ვულფის წყვდიადი: დამეგობრება აუხსნელთან | რებეკა სოლნიტი

ციტატა, რომელზეც რებეკა სოლნიტი ამ წერილს აგებს, ვირჯინია ვულფს ეკუთვნის. 2004 წელს, სოლნიტმა ის თავისი წიგნის - „იმედი სიბნელეში“ - წანამძღვრად გამოიყენა, რომელიც, როგორც თავად ამბობს, ბუშის ადმინისტრაციის მიერ ერაყში შეჭრის გადაწყვეტილებით გამოწვეულ უიმედობასთან გასამკლავებლად დაწერა. 

სანამ მეოცე საუკუნის ყველაზე მძიმე დრო მსოფლიოს ომების, სისასტიკისა და ფაშიზმის ცეცხლში გახვევდა, ვირჯინია ვულფმა თავის სიბნელის შესახებ ეს ფრაზა თავის დღიურში ჩაწერა. მოახლოებული საშინელების გარდა, წინ რევოლუციები, განმანთავისუფლებელი ბრძოლები და მომავლის წარმოდგენის ახალი ჰორიზონტებიც იყო. მაშინაც, როგორც ახლა, შეუძლებელი იყო იმის პროგნოზირება, თუ რა მოხდებოდა. მომავალი ბნელი იყო მაშინაც და ახლაც.

სიბნელე, როგორც ის წინამდებარე წერილში გვხვდება, სულაც არ გულისხმობს დასასრულს. მეტიც, წყვდიადი აქ ჩამოწოლილა, როგორც შესაძლებლობათა უშრეტი სივრცე, რაც მომავლის სუბიექტური თუ კოლექტიური - შიშით თუ სურვილით ნაკარნახევი გეგმებისგან განსხვავებით - ოპტიმიზმისა და პესიმიზმის კი არა - რეალიზმის ერთადერთი ინსტრუმენტია. გეგმები, რომლებიც ასე ხშირად არ ემთხვევა რეალობას, ორივე შემთხვევაში უმოქმედობის საფუძველია. გეგმის არქონა, ე.ი სიბნელეში შებიჯება აუცილებელ წინაპირობად იმის აღიარების გამბედაობასა და თავისუფლებას მოითხოვს, რომ მომავალი, ისევე როგორც აწმყო, რთული, მრავალმხრივი და უცნობია.

ბევრი რამ, რაც ბუნდოვანებასა და აბსტრაქტულობაშია ხოლმე ეჭვმიტანილი, ხშირად გაცილებით კეთილგონიერი და კეთილსამოქმედოა, ვიდრე ის, რასაც პირი მოურიდებლად დაუფჩენია და ასეთი დარწმუნებით ყვირის. მძიმე დროებში, ადამიანები, რომლებსაც ჯერ კიდევ აქვთ ფიზიკურად უსაფრთხოდ ყოფნის, აჯანყების, წერის, საუბრის ან თუნდაც თარგმნის სივრცე ან ძალა, როგორც წესი, ირჩევენ ხოლმე, თავიანთი ძალისხმევა მთლიანად სწორი პოლიტიკური სათქმელის უკეთ ფორმულირებისკენ მიმართონ. მაგრამ პირდაპირი პოლიტიკური მესიჯები, რომლებიც ისტორიულად ყოველთვის ნაკლული იყო, ისეთი პირობითი, სასტიკი და ავისმომასწავებელი ალბათ არასდროს ყოფილა, როგორც ახლა. 

მსოფლიო კვლავ ომების ალშია გახვეული და აღმავალი ფაშიზმისა და პლანეტის განადგურებისკენ მიდის. გეოპოლიტიკურ [თუ სხვა] ბანაკებად დაყოფილი ფართო მასები შეუბრალებლად ამართლებენ გენოციდებს და სხვა სისასტიკეებს, ამავდროულად კი მკვლელი კაპიტალისტური წესრიგის უხეში, მძარცველი და არაადამიანური ბორკილების ქვეშ იმყოფებიან, შეუქცევადად განადგურებული გარემოსა და ულტრამემარჯვენე სიძულვილის ჩრდილში. ერთმანეთისთვის რაიმეს ახსნა, ინფორმაციისა და მანიპულაციის მძლავრი ნაკადების ამ წვიმაში, თითქოს საბოლოოდ დაგვიანებულია. პოლიტიკური მესიჯები მხოლოდ დამატებით მტრულ ბანაკებს თუ მონიშნავს, როგორც უსასრულოდ დაყოფის კონვეიერი. ჩვენ ისე გავეხვიეთ დეჰუმანიზაციის, რასიზმის, კლასიზმის, მიზოგინიის, ომებისა და სამეცნიერო თუ საინჟინრო ეთიკისგან აბსოლუტურად დაცლილი ტექნოფილიის ალში, თითქოს ამ ყველაფრის წინააღმდეგ არასდროს გვებრძოლოს. ისტორიული განმანთავისუფლებელი ბრძოლების მიღწევები, რომლებიც დაღვრილ სისხლსა და ოფლზე დგას, ულმობლობით და გულგრილობით მოგვიბრუნდა წინ, როგორც წყალში გადაყრილ ძვირფას მონაპოვართა სასაფლაო.

ამ ტექსტის თარგმნით, რაც თითქმის უნებლიე, ინსტინქტური მოძრაობით დავიწყე მისი კითხვისას, დაახლოებით ისე, როგორც ამავე წერილში ნახსენები წრიული მარშრუტების გავლაა ხოლმე, ფეხით სიარულისას ან გონებაში; ყოველგვარი მიზნის გარეშე, იმ უიმედობასთან გასამკლავებელი გზების მოძებნა მსურდა, რასაც ბოლო საუკუნენახევრის, ბოლო ათწლეულების თუ უკანასკნელი წლების მოვლენები  აღძრავს - აქ თუ სხვაგან. ყოველგვარი პირდაპირი მითითების გარეშე, სახელდებისა და აღწერის იმ სამუშაოს წინააღმდეგ, რომელიც ერთმანეთთან ასე გვამტერებს ან, უფრო ავისმომასწავებლად, ცრუ ოპტიმიზმში გვითრევს - ვცდილობ, ზოგიერთ ამხანაგს, კოლეგას, ძველ ნაცნობს, მეგობრებსა თუ უცნობებს - რომლებსაც, შესაძლოა, ჯერ კიდევ შერჩენიათ სურვილი, ჭეშმარიტების მარცვალი ამ უსამართლოდ დამყოფი თუ ცრუდ გამაერთიანებელი ფორმულების ნაცვლად, სინამდვილეში ჩვენთვის ამოუხსნელ ფენომენებში, დეტალებსა და ადგილებში ეძებონ; ისევე, როგორც მათ, ვინც ამას ყოველდღიური მარშრუტების კოლექტიურად ქვეითად გავლისას, კარვებში ღამის ტეხვისას, იძულებით ემიგრაციაში თუ უარეს ადგილებში ახერხებს, გავუზიარო: ჩვენ უფრო ნაკლები ვიცით მაშინ, როცა გვგონია, რომ ვიცით; ამის აღიარება კი, შექმნილ სიტუაციაში, შესაძლოა ჭეშმარიტი სიტყვისა და ქმედებისკენ მიმავალი ერთადერთი გზა იყოს.

თავისუფლების მოთხოვნა - ჩვენთვის თუ სხვებისთვის - მხოლოდ იმ შემთხვევაში გახდება ანგარიშგასაწევი, თუ, პირველ რიგში, ჩვენივე აზროვნების [გა]თავისუფლებას და შესაბამისად გამოტანილ დასკვნებს დაეფუძნება; წარმოსახვის ხეტიალის იმ თავისუფლებას, რომელიც უარყოფს არაერთი მხრიდან თავსმოხვეულ პოლიტიკურ (თუ სხვა) იდენტობებს და იმ მარტივად ჩამოყალიბებული სათქმელების გამეორებას,  ხშირად ასე რომ გვეძვირფასება.

ჩემთვის იმედი იმაშია, რომ არცოდნაზე პასუხისმგებლობის აღებაა საჭირო. აღიარებს ამ გამბედაობას კი ის თავგადასავალი მოაქვს, საიდანაც ჭეშმარიტების ალმასის უმცირესი ნატეხების გამოტანა შეიძლება.

ალექსანდრა აროშვილი, მთარგმნელი

ვულფის წყვდიადი: დამეგობრება აუხსნელთა

„მომავალი ბნელია და ჩემი აზრით, ეს საუკეთესო აღწერაა იმისა, რაც შეიძლება მომავალი იყოს“, დაწერა ვირჯინია ვულფმათავის დღიურში, 1915 წლის 18 იანვარს, როცა თითქმის 33 წლის იყო,პირველი მსოფლიო ომი კი არნახული მასშტაბის კატასტროფულ სასაკლაოდ ქცევას იწყებდა, რაც შემდეგ წლების განმავლობაში გაგრძელდებოდა. ბელგია ოკუპირებული იყო, კონტინენტი ომში იყო გახვეული, არაერთი ევროპული ერი იჭრებოდა სხვა ქვეყნებში მთელი მსოფლიოს გარშემო, პანამის არხი ახალი გახსნილი იყო, აშშ-ს ეკონომიკა საშინლად ეცემოდა, ოცდაცხრა ათასი ადამიანი კი მხოლოდ იტალიაში მომხდარმა მიწისძვრამ იმსხვერპლა. ზეპელინები გეგმავდნენ, თავს დასხმოდნენ დიდ იარმუთს, რაც მშვიდობიანი მოსახლეობების საჰაერო დაბომბვის ერას დასაწყისს მოასწავებდა, გერმანელები კი, სულ რამდენიმე კვირაში, პირველად გამოიყენებდნენ მომწამლავ გაზს დასავლეთ ფრონტზე. თუმცა, შესაძლოა, ვულფი საკუთარ მომავალზე წერდა და არა იმაზე, რაც მსოფლიოს ელოდა.

ექვს თვეზე ნაკლები იყო გასული დეპრესიისა და შეშლილობის იმ ეპიზოდიდან, რომელმაც თვითმკვლელობის მცდელობამდე მიიყვანა, შესაბამისად, ის ჯერ კიდევ მკურნალობდა, ექთნების მეთვალყურეობის ქვეშ იყო. იქამდე კი, ფაქტობრივად, ომი და მისი შეშლილობა ერთსა და იმავე კალენდარს მიჰყვებოდა. ვულფი გამოჯანმრთელდა, მაგრამ ომი, თავისი დამღუპველი ტრაექტორიით, კიდევ 4 სისხლიან წელიწადს გაგრძელდა. მომავალი ბნელია და ეს საუკეთესო აღწერაა იმისა, რაც მომავალი შეიძლება იყოს, ჩემი აზრით. ეს განსაკუთრებული განაცხადია, რომელიც ამტკიცებს, რომ არ არის საჭირო, უცნობი ნაცნობად იქცეს ყალბი წინასწარმეტყველებით ან უმოწყალო პოლიტიკური თუ იდეოლოგიური ნარატივებით. ეს სიბნელის ზეიმია, რომელსაც სურს, იყოს არაზუსტი, გაურკვეველი - საკუთარ მტკიცებაშიც კი, რაზეც სიტყვები „ჩემი აზრით“  მიუთითებს. 

ადამიანების უმეტესობას სიბნელის ეშინია. პირდაპირი მნიშვნელობით, მისი ეშინიათ ბავშვებს, ზრდასრულებს კი, უპირველესად, ეშინიათ სიბნელის, როგორც უცნობის, უხილავისა და ბუნდოვანის.

და მიუხედავად ამისა, ღამე, რომელშიც შეუძლებელია რამე განასხვავო, სადაც შეუძლებელი ხდება ცხადი განმარტებანი, იგივე ღამეა, რომელშიც იძერწება სიყვარული, ხდება შერწყმა, სადაც რაღაცეები იცვლება, ხდება ჯადოსნური, ეგზალტირდება, ნაყოფიერდება, სადაც იწყება შეპყრობილობა თუ ხდება გათავისუფლება, განახლება.

წინამდებარე ესსეს წერას როცა ვიწყებდი, ხელში ჩამივარდა ლორენს გონზალეზის წიგნი ველურ გარემოში გადარჩენაზე, რომელშიც ეს მრავლისმთქმელი წინადადება ამოვიკითხე: „გეგმა, როგორც მომავლის მეხსიერება, ცდის რეალობას, რათა შეამოწმოს, მოერგება თუ არა მას“. გონზალეზის აზრით, როდესაც ამ ორის  შეუთავსებლობა იკვეთება, ჩვენ ხშირად ვებღაუჭებით გეგმას, არ ვიმჩნევთ გაფრთხილებებს, რომლებსაც რეალობა გვთავაზობს და ასე ვეშვებით განსაცდელში. გვეშინია რა ჩვენთვის უცნობის სიბნელის, სივრცეების, რომლებშიც ჭირს ხედვა, ხშირად ვირჩევთ დახუჭული თვალების წყვდიადს - უგულებელყოფის სიბნელეს. გონზალეზი ამატებს: „მკვლევრებმა შენიშნეს, რომ ადამიანები მიდრეკილნი არიან, ნებისმიერი ინფორმაცია მათი მენტალური მოდელის დადასტურებად მიიღონ. ჩვენ ბუნებით ოპტიმისტები ვართ, თუ ოპტიმიზმი იმის რწმენას ნიშნავს, რომ სამყაროს ისეთად ვხედავთ, როგორიც ის არის. გეგმის გავლენის ქვეშ კი მარტივია, ვხედავდეთ იმას, რასაც გვსურს, რომ ვხედავდეთ.“ უფრო მეტის დანახვა მწერლებისა და მეცნიერების საქმეა - მათი მოვალეობაა, იმოგზაურონ წინასწარგანწყობების გარეშე, შეაბიჯონ სიბნელეში გახელილი თვალებით.

თუმცა, ყოველი მათგანი არ იღწვის ამისკენ ან ვერ აღწევს წარმატებას ამ გზაზე. ჩვენს დროში, არამხატვრული ლიტერატურა შეუმჩნევლად მიუახლოვდა მხატვრულს, თანაც იმგვარი გზებით, რაც ამ უკანასკნელისთვის სრულებით არ არის სახარბიელო. ეს, ნაწილობრივ, მოხდა იმიტომ, რომ ძალიან ბევრი მწერალი ვერ ეგუება მიდგომებს, რომელთა მიხედვითაც წარსული, ისევე როგორც მომავალი, ბნელია. იმდენი რამაა, რაც არ ვიცით, ხოლო წერო სრული სიმართლე შენი, დედაშენის ან რომელიმე ცნობილი ფიგურის შესახებ, ცხოვრებაზე, მოვლენაზე, კრიზისზე თუ სხვა კულტურაზე, სწორედ იმას გულისხმობს, რომ გამუდმებით მიუყვებოდე სიბნელის ამ ბილიკებს, ისტორიის უკუნით ღამეებს, არცოდნის ადგილებს. ისინი გვკარნახობენ, რომ არსებობს ცოდნის შეზღუდვები, არსებითი საიდუმლოებები, რომლებიც იმის აღიარებით იწყება, რომ ჩვენ მხოლოდ ის ვიცით, რაც ვიღაცამ იგრძნო ან იფიქრა ზუსტი ინფორმაციის არქონისას.

ხშირად ჩვენ ისიც კი არ ვიცით, რაც თავად ჩვენ გვეხება, იმ ეპოქებში დაღუპულებზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, რომელთა გარემო და შეგრძნებებიც ჩვენსას არ ჰგავდა. ჭეშმარიტებას, რომელსაც ჩვენ სრულად არ ვიცნობთ, სიცარიელეების ცრუ გაგებით ამოვსება ანაცვლებს.

ჩვენ კიდევ უფრო ნაკლები ვიცით მაშინ, როცა შეცდომით გვგონია, რომ ვიცით - ვიდრე იმ დროს, როცა ვაღიარებთ, რომ არ ვიცით. ხანდახან ვფიქრობ, რომ ავტორიტარული ცოდნის ეს პრეტენზია, სინამდვილეში, ენის წარუმატებლობაა: გამბედავი მტკიცების ენა უფრო მარტივი და ნაკლებად დამღლელია, ვიდრე დეტალებზე ორიენტირებული, ვიდრე ბუნდოვანებისა და სპეკულაციის ენაა. ვულფი უბადლო იყო ამ უკანასკნელის ფლობაში.

თავად მის სახელშიც არის რაღაც ველური. ფრანგები შებინდების დროს „entre le chien et le loup”-ს უწოდებენ, სიტყვა-სიტყვით „ძაღლსა და მგელს შორის“ (რაღაც, რაც შინაურსა და ველურს შორისაა). და მართლაც, თავის დროში ებრაელზე დაქორწინების გადაწყვეტილებით, ინგლისელმა ვირჯინია სტეფანმა, რა თქმა უნდა, გადადგა ნაბიჯი მისი კლასისა და დროის ეტიკეტების მიღმა, თითქოს აირჩია, ცოტათი „გარეული“ ყოფილიყო. ამქვეყნად ბევრი ვულფი არსებობს, მაგრამ ვირჯინია ჩემთვის ვერგილიუსივითაა - ჩემი მეგზური განცვიფრების, დაკარგვის, ანონიმურობის, ჩრდილში შესვლისა, გაურკვევლობისა და უცნობისკენ გზამკვლევი. მისი ეს წინადადება სიბნელეზე ეპიგრაფად გამოვიყენე ტექსტში „იმედი სიბნელეში“, 2004 წლის წიგნში პოლიტიკისა და იმედის შესახებ, რომელიც ბუშის ადმინისტრაციის მიერ ერაყში შეჭრის გადაწყვეტილების შედეგებისგან გამოწვეულ უიმედობასთან გასამკლავებლად დაიწერა.

ზამთრის ორი გასეირნება  

ჩემთვის იმედის საფუძველი სწორედ იმაშია, რომ ჩვენ არ ვიცით, რა მოხდება შემდეგ; რომ უჩვეულოც და წარმოუდგენელიც რეგულარულად ხდება და იმაშიც, რასაც მსოფლიოს არაოფიციალური ისტორია აჩვენებს: რომ თავგადადებულ ინდივიდებსა და სახალხო მოძრაობებს ისტორიის შეცვლა შეუძლიათ და შეუცვლიათ კიდეც, თუმცა როდის და სად გავიმარჯვებთ, ან რა დრო დასჭირდება ამას, ამის პროგნოზირება შეუძლებელია.

უიმედობა გარკვეულობის ფორმაა; გარკვეულობის, რომ მომავალი აწმყოს მსგავსი იქნება ან მისგან გადაუხვევს. გონზალეზის ხმამაღალი განაცხადის თანახმად, უიმედობა სწორედ გარკვეული მომავლის მახსოვრობაა.

ოპტიმიზმიც სწორედ ასევეა დარწმუნებულია იმაში, თუ რა მოხდება. ორივე მათგანი უმოქმედობის საფუძველია. იმედი შეიძლება იყოს ცოდნა იმის შესახებ, რომ სინამდვილეში ჩვენ ეს მეხსიერება არ გვაქვს; რომ არ არის აუცილებელი, რეალობა ჩვენს გეგმებს ემთხვეოდეს. იმედი, შემოქმედებითი შესაძლებლობის მსგავსად, შეიძლება სწორედ იქიდან მომდინარეობდეს, რასაც რომანტიკოსი პოეტი ჯონ კიტსი ნეგატიურ ნიჭს უწოდებს.

1817 წლის შუა ზამთრის ერთ ღამეს, საუკუნეზე მეტი ხნით ადრე, სანამ ვულფის დღიური სიბნელეში შეაბიჯებდა, პოეტი ჯონ კიტსი შინისაკენ მიუყვებოდა და თან რამდენიმე მეგობარს ესაუბრებოდა. მოგვიანებით, ცნობილ წერილში, რომელიც ამ სეირნობის აღწერას მიუძღვნა, შემდეგი რამ დაწერა: „რამდენიმე რამემ ერთდროულად გამირბინა გონებაში და გავოცდი, თუ რა არის ის თვისება, რომელიც აყალიბებს წარმატებულ კაცს, განსაკუთრებით ლიტერატურაში... ვგულისხმობ ნეგატიურ ნიჭს, რომელიც გულისხმობს ადამიანის შესაძლებლობას, იყოს გაურკვევლობაში, მის უნარს საიდუმლოებებსა და მისტერიებში ყოფნისა, შესაძლებლობას, იყოს დაეჭვებული ფაქტებისა თუ მიზეზებისკენ სწრაფვის ყოველგვარი უხეში მცდელობის გარეშე.“ 

კიტსი, რომელიც თან დადის, თან საუბრობს; და რომელსაც გონებაში რამდენიმე აზრი ერთდროულად გაურბენს, მიგვანიშნებს, რომ ფეხით ხეტიალს შეუძლია წარმოსახვის ხეტიალი გამოიწვიოს. ეს, შესაძლოა, იმის გაგებაში დაგვეხმაროს, რაც თავად არის შემოქმედება - რაღაც, რასაც თვითჩაღრმავება გარეთ გამოაქვს. თავის მემუარებში „წარსულის მონახაზი“, ვულფი წერს: „ერთ დღესაც, როცა ტავისტოკის მოედანს წრეებს ვუვლიდი, ისე შევქმენი ჩემი წიგნი „გზა შუქურისკენ“, როგორც ზოგჯერ ვქმნი ხოლმე წიგნებს, აშკარად უნებლიე სწრაფ მოძრაობაში. ერთი რამ მეორეს ეჯახებოდა. იდეებისა და სცენების სწრაფი ნაკადი, ჩემი გონებიდან რომ ფეთქდებოდა, მილიდან ბუშტების გაბერვის შეგრძნებას ჰგავდა, თითქოს ტუჩები თავად მკარნახობდნენ სიტყვებს სიარულისას. რა ქმნიდა ამ ბუშტებს? რატომ მაინცდამაინც მაშინ? წარმოდგენა არ მაქვს“. 

ვფიქრობ, ვულფის გენიალურობა ნაწილობრივ სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ მას წარმოდგენა არ აქვს, ე.ი აქვს ნეგატიური შესაძლებლობა. ერთხელ ერთი ბოტანიკოსის შესახებ მოვისმინე ჰავაიში, რომელსაც ახალი სახეობების აღმოჩენა ეხერხებოდა, რადგან შეეძლო, ჯუნგლებში დაკარგულიყო - გასულიყო იმის მიღმა, რაც იცოდა და როგორც იცოდა; შეეძლო იმით, რომ ნებას აძლევდა გამოცდილებას, ყოფილიყო იმაზე ფართო, ვიდრე იყო მისი ცოდნა; იმით, რომ გეგმის ნაცვლად რეალობას ირჩევდა. ვულფი არა მხოლოდ იყენებს, არამედ ზეიმობს ამ წინასწარ გაუთვლელ მოხეტიალეობას, როგორც გონებით, ისე ფეხით. მისი 1930 წლის არაჩვეულებრივი წერილი „ქუჩაში ხეტიალი: ლონდონის თავგადასავალი“ სხვა, ადრეული ესსეების მსუბუქ და თავისუფალ ტონს ატარებს, თუმცა, ამავდროულად, სიბნელის სიღრმეებში მოგზაურობს.

ლონდონის ზამთრის ბინდში ფანქრის შესაძენად გასვლა წარმოსახვითი მოგზაურობის საბაბია და მოხეტიალეობის, სიბნელის აღმოჩენის, იდენტობის გაქრობის მიზეზს იძლევა, იმ უზარმაზარი თავგადასავლის კვლევასთან ერთად, რომელიც გონებაში ტრიალებს, როცა სხეული ყოველდღიურ მარშრუტს მიჰყვება. „საღამოს საათი, სიბნელითა და ლამფების შუქით, გვანიჭებს, ასევე, უპასუხისმგებლობას“ - წერს ის. „ჩვენ უკვე აღარ ვართ ის, ვინც ვიყავით. როგორც კი მშვენიერ საღამოს, სადღაც ოთხსა და ექვს საათს შორის სახლიდან გამოვალთ, თავიდან ვიშორებთ იმ თავს, რომელსაც ჩვენი მეგობრები იცნობენ და ვუერთდებით ანონიმურ მოხეტიალეთა უზარმაზარ რესპუბლიკურ არმიას,  გარემოცვას, რომელიც ასე სასიამოვნოა საკუთარი ოთახის მარტოობის შემდეგ“. აქ ვულფი აღწერს საზოგადოების ფორმას, რომელიც ნაცვლად იმისა, რომ თავზე მოგვახვიოს იდენტობა, გვათავისუფლებს მისგან, უცნობთა საზოგადოებას, ქუჩათა რესპუბლიკას, ანონიმურობისა და თავისუფლების განცდას, რომელიც დიდმა ქალაქებმა გამოიგონა.

თვითჩაღრმავება ხშირად ასოცირდება დახურულ სივრცესთან, განმარტოებასთან, ბერთან - თავის კელიაში, მწერალთან - სამუშაო მაგიდასთან. ვულფი ამას არ ეთანხმება, როცა ამბობს, რომ სახლში ჩვენ „გარშემორტყმული ვართ საგნებით, რომლებიც ჩვენს გამოცდილებებთან დაკავშირებულ მოგონებებს აღძრავს“. ის აღწერს ამ საგნებს და აცხადებს: „თუმცა, როდესაც ჩვენს უკან კარი იხურება, ეს ყველაფერი ქრება. ნიჟარის მგავსი გარსი, რომელიც ჩვენს სულებს თავშესაფრად შემოვახვიეთ, რათა მათთვის სხვებისგან გამორჩეული ფორმა მიგვეცა, ირღვევა და მთელი მისი ნაოჭებისა და ზედაპირებისაგან რჩება მხოლოდ ერთი, ცენტრალური მარგალიტი - აღქმის უზარმაზარი თვალი. რა მშვენიერია ქუჩა ზამთარში!“

სახლის ნიჟარა ერთგვარი ციხეა, თუმცა, ამავდროულად, ის დამცავია, შინაურობისა და მთლიანობის გარსია, რომელიც გარე სივრცეში ორთქლდება. ქუჩებში სიარული შეიძლება იყოს სოციალური ჩართულობის ფორმა ან პოლიტიკური ქმედება - როდესაც ერთად მივაბიჯებთ, მაგალითად კონცერტების, აქციების, მარშების, რევოლუციების დროს. მაგრამ, ამასთან ერთად, ის შეიძლება გახდეს ოცნების, ფანტაზიის, წარმოსახვის გაღვივების საშუალება, სადაც გარე სამყაროს ნიშნები თუ წყვეტები შინაგანი სურათებისა და სურვილების (შიშების) ნაკადს ერწყმის. ზოგჯერ აზროვნება გარე აქტივობაა და ის ფიზიკურია.  

ასეთ ვითარებებში, ხშირად სწორედ მსუბუქი ყურადღების გაფანტვა იწვევს წარმოსახვის განვითარებას და არა უწყვეტი კონცენტრაცია. აზროვნება აქ ირიბად მუშაობს, მიმართულების გარეშე, გადის მოხეტიალე და წრიულ მარშრუტებს იმ ადგილებამდე მისაღწევად, რომელთა მიგნებაც პირდაპირ არ შეუძლია. წარმოსახვის მოგზაურობები, რომლებიც „ქუჩის ხეტიალში“ გვხვდება, შეიძლება წმინდად რეკრეაციულიც იყოს, თუმცა ამგვარი მიხვეულ-მოხვეულობანი ვულფს ეხმარებოდა, ფორმა მიეცა წიგნისთვის „გზა შუქურისკენ“, ხელი შეეწყო მისი შემოქმედებითი შრომისთვის ისე, როგორც ეს სამუშაო მაგიდასთან ჯდომას არ შეუძლია. შემოქმედებითი შრომის გზები ყოველთვის ამოუცნობია, ითხოვს სივრცეს ხეტიალისთვის, უარყოფს განრიგებსა და სისტემებს. ისინი ვერ დაიყვანება განმეორებით ფორმულებამდე.

საჯარო თუ ურბანული ადგილები, რომლებიც სხვა დროს მოქალაქეთა საჭიროებებს, საზოგადოების წევრებს შორის კონტაქტის დამყარებას ემსახურება, აქ გარდაიქმნება სივრცედ, რომელიც ინდივიდუალური იდენტობის ბორკილებს აქრობს.

ვულფი ზეიმობს დაკარგვას, არა პირდაპირი მნიშვნელობით, როდესაც არ იცი, თუ როგორ გაიგნო გზა, არამედ დაკარგვას, რომელიც გიხსნის გზას რაღაცისკენ, რაც არ იცი; დაკარგვას, სადაც ფიზიკური სივრცე ქმნის ფსიქიკურ სივრცეს.

ის წერს ღრუბლებში ფრენის მსგავს ოცნებაზე დღისით, ან, ამ შემთხვევაში, საღამოს ზმანებებზე - საკუთარი თავის სხვა ადგილას, სხვა პიროვნებად წარმოდგენაზე.

„ქუჩის მოხეტიალეში“ მას თავად იდენტობა აინტერესებს:

ან იქნებ ნამდვილი „მე“ არც ესაა და არც ის, არც აქ არის და არც იქ, არამედ იმდენად მრავალფეროვანი და მოხეტიალეა, რომ მხოლოდ მაშინ ვხდებით ნამდვილად ჩვენივე თავი, როდესაც მის სურვილებს ვათავისუფლებთ და მის გზას დაუბრკოლებლად მივყვებით? გარემოებები ერთიანობას გვაიძულებს და უფრო მოსახერხებელიცაა, ადამიანის პიროვნება იყოს მთლიანი. კარგი მოქალაქე, რომელიც საღამოს კარს გამოაღებს, უნდა იყოს ბანკირი, გოლფის მოთამაშე, ქმარი, მამა; და არა მომთაბარე, რომელიც უდაბნოში დახეტიალობს, მისტიკოსი, რომელიც ცას მისჩერებია, გარყვნილი, სან-ფრანცისკოს ბნელ ქუჩებში რომ დაეხეტება, რევოლუციის ჯარისკაცი ან საზოგადოებისგან გარიყული, რომელიც უიმედობისა და მარტოობისაგან მოთქვამს.

მაგრამ ის ყველა ეს სხვაა - ამბობს ვულფი. ხოლო შეზღუდვები, რომლებიც ადგენს, თუ როგორი უნდა იყოს იგი, არ არის მისი შეზღუდვები.

გაურკვევლობის პრინციპები

ვულფი მოუხმობს კიდევ უფრო ინტროსპექციულ ვერსიას იმისა, რის თქმასაც ცდილობდა პოეტი უოლტ უიტმენი ფრაზით: „მე შევიცავ მრავალთ“; გვთავაზობს უფრო გამჭოლ ვერსიას იმისა, რაც არტურ რემბოს „მე ვარ სხვა“ გახლავთ. ის მოუხმობს პირობებს, რომლებიც არ გვაიძულებს იდენტობის სიმთელეს, რაც შეზღუდვა ან, გნებავთ, ჩახშობა იქნებოდა. ხშირად აღნიშნავენ, რომ ამას ის თავისი  პერსონაჟებისთვის აკეთებს, რომანებში, მაგრამ იშვიათად თუ შენიშნავენ ხოლმე, რომ საკუთარ ესსეებში ის ამ გზას მიმართავს გამომძიებლის ჟინით, კრიტიკული ხმით, რომელიც ზეიმობს ამ უსასრულოდ გაფართოებად აზრს და შეუპოვრად მოითხოვს სიმრავლეს, დაუყვანელობას, შესაძლოა საიდუმლოებასაც კი - თუ საიდუმლო გულისხმობს რაიმეს უნარს, განაგრძოს გარდაქმნა, მიღმა გასვლა; თვისებას, იყოს განუსაზღვრელი, დაიტიოს მეტი.

ხშირად ვულფის ესსეები ერთდროულად მანიფესტიცაა და კვლევაც, ისევე, როგორც ამ ამოუწურავი ცნობიერების, გაურკვევლობის ამ პრინციპების მაგალითები. გარდა ამისა, ისინი საპირწონე კრიტიკის მოდელებიცაა - ჩვენ ხომ ხშირად გვგონია, რომ კრიტიკის მიზანი რაღაცეების დალაგებაა. იმ წლებში, როცა ხელოვნების კრიტიკოსი ვიყავი, ვხუმრობდი ხოლმე, რომ მუზეუმს ხელოვანი სწორედ ისე უყვარს, როგორც ტაქსოდერმისტს[1] ირემი და ეს სურვილი - დააფიქსიროს, დაასტაბილუროს, განსაზღვროს და დააკონკრეტოს ეს განუსაზღრელი, არამკაფიო და თავგადასავლებით სავსე შრომა - მრავალს ამოძრავებს. საუბარია მათზე, ვინც იმ შეზღუდულ სივრცეში მუშაობს, ზოგჯერ ხელოვნების სამყაროს რომ უწოდებენ.

აგრესიის მსგავსი ტიპი, რომელიც მიმართულია ნამუშევრის სიგლუვის წინააღმდეგ, ხელოვანის ჩანაფიქრისა და მნიშვნელობის ბუნდოვანების წინააღმდეგ, ხშირად გვხვდება ლიტერატურულ კრიტიკასა და აკადემიურ მეცნიერებებშიც - სურვილი, გახადო გარკვეული ის, რაც გაურკვეველია, იცოდე ის, რაც შეუცნობელია, აქციო ცის კამარაზე ფრენა ნამწვად თეფშზე, მოახდინო კლასიფიკაცია, დაასაწყობო. ის, რაც კატეგორიზაციას გაურბის, შესაძლოა, საერთოდ დაუსხლტეს გამოვლენას.

არსებობს კონტრ-კრიტიკის იმგვარი ფორმა, რომელიც ნამუშევრის გაფართოებას ცდილობს მისი მნიშვნელობების გახსნით, მის შესაძლებლობებთან მოპატიჟებით. საუკეთესო კრიტიკას შეუძლია გაათავისუფლოს ხელოვნების ნიმუში, რათა ის სრულად იყოს დანახული, დარჩეს ცოცხალი. ასეთ კრიტიკას შეუძლია ჩაერთოს განხილვაში, რომელიც არასდროს დასრულდება და ყოველთვის განაგრძობს წარმოსახვის კვებას - ინტერპრეტაციის წინააღმდეგ კი არა, ჩაკეტვის წინააღმდეგ, სულისკვეთების მოკვლის წინააღმდეგ. სწორედ ამგვარი კრიტიკაა თავად დიდი ხელოვნება.

ეს არის კრიტიკის ფორმა, რომელიც არ აპირისპირებს კრიტიკოსს ტექსტთან, არ ეძებს ავტორიტეტს. ნაცვლად ამისა, ის ცდილობს იმოგზაუროს ნამუშევარში, მის იდეებში, მისცეს მას გაფურჩქვნის შესაძლებლობა და სხვებსაც იწვევს დიალოგში, რომელიც აქამდე მიუღწეველი ჩანდა; რათა გამოკვეთოს კავშირები, რომლებიც იქამდე უხილავი იყო და გააღოს კარი, რომელიც, შესაძლოა, დაკეტილი ყოფილიყო. ეს არის კრიტიკის ფორმა, რომელიც პატივს სცემს ხელოვნების ნამუშევრის არსებით იდუმალებას - რაც ნაწილობრივ არის კიდეც მისი მშვენიერებაც და მისგან მოგვრილი სიამოვნების წყაროც. ორივე მათგანი დაუყვანელი და სუბიექტურია.

გათავისუფლებები

ვულფი ათავისუფლებს ტექსტს, წარმოსახვას, გამოგონილ პერსონაჟს და შემდეგ, იგივე თავისუფლებას ითხოვს ჩვენთვისაც, უფრო მეტად - ქალებისთვის. სწორედ აქ არის ძაღლის თავი დამარხული ვულფის შესახებ და სწორედ ეს იყო ჩემთვის ყველაზე სამაგალითო: ის ყოველთვის ზეიმობდა გათავისუფლებას, რომელიც არ იყო ოფიციალური, ინსტიტუციური, რაციონალური; არამედ ნაცნობის, დაცულის, ცოდნის მიღმა გასვლას უფრო ფართო სამყაროში. ქალების გათავისუფლების მისეული მოთხოვნა იმისკენ კი არ იყო მიმართული, რომ მათ ეკეთებინათ იგივე, რასაც კაცები აკეთებდნენ (და რასაც, ახლა, ქალებიც აკეთებენ) არამედ იმისკენ, რომ ჰქონოდათ ხეტიალის სრული თავისუფლება, როგორც გეოგრაფიულად, ისე წარმოსახვით. 

ის აცნობიერებს, რომ ამგვარი გათავისუფლება ითხოვს თავისუფლებისა და ძალაუფლების სხვადასხვა პრაქტიკულ ფორმებს - აცნობიერებს ამას საკუთარ ოთახში, მსჯელობაში, რომელიც ასე ხშირად გვახსენდება ოთახებისა და შემოსავლის მოთხოვნისას, თუმცა ის ითხოვს ასევე უნივერსიტეტებს და მთელ სამყაროს, რაც კარგად ჩანს ჯუდით შექსპირის - დრამატურგის ბედკრული დის საოცარ და სევდიან ისტორიაში: „მას არ შეეძლო თავის ხელობაში გამოწრთობა. შეძლებდა კი ის დამოუკიდებლად სადილს ტავერნაში ან შუაღამით ქუჩაში ხეტიალს?“. სადილი დუქნებში, შუაღამის ქუჩებში ხეტიალი, ქალაქის თავისუფლება გადამწყვეტი ელემენტებია არა იდენტობის განსაზღვრისთვის, არამედ სწორედაც მისი დაკარგვისთვის. შესაძლოა, რომ მისი რომანის, ორლანდოს პროტაგონისტი, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში ცხოვრობს და ერთი სქესიდან მეორეში ფლუიდურად გადადის, აბსოლუტური თავისუფლების მის იდეალს ასახიერებდეს - თავისუფლებას ცნობიერებაში, რომანტიკაში, იდენტობებსა თუ ადგილებში ხეტიალისა.

გათავისუფლების საკითხი სხვაგვარადაც ჩანს მის მსჯელობაში „პროფესიები ქალთათვის“, სადაც იგი მომხიბლავი სიფიცხით აღწერს სახლის ანგელოზის მკვლელობას - იდეალური ქალის, რომელიც ყველას საჭიროებებს და მოლოდინებს აკმაყოფილებს საკუთარი თავის გარდა.

ყველა საშუალებით ვცადე მისი მოკვლა. ჩემი გამართლება, თუკი სასამართლოში მომიხდებოდა პასუხისგება, მხოლოდ ის იქნებოდა, რომ  თავს ვიცავდი. ... სახლის ანგელოზის მოკვლა მწერალი ქალის საქმიანობის შემადგენელი იყო. ანგელოზი მკვდარი იყო; მაშ, რა რჩებოდა? თქვენ, ალბათ, შეგიძლიათ თქვათ, რომ რაც დარჩა, იყო უბრალო, ჩვეულებრივი რამ - ახალგაზრდა ქალი საძინებელში მელნის ჭურჭელთან. სხვა სიტყვებით: მას შემდეგ, რაც თავიდან მოიშორა ეს სიცრუე, ახალგაზრდა ქალს მხოლოდ ისღა დარჩენოდა, რომ საკუთარი თავი ყოფილიყო. მაგრამ, განა რა არის ეს „თავისი თავი“? ანუ, რა არის ქალი? გარწმუნებთ, რომ არ ვიცი. და არ მჯერა, რომ თქვენ იცით.

აქ ალბათ უკვე თქვენც შენიშნეთ, რომ ვულფი საკმაოდ ხშირად ამბობს: არ ვიცი.

„სახლის ანგელოზის მოკვლით“ - ამატებს მოგვიანებით - „ვფიქრობ, ეს საკითხი გადავჭერი. ის მოკვდა. მაგრამ მეორე საკითხი - სიმართლის თქმა ჩემი, როგორც სხეულის გამოცდილებაზე - არ ვფიქრობ, რომ გადამიჭრია. ვეჭვობ, რომ ის ჯერ არცერთ ქალს არ გადაუჭრია. მათ წინააღმდეგ არსებული გარემოებები კვლავ წარმოუდგენლად მძლავრია და მათი განსაზღვრა კვლავ ძალზე რთულია.“ს ვულფის გრაციოზული დაუმორჩილებლობის ეს ტონი არაჩვეულებრივია, იმის თქმა კი, რომ სიმართლე მის შესახებ სხეულებრივი უნდა იყოს, თავისთავად რადიკალურია იმ თვალსაზრისით, რომ ეს აბსოლუტურად წარმოუდგენელი იყო იქამდე, სანამ ის იტყოდა. სხეულებრიობა ვულფის ნაშრომებში უფრო მოკრძალებულად გვხვდება, ვიდრე, მაგალითად, ჯოისთან, მაგრამ ის მაინც არსებობს, და მიუხედავად იმისა, რომ ეძებს ძალაუფლების მოპოვების გზებს, სწორედ ვულფიანურია ის, რომ მაგალითად, თავის ესსეში „ავად ყოფნის შესახებ“  მას შეუძლია აღმოაჩინოს, რომ ავადმყოფობის უძლურებაც კი შეიძლება იყოს გამათავისუფლებელი, იმ გაგებით, რომ შეგამჩნევინოს, რასაც ვერ ამჩნევენ ჯანმრთელები, წაგაკითხოს ტექსტები ახალი თვალით, განგაცდევინოს ტრანსფორმაცია. მთელი ვულფის შემოქმედება, რასაც კი ვიცნობ, ერთგვარი ოვიდიუსისეული მეტამორფოზაა, სადაც თავისუფლება, რომელსაც ვეძებთ, სწორედ გარდაქმნის განგრძობის თავისუფლებაშია - აღმოჩენის, ხეტიალის,  მიღმა გასვლის თავისუფლებაში. ის თავის დაღწევის ოსტატია.

ზოგიერთი კონკრეტული სოციალური ცვლილების მოთხოვნისას, ვულფი თავად არის რევოლუციონერი (და, რა თქმა უნდა, მასაც ჰქონდა თავისი კლასისა და ეპოქის ნაკლოვანებები და სუსტი წერტილები, რომლებზე მაღლაც ზოგჯერ დგებოდა კიდეც, თუმცა ყველა შემთხვევაში - ვერა. ჩვენც გვაქვს იგივე სუსტი წერტილები, რისთვისაც მომავალმა თაობებმა შეიძლება გვაკრიტიკონ ან არ გვაკრიტიკონ), მაგრამ მისი იდეალი იყო თავისუფლება, რომელიც იმავდროულად უნდა ყოფილიყო შინაგანი, ემოციური, ინტელექტუალური.

უკანასკნელი ოცი წლის განმავლობაში, ჩემი პირადი ამოცანა - ადამიანის, რომელიც ცხოვრობს სიტყვებით -  იმგვარი ენის პოვნის ან შექმნის მცდელობა იყო, რომელიც აღწერდა სინატიფეებს, დაუთვლელ რამეებს, გრძნობებს და მნიშვნელობებს, რომელთა კატეგორიზებაც შეუძლებელია და რომლებიც ყველაფრის გულისგულია. ჩემი მეგობარი ჩიპ ვარდი „გაზომვადობის ტირანიაზე“ საუბრობს - იმაზე, თუ როგორ იკავებს ის, რაც შეიძლება გაიზომოს, თითქმის ყოველთვის იმის ადგილს, რაც არ იზომება; როგორც ხდება უპირატესი:  კერძო მოგება - საჯარო სიკეთეზე, სისწრაფე და ეფექტურობა - ხალისსა და ხარისხზე, გამომყენებლობა - იმ საიდუმლოებებსა და მნიშვნელობებზე, რომლებიც გაცილებით აუცილებელია ჩვენი გადარჩენისთვის და იმაზე მეტისთვისაც, ვიდრე მხოლოდ გადარჩენაა - სიცოცხლისთვის, რომელსაც აქვს მიზანი და ღირებულება, რომელიც ჩვენს მიღმაც გადარჩება, რათა შექმნას ცივილიზაცია, რომლის არსებობაც ღირს.

გაზომვადობის ტირანია გარკვეულწილად ენის და დისკურსის მარცხია, აღწეროს უფრო რთული, ფაქიზი, ფლუიდური ფენომენები; თუმცა, ის, ასევე, მათი მარცხია, ვინც აყალიბებს მოსაზრებებს და იღებს გადაწყვეტილებებს იმის შესახებ, რომ  ესმოდეს და აფასდებდეს, სწვდებოდეს ამ ბუნდოვანებათა ღირებულებას.

რთული და ზოგჯერ შეუძლებელიც კია, დააფასო ის, რაც სახელდებული ან აღწერილი არ არის, შესაბამისად, სახელდებისა და აღწერის ამოცანა ნებისმიერ აჯანყებაში გადამწყვეტია კაპიტალიზმისა და მომხმარებლობის დღის წესრიგის წინააღმდეგ.

საბოლოოდ, დედამიწის განადგურება, ნაწილობრივ - და შესაძლოა, დიდწილად - გამოწვეულია სწორედ წარმოსახვის მარცხით ან იმით, რომ აღრიცხვათა ამ სისტემებმა ის ჩრდილში მოაქცია - სისტემებმა, რომლებიც ვერ ითვლის იმას, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია. ამგვარი განადგურების წინააღმდეგ აჯანყება წარმოსახვის აჯანყებაა, რომელიც იმ სიფაქიზეებისა და გრძნობების მხარეს დგას, რასაც ვერ ყიდულობს ფული და რისი მართვაც არ შეუძლიათ კორპორაციებს; აჯანყება მნიშვნელობათა მწარმოებლებისა და არა მომხმარებლების; შენელების, მოხეტიალეობის, გზიდან გადახვევის, მაძიებლობის, აუხსნელთან და გაურკვეველთან დამეგობრების აჯანყება.

მინდა დავასრულო ვულფის ერთი პასაჟით, რომელიც ჩემმა მეგობარმა, მხატვარმა მეი სტივენსმა გამომიგზავნა მას შემდეგ, რაც ის თავის ერთ-ერთ ნახატზე წააწერა - პასაჟით, რომელმაც თავისი გზა იპოვნა ჩემს წიგნში „დაკარგვის გზამკვლევი“. მეის ნახატებზე ვულფის გრძელი წინადადებები ისეა წაწერილი, თითქოს წყალივით მიედინება, ხდება სტიქიური ძალა, რომელიც ყველას წაგვლეკავს, თუმცა შემდეგ ამოგვატივტივებს. წიგნში „გზა შუქურისკენ“, ვულფი წერს:

ახლა მას აღარ სჭირდება არაფერზე ფიქრი. მას შეუძლია იყოს თავისი თავი, თვითონ. და სწორედ ეს იყო, რის საჭიროებასაც ასე ხშირად გრძნობდა - ფიქრი. თუმცა არა, არც ფიქრი. ჩუმად ყოფნა; მარტოობა. ყოფნა და კეთება, როგორც ასეთი, მთლიანად - ექსპანსიური, მოელვარე, ხმამაღალი - გაქრა; და იგრძნო, როგორ დაპატარავდა, როგორ შეიკუმშა მხოლოდ საკუთარ თავამდე, სიბნელის სოლისებრ ბირთვად, რაღაცად, რაც უხილავი იყო სხვებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ აგრძელებდა ქსოვას და იჯდა გამართულად, თავს სწორედ ასე გრძნობდა; და ეს „მე“, რომელიც ყოველგვარ მიჯაჭვულობებს ჩამოშორებოდა, ყველაზე უცნაური თავგადასავლებისთვის იყო თავისუფალი. როცა სიცოცხლე წამიერად ირინდებოდა, გამოცდილების ჰორიზონტი ჩანდა უსაზღვრო. …ქვემოთ ყველაფერი ბნელია, ყველაფერი ფართოვდება, უსასრულო სიღრმეა; მაგრამ დროდადრო ჩვენ ზედაპირზე ამოვდივართ და სწორედ ამით გვიცნობთ თქვენ. თავისი ჰორიზონტი მას უსაზღვროდ ეჩვენებოდა.

ვულფმა მოგვცა უსაზღვროება, გასაგებად მიუწვდომელი, თუმცა სასწრაფოდ შესაგრძნობი. დენადი და ძალდაუტანებელი, როგორც წყალი. დაუსრულებელი, როგორც სურვილი. დაკარგვის კომპასი.

______________________________

[1] ფიტულების დამზადების სპეციალისტი (მთარგმ.შენიშვნა)