ჰაინერ მიულერის საფლავი | გიორგი მაისურაძე

არაფერი ისე არ მღლის, როგორც დასვენება. ეს არაფრის კეთება ისეთი დამქანცველია, რომ უკვე შუადღიდან ვიწყებ შემდეგი დღის გათენებაზე ფიქრს. ბერლინში დასასვენებლად არ ჩამოსვულვარ, მაგრამ დასვენება გამომდის, ყოველი წუთი - გაღვიძებიდან დაძინებამდე - მოსაწყენია. მთელი დღე უმიზნოდ ვმოძრაობ ველოსიპედით. საღამოს გადაშლილ ლეპტოპთან ვზივარ  და სტატიის წერას ვცდილობ, არ გამომდის. კიდევ უფრო ვიწყენ. 

ერთადერთი, რასაც სულ განვიცდი, რომ აქ ვარ, მაგრამ ის აქ აღარაა აქ, ის აქ სხვაგანაა. აქ მე უცხო ვარ, ეს ბერლინი არ მენატრება. ამაზე ფიქრიც მომბეზრდა, მაგრამ უკეთესი საფიქრალიც ვერ მომიფიქრებია. 

ეს დღეც ჩვეული რიტმით დაიწყო: ნაშუადღევს სახლიდან გამოვედი და ხანგრძლივი მიდებ-მოდების შემდეგ სასაფლაოზე აღმოვჩნდი. დოროთეენფრიდჰოფი (Dorotheenstädtischer Friedhof - დოროთეას საქალაქო სასაფლაო) ბერლინის ერთი ცნობილი სასაფლაოა, რომლის ცნობილობას მასზე დაკრძალული ცნობილი ადამიანების ვრცელი სია განსაზღვრავს, ერთმანეთის გვერდიგვერდ დაკრძალული ფიხტე და ჰეგელი, ბრეხტი, ჰაინრიხ მანი, ანა ზეგერსი თუ ქრისტა ვოლფი და ბევრი სხვა. ამ სასაფლაოზე ჰაინერ მიულერის საფლავის მოსანახულებლად მივედი. მთელი წელია სულ ჰაინერ მიულერი მაკერია პირზე, რაღაც ნევროტულ სიმპტომად მექცა. არც იმისი იმედი მქონია, რომ მისი საფლავის მონახულება გამაგებინებდა რატომ ამეკვიატა ჰაინერ მიულერი მაინც და მაინც მაშინ, როცა უკვე წლებია ბერლინში აღარ ვცხოვრობ, სადაც ყველა ინტელექტუალს თუ ინტელექტთან მოშინაურებულს ერთხელ მაინც უხსენებია მისი სახელი. მოკლედ, ამას აღარ აქვს მნიშვნელობა, უბრალოდ მომინდა ჰაინერ მიულერის საფლავის ნახვა და დოროთეენფრიდჰოფზე მივედი და იმაზე მეტი ცნობილი ადამიანის სახელი ამოვიკითხე საფლავის ქვებზე, ვიდრე მახსოვდა, მაგრამ მიულერის საფლავს ვერ მივაგენი.

სასაფლაოს შემოსასვლელთან დაფაა, რომელზეც ცნობილი ადამიანების საფლავებია აღნიშნული. დაფასთან მივედი და ცნობილთა სიაში ჰაინერ მიულერის ძებნა დავიწყე, მაგრამ უშედეგოდ, ცნობილთა სიაში მისი საფლავი არ იყო. რატომღაც მესიამოვნა, რომ არ იყო, არ მოუხდებოდა ჰაინერ მიულერს სასაფლაოს სავიზიტო ბარათი. ამისი გაფიქრება ძლივს მოვასწარი, რომ დაფასთან საიდანღაც ჭაღარათმიანი კაცი გაჩნდა, რომელსაც მასზე ახალგაზრდა მამაკაცი ახლდა თან და, როგორც ჩანდა, სასაფლაოს ათვალიერებინებდა. მოხუცებულს თითქოს ძალიან ნაცნობი სახე ჰქონდა. მე ისევ საფლავებისკენ გავბრუნდი, საითაც ასაკოვანი კაცი და მისი სტუმარი მიდიოდნენ. ასე აღმოვჩნდით ერთმანეთის გვერდიგვერდ. თვითონ გამომელაპარაკა, ვინმეს საფლავს ხომ არ ეძებო. ვუპასუხე, ჰაინერ მიულერისას-თქო. ფიხტე-ჰეგელის საფლავებთან ვიყავით, ხელი გაიშვირა, იქითააო, ადვილად იპოვნი, წითელი ქვაა, ჩვენც მოვალთ იქო. მე მადლობა გადავუხადე და უნდა შევტრიალებულიყავი, რომ მომაძახა,

ვისკი თუ მოიტანეო? მე დაბნეული სახით ვუპასუხე: „ვისკი?“ - კი, ეგ ახლაც სვამსო.

წამომცდა, სიგარეტის მოწევას ვაპირებ-მეთქი მის სახელზე. მაშინ „დავიდოვი“ უნდა მოწიოო, მაგას ეგ უყვარდაო. მერე კიდევ ერთხელ გადავუხადე მადლობა და გავბრუნდი. კიდევ ბევრი ვეძებე და ვერ ვიპოვნე. უცებ შორიდან ისევ იმ ჭაღარა კაცმა ხელი დამიქნია. მივედი და მიულერის საფლავთან იდგა. სიგარას ხედავო, მკითხა, ეს ნამდვილი სიგარააო. როგორც გითხარი, ახლაც სვამს და ეწევაო. მერე მკითხა, Theatertod იციო, მისი ერთ-ერთი ბოლო ლექსიაო, შეიძლება სულ ბოლოცო. სანამ რამეს ვუპასუხებდი, ლექსის კითხვა დაიწყო:

Leeres Theater. Auf der Bühne stirbt

Ein Spieler nach den Regeln seiner Kunst

Den Dolch im Nacken. Ausgerast die Brunst.

Ein letztes Solo, das um Beifall wirbt...

(ლექსის ტექსტი, სახლში რომ მოვედი, გუგლით ვიპოვნე).

ვუპასუხე, ლექსი არ ვიცოდი, მაგრამ მინდოდა მიულერის საფლავზე მეთქვა, რომ „es ist ein Irrtum, dass die Toten tot sind“ („მცდარია, თითქოს მკვდრები მოკვდნენ“). სანამ ამას ვიტყოდი, უცებ ჩემივე განზრახვა ისე მებანალურა, რომ დაწყებული ციტატის შეკავება ვეღარ შევძელი, მაგრამ ისე ხმადაბლა ვთქვი, მემგონი ჭაღარათმიანმა ვერც გაიგო. ამის შემდეგ კიდევ ერთხელ მადლობა გადავუხადე და ერთმანეთს დავემშვიდობეთ.

სახლში რომ შემოვედი და ფეხსაცმელი გავიხადე, დავფიქრდი, რომ ფეხსაცმლის ძირებზე ჰაინერ მიულერის საფლავის მტვერი იყო მიკრული. მტვრის ერთი მარცვალი შეიძლება მისი ნეშტისაც ყოფილიყო.

ნეტა ის ჭაღარა კაცი ვინ იყო? რატომ ჰქონდა ასეთი ნაცნობი სახე? მთელი საღამოა სულ მისი სახე მახსენდება. ხმაც თითქოს ნაცნობი იყო.

ხინჯად გამომყვა იმ მოხუცი კაცის ვინაობა რომ ვერ გავიგე. აშკარა იყო, რომ ჰაინერ მიულერს კარგად იცნობდა, სავარაუდოდ მეგობრობდა მასთან, რადგანაც მისი სიგარეტის მარკა იცოდა და კიდევ ვისკის სიყვარული. ისიც ადვილად მისახვედრი იყო, რომ თავადაც კულტურის მუშაკი იყო: თავის სტუმარს ცნობილ ადამიანთა საფლავებზე დაატარებდა და მათზე რაღაც ისტორიებს უყვებოდა, არა ექსკურსიამძღოლივით გაზეპირებულ ფრაზებს, უფრო რაღაც ანეკდოტებს. ძალიან მომინდა მოსმენა, მაინტერესებდა რას ამბობდა, კი გავიფიქრე, იქნებ შორიახლო ვუტრიალო-მეთქი, ისე, რომ ხმა მომწვდენოდა, მაგრამ მომერიდა მიყურადება. ჭაღარა კაცი ძალიან არტისტულად ლაპარაკობდა, თითქოს თამაშობდა, იმპროვიზირებდა, თან ძალიან ლამაზი გერმანულით. როცა მიულერის საფლავზე მისი უკანასკნელი ლექსი - Theatertod - „თეატრის სიკვდილი“ წამიკითხა, მაშინვე ეჭვი გამიჩნდა, რომ თეატრალია. აზრები მთლიანად მსახიობების მიმართულებით წამივიდა. ეს სამი დღე, ასე 70-75 წლის გერმანელი მამაკაცი მსახიობების ფოტოებს ვათვალიერებდი, მინდოდა გამომეცნო მისი საშინლად ნაცნობი სახე, რომელიც მოსვენებას არ მაძლევდა.

სახლში შემოვედი თუ არა, მობილურმა დაიწკრიალა. ვოთს აპზე გიორგი ჯამბურიას შეტყობინება მომივიდა, დღეს საღამოს ხომ არ გავისეირნოთ კროიცბერგში, არხის პირასო. ძალიან დაღლილი ვიყავი ველოსიპედის ჭენებით და არაფრის კეთებით, მაგრამ მასთან საუბარზე უარის თქმაც მენანებოდა. გიორგის იშვიათად ვნახულობ, მხოლოდ მაშინ, როცა ბერლინში ვარ, ან როცა ისაა თბილისში, მასთან საუბარი ყოველთვის დიდხანს მიმყვება. სანამ ვუპასუხებდი, ავნერვიულდი და ისევ იმ მოხუც კაცზე დავიწყე ფიქრი, ვინც მიულერის საფლავი მაჩვენა.

გიორგის მივწერე, იქნებ კროიცბერგის ნაცვლად ფოლკსპარკ ფრიდრიხსჰაინში (Volkspark Friedrichshain – „ფრიდრიხსჰაინის სახალხო პარკი“) შევხვდეთ მეთქი.

რამდენიმე დღეა ვფიქრობ ფოლკსპარკ ფრიდრიხსჰაინზე და მის პატარა კინოთეატრზე, რომელიც გარეგნულად 50-იანი წლების საქართველოს საკურორტო ადგილების კინოთეატრებს ჰგავს. შეიძლება ეს კინოთეატრი იმიტომ გამახსენდა, რომ აქ ვნახე პირველად დიდ ეკრანზე პაზოლინის „სალო, სოდომის 120 დღე“. მანამდე მხოლოდ ვიდეოკასეტებზე მქონდა ნანახი. რაც ბერლინში ვარ, პაზოლინიზე ერთ ჩემს ძველ სტატიას ვარედაქტირებ, ფაქტობრივად თავიდან ვწერ. ჰოდა სულ ის კინოთეატრი მახსენდება, ფოლკსპარკთან რომაა. ამიტომაც მომინდა ამ ადგილის მონახულება.

გიორგისთან ერთ-ერთი სალაპარაკო თემა თეატრია. თანამედროვე თეატრის სამყაროში გიორგი ჩემი მენტორია. მასთან დამეგობრებამ თეატრით ჩემს გატაცებას თვისობრივად ახალი ხარისხი შესძინა. ამდენად, ჩემს წინაცნობიერში (Vorbewußte), ანუ რომელიც ნახევრად ცნობიერია, ნახევრად არაცნობიერი, გიორგი თეატრს ნიშნავს.

გიორგის, ანუ თეატრს ვხვდები ფოლკსპარკში. სახელთა ასეთ მოცემულობაში თეატრი და ფოლკი ასოციაციურად ერთიანდება „სახალხო თეატრად“, გერმანულად, Volkstheater, ან Volksbühne. ყველა ბერლინელისა თუ ბერლინში ნამყოფისათვის, რომელიც თეატრის ცნებასთან განდობილია, სიტყვა Volksbühne ერთ ადგილს ნიშნავს: Volksbühne am Rosa-Luxemburg Platz. ფოლკსბიუნე ცნობილი თეატრია ბერლინის აღმოსავლეთ ნაწილში, ბერლინის მემარცხენე კულტურის გოდოლი. ეზოში გერმანელი კონცეპტუალისტი ხელოვანის ჰანს ჰააკეს შექმნილი როზა ლუქსემბურგის ძეგლი დგას: მთელ მოედანს მიწაში, ქვაფენილზე თუ ასფალტში ბეტონის ზოლები როზა ლუქსემბურგის ციტატებით მიუყვება. აქ ვნახე პირველად ცოცხალი ჟიჟეკი, ალან ბადიუ, ბორის გროისი, ანჯელა დევისი; აქ ვიყავი ტექნოს მოცარტად შერაცხული აფექს თვინის კონცერტ-პერფორმანსზე. ყველაზე მეტი სპექტაკლიც ალბათ ამ თეატრში ვნახე. 4 წელი ფოლკსბიუნედან ველოსიპედით 5-7 წუთის სავალზე ვცხოვრობდი და, რადგანაც რადიო თავისუფლების ბერლინელ კორესპონდენტად ვიყავი აკრედიტებული, თეატრში უფასოდ დავდიოდი და ამ შესაძლებლობას იშვიათად ვუშვებდი ხელიდან. მოკლედ, Volksbühne am Rosa-Luxemburg Platz ჩემი ბერლინში თავიდან დაწყებული ცხოვრების მნიშვნელოვანი ადგილია. 

თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელი იმ დროს ფრანკ კასტორფი იყო. 1999 წელს ფრანკ კასტორფის „ეშმაკნზე“ მოვხვდი პირველად ფოლკსბიუნეში და ექვსსაათიანი სპექტაკლის შემდეგ ვფიქრობდი, რა კავშირში იყო ეს ყველაფერი დოსტოევსკისთან. კასტორფის სპექტაკლებზე ხშირად დავდიოდი, მაგრამ მისი შეყვარება ვერ შევძელი. მეტიც, ვამბობდი, კასტორფის ყველა სპექტაკლი ერთნაირია, მნიშვნელობა არ აქვს რა ლიტერატურულ ტექსტს ირჩევს, იქიდან მაინც არაფერს ტოვებს და მის სპექტაკლებზე მარტინ ვუტკეს სანახავად უფრო დავდივარ, რომელიც მუდამ მთავარ როლშია და მის ფონზე სხვა მსახიობი ისე ჩანან, როგორც ბუჩქები ევკალიპტის გვერდით, მით უფრო, შორიდან თუ უყურებ-მეთქი.

კასტორფზე ვწერდი, მაგრამ მარტინ ვუტკეს ხსენებამ აზრების თანმიმდევრობა ამირია. 2001 წელს, ბერლინერ ანსამბლში ის ანტონინ არტოს როლში ვნახე და მსახიობის მიმართ საკულტო თაყვანისცემის სიმპტომები გამიჩნდა. ჩემს ფანტაზიებში ვუტკესთვის ვწერდი პიესებს. ერთი მართლაც დავწერე, მონოლოგი, პირდაპირ გერმანულად. მერე ერთ ჩემს გერმანელ მეგობარს გავარედაქტირებინე, მაგრამ ვუტკესთვის გაგზავნა გადავიფიქრე (მრავალი წლის შემდეგ ეს მონოლოგი გადმოვაქართულე და demo.ge-ზე გამოვაქვეყნე ). ვუტკე იმდენად ზეადამიანურ ხარისხში მყავდა აყვანილი, რომ მისთვის საკუთარი ტექსტის შეთავაზება მკრეხელობა იქნებოდა. ან ვინ ვიყავი, რატომ უნდა წაეკითხა ჩემი ნაწერი? – 30 წელს გადაცილებული და ისევ სტუდენტი, რომელიც ბერლინის ერთ პატარა კლუბ „კაფე ბურგერში“ ბარმენად მუშაობდა. თუმცა ბარმენობამდე წელიწადზე მეტი ჯერ „ამლაგებლად“ (Abräumer) ვიმუშავე - ჩემი მოვალეობა ცარიელი ბოთლების და ჭიქების შეგროვება-დალაგება-დარეცხვა იყო. თუ ლიტერატურული ანალოგიის ძებნას შევეცდები ჩემი იმჟამინდელი ცხოვრების აღსაწერად, ყველაზე მეტი პარალელი კაფკას „ამერიკის“ მთავარ გმირთან - კარლ როსმანთან - მექნებოდა. ეს ყველაფერი არსობრივად შეიცვალა, როცა ბარმენად მაკურთხეს. ბარმენი ბერლინში ლოკალური სუვერენია, რომლის კეთილგანწყობაზეცაა დამოკიდებული ვინ როდის მიიღებს სასმელს, ან საერთოდ თუ მიიღებს.

ერთხელაც, როცა მარტო ვიდექი ბარის დახლსგადაღმა და ბარმენული მედიდურობით გადმოვყურებდი კლუბში შემოსვლადაწყებულ ადამიანებს, ჩემ წინ დადგა საშუალო სიმაღლის შუახნის გერმანელი მამაკაცი, ჩახსნილი პერანგით და ტუჩებში მოკიდებული სიგარეტით, და ორმაგი ჯეკ დენიელსი შემიკვეთა. იმ მომენტში არც დამიშვია, რომ უცნობი მამაკაცი ვინმეს მაგონებდა, - ვიცოდი, რომ ის მარტინ ვუტკე იყო. კლუბი, სადაც ვმუშაობდი, სულ 200 მეტრში იყო ფოლკსბიუნედან და ხშირად სპექტაკლების დამთავრების შემდეგ, მსახიობებიც და მაყურებელიც კაფე ბურგერში გადმოდიოდა. ვუტკეს საფასურის გადახდაზე უარი ვუთხარი, „იუდეას პროკურორისგან ფულს არ ვიღებ-მეთქი“. გაეღიმა და მადლობა გადამიხადა.

იმ დროს ფოლკსბიუნეში კასტორფის ინსცენირებული ბულგაკოვის „ოსტატი და მარგარიტა“ იდგმებოდა, რომელშიც ვუტკე ოსტატსაც თამაშობდა და პილატესაც. მოგვიანებით, როგორც გიორგი ჯამბურიასგან შევიტყვე და მერე ვიდეოჩანაწერის ფრაგმენტებიც ვნახე, ვუტკეს აინარ შლეეფთან „ფაუსტში“ ფაუსტსაც თამაშობდა და მეფისტოფელსაც. იმ საღამოს საერთოდ არ მქონდა თეატრის განწყობა, მაგრამ მეგობართან ვიყავი შეთანხმებული და უარის თქმა მომერიდა. მეგობარმა სახლში გამომიარა და სანამ წავიდოდით, ერთი ჯოინთის მოწევა შემომთავაზა და მეც უარი არ მითქვამს. თეატრის დარბაზში ხალხმრავლობა არ მესიამოვნა და ყველაფერი ტეტრაჰირდოკანაბინოლით გამძაფრებულ რეცეპტორებს დავაბრალე. Უსიამო შეგრძნება გამიმძაფრდა, როცა დავფიქრდი, რომ ხუთსაათნახევარი კასტორფის საგიჟეთში უნდა გამეტარებინა, სადაც სულ ხმაურია, ყველა ხმაურობს და ყვირის, სრული კაკოფონია და ჩემმა ფიქრებმა შემაშინა. სანამ ფიქრი შფოთვაში გადაიზრდებოდა, სცენაზე დამონტაჟებულ ეკრანზე გამოჩნდა ვუტკე/პილატე, რომელიც უშველებელ ტაშტში იჯდა და შემზარავ ხმებს გამოსცემდა.

მინდოდა დამეწერა, რომ სპექტაკლი არ მომეწონა, მაგრამ ეჭვი შემეპარა. შეიძლება, რომ წლების შემდეგ შეგეცვალოს აზრი, თანაც ისე, რომ განმეორებით არ ნახო? აქამდე ასე მახსოვდა, რომ სპექტაკლი არ მომეწონა, მარტინ ვუტკეს გამო დავრჩი ბოლომდე, მაგრამ ახლა საკუთარ აზრებში ეჭვი მეპარება.

ფრანკ კასტორფი, მოგწონს თუ არ მოგწონს, სუბიექტური განცდებისგან დამოუკიდებლად, უბრალოდ ადამიანი არაა, ის 1990-2000-იანი წლების ბერლინის კულტურის სიმბოლოა, იმ ორი დიდი ათწლეულის, როდესაც ბერლინი მსოფლიოს ყველაზე ახალი კულტურის ეპიცენტრი იყო. აქ, ამ ქაოტური ქალაქის მორევში, რაღაც სრულიად ახალი, აქამდე ასეთი ფორმით უცნობი მიკროსამყაროები ჩნდებოდა და მერე თითქოს სიზმარივით ქრებოდა, გაღვიძებულზე ბუნდოვნად რომ გახსოვს და ვერ გაგიხსენებია ზუსტად როგორ იყო, ან საერთოდ იყო თუ არ იყო.

ვისაც ამ წლებში ბერლინში უცხოვრია და მისი კულტურით უსუნთქავს, მასში კასტორფიც შესულია და მის ფილტვებშიც დალექილა.

როგორ ჰგავს ჟღერადობით ფრანკ კასტორფი თომას მანის „ჯადოსნური მთის“ მთავარ გმირს - ჰანს კასტორფს. ფრანკიც და ჰანსიც ერთმარცვლიანი სახელებია. რამდენჯერ ამრევია ერთმანეთში ეს ორი კასტორფი: „ფრანკ კასტორფი და მადამ შოშა“, ან ჰანს კასტორფის სპექტაკლი „ძმები კარამაზოვები“. ინტელექტუალებს უხარიათ, როცა ასეთ შეცდომებს ისმენენ, ან თავადვე უშვებენ. კიდევ კარგი, არსებობს არაცნობიერიდან წინაცნობიერში, ხოლო იქიდან მეტყველებაში ამოსროლილი არევა-შეცდომები. მაგრამ არსებობს ამის უკუპროცესიც, როდესაც ლოგიკურად დალაგებულ წინადადებაში, სიტყვები, ან მათი შემადგენელი ფუძეები ასოციაციურად ებმის ერთმანეთს და უცებ განზრახულისგან განსხვავებული, სრულიად სხვა შინაარსი გვიცხადდება.

ერთ წინადადებაში მოხვედრილმა გიორგი ჯამბურიამ და Volkspark-მა გამოიწვია ის, რასაც ალქიმიკოსები ტრანსმუტაციას უწოდებდნენ: გიორგიმ, როგორც თეატრმა გახლიჩა სიტყვა „ფოლკსპარკი“ და ფოლკს შეერწყა. ასე გაჩნდა ფოლკსბიუნე, რომელიც ჩემ წარმოსახვაში ფრანკ კასტორფის გარეშე არ არსებობს. თავისთავად ასეთი ალქიმიური რეაქცია, რომლის მოწმეც აღმოვჩნდი, უკვე მთავარი გამოცანის ამოხსნასთან ერთი ნაბიჯით მაშორებდა.

სასწრაფოდ ავკრიფე გუგლში Frank Castorf და მისი ფოტოების თვალიერება დავიწყე, ყველაზე ახალ ფოტოებს ვეძებდი. მისი 20 წლის წინანდელი გარეგნობა, როცა ის ჩემი ამჟამინდელი ასაკის იყო - სავსე სახე, წაგრძელებული, მუქიწაბლისფერი თმა, სათვალე - წვრილი მეტალის ჩარჩოთი და მრგვალი ლინზებით. კიდევ მისი საუბრის მანერა, ყველა ინტერვიუში თითქოს სხვადასხვა როლს თამაშობს, თან ყველგან მაინც ერთნაირია, როგორც მისი სპექტაკლები. მაგრამ როგორ გამოიყურება ის დღეს, 20 წლის შემდეგ, 71 წლის ასაკში? 

... ფოტოს შევხედე თუ არა გამოცანა გაიხსნა. აი, ვის გადავეყარე დოროთეენ ფრიდჰოფზე, ვინ მიმიყვანა ჰაინერ მიულერის საფლავთან. თან ველური სიხარული დამეუფლა, როცა გამოვიცანი ვინ იყო, თან სინანულის განცდა, რომ ადგილზე ვერ ვიცანი. თუმცა საიდან უნდა მეცნო? არასდროს ახლოდან არ მინახავს, არც მის გაჭაღარავებას მოვსწრებივარ.

ახლა იმაზეც დავფიქრდი, რატომ მჭირდა მისი მიუღებლობა, რა მაღიზიანებდა მის სპექტაკლებში. გდრ-ში დაბადებულ-გაზრდილი კასტორფის ესთეტიკა იმ გენეალოგიისაა, რომელიც გვიანსაბჭოთა პერიოდში იბადება და უკვე პოსტ- ხანაში გამქრალი სისტემის კოდებით თამაშობს, მათზე სრულიად ოპტიკური მნიშვნელობით რეფლექტირებს. ეს ყველაფერი საქართველოს მახსენებდა, არა იმ საქართველოს - პოეტების და ტურისტების -, არამედ რეალურს, რომელსაც ემპირიულად ვიცნობდი: გვიანსაბჭოთას და საბჭოთადან პოსტსაბჭოთაზე გარდამავალს, ისტერიულს, რომლისთვისაც თვითგამოხატვის ერთადერთი ფორმა კივილ-წივილია.

1990-იანი წლების საქართველოდან ბერლინში გამოქცეულს მიზნად ერთადერთი რამ მქონდა: მთელი წარსულის დავიწყება, მეხსიერებიდან ამოშანთვა და ყველაფრის ნულიდან დაწყება.

კასტორფი კი სწორედ დავიწყებაში მიშლიდა ხელს, იმ სამყაროს მახსენებდა, რომელშიც დავიბადე და გავიზარდე.

მეკი ლეთეს წყლის დალევა მინდოდა. სულ ვიმეორებდი ბერლინის შუაგულში გამავალი მდინარე შპრეე ლეთეა და ვინც მის წყალს დალევს, წარსული ავიწყდება-მეთქი.

მინდოდა ქართული დამვიწყებოდა, სიზმრები გერმანულად მენახა, საკუთარ თავსაც გერმანულად ველაპარაკებოდი. გერმანულად ვწერდი დღიურებს, ლიტერატურული ტექსტების წერასაც გერმანულად ვცდილობდი, მაგრამ როცა ვინმე გერმანელ მეგობარს მივცემდი დასარედაქტირებლად, იმდენ შეცდომას პოულობდა, რომ სასოწარკვეთა მეუფლებოდა: ჯერ ისევ არ გავგერმანელებულვარ. ჯერ ისევ უცხო ვარ, „უცხო უცხოთა შორის“.

ასე თითქმის 10 წელი ვიცხოვრე ბერლინში. მეათე წელს სამსახურში დამევალა საბჭოთა წარსულის გახსენებაც და მისი შესწავლაც. ამან მაიძულა მეღიარებინა და მიმეღო საკუთარი კულტურული გენეალოგია. ასე დადგა ახალი ხანა ჩემს ბერლინურ ცხოვრებაში და ბერლინმაც თანდათანობით გარდასახვა დაიწყო. მე ბერლინში ვიყავი, მაგრამ ჩემში ბერლინმა კლება იწყო.

ბოლო ექვსი წელი, ხშირად მქონია ხატოვანი განცდა იმისა, რომ ბერლინი, როგორც წყალი, პეშვიდან მეღვრება - მის დალევას ვეღარ ვახერხებ. ეს საშინელი განცდა ჰგავს მომენტს, როდესაც შეყვარებული გყავს, ერთმანეთში გადახლართულები ცხოვრობთ, იცი, რომ გიყვარს, მასაც უყვარხარ, მაგრამ უეცრად გრძნობ, რომ სიყვარული კლებულობს, ილევა და მალე ბოლომდე დაიცლება. ყველაზე მეტად გინდა შეაჩერო, მაგრამ არ გამოგდის, თერმოდინამიკის მეორე კანონი იმარჯვებს იმედზე, რომ მარად ერთად იქნებით, განუყრელად ერთად.

ბერლინი ჩემი შეყვარებული იყო, მე ბერლინზე უგონოდ შეყვარებული, ჩვენ ერთად ვცხოვრობდით. მე სულ მასთან ალერსი მინდოდა, ისიც უარს არასდროს მეუბნებოდა. ვეჭვიანობდი კიდეც - „რომ მოვბეზრდე? რომ გადავუყვარდე? სხვა რომ მანაცვალოს?“

მერე ყველაფერი ისე სწრაფად მოხდა, თვალის დახამხამება ვერ მოვასწარი. ბერლინში ბოლოჯერ რომ ჩამოვედი, როგორც აქაური, გრძნობებისთვის უკვე აღარ მეცალა, ზუსტად ორი კვირა მქონდა, ყველაფერი რომ ყუთებში ჩამელაგებინა, კონტეინერით თბილისისკენ გამეგზავნადა და უამრავი ბიუროკრატიაც მომესწრო. ვალაგებდი პრუსიული სამხედრო დისციპლინით, მაგრამ ერთ საღამოსაც ნახევრად გამქრალ ჩემს სამუშაო ოთახს რომ შევხედე საწერი მაგიდიდან და ბიბლიოთეკის ნაცვლად ცარიელი კედლები დავინახე, უცებ გავაცნობიერე, რომ საკუთარი ხელით ვანგრევდი იმას, რასაც 16 წელი მიზანმიმართულად ვაშენებდი: ჩემს ცხოვრებას ბერლინში. მინდოდა ის წამი დამეფიქსირებინა და მობილურის ფოტოთვალი ფანჯარას მივუშვირე. ფოტოს რომ დავხედე, მეგონა ფოტო გაფუჭდა, მხოლოდ გაურკვეველი, აჯღა-ბუჯღა ხაზები ჩანდა, აქა-იქ ნათურის შუქი იყო არეკლილი.

ეს ჩემი ოთახი იყო და ეს ვიყავი მე, შეუცნობელობამდე დასახიჩრებული. რომ არ მცოდნოდა, რომ ეს მე ვიყავი, საკუთარ თავს ვერც კი ვიცნობდი.

ასე გამოიყურები, როცა ზღურბლზე ხარ, არც შიგნით, არც გარეთ, არც აქ, არც იქ. მე ბერლინში ვიყავი, მაგრამ ბერლინი აღარ იყო ჩემში. ჩვენ დროის სხვადასხვა მხარეს აღმოვჩნდით.

თბილისში გადასახლების მერე ყოველ წელს, პანდემიის დაწყებამდე, ბერლინში ჩამოვდიოდი, ხან ერთი, ხან ორი, ხან სამი კვირით. ერთხელ, 2016 წლის აპრილში ჩემი ყოფილი სამსახურის მოწვევით აღმოვჩნდი ბერლინში, სულ ერთი კვირით. ლუკა ნახუცრიშვილი იყო იმ დროს ბერლინში, ორწლიანი ჰუმბოლდტის სტიპენდიით. ლუკამ ბერლინერ ანსამბლის ბილეთი მაჩუქა, 20 წლის შემდეგ აღდგენილ ჰაინერ მიულერის სპექტაკლზე - ბრეხტის „არტურო უის შეჩერებადი აღზევების“ მიხედვით. ამ დღეს გაჩნდა ჩემს ცხოვრებაში ჰაინერ მიულერი. 16 წელი ბერლინში ისე ვიცხოვრე, რომ ჰაინერ მიულერის არსებობა მხოლოდ ცნობად მქონდა: ვიცოდი, რომ გდრ-ში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა თეატრის რეჟისორი, მწერალი, დრამატურგი და პოეტი. შევხვედრივარ ადამიანებს, რომლებიც მას პირადად იცნობდნენ და მასზე მოწიწებით ლაპარაკობდნენ, ბრეხტის შემდეგ საუკუნის ყველაზე დიდ გერმანელ თეატრალად მიიჩნევდნენ. 2000 წელს გავიცანი გრეტხენი, აღმოსავლეთ ბერლინიდან. ის კარლ-მარქს ალეეზე „სტალინურ“ სახლში ცხოვრობდა.  ჩემზე უფროსი, შავგვრემანი, ეშხიანი ქალი. გრეტხენი მსახიობი იყო ჯერ კიდევ გდრ-ის დროიდან, და რატომღაც სულ ქართველი მეგობრები ჰყავდა. გრეტხენს თავის ეშხიან სახეზე ცეცლი ეკიდებოდა, როცა ჰაინერ მიულერს ახსენებდა. მასთან  ნამუშევარი ჰქონდა (ეს სიტყვა - ნამუშევარი - განსაკუთრებით დამამახსოვრდა). მეც ამ ყველაფერს ცნობად ვიღებდი და შეიძლება გრეტხენის სახელის ასოციაციით ჰაინერ მიულერიც ასაკში შესულ ფაუსტურ ფიგურად წარმომიდგებოდა.

მოგვიანებით, უკვე ჩემი ბერლინური ცხოვრების აკადემიურ ფაზაში რომ გადავინაცვლე, ერთმა მეგობარმა ჰაინერ მიულერის „ჰამლეტი-მანქანის“ აუდიოდადგმის ჩანაწერი ჩამომიტვირთა. ეს იყო მიულერთან პირველი შეხება. მალე კი,  იმდენი ვიკითხე, ბერლინის ინტელექტუალურ გარემოში, ჰაინერ მიულერზე საუბრისას უკვე შემეძლო თავი ისე დამეჭირა, თითქოს ჩემთვის კარგად ნაცნობ ავტორზე იყო საუბარი.

სინამდვილეში ყველაფერი ბერლინის შემდეგ, მხოლოდ ისევ ბერლინში დაიწყო, როცა ჯერ მიულერის დადგმული „არტურო უი“ ვნახე, იქაც მარტინ ვუტკე მთავარ როლში (ერთი სცენა ამ სპექტალკიდან, სადაც ვუტკე ოთხზე დგას და სამწუთნახევარი ძაღლივით ქოშინებს, ვუტკეს ყველაზე ხშირადნახვადი ვიდეოა იუთუბზე). 

ერთი წლის შემდეგ, როცა ბერლინში გიორგი ჯამბურია გავიცანი, მიულერი თანდათან ობსესიად მექცა. ბიბლიოთეკაში მიულერის არაფერი მქონდა. ტექსტების, ინტერვიუების, ვიდეოების ლინკებს გიორგი მიგზავნიდა. ასე ნელ-ნელა გავუშინაურდი მის ენას, ლოგიკას, სახის გამომეტყველებას, საუბრის მანერას. როცა მას ვკითხულობ ან ვუსმენ, ჩემთვის ყველაზე დიდი ექსისტენციალური განტოლების ამოხსნის იმედი მიჩნდება. ამ განტოლებას საკუთარი ადგილის, თუ უადგილობის შეიძლება ეწოდოს.

Როცა ბერლინში გადავსახლდი, მეგონა საკუთარ ადგილს ვიპოვნიდი, სინამდვილეში უადგილობაში ამოვყავი თავი.

არადა ყველაფერი ბევრად მარტივად წარმომედგინა: წახვალ, გადასახლდები და სხვად გადაიქცევი, ჩამოიჭრი წარსულს და ახალი დრო დაიწყება. Მაგრამ ასე არ მომხდარა: მე ბერლინში კი ვიყავი, მაგრამ ბერლინი იყო ჩემი არსად, როცა არც იქ ხარ და არც აქ, სადღაც შუაში. ამ ადგილას მოხვედრილი წყვეტ რეპრეზენტაციას, შენ აღარაფერს არ წარმოადგენ, შენს უკან აღარაფერია, რისი წარმომადგენელიც იქნებოდი. განტოლების ამოხსნა კულტურული გენეალოგიის არა უბრალოდ მიღებას, არამედ იმ საბედისწერო მოცემულობის გაგებას გულისხმობს, რომ მე დავიბადე და გავიზარდე ქვეყანაში, სახელმწიფოში, სისტემაში, რომელიც დედამიწის ორივე ნახევარსფეროს იყო მოდებული. როცა 21 წლის ვიყავი, ეს სამყარო ჩამოიშალა. Წარსული თავისით მოწყდა აწმყოს, მაგრამ აწმყოში არაფერი იყო წარსულის ნანგრევების გარდა.  

რას ნიშნავს იმპერიის მოქალაქეობა? რატომ ამაყობდა პავლე მოციქული რომის იმპერიის მოქალაქეობით? იმპერია სივრცეს უსასრულობად აღგაქმევინებს, რომელსაც არც თავი აქვს და არც ბოლო. შენ უსასრულო სივრცის კანონიერი ნაწილი ხარ, სამყაროს, თუნდაც მისი ნახევრის, მეოთხედის მოქალაქე ხარ - ეს შენი გავრცელების არეალია. ცხადია, ეს იმპერიას ვერ შეგაყვარებს, ან შეგაძულებს. სიყვარულიც და სიძულვილიც მხოლოდ იმპერიის მოცემულობაშია შესაძლებელი. თუ იმპერიაში არ გიცხოვრია, მას ვერც შეიყვარებ, ვერც შეიძულებ. იმპერიაში დაბადებულს და გაზრდილს არასდროს გტოვებს მშობელ-გამზრდელის მიმართ ეს ამბივალენტური სიძულვილ-სიყვარულის გრძნობა. როცა თვალის ფოკუსი იმპერიულ ოპტიკაზე გაქვს მომართული, სივრცეს სხვაგვარად ხედავ, თავს მისი უსასრულობის ნაწილად აღიქვამ. 

იმპერია ჩემ თვალწინ ჩამოიშალა, ისტორიიდან გაქრა. მე დაცემული იმპერიის პირმშო ვარ, დამარცხებულისა და შეჩვენებულის, იმპერიის, რომელიც ერთ დროს იმისთვის შეიქმნა, რომ ჩაგვრასა და ყველაფერზე დამყარებული სამყაროს უკეთესი ალტერნატივა ყოფილიყო. ისევე, როგორც ერთ დროს ქრისტიანობად სახელდებული მოძრაობა ელოდებოდა „ახალ ცას და ახალ მიწას, სადაც დამკვიდრდება სიმართლე“. მის ნაცვლად კი მოვიდა ეკლესია, რომელიც ყველა საშუალებას მართებულად სცნობდა ამ წმინდა მიზნის მისაღწევად, ad majorem gloriam Dei! საბჭოთა სისტემის ფუძემდებლებსაც მიაჩნდათ, რომ კეთილშობილი მიზნებისთვის მსხვერპლია აუცილებელი. ტერორი და მსხვერპლშეწირვა იმპერიული სისტემებისთვის სწორედ რელიგიური განზომილებაა. როდესაც საბჭოთა იმპერიამ თავის რელიგიურობაზე და მსხვერპლშეწირვის პრაქტიკებზე უარი თქვა, რწმენაში ნაპრალი გაჩნდა და ახალი ცის და ახალი მიწის მშენებლების სულები ნიჰილიზმმა მოიცვა. ცხოვრებისთვის საზრისის მინიჭების იდეალად, „სიმართლის“ ნაცვლად, კვლავ „უშველებელი საქონლის გროვა“ გახდა. სულ სამიოდე ათწლეულში ტოტალური კორუფციითა და ნიჰილიზმით დაავადებული ერთბაშად ჩამოინგრა. ისეთი მძიმე იყო ამ გიგანტური იმპერიის სიკვდილი, რომ დამარცხებული იმპერიის შვილად ყოფნის სირცხვილი დღემდე მოგვყვება. Origo pudenda – „სათაკილო წარმომავლობა“. იმპერიაშიც არ გაგვიმართლა, ვერ გვიპატრონა, ვერ გვატარა გამარჯვებების გზით. მისი შვილებიც შეესივნენ გიგანტი მშობლის მომაკვდავ სხეულს და შიგნიდან ძიძგნეს. ბოლოს ერთმანეთს დაერივნენ, დაიწყო ყველას ომი ყველას წინააღმდეგ.   

თუ ქვეყნების ისტორიას ასტრონომიულ რუკაზე გადავიტანთ, ყოველი ქვეყნის გაქრობა ვარსკვლავის სიცოცხლის დასასრულს ჰგავს: პატარა ვარსკვლავები უხმოდ ქრებიან, დიდები ფეთქდებიან და ახლომახლო, ყველაფერს ანადგურებენ. მათი მტვრისგან ახალი ვარსკვლავური სისტემები წარმოიქმნება. საბჭოთა სისტემის ჩამოშლა მსოფლიო ისტორიაში ისეთივე გიგანტური ჰიპერნოვა იყო, როგორიც რომის იმპერიის დაცემა, ან პირველი მსოფლიო ომი, საიდანაც საბჭოთა კავშირი დაიბადა. ამ სისტემამ ძალიან მალე ისეთ კოლოსალურ მასშტაბებს მიაღწია, რომ ფიზიკის კანონებითვე მისი სწრაფი გრავიტაციული კოლაფსი გარდაუვალი უნდა ყოფილიყო. აფეთქება იმდენად ძლიერი და კატასტროფული იყო, რომ მისი ექო დღემდე ხმამაღლა ისმის და სულ ახალ-ახალ კატასტროფებს წარმოშობს.

საბჭოთა კავშირი აღარ არსებობს, მაგრამ მის ადგილას გაჩნდა პოსტსაბჭოთა კავშირი - სხვადასხვა სახის უბედურებების უსასრულო ზონაა, სადაც იმპერიის ნამსხვრევები ერთმანეთს ასკდებიან, ქაოტურად მოძრაობენ, თითქოს სასოწარკვეთილები გრავიტაციის ცენტრს ეძებენ და ვერ უპოვნიათ.

ამ უბედურების ზონაში მოხდა მუტაცია, ადამიანთა ახალი სახეობა გაჩნდა - ჰომო პოსტსოვიეტიკუსი - ყველა იმ სიბრიყვის, სიყალბისა და სიხარბის ნაზავი, კვადრატებსა და კუბებში აყვანილი, რაც მის ევოლუციურ წინამორბედს - ჰომო სოვიეტიკუსს სჭირდა. ამ ახალ სახეობას საკუთარი თავის დანუგეშება იმითღა შეუძლია, რომ უკან აღარასდროს დავბრუნდებით, იმპერია აღარასდროს აღსდგება! რომ თავისუფლები ვართ!  

„10 წელი როგორ ვერ ვიშიმშილებთ თავისუფლების გამო?“

- მახსოვს ეს შეძახილი და ისტერიული ოვაციები ჩემი სტუდენტობის პირველი დღეებიდან, როდესაც იმპერიამ ლაპარაკის ნება დაგვრთო, თითქოს ექსპერიმენტს ატარებდნენ ჩვენზე, ჩვენს ინტელექტზე, ინსტინქტებზე, გვაკვირდებოდნენ რას ვიტყოდით, რას ვიზამდით, როგორ მოვიქცეოდით „იმპერიული მარწუხების“ გარეშე. რა აღმოაჩნდათ სათქმელი ადამიანებს, რომლებიც უეცრად ამეტყველდნენ? არადა როგორ მჯეროდა სიყმაწვილეში, რომ აი ახლა, იმპერია რომ ხმას არ გვაღებინებს და მაინც ამდენის თქმას ვახერხებთ, რამდენს ვიტყოდით, ლაპარაკში ხელს რომ არ გვიშლიდნენ? ჰოდა ერთხელაც რომ ხელი აღარ შეგვიშალეს, პირდაპირ დაიწყო ყველას ომი ყველას წინააღმდეგ და ეს ომი ცხოვრებას შეეზარდა, მხოლოდ ახლა „ინდივიდუალიზმის“ სახელით, ინკუბატორის წიწილებივით ერთნაირი „ინდივიდებით“.

არადა როგორ სწამდათ II საუკუნეში ქრისტიანობის ფუძემდებელ ღვთისმეტყველებს, XX საუკუნეში კი კარლ შმიტს, რომ სწორედ იმპერია და მისი მარწუხებია არა მარტო დამთრგუნველი და დამსჯელი, არამედ შემაკავებელიც, რომელსაც ანტიქრისტე უნდა შეეკავებინა. ეს შემაკავებელი ძალა - „კატექონი“ - იცავდა სამყაროს შინაგანი ძიძგვნისგან, იყო მშვიდობისა და წესრიგის გარანტი, რა თქმა უნდა, იმის საფასურად, რომ ყველაფერს, რაც მის შიგნით ექცეოდა, უზარმაზარი წნეხის ქვეშ ატარებდა, განსაკუთრებით მათ, ვინც ეურჩებოდა.  

ურჩობა ყველაზე მეტად ენაში გამოიხატება, როდესაც ისე არ მეტყველებ, როგორც უნდა მეტყველებდე. ენა ყველაზე მეტად ტოტალიტარული სისტემაა, რომელიც ყოველთვის იმას გალაპარაკებს, რაც მის გრამატიკას სურს და არა იმას, რაც შენ გინდა. რომ გაიგო რა გინდა, ამისთვისაც გრამატიკას უნდა მიმართო. ურჩობა სულაც არ ნიშნავს ჩემს განზრახვას, რომ ენას ავუჯანყდე. პოლიტიკური დისიდენტები იმავე ენაზე მეტყველებენ, რომელზეც ტოტალიტარული სისტემა, დისიდენტები თითქოს უკან უბრუნებენ ძალაუფლებას მის სიტყვებს. შესაბამისად, დისიდენტობა ტოტალიტარიზმის შიდა განზომილებაა.

ურჩობა ენის ანატომიური თავისებურებაა, როდესაც ენა ძალაუფლების გაუსაძლისი წნეხის ქვეშ იწყებს ლაპარაკს, მისი კანი იმდენად თხელდება, იმდენად მგრძნობიარე და დაუცველი ხდება გარე წნეხისგან, რომ დეფორმაციას განიცდის, ნიშანთა ქაოსს იწვევს. მისი მოსმენა თუ წაკითხვა ცნობიერების სინტაქსს არღვევს და გონება იმღვრევა. შემაძრწუნებელი არა მხოლოდ მონაყოლის შინაარსია, არამედ უფრო მეტადაც ის ენა, რომლის ყველა ელემენტიც არაადამიანური, ექსტრემალური წნეხის პირობებშია გაჩენილი. მაგრამ, როგორც ვარსკვლავში, როცა გრავიტაცია იმარჯვებს, ტემპერატურა ადამიანური გონებით წარმოუდგენლად მატულობს, მსუბუქი ქიმიური ელემენტების ატომები ერთმანეთს ერწყმის და მძიმე ელემენტებად გარდაიქმნება, ასეთივე წნეხი წარმოქმნის ძვირფას ლითონებს ენაში.

ასეთებია პლატონოვის, ხარმსის, შალამოვის ენები, ან კაფკას, არტოს, ბატაის, პაზოლინის. ესაა ენა, რომელიც ჯოჯოხეთში მოგზაურობაში ჩნდება. ჰაინერ მიულერი ალბათ ბოლოა, ვინც ამ ენას ფლობდა და მისი წარმოქმნის პირობებიც ბოლომდე ჰქონდა გააზრებული. ამიტომაც მწყრალად შეხვდა გერმანიის გაერთიანებისა და „თავისუფალი სამყაროს“ გამარჯვების ეიფორიას და მალევე, 1995 წელს მიატოვა მისთვის უცხო და უნაყოფო სამყარო და დოროთეენფრიდჰოფზე დასახლდა. სიკვდილიც თითქოს ისე აირჩია, როგორც გდრ-ში ცხოვრება.

თავისუფლება ტრანსგრესიული აქტია, როცა ის არ არსებობს და მას მაინც ვინმე სჩადის. ის მოდის არც წარსულიდან, როგორც მონატრება, არც უტოპიური მომავლიდან, როგორც აქამდე ჯერარნახული და არგაგონილი ბედნიერება,

არამედ როგორც უცნობი ნაცნობი, რომელიც მხოლოდ მაშინ ჩნდება, როცა მას ჩაიდენ, როგორც ურჩობას, წინააღმდეგობის აქტს. შესაბამისად, ის არ შეიძლება ლეგალური პროდუქტი გახდეს. ლეგალიზაცია კლავს თავისუფლებას და მას, უფრო სწორედ, მის მკვდარ, სულგამოცლილ ფიტულს საქონლად აქცევს და ფასდაკლების აქციებით ასაღებს. თავისუფლების შეძენა და მოხმარება თანამედროვე სამყაროს ინდულგენციაა, ფულის სანაცვლოდ სამოთხის ბილეთს ყიდვა. „ფასით ხართ ნაყიდნი, ნუ გახდებით ადამიანთა მონები“ - ამ თავისუფლების ფასი ჯვარცმაა. პირველ ქრისტიანებს თავისუფლება ქრისტეს იმიტაციად ესმოდათ, ჯვარცმით გათავისუფლება, მოწამებით დაემოწმებინათ ის ტრანსგრესიული წამი, როცა ისინი თავისუფლები იყვნენ. იმ ერთ წამში სამყარო მათზე ძალას კარგავდა. ეს იყო თეატრი, რომელიც ერთჯერადად სრულდებოდა და სინამდვილე იმ დროის უმოკლეს მონაკვეთში სცენის კანონებს ემორჩილებოდა.   

რა იყო 90-იანი წლების და 2000-იანების დასაწყისის ბერლინი? თავისუფლების აღთქმული მიწა, სადაც ყველაფერი ნებადართულია, თუ თეატრი, რომელშიც სახვადასხვა სახისა და მასშტაბის ტრანსგრესიები თამაშდებოდა? ვინც იქ აღმოჩნდა, თავისდაუნებურად სცენაზე ამოყო თავი. სპექტაკლი მიმდინარეობს. შენ თავი აქამდე მაყურებელი გეგონა, ამ დროს თურმე ის მოთამაშე ხარ, ჰაინერ მიულერის უკანასკნელ ლექსში სცენაზე რომ კვდება, მისი ხელოვნების წესების მიხედვით. რამდენად ადვილია ცხოვრება, როცა მაყურებელი ხარ. არ მოგწონს სპექტაკლი - დგები და გადიხარ. რამდენჯერ მიფიქრია კასტორფის სპექტაკლებზე, ახლა ავდგები და გავალ-მეთქი, მაგრამ ყოველთვის საწინააღმდეგო აზრი სძლევდა: ოდესმე ხომ დამთავრდება კასტორფის სპექტაკლიც! და წავალთ სახლებში. მერე სახლიც სხვაგან წავიდა და მეც თან წამიყოლია.

ბერლინში რომ გადმოვსახლდი, პირველ წელს მგონი ექვსჯერ შევიცვალე საცხოვრებელი ადგილი. მეორე წელს აღმოსავლეთ ბერლინის ცენტრალურ უბან მიტეში (Mitte), თორშტრასეს ბოლოში, ოთხი ქუჩის კვეთაზე და სამი თეატრის - ბერლინერ ანსამბლის, დოიჩეს თეატერის და ფოლკსბიუნეს სამკუთხედში - ერთოთახიანი ბინა ვიქირავე და ოთხი წელი იქ ვიცხოვრე. ყველაფერი, რაც ჩემს საკუთარ ტრანსმუტაციას უკავშირდება, ამ ბინაში დაიწყო.

იქამდე, რატომღაც ბინას მუდამ დამკრძალავი ბიუროს მახლობლად ვპოულობდი. ახალი ბინის სანახავად რომ წავედი, მახლობლად დამკრძალავ ბიუროსაც ვეძებდი, რადგან ვერ ვიპოვნე, გადავწყვიტე, ალბათ ბინას არ მომაქირავებენ-მეთქი. როცა დამირეკეს და მითხრეს, მოდი, კონტრაქტზე ხელი მოაწერეო, გაოგნებული დავრჩი. ხელმოწერილი კონტრაქტითა და გასაღებით ხელში ჩემი ახალი სახლისკენ გავემართე. სანამ სახლის წინ დიდ გზაჯვარედინს მივადგებოდი, შოსეშტრასეზე ჯერ ბრეხტის სახლი აღმოვაჩინე, მის გვერდით მთელი სასაფლაო - Dorotheenstädtischer Friedhof-ი. ფიქრებში გამეცინა, რადგან დამკრძალავი ბიუროს ნაცვლად აქ მთელი სასაფლაოა, ამ ბინაში კარგა ხანს დავრჩები-მეთქი. ბინა 17 კვ. მეტრი იყო, პატარა შესასვლელით, ტუალეტით, ოთახით და სამზარეულო ნიშით. გათბობა ქვანახშირის ღუმელზე ჰქონდა. ცარიელ და ცივ ბინაში 1999 წლის ცივი დეკემბრის ბოლოს შევსახლდი და ახალ წელს, ახალ საუკუნესა და ახალ ათასწლეულს უფულო და უმუშევარი, სიცივეში შევხვდი.

ეს იყო ბერლინში ცხოვრების ნული წერტილი, ცარიელ ოთახში არაფრიდან ახალი ცხოვრების დასაწყისი.

ის ზამთარი გრძელი და პირქუში აღმოჩნდა. გვიან გაზაფხულდა. დათბა თუ არა ქუჩაში სახეტიალოდ გამოვედი. უცებ სასაფლაო გამახსენდა და ბრეხტის სახლთან შევისეირნე. პირველი გაოცება ერთ საფლავზე გერმანულად წარწერილი წულუკიძე და ფაღავა იყო. თუმცა ეს პირველი შთაბეჭდილება ჯერ დაფასავით აღმართულ წითელ ქვაზე ამოტვიფრულმა Georg Wilhelm Friedrich Hegel-მა და მის გვერდით Johann Gottlieb Fichte-მ გადაფარეს. მერე ნელ-ნელა გამოჩდნენ ბრეხტი, ჰაინრიხ მანი, ანა ზეგერსი, ქრისტა ვოლფი. მგონი უნახავი არცერთი საფლავი არ დამიტოვებია, მათ შორის ჰაინერ მიულერისაც, თუმცა მაშინ მიულერი სხვა სახელებში დაიკარგა. წლების მანძილზე რამდენჯერმე ვიყავი დოროთეენ ფრიდჰოფზე, ძირითადად ქართველ ინტელექტუალ სტუმრებს დავყვებოდი ჰეგელის და ბრეხტის საფლავების სანახავად. მიულერის საფლავთან აღარასდროს მივსულვარ.

21 აგვისტოს, კვირადღეს, სახლიდან გამოვედი, ჯერ მაუერპარკში გავიარე „ფლიმარკტზე“, რომელიც ისეთივე ჯენტრიფიცირებული მეჩვენა, როგორც მთელი პრენცლაუერ ბერგი, ძველმანების ბაზრობაც კი ბიო სუპერმარკეტს ჰგავდა, ვეგანური საჭმელებითა და პოლიტკორექტული ჰიპსტერებით. მალე წამოვედი და ველოსიპედით მიტეში დავეშვი. ჯერ თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში ჰამბურგერ ბანჰოფში მივედი, ბერლინ-ბიენალეს სანახავად, მაგრამ სანამ საგამოფენო დარბაზში შევიდოდი, წიგნების მაღაზია დავათვალიერე. მაღაზიიდან გამოვედი და ჰამბურგერ ბანჰოფიც მივატოვე. უკან გავბრუნდი. შოსეშტრასეს რომ მივუახლოვდი, უცებ დოროთეენ ფრიდჰოფი და ჰაინერ მიულერი გამახსენდნენ და გახარებულმა, თითქოს ცხოვრების საზრისს მივაგენი, ველოსიპედი ქუჩაში მოაჯირზე მივაბი და სასაფლაოზე შევაბიჯე. ჰეგელს და ფიხტეს ჩავუარე და ბრეხტის საფლავი მოვძებნე. მახსოვდა, რომ ჰაინერ მიულერიც იქვე უნდა ყოფილიყო. მაგრამ ჩემი ვარაუდი ინტელექტუალური კონსტრუქტი აღმოჩნდა: რადგან მიულერი სიცოცხლის ბოლომდე ბრეხტის თეატრის - ბერლინერ ანსამბლის - სამხატვრო ხელმძღვანელი იყო, თითქოს მისი საფლავიც ბრეხტის გვერდით იქნებოდა. საათზე მეტი ვიტრიალე. მტკიცედ მქონდა გადაწყვეტილი, მიულერის საფლავის უნახავად არ წავსულიყავი. ასე გაწბილებული, მაგრამ ბედისადმი დაუმორჩილებელი გავემართე დაფისკენ, რომელზეც ცნობილი ადამიანების საფლავები იყო აღნიშნული. ამ დროს საიდანღაც ჩემს წინ გაჩდნენ ჭაღარათმიანი კაცი და მისი თანმხლები.  

როგორ არ ვიფიქრო, რომ ფრანკ კასტორფი თავად ჰაინერ მიულერმა გამომიგზავნა? იქნებ კასტორფი, რაც ფოლკსბიუნედან წამოვიდა, მიულერს დაუდგა მაუწყებლად, როგორც პითია ჰყავდა აპოლონს დელფოსში, მისი პირით თავად ჰაინერ მიულერი მპასუხობდა „თეატრის სიკვდილით“ ? ან იქნებ კასტორფმა რომ მკითხა, ვისკი თუ მოიტანეო, სინამდვილეში ჰაინერ მიულერი მეკითხებოდა და ჩემთან ერთად უნდოდა დალევა? ამ აზრმა შემაშფოთა, რამდენი ხანია ვისკი არ დამილევია, სმას სულ გადავეჩვიე და ახლა ჰაინერ მიულერთან ერთად რომ დამელია და ცუდად გავმხდარიყავი, გული ამრეოდა მის საფლავზე? ვერც სიგარეტის მოწევა გავბედე, „დავიდოვი“ კი არა, ჯიბეში გასახვევი თუთუნი მედო. ვიდექი ოთკუთხა, სიმეტრიულად გამოთლილ მოწითალო ფერის ქვის სვეტთან, რომელიც მტვრისგან ზოგან მუქი რუხი იყო, ზოგან გამწვანებული, ზოგან თეთრად ეტყობოდა ჩიტების დასკლინტული. ვიდექი და იმ ჭაღარა კაცზე ვფიქრობდი, ვერგილიუსივით რომ გამომეცხადა დოროთეენ ფრიდჰოფზე და გზა მიმასწავლა, შემდეგ კი ისევ გაუჩინარდა და თავსატეხით დამტოვა.  

არადა თურმე სად ყოფილა გასაღები:  გიორგი ჯამბურია + Volkspark Friedrichshain = ფრანკ კასტორფს.

- ვისკი მოიტანე?

- არა, მაგრამ სიგარეტი მაქვს თან.

- დავიდოვი? მე მხოლოდ დავიდოვს ვეწევი.

- უი, არ ვიცოდი.

- თეატრის სიკვდილი თუ იცი?

- რა?

- ჩემი ბოლო ლექსია:

„ცარიელი თეატრი. სცენაზე კვდება

მოთამაშე თავისი ხელოვნების წესების მიხედვით

ხანჯალი კისერში...“

- არ ვიცოდი, მაგრამ სხვა რამის თქმა მინოდა.

- რისი თქმა?

- მცდარია, თითქოს მკვდრები მოკვდნენ...

(მკვდრები არასდროს კვდებიან).

წასვლის წინა დღეს ისევ შევიარე დოროთეენფრიდჰოფზე. უბრალოდ ჰაინერ მიულერთან მინდოდა დამშვიდობება. ახლაღა შევამჩნიე, რომ საფლავზე პატარა ქვებით მიმაგრებული ქაღალდი იდო, საბეჭდ მანქანაზე დაბეჭდილი ჰაინერ მიულერის სიტყვები: „ტერორი, რომელზეც მე ვწერ, მოდის გერმანიიდან“. ქაღალდს მობილურით ფოტო გადავუღე.

უცებ ჰაინერ მიულერის საფლავზე ამოსული სამი პატარა გვირილა დავინახე. ხელი თავისით მივიდა ყვავილთან და მოწყვიტა. ჰაინერ მიულერის საფლავზე ამოსული ყვავილი სათუთად შევახვიე ხელსახოცში და სახლში წამოვიღე. მერე მუყაოს კოლოფში ჩავდე და თბილისში წამოვიღე. კოლოფი რომ გავხსენი, ყვავილის ნაცვლად რაღაც თეთრი ძაფის პატარა ნაგლეჯი დამხვდა. ერთ დღე-ღამეში ყვავილი თითქმის მთლიანად გამქრალიყო.