან ვბრუნდები. იმედი მაინცდამაინც არ მაქვს, დასასკანირებელი მასალები ალალბედზე შევარჩიე, უხალისოდ ვათვალიერებ.

უცებ გული შემიხტა.

ფიგურალურად კი არა, მართლა შემიხტა: список проститутокь проживающим... ბოლომდე არც ვკითხულობ, ისე ვხსნი.

ქალების სიები საროსკიპო სახლების მიხედვითაა დაჯგუფებული.

ვუყურებ და თვალებს არ ვუჯერებ:

по Элиаровской ул. в д. № 9;

по Элиаровской ул. в д. № 6;

по Элиаровской ул. в д. № 7/2;

по Элиаровской ул. в д. № 1...

აი, გამართლება, თუ გინდა: ერთი მისამართი კი არა, საროსკიპოების მთელი უბანი აღმოვაჩინე, ჩემ წინაშე გადაიშალა ძველი თბილისის წითელი ფარნების კვარტალი იქ მომუშავე ქალების ჩამონათვალით. ახლა, როცა ვიპოვე რასაც ვეძებდი, ცოტა მესევდიანება კიდეც ეს ამბავი. ვინ იყვნენ ეს ქალები? საიდან ჩამოვიდნენ თბილისში, ან სად წავიდნენ საროსკიპო სახლების გაუქმების შემდეგ? აი, ეს ქალი, მაგალითად, რომლის სახელსა და გვარსაც ვერ ვარჩევ – жена Тифлискаго мещанина – აქ როგორ მოხვდა? რა დარჩა მათი ისტორიებიდან, ამ ულამაზესი კალიგრაფიით ნაწერი გრძელი სიების გარდა?

კვლევას გავაგრძელებ. თქვენ კი საროსკიპოების ტურისთვის მოემზადეთ!