იოსიფ ბროდსკის სასამართლო (სრული თარგმანი)
პოეტის სასამართლო პროცესის ჩანაწერი
ჩაიწერა ფრიდა ვიგდოროვამ
ქ. ლენინგრადის ძერჟინსკის რაიონის სახალხო სასამართლოს 1964 წლის 13 მარტის დადგენილებით, იოსიფ ბროდსკი მუქთამჭამელობის ბრალდებით ქ. ლენინგრადიდან ხუთი წლით გაასახლეს. ცნობები, გამომცემლობებთან დადებული ხელშეკრულებები, სსრკ-ის მწერალთა კავშირის წევრების შუამდგომლობა – ყველაფერი უშედეგო აღმოჩნდა. განაჩენის გამოტანის დამატებითი საფუძველი გახდა მტკიცებულებები იმის შესახებ, რომ ბროდსკის ლექსები მავნე ზემოქმედებას ახდენს ახალგაზრდობაზე (მოწმეთა დიდი ნაწილი არც კი იცნობდა ბროდსკის და არც მისი ლექსები წაეკითხა).
სახალხო სასამართლომ ასევე გამოიტანა კერძო განჩინება მწერალთა კავშირის ლენინგრადის განყოფილების წევრების – ნატალია გრუდნინას, ეფიმ ეტკინდისა და ვოლფ (ვლადიმირ) ადმონის მიმართ. განჩინებაში ნათქვამია, რომ საბჭოთა მწერალთა კავშირმა ყურადღება უნდა გაამახვილოს იმ ფაქტზე, თუ როგორ ცდილობდნენ ეს პირები სასამართლოზე ბროდსკის დასაცავად გამოსვლის დროს, მისი უხამსი და აზრსმოკლებული ლექსები პოეტის ნიჭიერი შემოქმედების ნაყოფად გაესაღებინათ, თავად ბროდსკი კი უღიარებელ გენიოსად წარმოეჩინათ. და რომ მათი საქციელი იდეური სიფხიზლისა და პარტიული პრინციპულობის არქონაზე მეტყველებს.
ბროდსკის სასამართლოს ჩანაწერი ჩაიწერა და ხელნაწერის სახით გაავრცელა მწერალმა ფრიდა ვიგდოროვამ.
ქალაქ ლენინგრადის ძერჟინსკის რაიონის სასამართლოს სხდომა
აჯანყების ქუჩა, 36. მოსამართლე – საველიევა. 18/2. 1964 წ.
იოსიფ ბროდსკის პირველი სასამართლო
მოსამართლე: რას საქმიანობთ?
ბროდსკი: ლექსებს ვწერ. ვთარგმნი. ვფიქრობ, რომ...
მოსამართლე: არავითარი „ვფიქრობ“. წესიერად დადექით! ნუ ეყუდებით ამ კედლებს! სასამართლოს შეხედეთ! და წესიერად უპასუხეთ სასამართლოს! (მე მომმართავს). ახლავე შეწყვიტეთ ჩაწერა! თორემ დარბაზიდან გაგაძევებთ. (ბროდსკის): გაქვთ თუ არა მუდმივი სამუშაო?
ბროდსკი: მეგონა, ეს მუდმივი სამუშაო იყო.
მოსამართლე: ზუსტი პასუხი გამეცით!
ბროდსკი: ლექსებს ვწერდი. მეგონა დამიბეჭდავდნენ. ვფიქრობ...
მოსამართლე: ეგ თქვენი „ვფიქრობ“ ჩვენ არ გვაინტერესებს... მიპასუხეთ, რატომ არ მუშაობდით?
ბროდსკი: ვმუშაობდი. ლექსებს ვწერდი.
მოსამართლე: ჩვენ ეგ არ გვაინტერესებს. ჩვენ გვაინტერესებს, თუ რომელ დაწესებულებასთან თანამშრომლობდით.
ბროდსკი: გამომცემლობასთან მქონდა დადებული ხელშეკრულებები.
მოსამართლე: ეგ თქვენი ხელშეკრულებები გყოფნით, თავი რომ ირჩინოთ? ჩამოთვალეთ: რომელი ხელშეკრულებებია, რა რიცხვითაა დათარიღებული, რა თანხაზეა საუბარი?
ბროდსკი: ზუსტად არ მახსოვს. ყველა ხელშეკრულება ჩემს ადვოკატს აქვს.
მოსამართლე: მაგრამ მე თქვენ გეკითხებით.
ბროდსკი: მოსკოვში ორი წიგნი გამოვიდა ჩემი თარგმანით... (წიგნებს ასახელებს)
მოსამართლე: თქვენი მუშაობის სტაჟი?
ბროდსკი: დაახლოებით...
მოსამართლე: დაახლოებით არ გვაინტერესებს...
ბროდსკი: ხუთი წელი.
მოსამართლე: სად მუშაობდით?
ბროდსკი: ქარხანაში. გეოლოგიურ ჯგუფებში...
მოსამართლე: ქარხანაში რამდენ ხანს იმუშავეთ?
ბროდსკი: ერთი წელი.
მოსამართლე: რას აკეთებდით?
ბროდსკი: მღარავი ვიყავი.
მოსამართლე: საერთოდ რა სპეციალობა გაქვთ?
ბროდსკი: პოეტი. პოეტი-მთარგმნელი.
მოსამართლე: კი მაგრამ, ვინ დაადგინა, რომ პოეტი ხართ? ვინ თქვა, რომ პოეტთა რიგს მიეკუთვნებით?
ბროდსკი: არც არავინ (მშვიდად). მაგრამ ის ვიღამ თქვა, რომ ადამიანთა მოდგმას მივეკუთვნები?
მოსამართლე: ეს სადმე გისწავლიათ?
ბროდსკი: რა?
მოსამართლე: პოეტობა, პოეტი რომ გამოსულიყავით. არ გიფიქრიათ, უმაღლესი დაგემთავრებინათ, სადაც ამზადებენ... სადაც ასწავლიან...
ბროდსკი: არ მეგონა, ამას განათლება თუ მომცემდა.
მოსამართლე: აბა, სხვაგვარად როგორ ხდება?
ბროდსკი: ვფიქრობ, ეს... (დაბნეულად)... ღმერთისგან მოდის...
მოსამართლე: აპირებთ, შუამდგომლობა აღძრათ სასამართლოსთან?
ბროდსკი: მინდა ვიცოდე, რატომ დამაპატიმრეს.
მოსამართლე: ეს შეკითხვაა და არა შუამდგომლობა.
ბროდსკი: მაშინ შუამდგომლობის აღძვრას არ ვაპირებ.
მოსამართლე: დაცვის მხარეს თუ აქვს კითხვები?
დამცველი: აქვს. მოქალაქე ბროდსკი, თქვენი დანაზოგი ოჯახში შეგაქვთ?
ბროდსკი: დიახ.
დამცველი: თქვენს მშობლებსაც აქვთ შემოსავალი?
ბროდსკი: პენსიონერები არიან.
დამცველი: ერთად ცხოვრობთ?
ბროდსკი: დიახ.
დამცველი: ესე იგი, გამოდის, რომ თქვენი დანაზოგი ოჯახის ბიუჯეტში შეგქონდათ?
მოსამართლე: თქვენ კითხვებს კი არ სვამთ, განზოგადებას აკეთებთ. თქვენ მას პასუხის გაცემაში ეხმარებით. კი ნუ განაზოგადებთ, კითხვა დაუსვით.
დამცველი: თქვენ იმყოფებით აღრიცხვაზე ფსიქიატრიულ დისპანსერში, ასეა?
ბროდსკი: დიახ.
დამცველი: სტაციონარული მკურნალობა თუ გაგივლიათ?
ბროდსკი: დიახ, 63 წლის დეკემბრის ბოლოდან ამა წლის 5 იანვრამდე კაშჩენკოს სახელობის საავადმყოფოში, მოსკოვში.
დამცველი: როგორ ფიქრობთ, თქვენი ავადმყოფობა ხელს ხომ არ გიშლიდათ, რომ ერთ ადგილზე ხანგრძლივად გემუშავათ?
ბროდსკი: შესაძლოა. ალბათ. თუმცა, არ ვიცი. არა, არ ვიცი.
დამცველი: თქვენ თარგმნიდით ლექსებს კუბელი პოეტების კრებულისათვის?
ბროდსკი: დიახ.
დამცველი: თქვენ თარგმნიდით ესპანურ რომანსეროს?
ბროდსკი: დიახ.
დამცველი: თქვენ იყავით დაკავშირებული მწერალთა კავშირის მთარგმნელობით განყოფილებასთან?
ბროდსკი: დიახ.
დამცველი: სასამართლოს ვთხოვ, საქმეს დაურთოს მთარგმნელთა განყოფილების ბიუროს დახასიათება... გამოქვეყნებული ლექსების სია... ხელშეკრულებების ასლები... ტელეგრამა: „გთხოვთ დააჩქაროთ ხელშეკრულების ხელმოწერა“. (ჩამოთვლის). ასევე, გთხოვთ მოქალაქე ბროდსკი გაგზავნოთ სამედიცინო შემოწმებაზე, რათა მივიღოთ მისი ჯანმრთელობის ცნობა და გავარკვიოთ, უშლიდა თუ არა ხელს ჯანმრთელობის მდგომარეობა რეგულარულ მუშაობაში. ამას გარდა, გთხოვთ დაუყოვნებლივ გაათავისუფლოთ მოქალაქე ბროდსკი პატიმრობიდან. მივიჩნევ, რომ მას არანაირი დანაშაული არ ჩაუდენია და, შესაბამისად, მისი დაკავება უკანონოა. მას აქვს მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი და გამოძახების შემთხვევაში ნებისმიერ დროს შეუძლია გამოცხადდეს სასამართლოში.
სასამართლო გადის სათათბიროდ. შემდეგ სასამართლო ბრუნდება და მოსამართლე კითხულობს დადგენილებას.
გაიგზავნოს სასამართლო-ფსიქიატრიულ ექსპერტიზაზე, რომლის მიზანია შეამოწმოს, აქვს თუ არა ბროდსკის რამე სახის ფსიქიკური დაავადება და დაადგინოს, ხომ არ შეუშლის ხელს ეს დაავადება ბროდსკის გაგზავნას შორეულ მხარეში იძულებითი შრომისთვის. ვინაიდან ავადმყოფობის ისტორიიდან ირკვევა, რომ ბროდსკი თავს არიდებდა ჰოსპიტალიზაციას, ამის გათვალისწინებით, დაევალოს მილიციის მე-18 განყოფილებას მისი მიყვანა სასამართლო-ფსიქიატრიული ექსპერტიზის გასავლელად.
მოსამართლე: შეკითხვები ხომ არ გაქვთ?
ბროდსკი: თხოვნა მაქვს - იქნებ საკანში ქაღალდი და კალამი მომცეთ.
მოსამართლე: ეს მილიციის უფროსს სთხოვეთ.
ბროდსკი: ვთხოვე და უარი მითხრა. უბრალოდ ქაღალდსა და კალამს გთხოვთ.
მოსამართლე (ცოტა მოლბება): კარგი. გადავცემ.
ბროდსკი: გმადლობთ.
ყველამ დატოვა სასამართლო დარბაზი. დერეფნებში და კიბეებზე უამრავ ხალხს მოეყარა თავი, განსაკუთრებით ბევრნი იყვნენ ახალგაზრდები.
მოსამართლე: რამდენი ხალხია! არ მეგონა, ამდენი ხალხი თუ შეიკრიბებოდა!
შეძახილი ხალხიდან: პოეტს ყოველდღე ხომ არ ასამართლებენ!
მოსამართლე: ჩვენთვის რა მნიშვნელობა აქვს, პოეტია თუ არა!
დამცველის – ზ.ნ. ტოპოროვას აზრით, მოსამართლე საველიევას ბროდსკი უნდა გაეთავისუფლებინა, რათა მეორე დღეს ის თავისი ფეხით მისულიყო ექსპერტიზაზე ზემოხსენებულ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში, მაგრამ საველიევამ ბროდსკი პატიმრობაში დატოვა. ასე რომ, ის საავადმყოფოში ბადრაგის თანხლებით გაგზავნეს.
ბროდსკის მეორე სასამართლო
ფონტანკის 22, მშენებელთა კლუბის დარბაზი. 1964 წლის 13 მარტი.
ექსპერტიზის დასკვნაში წერია: ხასიათში შეიმჩნევა ფსიქოპათიური ნიშნები, მაგრამ შრომისუნარიანია. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციული სასჯელის დაწესება დასაშვებია.
სასამართლოზე მისულთ ასეთი განცხადება დახვდებათ: მუქთამჭამელი ბროდსკის სასამართლო. მშენებელთა კლუბის დიდი დარბაზი ხალხითაა გადაჭედილი.
- წამოდექით! სასამართლო მოდის!
მოსამართლე საველიევა ბროდსკის გამოჰკითხავს სასამართლოს მიმართ მისი შუამდგომლობის შესახებ. როგორც ირკვევა, არც პირველი და არც მეორე სასამართლოს წინ ბროდსკისთვის საქმის ვითარება არ გაუცნიათ. ბროდსკი დარბაზიდან გაჰყავთ, რათა მან შეძლოს საქმის გაცნობა. რამდენიმე ხნის შემდეგ ისევ შემოჰყავთ. ბროდსკი აცხადებს, რომ მას არ ეკუთვნის ის სტრიქონები, რომლებიც განთავსებულია შემდეგ გვერდებზე (ჩამოთვლის): 141, 143, 155, 200, 234. ამას გარდა, ბროდსკი ითხოვს, რომ საქმეს არ მიაკერონ მისი დღიური, რომელიც 1956 წელსაა დაწერილი, იმ დროს, როცა ის მხოლოდ 16 წლისა იყო. ამ თხოვნას დამცველიც უერთდება.
მოსამართლე: თქვენს თხოვნას გავითვალისწინებთ ეგრეთ წოდებული ლექსების ნაწილში, ხოლო რაც შეეხება რვეულს პირადი ჩანაწერებით, მისი საქმიდან ამოღების საჭიროებას ვერ ვხედავთ. მოქალაქე ბროდსკი, 1956 წლიდან მოყოლებული თქვენ 13 სამუშაო ადგილი გამოიცვალეთ. ერთი წელი ქარხანაში მუშაობდით, შემდეგ ნახევარი წელი უმუშევარი ბრძანდებოდით. ზაფხულში იყავით გეოლოგიურ ჯგუფში, ამის მერე 4 თვის განმავლობაში აღარ გიმუშავიათ... (ჩამოთვლის სამუშაო ადგილებს და სამუშაოებს შორის უმუშევრობის შუალედებს). აუხსენით სასამართლოს, რატომ იყო ეს წყვეტა, რატომ არ მუშაობდით ამ შუალედებში და რატომ ცხოვრობდით პარაზიტული ცხოვრებით?
ბროდსკი: შუალედებშიც ვმუშაობდი. მაშინაც იმას ვაკეთებდი, რასაც ახლა ვაკეთებ: ლექსებს ვწერდი.
მოსამართლე: ესე იგი, თქვენს ეგრეთ წოდებულ ლექსებს წერდით, არა? კი მაგრამ, სამსახურების ხშირ ცვლას რა სარგებლობა მოაქვს?
ბროდსკი: მუშაობა 15 წლიდან დავიწყე. ყველაფერი მაინტერესებდა. სამუშაოს იმიტომ ვიცვლიდი, რომ მინდოდა, რაც შეიძლებოდა მეტი მცოდნოდა ცხოვრებისა და ადამიანების შესახებ.
მოსამართლე: და სამშობლოსათვის სასარგებლო თუ გაგიკეთებიათ რამე?
ბროდსკი: ლექსებს ვწერდი. ესაა ჩემი სამუშაო. დარწმუნებული ვარ... მჯერა, რომ ის, რაც დავწერე, ხალხს სამსახურს გაუწევს. მარტო დღევანდელ დღეს არა, მომავალ თაობებსაც.
ხმა დარბაზიდან: უყურე შენ! თურმე წარმოუდგენია კიდეც.
მეორე ხმა: პოეტია. ასეც უნდა ფიქრობდეს.
მოსამართლე: ესე იგი, თქვენ ფიქრობთ, რომ თქვენს ეგრეთ წოდებულ ლექსებს ხალხისთვის სარგებელი მოაქვს?
ბროდსკი: კი მაგრამ, ლექსებს ეგრეთ წოდებულს რატომ უწოდებთ?
მოსამართლე: ეს თქვენს ლექსებს ვუწოდებთ ეგრეთ წოდებულს, ვინაიდან მათზე სწორედ ასეთი წარმოდგენა გვაქვს.
სოროკინი: თქვენ ამტკიცებთ, რომ ცოდნის წყურვილი გამოძრავებთ. რატომ არ მოისურვეთ საბჭოთა არმიაში სამსახური?
ბროდსკი: ასეთ კითხვებზე პასუხის გაცემას არ ვაპირებ.
მოსამართლე: უპასუხეთ!
ბროდსკი: სამხედრო სამსახურიდან გამათავისუფლეს. განა არ მოვისურვე, გამათავისუფლეს. ეს ორი სხვადასხვა რამაა. ორჯერ გამათავისუფლეს: პირველად იმიტომ, რომ მამა მყავდა ავად, მეორედ კი – უკვე ჩემი ავადმყოფობის გამო.
სოროკინი: თქვენი ანაზღაურებით თავის რჩენა შესაძლებელია?
ბროდსკი: შესაძლებელია. ციხეში ყოფნისას ყოველ ჯერზე ვაწერდი ხოლმე ხელს საბუთს, რომ ჩემს შენახვაზე დღეში 40 კაპიკი იხარჯებოდა. ჩემი ანაზღაურება კი დღეში 40 კაპიკზე უფრო მეტი გამოდიოდა.
სოროკინი: მაგრამ ხომ გჭირდებათ ფეხსაცმელი, ტანსაცმელი.
ბროდსკი: მაქვს ერთი კოსტიუმი – ძველია, მაგრამ რაც არის, არის. სხვა არ მჭირდება.
ადვოკატი: სპეციალისტებს თუ შეუფასებიათ თქვენი ლექსები?
ბროდსკი: დიახ. ჩუკოვსკიმ და მარშაკმა ძალიან კარგი შეფასება მისცეს ჩემს თარგმანებს. მგონი ამდენი არც კი დამიმსახურებია.
ადვოკატი: მწერალთა კავშირის თარგმანების განყოფილებასთან თუ გქონიათ ურთიერთობა?
ბროდსკი: დიახ. მონაწილეობას ვიღებდი ალმანახში, რომელსაც ეწოდება „პირველად რუსულ ენაზე“ და პოლონურიდან თარგმანებს ვკითხულობდი.
მოსამართლე (დამცველს): თქვენ ის უნდა ჰკითხოთ, სასარგებლო თუ გაუკეთებია რამე, თქვენ კი გამოსვლების შესახებ უსვამთ კითხვებს.
ადვოკატი: სწორედ მისი თარგმანებია ეს სასარგებლო საქმე.
მოსამართლე: ბროდსკი, უმჯობესია, აუხსნათ სასამართლოს, თუ რატომ არ მუშაობდით სამუშაოებს შორის შუალედებში?
ბროდსკი: ვმუშაობდი. ლექსებს ვწერდი.
მოსამართლე: მაგრამ ეს არ გიშლიდათ ხელს, გემუშავათ.
ბროდსკი: მე ვმუშაობდი. ლექსებს ვწერდი.
მოსამართლე: მაგრამ ხომ არსებობენ ადამიანები, რომლებიც ქარხანაშიც მუშაობენ და ლექსებსაც წერენ. რამ შეგიშალათ ხელი, რომ ასე მოქცეულიყავით?
ბროდსკი: ყველა ადამიანი ერთნაირი ხომ არაა. თმის ფერითაც განსხვავდებიან, სახის გამომეტყველებითაც.
მოსამართლე: ეს თქვენი აღმოჩენა არ არის. ეს ყველამ ვიცით. თქვენ გირჩევნიათ, აგვიხსნათ, როგორ უნდა შეფასდეს თქვენი წვლილი დიადი კომუნიზმის წინსვლის საქმეში?
ბროდსკი: კომუნიზმის მშენებლობა – ეს ხომ მხოლოდ ჩარხთან დგომასა და მიწის ხვნას არ ნიშნავს. ეს ხომ ინტელიგენტური შრომაცაა, რომელიც...
მოსამართლე: მოეშვით მაღალფარდოვან ფრაზებს! სჯობს იმაზე გვიპასუხოთ, თუ როგორ წარიმართება თქვენი შრომითი საქმიანობა მომავალში.
ბროდსკი: მინდოდა ლექსები მეწერა და მეთარგმნა. მაგრამ თუ ეს რომელიმე საყოველთაოდ მიღებულ ნორმას ეწინააღმდეგება, მაშინ მუდმივ სამუშაოს ვიშოვი, მაგრამ ლექსებს მაინც დავწერ.
მსაჯული ტიაგლი: ჩვენთან თითოეული ადამიანი შრომობს. ამდენ ხანს უსაქმურობა როგორ მოახერხეთ?
ბროდსკი: თქვენ ჩემი შრომა შრომად არ მიგაჩნიათ. მე ლექსებს ვწერდი, ჩემთვის ეს შრომაა.
მოსამართლე: სტატიიდან დასკვნები თუ გამოიტანეთ?
ბროდსკი: ლერნერის სტატია სიცრუე იყო. აი, ერთადერთი დასკვნა, რაც გამოვიტანე.
მოსამართლე: ესე იგი, სხვა დასკვნა არ გამოგიტანიათ?
ბროდსკი: არა, არ გამომიტანია. მე არ მიმაჩნია ჩემი თავი იმ ადამიანად, რომელიც პარაზიტული ცხოვრების წესით ცხოვრობს.
ადვოკატი: თქვენ აღნიშნეთ, რომ გაზეთ „ვეჩერნი ლენინგრადში“ გამოქვეყნებული სტატია „ლიტერატურას მიტმასნილი მუქთამჭამელი“ მცდარია. რატომაა მცდარი?
ბროდსკი: იქ მხოლოდ სახელი და გვარია ნამდვილი. ასაკიც კი არასწორადაა მითითებული. არც ლექსებია ჩემი. ჩემს მეგობრებად ის ადამიანებია დასახელებული, ვისაც თითქმის არც კი ვიცნობ, ან საერთოდ არ ვიცნობ. აბა, როგორ უნდა ჩავთვალო ასეთი სტატია სანდოდ და რა დასკვნა უნდა გამოვიტანო აქედან?
ადვოკატი: თქვენ მიგაჩნიათ, რომ თქვენი საქმიანობა სარგებლობის მომტანია. შეძლებენ ამის დადასტურებას ჩემ მიერ გამოძახებული მოწმეები?
მოსამართლე (ადვოკატს): მოწმეები მხოლოდ ამიტომ გამოიძახეთ?
სოროკინი (სახალხო ბრალმდებელი, ბროდსკის): როგორ შეძელით დამოუკიდებლად, სხვისი შრომის გამოყენების გარეშე, სერბულიდან თარგმანის შესრულება?
ბროდსკი: კითხვის ასე დასმა უმეცრებაა. ხელშეკრულება ზოგჯერ ითვალისწინებს პწკარედს. პოლონური ენა ვიცი, სერბული – ისე კარგად არა, მაგრამ ეს მონათესავე ენებია და პწკარედის მეშვეობით თარგმანის შესრულება შევძელი.
მოსამართლე: მოწმე გრუდნინა!
გრუდნინა: უკვე 11 წელზე მეტია დამწყები პოეტების მუშაობას ვხელმძღვანელობ. შვიდი წლის განმავლობაში ვიყავი ახალგაზრდა ავტორებთან მუშაობის კომისიის წევრი. ამჟამად გახლავართ უფროსკლასელი პოეტების წრის ხელმძღვანელი პიონერთა სასახლეში და, ამავდროულად, ვხელმძღვანელობ ახალგაზრდა ლიტერატორების წრეს ქარხანა „სვეტლანაში“. გამომცემლობების თხოვნით, შევადგინე და რედაქტირება გავუკეთე ახალგაზრდა პოეტების 4 ერთობლივ კრებულს, რომელშიც 200-ზე მეტი ახალი სახელია. ასე რომ, შეიძლება ითქვას, პრაქტიკულად ქალაქის თითქმის ყველა ახალგაზრდა პოეტის შემოქმედებას ვიცნობ.
ბროდსკის, როგორც დამწყები პოეტის, შემოქმედებას, 1959 და 1960 წლებში დაწერილი ლექსებით გავეცანი. ეს ლექსები ჯერ კიდევ არ იყო ბოლომდე სრულყოფილი, მაგრამ ისინი გამოირჩეოდა ნათელი მიგნებებითა და სახეებით. ლექსები კრებულებში არ შემიტანია, თუმცა მიმაჩნდა, რომ ნიჭიერი ავტორი იყო. 1963 წლის შემოდგომამდე ბროდსკის პირადად არ შევხვედრივარ. „ვეჩერნი ლენინგრადში“ სტატია „ლიტერატურას მიტმასნილი მუქთამჭამელის“ გამოქვეყნების შემდეგ ბროდსკი სასაუბროდ დავიბარე ჩემთან, ვინაიდან ახალგაზრდობამ არაერთხელ მომმართა თხოვნით, ჩავრეულიყავი იმ ადამიანის საქმეში, რომელსაც ცილი დასწამეს. ვკითხე: ამჟამად რას საქმიანობთ-მეთქი. ბროდსკიმ მიპასუხა, რომ ენებს სწავლობდა და უკვე ნახევარი წელია მხატვრულ თარგმანზე მუშაობდა. თარგმანების ხელნაწერები წასაკითხად გამოვართვი.
როგორც პროფესიონალი პოეტი, განათლებით ლიტერატურათმცოდნე, ვადასტურებ, რომ ბროდსკის თარგმანები მაღალ პროფესიულ დონეზეა შესრულებული. ბროდსკი ლექსების მხატვრული თარგმნის განსაკუთრებული ნიჭითაა დაჯილდოებული, ასეთი ნიჭი არცთუ ხშირად გვხვდება. მან მაჩვენა თავისი ნაშრომი – 368 პოეტური სტრიქონი, ამას გარდა, წავიკითხე მოსკოვის სხვადასხვა გამოცემაში დაბეჭდილი მისეული თარგმანები, 120 სალექსო სტრიქონი.
მხატვრულ თარგმანზე მუშაობის გამოცდილება მაქვს და ვიცი, რომ ასეთი მოცულობის სამუშაოს შესრულებას ავტორის შეზღუდული სამუშაო დროის სულ ცოტა ნახევარი წელი მაინც სჭირდება, თუ არ ჩავთვლით იმ დავიდარაბას, რაც ლექსების გამოცემასა და სპეციალისტებთან კონსულტაციას სდევს ხოლმე თან. როგორც ვიცით, ამ საკითხების მოგვარებაში დახარჯული დრო არავის აინტერესებს. ის თარგმანები, რომლებიც საკუთარი თვალით ვნახე, ყველაზე დაბალი საგამომცემლო ტარიფითაც რომ შევაფასოთ, ბროდსკის გასამრჯელო ახალი ფულით 350 მანეთი გამოვა, და ახლა მხოლოდ ისღა დაგვრჩენია ვიკითხოთ, თუ როდის დაიბეჭდება სრულად მთელი მისი ნაშრომი.
თარგმანების ხელშეკრულებებთან ერთად ბროდსკიმ რადიოსა და ტელევიზიასთან დადებული ხელშეკრულებებიც წარმომიდგინა. ეს სამუშაოც უკვე შესრულებულია, თუმცა ანაზღაურება ჯერ მთლიანად არ აუღია.
ბროდსკისთან და მის ნაცნობებთან მისაუბრია და ვიცი, რომ ის ძალიან მოკრძალებულად ცხოვრობს, ჩაცმასა და გართობაზე უარს ამბობს, დროის უმეტეს ნაწილს სამუშაო მაგიდასთან ატარებს; თავისი შრომით მიღებული ფული ოჯახში შეაქვს.
ადვოკატი: საერთოდ საჭიროა თუ არა ავტორის შემოქმედების ცოდნა ლექსების მხატვრული თარგმანის შესასრულებლად?
გრუდნინა: დიახ, ისეთი კარგი თარგმანი რომ შეასრულო, როგორიც ბროდსკის თარგმანებია, ავტორის შემოქმედებას უნდა იცნობდე, მის ხმას უნდა ჩასწვდე.
ადვოკატი: პწკარედით თარგმანის ანაზღაურება ჩვეულებრივ თარგმანზე უფრო ნაკლებია?
გრუდნინა: დიახ, ნაკლებია. პწკარედის გამოყენებით უნგრელი პოეტები რომ ვთარგმნე, თითოეულ სტრიქონში ერთი მანეთით (ძველი ფულით) ნაკლები ავიღე.
ადვოკატი: თარგმნის დროს პწკარედით მუშაობა გავრცელებული პრაქტიკაა?
გრუდნიდა: დიახ, ეს საყოველთაოდ გავრცელებულია. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ლენინგრადელი მთარგმნელი ა. გიტოვიჩი სწორედ პწკარედით თარგმნის ძველი ჩინურიდან.
მსაჯული ლებედევა: შესაძლებელია თუ არა უცხო ენის თვითმასწავლებლით შესწავლა?
გრუდნინა: უნივერსიტეტში ნასწავლი ენების გარდა კიდევ ორი ენა შევისწავლე და ორივე – სწორედ თვითმასწავლებლის დახმარებით.
ადვოკატი: თუ ბროდსკიმ სერბული ენა არ იცის, მაინც შეუძლია მაღალმხატვრული თარგმანის შესრულება?
გრუდნინა: დიახ, რა თქმა უნდა.
ადვოკატი: ხომ არ გგონიათ, რომ პწკარედით მუშაობა სხვისი შრომის გამოყენებაა და დასაძრახია?
გრუდნინა: რას ამბობთ, ღმერთმა დაგვიფაროს.
მსაჯული ლებედევა: აი, ახლა ჩავიხედე წიგნში და აქ ბროდსკის სულ რაღაც ორი პატარა ლექსია.
გრუდნინა: ლიტერატურული მუშაობის სპეციფიკის შესახებ მინდოდა გარკვეული განმარტებები გამეკეთებინა. საქმე ის გახლავთ, რომ...
მოსამართლე: არა, არ არის საჭირო. მაშასადამე, რა თქვით, რა აზრის ხართ ბროდსკის ლექსებზე?
გრუდნინა: ჩემი აზრით, ის ძალიან ნიჭიერი პოეტია და ჩვენში აღიარებულ პროფესიონალ მთარგმნელებზე ერთი თავით მაღლა დგას.
მოსამართლე: კი მაგრამ, მარტო რატომ მუშაობს? რატომ არ არის არცერთ ლიტგაერთიანებაში?
გრუდნინა: 1958 წელს მან ჩემს ლიტგაერთიანებაში მიღება მთხოვა. მასზე ამბობდნენ, ისტერიკიანი ყმაწვილიაო და ამიტომაც არ მივიღე, მე თვითონვე ვკარი ხელი. ეს შეცდომა იყო, ამას ძალიან ვნანობ. ახლა სიხარულით მივიღებდი ჩემს გაერთიანებაში და მასთან ერთად ვიმუშავებდი, თუ, რა თქმა უნდა, თავად მოინდომებს.
მსაჯული ტიაგლი: თქვენი თვალით გინახავთ, ლექსებზე როგორ მუშაობდა? თუ სხვის შრომას იყენებდა?
გრუდნინა: ბროდსკი როგორ იჯდა და წერდა, არ მინახავს, მაგრამ საწერ მაგიდასთან არც შოლოხოვი მინახავს და არც ის მინახავს, თუ როგორ წერს. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ...
მოსამართლე: უხერხულია ბროდსკისა და შოლოხოვის შედარება. სახელმწიფო მოითხოვს, რომ ახალგაზრდობამ ისწავლოს. ნუთუ თქვენ ამას ახალგაზრდებს არ უხსნით? ბროდსკის ხომ მხოლოდ შვიდწლიანი განათლება აქვს.
გრუდნინა: ის ფართო გაქანების ცოდნის პატრონია. ამაში მისი თარგმანების კითხვისას დავრწმუნდი.
სოროკინი: წაგიკითხავთ მისი უგვანი პორნოგრაფიული ლექსები?
გრუდნინა: არა, არასოდეს.
ადვოკატი: აი, რა მინდა, რომ მოწმეს ვკითხო. 1963 წლისთვის ბროდსკის ნაშრომთა ჩამონათვალი ასე გამოიყურება: ლექსები წიგნში „განთიადი კუბის თავზე“, გალჩინსკის ლექსების თარგმანები (თუმცა ჯერ კიდევ გამოუქვეყნებელი), ლექსები წიგნში „იუგოსლავიელი პოეტები“, გაუჩოს სიმღერები და პუბლიკაციები Костер-ში. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია თუ არა, ვთქვათ, რომ ამ ხნის განმავლობაში ბროდსკის სერიოზულად უმუშავია?
გრუდნინა: დიახ, ეჭვგარეშეა. ეს ნიშნავს, რომ მას დატვირთული სამუშაო წელი ჰქონია. რაც შეეხება ანაზღაურებას, ამ საქმიანობას რამდენიმე წლის შემდეგ მოაქვს შემოსავალი და არა – იმავე დღეს. ახალგაზრდა ავტორის შრომას მოცემულ მომენტში არსებული ჰონორარით ვერ შევაფასებთ, ეს არასწორია. ახალგაზრდა ავტორს შეიძლება წარუმატებლობაც შეხვდეს, შეიძლება დასჭირდეს ხელახალი და ხანგრძლივი მუშაობა. ასეთი ხუმრობაც არსებობს: მუქთამჭამელსა და პოეტს შორის ის განსხვავებაა, რომ მუქთამჭამელი არ მუშაობს და მაინც ჭამს, ახალგაზრდა პოეტი კი მუშაობს, მაგრამ ყოველთვის მაინც ვერ ჭამსო.
მოსამართლე: ეს თქვენი განაცხადი რაღაც არ მოგვეწონა. ჩვენს ქვეყანაში თითოეული ადამიანი საკუთარი შრომის მიხედვით იღებს ანაზღაურებას. სწორედ ამიტომ, შეუძლებელია, ადამიანი ბევრს მუშაობდეს და მცირე გასამრჯელოს იღებდეს. თქვენ ამბობთ, რომ ჩვენს ქვეყანაში, სადაც ასეთი დიდი თანადგომით ეკიდებიან ახალგაზრდა პოეტებს, ისინი შიმშილობენ. რამ გათქმევინათ, ახალგაზრდა პოეტები არ ჭამენო?
გრუდნინა: მე ასე არ მითქვამს. მე აღვნიშნე, რომ ეს იყო ხუმრობა, რომელშიც სიმართლის მარცვალიც დევს. როგორც წესი, ახალგაზრდა პოეტების ანაზღაურება ჩვეულებრივი ანაზღაურების ფარდი არ არის.
მოსამართლე: მაგრამ ეს ხომ მათზეა დამოკიდებული. ჩვენთვის ამის ახსნა არ არის საჭირო. კარგი, თქვენ უკვე განმარტეთ, რომ თქვენი სიტყვები ხუმრობა იყო. განმარტება მიღებულია.
იძახებენ ახალ მოწმეს – ეფიმ გრიგორევიჩ ეტკინდს.
მოსამართლე: გადმომეცით თქვენი პასპორტი, თქვენი გვარი როგორღაც გაურკვევლად წარმოითქმის. (იღებს პასპორტს) ეტკინდ... ეფიმ გერშევიჩ... გისმენთ.
ეტკინდი (მწერალთა კავშირის წევრი, გერცენის სახელობის ინსტიტუტის მასწავლებელი), ჩემი საზოგადოებრივ-ლიტერატურული საქმიანობიდან გამომდინარე, რომელიც ახალგაზრდა მთარგმნელების აღზრდასთანაა დაკავშირებული, ხშირად მიწევს ახალგაზრდა ლიტერატორების თარგმანების კითხვა და მოსმენა. დაახლოებით ერთი წლის წინ ი. ბროდსკის ნაშრომებსაც გავეცანი. ეს იყო შესანიშნავი პოლონელი პოეტის – გალჩინსკის ლექსების თარგმანი. ამ პოეტის ლექსები თითქმის არ გვქონდა თარგმნილი. პოეტური ფრაზების სიცხადემ, სტრიქონის მუსიკალურობამ, ვნებიანობამ და ენერგიამ სრულიად მომაჯადოვა. ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა იმანაც, რომ ბროდსკიმ დამოუკიდებლად, ყოველგვარი გარე დახმარების გარეშე ისწავლა პოლონური ენა. გალჩინსკის ლექსები მან პოლონურადაც ისეთივე გატაცებით წაიკითხა, როგორც თავის რუსულ თარგმანებს კითხულობდა. მივხვდი, რომ ეს იყო იშვიათი ნიჭით დაჯილდოებული ადამიანი და, ამასთან ერთად (რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია), იშვიათად შრომისუნარიანი და მუყაითი. მოგვიანებით, როდესაც თარგმანების წაკითხვის შესაძლებლობა მომეცა, ამაში კიდევ უფრო მტკიცედ დავრწმუნდი. მაგალითისთვის დავასახელებ კუბელი პოეტის – ფერნანდესის თარგმანებს, რომლებიც გამოქვეყნებულია კრებულში – „განთიადი კუბის თავზე“, ასევე, თანამედროვე იუგოსლავიელი პოეტების თარგმანებს, რომლებიც „სახლიტგამის“ კრებულში იბეჭდება. ბევრი ვესაუბრე ბროდსკის და გაოცებული დავრჩი – რა კარგად იცნობდა ამერიკულ, ინგლისურ და პოლონურ ლიტერატურას.
ლექსების თარგმნა ურთულესი შრომაა, რასაც გულმოდგინება, ცოდნა და დიდი ნიჭი სჭირდება. ამ გზაზე ლიტერატორს არაერთი წარუმატებლობა შეიძლება შეხვდეს, მატერიალური შემოსავალი კი შორეული მომავლის საკითხია. შეიძლება რამდენიმე წლის განმავლობაში თარგმნიდე ლექსებს და ერთი მანეთიც კი არ შემოგივიდეს. ეს შრომა პოეზიის თავდადებულ სიყვარულს მოითხოვს, და თვითონ შრომის სიყვარულსაც. მშრომელი ხალხის ენების, ისტორიისა და კულტურის შესწავლა – ეს ყველაფერი ასე ადვილად არ მოდის. ამიტომ დარწმუნებული ვარ, რომ მას წინ პოეტი-მთარგმნელის დიდი მომავალი ელოდება. ეს მხოლოდ ჩემი აზრი არაა. როდესაც მთარგმნელთა განყოფილების ბიურომ გაიგო, რომ გამომცემლობამ ბროდსკისთან დადებული ხელშეკრულებები გააუქმა, ბიუროს წევრებმა ერთსულოვანი გადაწყვეტილება მიიღეს, იშუამდგომლონ გამომცემლობის დირექტორთან, ბროდსკის სამუშაოზე დაბრუნებისა და მასთან სახელშეკრულებო თანამშრომლობის აღდგენის მოთხოვნით.
დანამდვილებით ვიცი, რომ ამავე აზრს იზიარებენ ისეთი დიდი ავტორიტეტები პოეტური თარგმანის სფეროში, როგორებიც არიან მარშაკი და ჩუკოვსკი, რომლებიც...
მოსამართლე: მხოლოდ თქვენ თავზე ილაპარაკეთ!
ეტკინდი: ბროდსკის საშუალება უნდა მივცეთ, რომ იმუშაოს როგორც პოეტმა-მთარგმნელმა. დიდი ქალაქიდან მოშორებით, სადაც არც საჭირო წიგნებია და არც ლიტერატურული გარემო, ამის გაკეთება ძალიან ძნელია, თითქმის შეუძლებელიც კი: ჩემი ღრმა რწმენით, ლიტერატურულ გზაზე მას დიდი მომავალი ელოდება. უნდა აღვნიშნო, რომ უაღრესად გაკვირვებული დავრჩი, ასეთი განცხადება რომ დავინახე: „მუქთამჭამელი ბროდსკის სასამართლო“.
მოსამართლე: ხომ იცოდით ეს გამოთქმა.
ეტკინდი: ვიცოდი, მაგრამ ვერასოდეს ვიფიქრებდი, ამას სასამართლო თუ გამოიყენებდა. ლექსთწერის ასეთი ტექნიკის პატრონს თავისუფლად შეეძლო ზერელედ ემუშავა და ერთი ხელის მოსმით ასობით სტრიქონი ეთარგმნა. ამაში არც არაფერი შეუშლიდა ხელს, საქმის შემსუბუქება და გამარტივება რომ სჩვეოდეს. მცირე ანაზღაურება სრულებითაც არ ნიშნავს იმას, რომ ეს ადამიანი შრომისმოყვარე არ არის.
მოსამართლე: და რატომ არ არის ის არცერთი კოლექტივის წევრი?
ეტკინდი: ის ესწრებოდა ჩვენს მთარგმნელობით სემინარებს...
მოსამართლე: ჰო, სემინარები...
ეტკინდი: ის მონაწილეობდა ჩვენს სემინარში, შეიძლება ასეც ითქვას...
მოსამართლე: მაგრამ შეიძლება არც ითქვას... (სიცილი დარბაზში). ასე რომ, კიდევ ერთხელ გეკითხებით: რატომ არ იყო ის არცერთი გაერთიანების წევრი?
ეტკინდი: ჩვენთან წევრობა არ არის, ამიტომაც ვერ ვიტყვი, წევრი იყო-მეთქი. მაგრამ ის ჩვენთან დადიოდა და საკუთარ თარგმანებს კითხულობდა.
მოსამართლე (ეტკინდს): რამე გაუგებრობა ხომ არ გქონიათ სამსახურში ან პირად ცხოვრებაში?
ეტკინდი (გაკვირვებით): არა. თუმცა უკვე ორი დღეა ინსტიტუტში არ ვყოფილვარ და შესაძლოა იქ მომხდარიყო რამე.
(ეს კითხვა აუდიტორიისა და, როგორც ჩანს, მოწმისთვისაც გაუგებარი დარჩა).
მოსამართლე: თქვენ განსაკუთრებული ხაზგასმით აღნიშნეთ, რომ ბროდსკი კარგად იცნობს უცხოურ ლიტერატურას. ჩვენს სამამულო ლიტერატურაზე რატომ არ ამბობთ არაფერს?
ეტკინდი: ბროდსკის, როგორც მთარგმნელს, ისე ვესაუბრებოდი. ამიტომაც მაინტერესებდა, თუ როგორ იცნობდა ის ამერიკულ, ინგლისურსა თუ პოლონურ ლიტერატურას. დიდი ცოდნა აქვს, მრავალმხრივი და არა – ზედაპირული.
სმირნოვი (ბრალდების მოწმე, „თავდაცვის სახლის“ უფროსი): პირადად მე ბროდსკის არ ვიცნობ, მაგრამ მინდა ვთქვა, რომ თუ ყველა მოქალაქე ისე მოეკიდება მატერიალური დოვლათის დაგროვებას, როგორც ამას ბროდსკი აკეთებს, ჩვენ კიდევ დიდხანს ვერ ავაშენებთ კომუნიზმს. გონება საშიში იარაღია მისი მფლობელისათვის. ყველა ამბობდა, რომ ის ჭკვიანია და ლამის გენიალურიც კი. მაგრამ არავის უთქვამს, თუ როგორი ადამიანია. ინტელიგენტის ოჯახში აღიზარდა, მაგრამ მხოლოდ შვიდი კლასის განათლება აქვს. დაე, თქვან დამსწრეებმა, ისურვებდნენ კი ისეთი შვილის ყოლას, რომელსაც მხოლოდ შვიდი კლასის განათლება ექნებოდა? ჯარში არ წავიდა, რადგანაც ოჯახის ერთადერთი მარჩენალი იყო. მაგრამ რა მარჩენალი ეგ არის? აქ ამბობენ – ნიჭიერი მთარგმნელიაო, მაგრამ რატომ არავინ ამბობს, თავში ათასგვარი აბდაუბდა რომ უტრიალებს? და ანტისაბჭოურ სტრიქონებზე რაღას იტყვით?
ბროდსკი: ეს მართალი არ არის.
სმირნოვი: მან აზრები უნდა შეიცვალოს. ვფიქრობ, ეჭვს იწვევს ფსიქიატრიულ დისპანსერში გაცემული ცნობა ბროდსკის ნერვული აშლილობის შესახებ. დიახ, ეს გავლენიანმა მეგობრებმა ჩამოკრეს ზარები ყველგან და მოითხოვეს – ოჰ, გადაარჩინეთ ახალგაზრდა კაცი! თუმცა მას იძულებითი შრომითი მკურნალობა ესაჭიროება და ვერავინ უშველის, ვერანაირი გავლენიანი მეგობრები. პირადად მე მას არ ვიცნობ; მის შესახებ მხოლოდ ბეჭდური პრესიდან ვიცი. ცნობებსაც გავეცანი. მე ეჭვქვეშ ვაყენებ სამედიცინო ცნობას, რომლის თანახმადაც ბროდსკი სამხედრო სამსახურიდან გაათავისუფლეს. მედიკოსი არა ვარ, მაგრამ ეჭვქვეშ ვაყენებ.
ბროდსკი: მაშინ, როცა მე გამათავისუფლეს, როგორც ერთადერთი მარჩენალი, მამაჩემი ავადმყოფობდა, ინფარქტის შემდეგ ლოგინად იყო ჩავარდნილი, მე კი ვმუშაობდი და ფულსაც ვშოულობდი. შემდეგ მე გავხდი ავად. საიდან იცით ჩემ შესახებ, ასე რომ ლაპარაკობთ?
სმირნოვი: თქვენი დღიურის ჩანაწერებს გავეცანი.
ბროდსკი: რის საფუძველზე?
მოსამართლე: ამ კითხვას ვერ მივიღებთ.
სმირნოვი: მისი ლექსები წავიკითხე.
ადვოკატი: და აი, საქმეში აღმოჩნდა ლექსები, რომლებიც ბროდსკის არ დაუწერია. საიდან იცით, რომ ის ლექსები, რომლებიც თქვენ წაიკითხეთ, ნამდვილად მას ეკუთვნის? თქვენ ხომ გამოუქვეყნებელ ლექსებზე ლაპარაკობთ...
სმირნოვი: ვიცი და ყველა...
მოსამართლე: მოწმე ლოგუნოვი.
ლოგუნოვი (ერმიტაჟის დირექტორის მოადგილე სამეურნეო ნაწილში): ბროდსკის პირადად არ ვიცნობ. პირველად აქ ვნახე, სასამართლოზე. ასეთი ცხოვრებით ცხოვრება, როგორითაც ბროდსკი ცხოვრობს, მეტი აღარ შეიძლება. ნამდვილად არ შემშურდებოდა იმ მშობლებისა, რომელთაც ასეთი ვაჟი ჰყავთ. მე მიმუშავია მწერლებთან, მათ წრეში ვტრიალებდი. მაგალითისთვის შევადაროთ ბროდსკი და ოლეგ შესტინსკი – ოლეგი სააგიტაციო ბრიგადას დაჰყვებოდა ხოლმე, მან დაამთავრა როგორც ლენინგრადის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ასევე სოფიის უნივერსიტეტი. ამასთან ერთად, ოლეგი მაღაროშიც მუშაობდა. მინდოდა თქვენ წინაშე გამოვსულიყავი, რომ მეთქვა: უნდა ვიშრომოთ, გავცეთ ყველა ჩვენი კულტურული ახალშენაძენი. და სწორედ მაშინ იქნება ბროდსკის მიერ შეთხზული ლექსები ჭეშმარიტი ლექსები. ბროდსკიმ ახლებურად უნდა დაიწყოს ცხოვრება.
ადვოკატი: ურიგო არ იქნებოდა, რომ მოწმეებს ფაქტებზე ელაპარაკათ. ისინი კი...
მოსამართლე: მოწმეთა ჩვენებების შეფასებას მოგვიანებით შეძლებთ.
მოწმე დენისოვი!
დენისოვი (ამწე УНР-20-ის მემანქანე): ბროდსკის პირადად არა, მაგრამ ჩვენი ბეჭდური გამოცემიდან ვიცნობ. მე აქ გამოვდივარ როგორც მოქალაქე და საზოგადოებრიობის წარმომადგენელი. გაზეთის გამოსვლის შემდეგ აღშფოთებული ვარ ბროდსკის საქმიანობით. მისი წიგნების წაკითხვა მოვინდომე და ბიბლიოთეკაში წავედი – მაგრამ სადაა მისი წიგნები?! ნაცნობებში გავიკითხე, ასეთს ხომ არ იცნობთ-მეთქი? არა, არავინ იცოდა. მე მუშა ვარ. მთელი ჩემი ცხოვრების მანძილზე მხოლოდ ორჯერ შევიცვალე სამუშაო ადგილი. ბროდსკიმ კი? მე არ მაკმაყოფილებს ბროდსკის ჩვენებები, თითქოსდა მან ბევრი ხელობა იცოდა. ასეთ მცირე დროში ვერანაირ ხელობას ვერ ისწავლი. ამბობენ, რომ ბროდსკი თავს ვითომდა პოეტად გვაჩვენებს. რატომ არ ყოფილა არცერთი გაერთიანების წევრი? რა, დიალექტიკურ მატერიალიზმს არ ეთანხმება? კი მაგრამ, ენგელსი ხომ მიიჩნევს, რომ შრომამ შექმნა ადამიანი. ბროდსკის კი ეს ფორმულირება არ აკმაყოფილებს. ის სხვაგვარად ფიქრობს. შესაძლოა ძალიან ნიჭიერიცაა, მაგრამ რატომ ვერ პოულობს გზას ჩვენს ლიტერატურაში? რატომ არ მუშაობს? მინდა გაგიზიაროთ ჩემი შეხედულება, რომ ჩემთვის, როგორც მუშისთვის, მისი შრომითი საქმიანობა არ არის დამაკმაყოფილებელი.
მოსამართლე: მოწმე ნიკოლაევი!
ნიკოლაევი (პენსიონერი): პირადად მე ბროდსკის არ ვიცნობ. მაგრამ მინდა განვაცხადო, რომ უკვე სამი წელია ვიცი იმის შესახებ, თუ როგორ გამხრწნელ ზემოქმედებას ახდენს ის თავის თანატოლებზე. მე მამა ვარ. საკუთარ თავზე ვიწვნიე, თუ რა ძნელი ყოფილა უმუშევარი ვაჟის ყოლა. ჩემს ბიჭს არაერთხელ დავუნახე ბროდსკის ლექსები. 42-თავიანი პოემა და აქა-იქ გაბნეული ლექსები. ბროდსკის შესახებ უმანსკის საქმიდან ვიცი. ერთი ანდაზაა: მითხარი, ვინ არის შენი მეგობარიო. უმანსკის პირადად ვიცნობდი. ის გამოცხადებული ანტისაბჭოთა ადამიანია. ბროდსკის რომ ვუსმენდი, ჩემი შვილი წარმომიდგა თვალწინ. ჩემი შვილიც მეუბნებოდა, გენიოსი ვარო. ბროდსკის მსგავსად, მასაც არ უნდა მუშაობა. ბროდსკისა და უმანსკის მსგავსი ადამიანები გამხრწნელ ზეგავლენას ახდენენ თავიანთ თანატოლებზე. ბროდსკის მშობლებისა გამკვირვებია. როგორც ჩანს, ისინი თავიანთ შვილს ხოტბას ასხამდნენ, ყველაფერზე კვერს უკრავდნენ. ლექსის ფორმიდან ჩანს, რომ ბროდსკის შეუძლია ლექსების შეთხზვა. მაგრამ არა, მავნე გავლენის გარდა ამ ლექსებს არაფერი მოუტანიათ! ბროდსკი მხოლოდ მუქთახორა კი არ არის, ის მებრძოლი მუქთახორაა! ბროდსკის მსგავს ადამიანებს უმოწყალოდ უნდა მოვეპყრათ. (ტაში დარბაზში).
მსაჯული ტიაგლი: ფიქრობთ, რომ თქვენს ვაჟზე ბროდსკის ლექსებმა მოახდინა გავლენა?
ნიკოლაევი: დიახ.
ადვოკატი: საიდან იცით, რომ ეს ბროდსკის ლექსებია?
ნიკოლაევი: იქ საქაღალდე იყო, საქაღალდეზე კი ეწერა: იოსიფ ბროდსკი.
ადვოკატი: თქვენი ვაჟი უმანსკის იცნობდა?
ნიკოლაევი: დიახ.
ადვოკატი: რატომ ფიქრობთ, რომ სწორედ ბროდსკიმ მოახდინა გამხრწნელი გავლენა თქვენს შვილზე და არა უმანსკიმ?
ნიკოლაევი: ბროდსკიმ და მისნაირებმა. ბროდსკის ლექსები სამარცხვინო და ანტისაბჭოურია.
ბროდსკი: იქნებ დაასახელოთ ჩემი ანტისაბჭოური ლექსები. ერთი სტრიქონი მაინც.
მოსამართლე: ციტირების უფლებას არ მოგცემთ!
ბროდსკი: მაგრამ მე მინდა ვიცოდე, რა ლექსებზეა საუბარი! იქნებ არ არის ეს ლექსები ჩემი?
ნიკოლაევი: არ ვიცოდი, სასამართლოზე თუ მომიწევდა გამოსვლა, თორემ ფოტოებს გადავუღებდი და წამოვიღებდი.
მოსამართლე: მოწმე რომაშოვა!
რომაშოვა (მუხინას სახელობის სასწავლებლის მარქსიზმ-ლენინიზმის მასწავლებელი): პირადად მე ბროდსკის არ ვიცნობ. მაგრამ მსმენია მისი ეგრეთ წოდებული საქმიანობის შესახებ. პუშკინი ამბობდა, ტალანტი უპირველეს ყოვლისა შრომააო. ბროდსკი კი? განა ის შრომობს? განა იღვწის იმისათვის, რომ მისი ლექსები ხალხისთვის გასაგები გახდეს? გაკვირვებული ვარ, რომ ჩემმა კოლეგებმა ასეთი შარავანდით შეამკეს. მხოლოდ საბჭოთა კავშირშია შესაძლებელი, რომ სასამართლო ასეთი კეთილგანწყობილი იყოს პოეტის მიმართ, ასე ამხანაგურად ურჩევდეს მას, რომ ისწავლოს. მე, როგორც მუხინას სახელობის სასწავლებლის პარტიული ორგანიზაციის მდივანმა, შემიძლია ვთქვა, რომ ის მავნე გავლენას ახდენს ახალგაზრდობაზე.
ადვოკატი: ოდესმე ბროდსკი თუ გინახავთ?
რომაშოვა: არასოდეს. მაგრამ ბროდსკის ეგრეთ წოდებული საქმიანობა მაძლევს მისი განსჯის უფლებას.
მოსამართლე: შეგიძლიათ რამე ფაქტი მოიხმოთ?
რომაშოვა: მე, როგორც ახალგაზრდობის აღმზრდელმა, ვიცი, თუ რა გამოხმაურება მოჰყვა ბროდსკის ლექსებს ახალგაზრდობის მხრიდან.
ადვოკატი: და თავად თქვენ თუ იცნობთ ბროდსკის ლექსებს?
რომაშოვა: ვიცნობ. ეს საშ-შინელებაა! მათი გამეორებაც კი არ შემიძლია! საშ-შინელი ლექსებია!
მოსამართლე: მოწმე ადმონი! თუ შეიძლება, თქვენი პასპორტი, რადგან უცნაური გვარი გაქვთ.
ადმონი (გერცენის სახელობის ინსტიტუტის პროფესორი, ენათმეცნიერი, ლიტერატურათმცოდნე, მთარგმნელი): როდესაც გავიგე, რომ იოსიფ ბროდსკის მუქთამჭამელობის ბრალდებით სასამართლოში იბარებდნენ, საკუთარ მოვალეობად მივიჩნიე, აზრი გამომეთქვა სასამართლოს წინაშე. ვინაიდან 30 წელია ვმუშაობ ახალგაზრდებთან, როგორც უმაღლესი სასწავლებლების მასწავლებელი და, ასევე, დიდი ხანია ვმუშაობ თარგმანზეც, ვფიქრობ, მაქვს ამის უფლება.
ი. ბროდსკის თითქმის არ ვიცნობ. მხოლოდ სალმით. ალბათ ორიოდე წინადადებაც კი არ გვითქვამს ერთმანეთისთვის. თუმცა დაახლოებით ბოლო ერთი წელია, შეიძლება ცოტა უფრო მეტიც, გულდასმით ვადევნებ თვალს მის მთარგმნელობით საქმიანობას – მის გამოსვლებს მთარგმნელობით საღამოებზე, მის პუბლიკაციებს. ეს თარგმანები ნათელია, ოსტატურადაა შესრულებული. მთელი ჩემი პასუხისმგებლობით შემიძლია განვაცხადო, რომ გალჩინსკის, ფერნანდესისა და სხვათა გადმოთარგმანება ავტორისაგან უკიდურესად დიდ შრომას მოითხოვს. ამ თარგმანებში ჩანს მთარგმნელის დიდი ოსტატობა და კულტურა. სასწაულები არ ხდება. თავისით არც ოსტატობა მოდის და არც კულტურა. ამისათვის გამუდმებული და თავდაუზოგავი მუშაობაა საჭირო. მთარგმნელი (მაშინაც კი, როცა ის პწკარედით მუშაობს) უნდა იცნობდეს იმ ენას, საიდანაც თარგმნის, გრძნობდეს მის წყობას, იცნობდეს ხალხის ცხოვრებასა და კულტურას და ა.შ. იოსიფ ბროდსკიმ კი, ამ ყველაფერთან ერთად, თვით ეს ენებიც ისწავლა. ამიტომ ჩემთვის ცხადია, რომ ის ბევრს შრომობს – შრომობს დაძაბულად და თავაუღებლად. და როდესაც დღეს (მხოლოდ და მხოლოდ დღეს) გავიგე, რომ თურმე მარტო შვიდი კლასი დაუმთავრებია, ჩემთვის ნათელი გახდა ერთი რამ: ასეთი ოსტატობის, ასეთი მხატვრული კულტურის მისაღწევად მას მართლაც ძალიან ბევრი უნდა ეშრომა. მაიაკოვსკი პოეტის საქმიანობის შესახებ ამბობდა: „საჭირო სიტყვისთვის ხარჯავ ათასი ტონა სიტყვის მარაგსო“. ესაა სწორედ პოეტი-მთარგმნელის საქმიანობაც.
დადგენილება, რომლის თანახმადაც ბროდსკის პასუხისმგებლობა ეკისრება, იმათ წინააღმდეგაა მიმართული, ვინც ცოტას მუშაობს და – არა, ვინც ცოტას გამოიმუშავებს. მუქთამჭამელები – ეს ისინი არიან, ვინც ცოტას მუშაობენ. ამიტომაც ი. ბროდსკის დადანაშაულება მუქთამჭამელობაში უაზრობაა. არ შეიძლება მუქთახორობა დასწამო ადამიანს, რომელიც ისე მუშაობს, როგორც ი. ბროდსკი – მუშაობს თავდაუზოგავად და ბევრს – არ ფიქრობს დიდ შემოსავალზე, მზადაა, მხოლოდ ყველაზე აუცილებლით შემოიფარგლოს, ოღონდაც კი სრულყოფილება ჰპოვოს თავის ხელოვნებაში და შექმნას სრულფასოვანი მხატვრული ნაწარმოებები.
მოსამართლე: თქვენ რა თქვით, ვისაც მცირე ანაზღაურება აქვს, ისინი არ უნდა განვსაჯოთო?
ადმონი: მე ვთქვი, რომ უნდა განვსაჯოთ ისინი, ვინც ცოტას მუშაობს და არა ისინი, ვინც ცოტას გამოიმუშავებს. სწორედ ამაშია დადგენილების არსი.
მოსამართლე: ამით რისი თქმა გსურთ? წაიკითხეთ 4 მაისის დადგენილება? კომუნიზმი მხოლოდ მილიონობით ადამიანის შრომით იქმნება.
ადმონი: საზოგადოებისთვის სასარგებლო ნებისმიერი სახის შრომას პატივი უნდა ვცეთ.
მსაჯული ტიაგლი: სად კითხულობდა ბროდსკი თავის თარგმანებს და რომელ უცხო ენებზე კითხულობდა?
ადმონი (ღიმილით): რუსულად კითხულობდა. უცხო ენიდან რუსულად თარგმნის.
მოსამართლე: როდესაც უბრალო ადამიანი კითხვას გისვამთ, თქვენ უნდა აუხსნათ, კი არ უნდა ჩაიღიმოთ.
ადმონი: და ვუხსნი კიდეც, რომ რუსულად თარგმნის პოლონურიდან და სერბულიდან.
მოსამართლე: სასამართლოს ელაპარაკეთ, დამსწრე საზოგადოებას კი ნუ მიმართავთ.
ადმონი: გთხოვთ მომიტევოთ. ეს პროფესორული ჩვევაა – ვლაპარაკობ და აუდიტორიას მივმართავ.
მოსამართლე: მოწმე ვოევოდინი! თქვენ პირადად იცნობთ ბროდსკის?
ვოევოდინი (მწერალთა კავშირის წევრი): არა. მე მხოლოდ ნახევარი წელია კავშირში ვმუშაობ. მას პირადად არ ვიცნობდი. კავშირში იშვიათად მოდის, მხოლოდ მთარგმნელობით საღამოებზე. როგორც ჩანს, იცოდა, როგორ შეხვდებოდნენ მის ლექსებს და ამიტომ სხვა შეკრებებზე არ დადიოდა. მისი ეპიგრამები წამიკითხავს. გაწითლდებოდით, ეს რომ წაგეკითხათ, ამხანაგო მსაჯულებო! აქ ბროდსკის ტალანტზე ლაპარაკობდნენ. ტალანტი მხოლოდ სახალხო აღიარებით განიზომება. ასეთი აღიარება კი მას არ მოუპოვებია და ვერც მოიპოვებს.
მწერალთა კავშირში ბროდსკის ლექსების საქაღალდე გადმოგვცეს. ლექსები სამ თემას ეძღვნება. პირველი თემაა სამყაროსგან განდგომა, მეორე – პორნოგრაფია, მესამე კი საკუთარი სამშობლოს, საკუთარი ხალხის უსიყვარულობის თემაა, სადაც ბროდსკი სამშობლოზე ამბობს, უცხოაო. მოითმინეთ, ახლავე გავიხსენებ... „ერთსახოვანია რუსული ბრბო“. დაე, ეს უმსგავსო ლექსები მის სინდისზე იყოს! პოეტი ბროდსკი არ არსებობს. შესაძლოა მთარგმნელი ბროდსკი უფრო არსებობდეს, მაგრამ პოეტი არ არსებობს! მე მთელი არსებით ვუჭერს მხარს იმ ამხანაგის გამოსვლას, რომელიც ჰყვებოდა, თუ როგორი გამხრწნელი გავლენა მოახდინა ბროდსკიმ მის შვილზე. ბროდსკი ცდილობს, ახალგაზრდობა შრომას მოსწყვიტოს, მოსწყვიტოს სამყაროსა და ცხოვრებას. ამაშია ბროდსკის დიდი ანტისაზოგადოებრივი როლი.
მოსამართლე: კომისიაზე თუ განხილულა ბროდსკის ნიჭიერების საკითხი?
ვოევოდინი: ერთ-ერთ მოკლე სხდომაზე იყო ბროდსკიზე ლაპარაკი. მაგრამ საკითხის განხილვა ფართო დისკუსიაში არ გადაზრდილა. ვიმეორებ, ბროდსკი ნახევრად უხამსი ეპიგრამებით შემოიფარგლებოდა, კავშირში კი იშვიათად დადიოდა. ჩემმა მეგობარმა პოეტმა კუკლინმა ერთხელ ტრიბუნიდანაც გამოხატა საჯაროდ თავისი აღშფოთება ბროდსკის ლექსებით.
ადვოკატი: ცნობას, რომელიც თქვენ ბროდსკის შესახებ დაწერეთ, მთელი კომისია ეთანხმება?
ვოევოდინი: ეტკინდთან ცნობა არ შეგვითანხმებია. მას განსხვავებული აზრი აქვს.
ადვოკატი: კომისიის დანარჩენი წევრები თუ იცნობენ თქვენი ცნობის შინაარსს? ვოევოდინი: არა, კომისიის ყველა წევრი არ იცნობს.
ბროდსკი: თქვენთან როგორ აღმოჩნდა ჩემი ლექსები და ჩემი დღიური?
მოსამართლე: ამ კითხვას ვხსნი. მოქალაქე ბროდსკი, თქვენ დროგამოშვებით მუშაობდით, წყვეტებით. რატომ?
ბროდსკი: უკვე გითხარით. მე სულ ვმუშაობდი. ჯერ შტატში, მერე ლექსებს ვწერდი. (სასოწარკვეთით) ლექსების წერა – ესეც მუშაობაა!
მოსამართლე: მაგრამ თქვენი ჯამაგირი ძალიან მცირეა. თქვენ ამტკიცებთ, რომ წელიწადში 250 მანეთს იღებთ, მაგრამ მილიციის მიერ წარმოდგენილი ცნობების მიხედვით, თქვენი გასამრჯელო მხოლოდ ას მანეთს შეადგენს.
ადვოკატი: წინამდებარე სასამართლოზე გადაწყდა, რომ მილიციას სახელფასო ცნობებიც უნდა შეემოწმებინა, მაგრამ ეს არ გაკეთებულა.
მოსამართლე: საქმეს თან ერთვის გამომცემლობიდან გამოგზავნილი ხელშეკრულება, მაგრამ ეს ხომ უბრალო ფარატინა ქაღალდია, ზედ ხელმოწერაც კი არა აქვს.
(დარბაზიდან მოსამართლეს უგზავნიან წერილს, რომელშიც განმარტებულია, რომ ხელშეკრულებას ჯერ ავტორი აწერს ხელს, შემდეგი კი – გამომცემლობის ხელმძღვანელი).
მოსასამართლე: გთხოვთ წერილებს მეტად ნუღარ გამომიგზავნით.
სოროკინი (საზოგადო ბრალმდებელი): ჩვენი დიადი ხალხი კომუნიზმს აშენებს. საბჭოთა ადამიანში ყალიბდება შესანიშნავი თვისება – თვისება საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომით ტკბობისა. საზოგადოება მხოლოდ მაშინ ყვავის, როცა იქ უსაქმურობა არ სუფევს. ბროდსკისთვის უცხოა პატრიოტიზმი. მან დაივიწყა მთავარი პრინციპი – ვინც არ მუშაობს, ის არც ჭამს. მრავალი წლის განმავლობაში ბროდსკი მუქთახორული ცხოვრებით ცხოვრობს. 1956 წელს მან სკოლას თავი დაანება და ქარხანში წავიდა სამუშაოდ. მაშინ 15 წლისა იყო. ეს სამუშაო იმავე წელს მიატოვა. (ბრალმდებელი ჩამოთვლის ბრალდებულის მიერ გამოცვლილ სამუშაოთა ნუსხას და ერთი შტატიანი სამუშაოს დასრულებიდან მეორის დაწყებამდე არსებული შესვენების შუალედებს კვლავ უსაქმურობით ახსნის; ვითომ არც კი მოუსმენია მთელი ეს ახსნა-განმარტება დაცვის მოწმეებისა, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ ლიტერატურული მუშაობა – ესეც შრომაა).
შევამოწმეთ და ვნახეთ, რომ ბროდსკიმ ერთ-ერთ სამუშაოში მხოლოდ 37 მანეთი მიიღო, ის კი ამბობს – 150 მანეთიო!
ბროდსკი: ეს ავანსია! ეს მხოლოდ ავანსია! ეს მხოლოდ ნაწილია იმ თანხისა, რასაც მოგვიანებით გადამიხდიან!
მოსამართლე: ბროდსკი, თქვენ გაჩუმდით!
სოროკინი: სამსახურში ყველა აღშფოთებული იყო ბროდსკის უდისციპლინობითა და მუშაობის სურვილის არქონით. „ვეჩერნი ლენინგრადში“ დაბეჭდილმა სტატიამ დიდი გამოხმაურება ჰპოვა. განსაკუთრებით ბევრი წერილი შემოვიდა ახალგაზრდობისგან. ახალგაზრდებმა ხელაღებით გაკიცხეს ბროდსკის საქციელი. (კითხულობს წერილებს). ახალგაზრდობა თვლის, რომ მისი ადგილი ლენინგრადში არ არის და ის მკაცრად უნდა დაისაჯოს. ბროდსკის წარმოდგენაც კი არა აქვს სინდისსა და მოვალეობის გრძნობაზე. ყოველი ადამიანისთვის ბედნიერებაა ჯარში სამსახური. მან კი თავი დაიძვრინა. ბროდსკის მამამ საკუთარი შვილი დისპანსერში გაგზავნა საკონსულტაციოდ, მან კი იქიდან მოიტანა ცნობა, სამხედრო კომიტეტის მიამიტური დასკვნით. ჯერ კიდევ სამხედრო კომიტეტში გამოძახებამდე ბროდსკიმ თავის მეგობარ შახმატოვს, აწ უკვე მსჯავრდადებულს, ასეთი წერილი მისწერა: „თავდაცვის კომიტეტთან შეხვედრა მომიწევს. შენი მაგიდა ჩემი ამბებისთვის საიმედო თავშესაფარი იქნება“.
ის იმ ადამიანთა ჯგუფს ეკუთვნოდა, რომელთაც სიტყვა „შრომის“ გაგონებაც კი სატანურ ხარხარს ჰგვრიდა და რომელნიც კრძალვით უსმენდნენ თავიანთ ფიურერს – უმანსკის. ბროდსკის მათთან შრომისა და საბჭოთა ლიტერატურისადმი სიძულვილი აერთიანებს. ამ ჯგუფში უხამსი სიტყვები და ცნებები განსაკუთრებული მოწონებით სარგებლობს. სერ, – ასე მიმართავდა შახმატოვი ბროდსკის. დიახ, სწორედ ასე და არა – სხვაგვარად. შახმატოვი გაასამართლეს. აი, როგორი ამყრალებული ადგილიდან გამოჩნდა ბროდსკი. ბევრს ლაპარაკობენ მის ნიჭიერებაზე. მაგრამ საკითხავია, ვინ ლაპარაკობს? ისევ და ისევ ბროდსკისა და შახმატოვის მსგავსი ადამიანები.
შეძახილი დარბაზიდან: ვინ? ჩუკოვსკი და მარშაკი შახმატოვისნაირები არიან?
(რაზმელები მისცვივდებიან დარბაზში მჯდომს, რომელმაც ეს სიტყვები წამოიძახა და სასწრაფოდ გაჰყავთ გარეთ).
სოროკინი: ბროდსკის იცავენ გაიძვერები, მუქთახორები, ნამისჭიები და ხოჭოები. ბროდსკი პოეტი არ არის, ბროდსკი ის ადამიანია, რომელიც ლექსების დაწერას ცდილობს. მან დაივიწყა, რომ ჩვენს ქვეყანაში ადამიანმა უნდა იშრომოს, ფასეულობები შექმნას: ჩარხები, პური, ისევე როგორც ლექსები. ბროდსკი უნდა ვაიძულოთ, რომ იმუშაოს. ბროდსკი გმირი ქალაქიდან უნდა გავასახლოთ. ის მუქთახორაა, უტიფარი და გაიძვერა, ბინძური აზრები უტრიალებს თავში. ბროდსკის თაყვანისმცემლები ბრაზისაგან ცოფებს ყრიან. ნეკრასოვი კი ამბობდა: შეიძლება პოეტი არ იყო, მაგრამ მოქალაქეობა შენი ვალიაო. ჩვენ დღეს პოეტს კი არ ვასამართლებთ, ჩვენ მუქთამჭამელს განვსჯით. რატომ იცავდნენ აქ კაცს, რომელსაც სძულს ჩვენი სამშობლო? გადასამოწმებელია მორალური სახე იმ ადამიანებისა, რომლებიც მის დასაცავად გამოვიდნენ. ბროდსკი თავის ლექსებში წერდა: „მიყვარს მე სხვისი სამშობლოო“. მის დღიურებში კი ასეთი ჩანაწერი გვხვდება: „უკვე დიდი ხანია ვფიქრობდი წითელი ხაზის იქით გადასვლას. ჩემს წითურ თავში კონსტრუქციული აზრები მწიფდება“. კიდევ ამასაც წერდა: „სტოკჰოლმის რატუშა უფრო დიდ მოწიწებას აღძრავს ჩემში, ვიდრე პრაღის კრემლიო“. ბროდსკი მარქსს „ნაძვის გირჩების გვირგვინით შემკულ ბებერ მუცელღმერთად მოიხსენიებს“. ერთ-ერთ წერილში კი ამბობს: „მიმიფურთხებია მოსკოვისათვის!“
აი, რისი ღირსია ბროდსკი და ყველა, ვინც მას იცავს!
(შემდეგ მოჰყავთ ციტატა ვიღაც გოგონას წერილიდან, რომელშიც აუგადაა მოხსენიებული ლენინი. სრულიად გაუგებარია, რა შუაშია ამ გოგონას წერილი ბროდსკისთან. ეს არც ბროდსკის დაწერილია და არც მისთვის მიუწერია ვინმეს).
სწორედ ამ დროს მოსამართლე მომიტრიალდება:
– შეწყვიტეთ ჩაწერა!
მე: ამხანაგო მოსამართლევ, გთხოვთ მომცეთ ჩაწერის ნება.
მოსამართლე: არა.
მე: მე ჟურნალისტი ვარ, მწერალთა კავშირის წევრი, ახალგაზრდობის აღზრდის შესახებ ვწერ, გთხოვთ მომცეთ ნება, რომ ჩავიწერო.
მოსამართლე: მე არ ვიცი, თქვენ მანდ რას იწერთ! შეწყვიტეთ!
დარბაზიდან: ისევ რაღაცას იწერს!
სოროკინი განაგრძობს თავის გამოსვლას, შემდეგ ლაპარაკობს დამცველი, რომლის გამოსვლის შინაარსიც მხოლოდ თეზისების სახით შემიძლია წარმოგიდგინოთ, ვინაიდან ამ დროისათვის ჩაწერა უკვე ამიკრძალეს.
დამცველის გამოსვლის თეზისები:
საზოგადო ბრალმდებელმა გამოიყენა მასალები, რომლებიც საქმეში არ არის. ეს მასალები სულ თავიდან გამოჩნდა საქმის წარმოების პროცესში, მაგრამ შემდგომ ამის თაობაზე ბროდსკი აღარ დაუკითხავთ და, შესაბამისად, განმარტებებიც არ გაუკეთებია. 1961 წელს მოსმენილი სპეციალური საქმის მასალების უტყუარობა არ შეგვიმოწმებია, ხოლო სახალხო ბრალმდებლის მიერ მოყვანილი ციტატების შემოწმება ჩვენ არ შეგვიძლია. თუ საქმე ეხება ბროდსკის დღიურს, ის 1956 წელსაა დაწერილი. ეს სიყმაწვილის პერიოდის დღიურია. სახალხო ბრალმდებელს საზოგადოების აზრის ნიმუშად მოჰყავს გაზეთ „ვეჩერნი ლენინგრადის“ რედაქციაში გამოგზავნილი მკითხველთა წერილები. წერილების ავტორები ბროდსკის არ იცნობენ, არც მისი ლექსები წაუკითხავთ და ტენდენციური და ძირითადად მცდარ ფაქტებზე დაფუძნებული საგაზეთო სტატიის საფუძველზე განსჯიან. სახალხო ბრალმდებელი შეურაცხყოფას აყენებს არა მხოლოდ ბროდსკის (უტიფარი, მუქთახორა, ანტისაბჭოური ელემენტი), არამედ იმ პირებსაც, რომლებიც მას იცავენ: მარშაკსა და ჩუკოვსკის, პატივსაცემ მოწმეებს. დასკვნა: სახალხო ბრალმდებელს ობიექტური მტკიცებულებები არ გააჩნია და ყოვლად მიუღებელ მეთოდებს იყენებს.
რა აქვს ხელთ ბრალდების მხარეს?
ა) ცნობა შრომითი საქმიანობის შესახებ 1956-1962 წწ. 1956 წელს ბროდსკი 16 წლის იყო; კანონიერი უფლება ჰქონდა, მხოლოდ და მხოლოდ ესწავლა და 18 წლამდე მშობლების კმაყოფაზე ეცხოვრა. სამუშაო ადგილების ხშირი ცვლა – ეს აიხსნება ხასიათის ფსიქოპათიური ნიშნების გავლენით, და კიდევ იმით, რომ ამ ცხოვრებაში საკუთარ ადგილს ადვილად ვერ პოულობს. სამუშაოებს შორის არსებული წყვეტა, ნაწილობრივ, ექსპედიციებში სეზონური სამუშაოთი აიხსნება. 1962 წლამდე არანაირი მიზეზი არ არსებობს, რომ ვივარაუდოთ, თითქოსდა ბროდსკი მუშაობას თავს არიდებდა.
(ადვოკატი პატივისცემას გამოხატავს მსაჯულთა მიმართ, მაგრამ, ამავდროულად, წუხილს გამოთქვამს იმის გამო, რომ მსაჯულთა შორის არ მოიძებნება ლიტერატურულ სფეროში კომპეტენტური პირი. როდესაც არასრულწლოვანს სდებენ ბრალს, მსაჯულთა შორის ყოველთვის არის ხოლმე მსაჯული პედაგოგი; როდესაც ბრალდებულის სკამზე ექიმი ზის, მსაჯულთა შორის აუცილებლად უნდა იყოს ერთი ექიმი. რატომ ვივიწყებთ ამ სამართლიან და გონივრულ წესს, როცა საქმე ლიტერატურას ეხება?
ბ) 1962 წლიდან ბროდსკი შტატით არსად არ მუშაობს. მაგრამ გამომცემლობასთან დადებული ხელშეკრულებები (დათარიღებული 1962 წლის მე-11 თვითა და 1963 წლის მე-10 თვით), ცნობა ტელევიზიის სტუდიიდან, ჟურნალ Костер-ის ცნობა, იუგოსლავიელი პოეტების თარგმანების გამოქვეყნებული კრებული – სასამართლოზე წარმოდგენილი ეს დოკუმენტები ბროდსკის შემოქმედებით საქმიანობაზე, მისი შრომის ხარისხზე მიანიშნებს. ასევე, არსებობს ე. ვოევოდინის მიერ ხელმოწერილი, ხაზგასმით უარყოფითი შინაარსის ცნობა, რომელშიც ჩამოთვლილია წარმოუდგენელი ბრალდებები ანტისაბჭოურ საქმიანობაში. ეს ცნობა ავადსახსენებელი ეპოქის, პიროვნების კულტის ეპოქის დოკუმენტებს გვახსენებს. გაირკვა, რომ თურმე ცნობა კომისიაზე არც კი განხილულა, კომისიის წევრებმა მის შესახებ არც კი იცოდნენ და ეს საბუთი მხოლოდ პროზაიკოს ვოევოდინის პირად შეხედულებას წარმოადგენს. არსებობს თარგმნის ოსტატების გამოხმაურება, საუკეთესო მცოდნეების, ისეთი ადამიანებისა, როგორებიც არიან მარშაკი და ჩუკოვსკი; მოწმე ვ. ადმონი – კარგი ლიტერატურათმცოდნე, ენათმეცნიერი და მთარგმნელი; ე. ეტკინდი – მთარგმნელობითი ლიტერატურის მცოდნე, მთარგმნელთა განყოფილების ბიუროსა და ახალგაზრდა პოეტებთან მუშაობის კომისიის წევრი – ეს ადამიანები დიდად აფასებენ ბროდსკის საქმიანობას და ადასტურებენ, რომ 1963 წელს დაწერილი და გამოქვეყნებული ნაწარმოებები უდიდესი შრომის ფასად შეიქმნა. დასკვნა: ვოევოდინის ცნობას არ ძალუძს ამ ადამიანების აზრის უგულებელყოფა.
გ) ბრალდების არცერთი მოწმე არ იცნობს ბროდსკის, არც მისი ლექსები წაუკითხავთ; ბრალდების მოწმეები ჩვენებას აძლევენ რაღაც გაურკვეველი გზით მოპოვებული და გადაუმოწმებელი დოკუმენტების საფუძველზე, საბრალდებო სიტყვით გამოსვლისას საკუთარ შეხედულებებს გამოხატავენ.
სხვა არანაირი მასალა ბრალდების მხარეს არ გააჩნია.
სასამართლომ არ უნდა განიხილოს:
- 1961 წელს განხილული სპეციალური საქმის მასალები; ამ საქმესთან დაკავშირებით ბროდსკის მიმართ მიღებულ იქნა დადგენილება – საქმე შეწყდეს.
იმ დროს, ან თუნდაც ოდესმე, ბროდსკის ანტისაბჭოთა დანაშაული რომ ჩაედინა, ანდა ანტისაბჭოთა ლექსები დაეწერა – ეს უშიშროების ორგანოების გამოძიების საქმე იქნებოდა.
ბროდსკი ნამდვილად იცნობდა შახმატოვსა და უმანსკის და მათი გავლენის ქვეშაც იმყოფებოდა. მაგრამ, საბედნიეროდ, ის ამ გავლენისაგან უკვე დიდი ხანია გათავისუფლდა. სახალხო ბრალმდებელმა მაინცდამაინც ამ წლების ჩანაწერები წაგვიკითხა, თანაც – დროიდან და სივრციდან ამოგლეჯილად და ამით, რასაკვირველია, ბროდსკის მიმართ დამსწრეთა რისხვაც გამოიწვია. სახალხო ბრალმდებელმა შეგვიქმნა შთაბეჭდილება, თითქოსდა ბროდსკი ახლაც იმ თავის ძველ შეხედულებებს იზიარებს. ეს სრულიად უმართებულოა. უმანსკის გარემოცვიდან ბევრი ახალგაზრდა დაუბრუნდა ნორმალურ ცხოვრებას გონიერი ზრდასრული ადამიანების ჩარევის წყალობით. იგივე მოხდა ბოლო ორი წლის განმავლობაში ბროდსკის ცხოვრებაშიც. მან ნაყოფიერი მუშაობა დაიწყო და ბევრს მუშაობდა. მაგრამ აი, უცებ დაიჭირეს.
- თავად ბროდსკის ლექსების ხარისხის საკითხი
ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით, საქმეში ჩაკერებული ლექსებიდან რომელი ეკუთვნის ბროდსკის, ვინაიდან მისი განცხადებიდან ირკვევა, რომ ამ ლექსების ერთი ნაწილი მას არ დაუწერია.
იმისათვის, რომ განვსაჯოთ, დეკადენტურია ეს ლექსები, პესიმისტური თუ ლირიკული, საჭიროა ჩატარდეს ავტორიტეტული ლიტერატურათმცოდნეობითი ექსპერტიზა, რადგან ამ საკითხის გარკვევას ვერც სასამართლო შეძლებს და ვერც თავად მხარეები.
ჩვენი ამოცანაა – დავადგინოთ, არის თუ არა ბროდსკი მუქთამჭამელი, რომელიც უშრომელი შემოსავლით ცხოვრობს და პარაზიტული ცხოვრების წესს მისდევს.
ბროდსკი – პოეტი-მთარგმნელია, რომელმაც თავისი წვლილი შეიტანა მოძმე რესპუბლიკებისა და სახალხო დემოკრატიის ქვეყნების პოეტების თარგმნის, მშვიდობისათვის ბრძოლის საქმეში. ის არც ლოთია, არც ამორალური და არც – ანგარებიანი. მას საყვედურობენ, მცირე ჰონორარს იღებდა და, ესე იგი, არ მუშაობდაო. (ადვოკატი წარმოადგენს ცნობას ლიტერატურული საქმიანობისა და ანაზღაურების წესის სპეციფიკის შესახებ. აცხადებს, რომ თარგმნის პროცესში ძალიან დიდი შრომაა საჭირო, აუცილებელია უცხო ენების, სათარგმნელად შერჩეული პოეტების შემოქმედების შესწავლა. იმასაც აღნიშნავს, რომ მთარგმნელის შრომა ბოლომდე არასოდეს გამოჩნდება და, შესაბამისად, ამ შრომას მთლიანად ვერც ვერავინ აანაზღაურებს).
ავანსების სისტემა. თანხები, რომლებიც საქმეში ფიგურირებს, არ არის ზუსტად მითითებული. ბროდსკის განცხადების თანახმად, ანაზღაურება უფრო მეტი იყო. ეს უნდა შეემოწმებინათ. ზოგადად უმნიშვნელო თანხებია. მაშ, როგორ ცხოვრობდა ბროდსკი? ის მშობლებთან ერთად ცხოვრობდა; მშობლები ედგნენ მხარში და ეხმარებოდნენ სწორედ იმ პერიოდში, როდესაც ხდებოდა ბროდსკის, როგორც პოეტის, ჩამოყალიბება.
უშრომელი შემოსავლის წყარო არ ჰქონია. ცხოვრობდა ღარიბულად, რათა შესაძლებლობა ჰქონოდა საყვარელი საქმე ეკეთებინა.
დასკვნები:
არ არის დადგენილი ბროდსკის პასუხისმგებლობა. ბროდსკი მუქთამჭამელი არ არის და მის მიმართ ადმინისტრაციული სასჯელის გამოყენება დაუშვებელია.
1961 წლის 4/П დადგენილებას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. სწორედ ეს დადგენილებაა ის იარაღი, რომლის წყალობითაც ქალაქი ნამდვილი მუქთამჭამელებისა და პარაზიტებისაგან უნდა გაიწმინდოს. განაჩენის გამოტანისას ამ დადგენილებაზე დაყრდნობა ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე თავად დადგენილების იდეის დისკრედიტაციას წარმოადგენს.
სსრკ-ის უმაღლესი საბჭოს პლენუმის დადგენილება 1963 წლის 10/111 სასამართლოს აკისრებს ვალდებულებას, კრიტიკულად მოეკიდოს წარმოდგენილ მასალებს, არ დაუშვას მშრომელი ადამიანების დასჯა, თვალყური ადევნოს პასუხისგებაში მიცემულ პირთა უფლებების დაცვას, რათა მათ მიეცეთ საქმის გაცნობისა და საკუთარი უდანაშაულობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების წარმოდგენის შესაძლებლობა.
1964 წლის 13/2-ს ბროდსკი უსაფუძვლოდ დააკავეს და არ მისცეს საკუთარი უდანაშაულობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების წარდგენის უფლება.
თუმცა, წარმოდგენილი მტკიცებულებები, ის, რაც სასამართლოზე ითქვა, უკვე საკმარისია იმ დასკვნის გამოსატანად, რომ ბროდსკი მუქთამჭამელი არ არის.
(სასამართლო გადის სათათბიროდ. ცხადდება შესვენება).
საუბრები დარბაზში:
ეს მწერლები! ნეტა ყველას გააძევებდნენ აქედან!
ინტელიგენტები! არ ჩამოგვეკიდნენ კისერზე!
ინტელიგენცია რა? არ მუშაობს? ინტელიგენციაც მუშაობს!
შენ რა? ვერ ხედავ, როგორ მუშაობს? სხვის ხარჯზე!
ეგრე მეც ავიღებ პწკარედს და ლექსების თარგმნას დავიწყებ!
თქვენ საერთოდ იცით, რა არის პწკარედი? იცით, როგორ მუშაობს პოეტი პწკარედით?
ერთი ეგეც თუ საქმეა!
ვიცნობ ბროდსკის! კარგი ბიჭია და კარგი პოეტი.
ეგ ანტისაბჭოელია. გაიგეთ, რა თქვა ბრალმდებელმა?
და დაცვის მხარემ რა თქვა, ის გაიგეთ?
დაცვის მხარე ფულის გულისთვის ლაპარაკობდა, ბრალმდებელი კი – უფასოდ. ესე იგი, მართალია.
რა თქმა უნდა, დაცვის მხარემ ოღონდაც მეტი ფული აიღოს და მისთვის სულერთია, რას იტყვის, ოღონდაც ფული ჩაიჯიბოს.
რა სისულელეებს ბოდავთ.
ნუ ილანძღებით! ახლავე რაზმელს დავუძახებ! გესმოდათ, როგორი ციტატები მოიყვანეს?
ეს ძველი დაწერილია.
მე რა, რომ ძველია?
მე მასწავლებელი ვარ. აღზრდის რომ არ მჯეროდეს, მაშინ როგორი მასწავლებელი ვიქნები?
თქვენნაირი მასწავლებლები არ გვჭირდება.
ეგრეა, გავაგზავნით ჩვენს შვილებს და რა გამოდის? მაგათ რა უნდა ასწავლონ?
კი მაგრამ, ბროდსკის თავის მართლების საშუალებაც კი არ მისცეს.
საკმარისია! გვეყოფა ეს ამდენი ბროდსკი, უკვე ბევრი ვუსმინეთ.
ან კიდევ თქვენ, რომ იწერდით. რისთვის იწერდით?
ჟურნალისტი ვარ. აღზრდის შესახებ ვწერ. ამაზეც მინდოდა დამეწერა.
ეს რა დასაწერია? ყველაფერი ნათელია. ყველანი ერთნაირები ხართ. უნდა ჩამოგართვათ ერთი ეგ თქვენი ჩანაწერი.
აბა, სცადეთ.
და რა მოხდება?
სცადეთ, ჩამომართვით და გაიგებთ.
ჰმ, მემუქრებით კიდეც! ჰეი, რაზმელო, აქ გვემუქრებიან!
ის ხომ რაზმელია და არა პოლიციელი, თითოეულ სიტყვაზე ვერ დაგვიჭერს.
ჰეი, თქვენ, რაზმელო, აქ თქვენ პოლიციელს გიწოდებენ! ერთი თქვენ ყველას გადაგასახლებდნენ ამ ლენინგრადიდან – მერე გაიგებდით, რა უბედურებაა, მუქთახორებო!
ამხანაგებო, რაზე ლაპარაკობთ! გაამართლებენ! ხომ გაიგეთ, დაცვის მხარემ რაც თქვა.
სასამართლო ბრუნდება და მოსამართლე განაჩენს კითხულობს: ბროდსკი სისტემატურად არ ასრულებს საბჭოთა ადამიანის მოვალეობებს, რაც გამოიხატება მატერიალური დოვლათის შექმნასა და პირადი ცხოვრების უზრუნველყოფაში, ამას ცხადად ადასტურებს სამუშაო ადგილის ხშირი ცვლა. 1961 წელს მან ამის შესახებ გაფრთხილება მიიღო სახელმწიფო უშიშროების სამინისტროს ორგანოებიდან, 1962 წელს კი – მილიციიდან. ბროდსკიმ პირობა დადო, რომ მუდმივ სამუშაოზე მოეწყობოდა, მაგრამ, როგორც ჩანს, ამან არ უშველა, კვლავ უსაქმურობდა, წერდა თავის დეკადენტურ ლექსებს და ლიტერატურულ საღამოებზე კითხულობდა. ახალგაზრდა მწერლებთან მომუშავე კომისიის ცნობიდან ირკვევა, რომ ბროდსკი არ არის პოეტი. გაზეთ „ვეჩერნი ლენინგრადის“ მკითხველებმა გაკიცხეს მისი საქციელი. აქედან გამომდინარე, სასამართლო ხელმძღვანელობს 1961 წლის 4/П დადგენილებით: გაიგზავნოს ბროდსკი შორეულ მხარეში ხუთი წლის ვადით იძულებითი შრომისათვის.
რაზმელები (დაცვის მხარეს გვერდით ჩაუვლიან): აბა? წააგეთ საქმე, ამხანაგო ადვოკატო?
