პოეტს არ ეშინია პათეტიკის - ინტერვიუ რატი ამაღლობელთან

ცოტა ხნის წინ, პოეტს კითხვები იმეილზე გავუგზავნეთ და პასუხები წერილობით მოვიდა. ამასობაში პანდემია დაიწყო და მიმოწერა გავაგრძელეთ, რომელმაც ცოტა ხანში ეს ფორმა მიიღო. ეს ტექსტი ბოლომდე არც ინტერვიუა არც მიმოწერა, ალბათ უფრო შესავალის მაგვარია ორი წლის წინ გამოცემული პოეტური კრებულისთვის “ანგელარიუმი”, რომელიც იმდროინდელი ქალაქის და სოციალური ქსელების ხმაურში შეუფასებლად ჩაიკარგა. რადგან ჯერ ისევ პაუზის რეჟიმში ვართ, პოეზიასთან და ამ შემთხვევაში “ანგელარიუმთან” დასაბრუნებლად ეს დრო ავარჩიეთ.

რატომ ეპატიებოდათ წარსულში ჩვენთვის საყვარელ პოეტებს ან მწერლებს სწორი საზოგადოებრივი პოზიციის არქონა, თუმცა დღეს რთულია მოგეწონოს ხელოვანი, რომლის აზრი შეიძლება სადაო იყოს. რა ცვლილებას ნიშნავს ეს საზოგადოებაში?

მე-20 საუკუნის 30-იან წლებში, რაიმე ტიპის სოციალური პოზიციის ქონა, ავტორებს სიცოცხლის ფასად უჯდებოდათ. მაგალითებს აღარ ჩამოვთვლი. 60-იანი წლებიდან, ხელისუფლებისადმი მაამებლობა უკვე არა სიცოცხლეს, არამედ კარიერულ ზრდას განაპირობებდა. ამ დროს, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, ვერ ნახავთ მწერალს, ვის სტრიქონებშიც რაიმე სახით კომუნიზმმა, ლენინმა, სტალინმა ან ბორის ძნელაძემ არ გაიარა. იყო არაერთი შემთხვევა, როდესაც ლავრენტი ბერიაც მტკიცედ დააბიჯებდა ქართული ენის ლაბირინთებში.

მაგრამ ახლა ნამდვილად სხვა დროა. სამყაროსთან ერთად ლიტერატურული კონიუნქტურაც იცვლება. მწერლები სხვა თემებს დასდევენ „წარმატების“ მისაღწევად. ეს „დევნა“ როგორც ჩანს მარადიული ამბავია. როცა ხელოვანს მისდევს ვინმე, მესმის და საქართველოში ეს ალბათ არავის გააკვირვებს, მაგრამ, როცა მწერალი ან ხელოვანი „მისდევს“ ვინმეს, ან რამეს... რა ვიცი, რა გითხრა.

შენი სოციალური პოზიცია ხშირად ისმის, მაგრამ შენთან, როგორც პოეტთან ბევრი ინტერვიუ არ წამიკითხავს

ალბათ არამარტო ჩემთან. ამ მხრივ არ გამოვყოფდი, არ გამოვაცალკევდებდი ჩემს თავს სხვა კოლეგებისაგან, არც ამ დროში, არც უფრო ადრე, ბუნებრივია საქართველოს ვგულისხმობ. მიზეზი ალბათ მიმდინარე ლიტერატურულ პროცესებზე ნაკლებად კონცენტრირებული ლიტერატურული კრიტიკაა.

შინაარსის გარდა “ანგელარიუმი” ფორმითაც საინტერესოა, რომელიც შენი და მხატვარ ანდრო ვეკუას თანამშრომლობით გაკეთდა, ესეთი თანამშრომლობა არ იქნებოდა მარტივი, როგორც ორი შემდგარი და განსხვავებული ხელოვანის ურთიერთობა, რა ზღვარზე გადიოდა ეს პროცესი.

10 წელი წიგნი არ მქონდა გამოცემული და ალბათ კიდევ დიდხანს არ გამოვცემდი. „პოეტის“ იდენტობის ტარება და მისი „გამყარება“, თან  საქართველში, სადაც ყველა პოეტია, ყველანაირი კეკლუცობის გარეშე,  რაღაც ასაკიდან ძალიან განმიზიდავდა. უხერხულობის გადაულახავ შეგრძნებას ბადებდა. ალბათ არა მარტო „პოეტობა“, ნებისმიერ  პროფესიულ იდენტობაში ჩახორცება და იქ თავის კომფორტულად შეგრძნება მომაკვდინებელია. იმდენად გარემოცულნი ვართ ამგვარი მაგალითებით, რომ ცალკეული პრეცედენტების მოყოლა აზრს კარგავს.  ანდრო გამორჩეულ მხატვართან ერთად - წიგნების, როგორც არტეფაქტების, მისი ფაქტურების, ატმოსფეროების კარგი მცოდნეა. წიგნების, როგორც ხელოვნების ნიმუშების აღქმა მასთან, თითქმის პერვერსიაში გადადის, ეს კი იშვიათი უნარია. სასიამოვნოა ისეთ ადამიანთან მუშაობა, რომელიც თავისი ხელოვნებით მუშაობისა და თანამშრომლობის პროცესში არაფერს ამტკიცებს, არ აინტერესებს თავის გამოჩენა და ტერიტორიების დაპყრობა, ეს მხოლოდ მათი უნარია, ვინც სრულად ფლობს საკუთარ ხელობას და თვითკმარია. ამგვარი ბაზისური განცდა და პოზიცია ჩვენთვის, ორივესთვის საერთო აღმოჩნდა, რაც ვფიქრობ, წიგნსაც დაეტყო. სხვაგვარად „ანგელარიუმზე“, მისი კონცეფციიდან გამომდინარე ვერც ვიმუშავებდით. არ იქნება ზედმეტი თუ, ვიტყვი, რომ ანდროს ნამუშევარი ამ თვალსაზრისით სრულიად უნიკალური და გამორჩეულია.

როდის მიხვდი, რომ “ანგელარიუმი” იქნებოდა ანგელარიუმი, როდის იკვრება დასრულებული ლექსები ერთ ციკლად და ხდება კრებული, ერთი მთლიანობა. 

რაღაცას ვკითხულობდი ბორხესისას, თუ არ ვცდები ანტონიო მაჩადოზე და მივხვდი, რომ ახალი ციკლი უნდა დამეწერა, რომელსაც „ანგელარიუმი“ ერქმეოდა. მანამდე ყველაფერი, რაც „ანგელარიუმს“ ეხებოდა, მართალია  გულსა და გონებაში უკვე მეგულებოდა, მაგრამ ბორხესთნ - ეს ყველაფერი ერთიანად შეიკრა - თივის ზვინივით, ანუ  ჯერ იყო წიგნის იდეა, რაღაც მრავალწევრასი, მაგრამ ერთიანის, ხოლო ცალკეული ლექსები ამ იდეის გარშემო მერე დაიწერა.

ცოტა ხნის წინ “არტისტული ყვავილების” რეპრინტზეც იმუშავე, წინასიტყვაობაში ამ წიგნს როგორც კულტურულ მოვლენას ისე აღწერ, შენთვის პირადად როგორ გააფართოვა ამ წიგნმა და გალაკტიონმა შენი პირადი ენა, ან კულტურული ლანდშაფტი.

გალაკტიონს ერთი ასეთი ფრაზა აქვს:

„ხშირად ვიგონებ ვერლენს, როგორც გარდაცვლილ მამას...“ ,

ან:

“მოხუცი მამა, მოხუცი მამა სასხლავით ხელში დადის ვენახში...“

აქ, ვიღაც ალბათ ფსიქოანალიზის გადატკეპნილი გზით წავიდოდა და გვეტყოდა: „ხო, გალაკტიონს მამა ადრე მოუკვდა, მის დაბადებამდე ორი თვით ადრე...“ და ა.შ. და ა.შ.

სხვები ჩემზე კარგად გააგრძელებენ.

მე, აქ, უფრო ბიბლიურ ამბავს ვხედავ, გალაკტიონის, არამარტო სახისმეტყველებას, არამედ - ამ სახისმეტყველებაში დატყვევებულ ღვთისმეტყველებას. მამისა და ძის პრინციპების ურთიერთქმედებას, თუ, როგორ უნდა იპოვოს, პოეტურ ვიზიონებში გააცოცხლოს მკვდარი მამა და მისი ცარიელი სივრცე შეავსოს ძემ. გალაკტიონთან მამა, თვითონ ენა გახდა, ენა, როგორც მიწა და ლანდშაფტი, ენის მივარდნილი, მოუვლელი სავარგული, როგორც თვითონ ამბობს: „გაიყვეს ძმებმა მოხუცი ბაღი“. იგი კაენიტივით ამუშავებს ამ ენის ლანდშაფტს, ახალი ბაღის შესაქმნელად გამოყავს ნაირგვარი ვეგეტაცია და ხეხილი.  რითაც ხდება მამის თანაშემოქმედი - ძე. ბუნებრივია, ამ ბაღში დაჰქრიან მამის ლანდები, ხან ვერლენის სახით, ხან აკაკის, ხან ბოდლერის  და ა.შ. მეც, დაახლოებით, რაღაც ამგვარი დამოკიდებულება მაქვს მასთან. რუსთაველის შემდეგ მან გადაიბარა ქართული პოეზიის პარნასის ბაღის მოვლა, მებაღეობა, და თავადაც ჩნდება შიგნით, როგორც შემოქმედებითი სინდისის დაუნდობელი ხმა და ასე - „სასხლავით ხელში დადის ვენახში“.

ბოლო დროს ბევრს თარგმნი, თარგმნის და წერის პროცესი როგორ განსხვავდება, რატომ ირჩევ კონკრეტულ ლექს, ყოფილა რომ შენი თარგმანი უფრო მოგწონებია ვიდრე ორიგინალი?

თარგმნის პროცესი უფრო სხვა ენაზე დაწერილი ტექსტის წაკითხვის პროცესია, თარგმნისას უკეთ კითხულობ ტექსტს, მეტად გესმის და ხედავ იმ შრეებს და კონტექსტებს, რომლებიც ამ პროცესის გარეშე შეუმჩნეველი დაგრჩებოდა. რაც შეეხება ორიგინალს, მათ, ვისაც ვთარგმნი - არ ვეჯიბრები, უფრო ვეპრანჭები: დაახლოებით ამგვარად: „აი, შეხედეთ, როგორ შემოვძვერი თქვენი შეგრძნებების კულისებში, აი, როგორ ჟღერთ თქვენ ქართულად.“  ვფიქრობ,თუ, თარგმანი გამოვიდა ამგვარი პრანჭვა ლეგიტიმური თუ არა, ასატანია.

როგორ ხვდები, რომ ლექსის წერა დაასრულე? როდის წყდება ეს პროცესი, აზრის ჩამოყალიბება პოეტური ფორმით. რადგან ალბათ ხელოვნების დარგებს შორის პოეზია ყველაზე აბსტრაქტულია და ამიტომ ყველაზე რთულია მიხვდე როდის დასრულდა აზრზე მუშაობის პროცესი. ან არის თუ არა რომელიმე ლექსი, რომელთანაც ეხლაც ურთიერთობ, როგორც მუდმივ დაუსრულებელ პროცესთან.

არ ვიცი, ეს ძალიან ბუნებრივი პროცესია. დასრულდა და მორჩა. „უი რაღაც გამომრჩა, კიდევ რაღაცას დავამატებდი“ ნიშნავს, რომ თავიდანვე არასწორად წარმართე თხზვის პროცესი.

ლექსი თხზვაა, არ ვიცი რას შევადარო, შეიძლება ქსოვას, რთვას, ქარგვას. თუ ფიგურა, ორნამენტი, ერთგვარი “გეშტალტი” შედგა, შეიკრა - ის თავდად გეუბნება რომ „გეყოფა, გაწიე ხელები“.

დაუმთავრებელი ლექსები გქონია? და თუ გქონია რამდენად შეუწუხებიხარ?

პრინციპში დუაუმთავრებელი ლექსები მეტად გახსოვს, ვიდრე დამთავრებული და სხვებისთვის ნაცნობი. ის მარტო შენია, ასეთი ლექსები რაღაცით ადამიანურ ურთიერთობებსაც გვანან.

ყველაზე მეტად რა არ მოგწონს პოეზიაში, პოეზიაში არა, იმაში, რაც ჩვენთან დამკვიდრდა როგორც პოეტური ტექსტი. არის რაღაც ტენდენცია, რომელიც ყურით მოთრეული გგონია, ან თემატიკა ან სტილი.

პირველი რაც მახსენდება, ესაა ავტორთაგან მესამე პირის აღვირახსნილი სიყვარული. რომ, თურმე არიან ვიღაცეები, რომლებიც გამუდმებით აფუჭებენ და აშავებენ, პოეტი კი უმანკო მსხვერპლია. ზეპირად ვერ გავიხსენებ, მაგრამ საილუსტრაციოდ დაახლოებით ამგვარ ხატ-სახეებზე მაქვს საუბარი:

“ისევ გაგვწირეს, მოგვატყუეს, ხუნდი დაგვადეს“ ან „ბიჭებს გვიკლავენ“, შეიძლება „ფეხქვეშ თელავენ“. აი, ამგვარ მესამე პირს თუ, წავაწყდი ლექსში, დამთავრებულია.

პოეზიას და პათეტიკას რატომ აიგივებენ ხშირად, განსაკუთრებით ჩვენთან? ენის გამო ხომ არა? პოეზია ხანდახან არქაულ ენას იყენებს, თითქოს ხშირად მისი გამოყენებით უნდა მიაღწიონ პოეტურობას და არა მეტაფორული სახეხატებით ან ჩვეულებრივი ენით, როგორითაც ვლაპარაკობთ

პათეტიკა ერთგვარი დაშორებაა, დიდი მანძილია სუბიექტსა და ობიექტს შორის, როდესაც არანაირი ცნობიერი, აზრისმიერი, გამოცდილებითი კავშირი და სიახლოვე არ არსებობს მოსაუბრესა და სასაუბრო საგანს შორის. როცა ცნობიერებით, აზრით, გამოცდილებით ახლოსაც არ ჩაგვივლია რამე საგანთან თუ, მოვლენასთან და მაინც ცდილობ შენი თავი გამოვხატოთ  მასთან მიმართებში.

როცა რაიმე ორგანო არ გაქვს, ან არ მუშაობს, მაშინ მის ფუნქციებს იღებს ის, რაც გვაქვს და ასე თუ ისე მუშაობს. მაგალითად, გონების ნაცვლად სცენაზე გამოდის ცარიელი, ბუნდოვანი ემოცია და ხმაურით ცდილობს ერთგვარად „დააკომპენსიროს“, გადაფაროს საკუთარი „უთავობა“.

პოეზია კი ყოველთვის გულისხმობს გარკვეული დაშორებების, დისტანციების დელიკატურ გადალახვას, და ამ ძალიან პირადი და უნიკალური ცოდნისა და გამოცდილების მოტანას. ასე, რომ ვინც ოდნავ მაინც იცის პოეზია და მისი მოქმედების პრინციპები, მისთვის პოეზია და პათეტიკა ანტონიმებია.

პოეზიას არ ჭირდება დიდი ტექნოლოგიური განვითარება, თუმცა შენთვის არის განსხვავება პასტით/ფანქრით ან კომპიუტერით წერაში? ან ადგილი ან კომფორტი, სადაც მუშაობ რამდენად განსაზღვრავს სათქმელს. ეს ტექნიკური კითხვაა უფრო და არა პოეტური.

კომპიუტერზე წერამ, გააქრო ტექსტის „შავი“ ვარიანტები, ანუ ჩვენ უკვე მზამზარეულ ტექსტს ვხედავთ. მომავალში ამ დანაკლისზე ალბათ ლიტერატურათმცოდენობაც იტყვის რამეს. წერისთვის რამე განსაკუთრებული „ადგილი“ არ მაქვს, თუმცა, რაც უფრო ასაკში შევდივარ, ვხვდები და ვაფასებ ლიტერატურული რეზიდენციების მნიშვნელობას.

შენი ლექსები სიმღერების ტექსტად გამოუყენებიათ, ალბათ სხვაა ლექსი, რომელსაც სიმღერისთვის წერ, ან თვითონ აყოლებ მას რაღაც რიტმს. მაგრამ დაგნანებია ლექსი, რომლისთვისაც სხვა ადამიანს ახალი სივრცე შეუქმნია? ან როგორია მოისმინო სხვის მიერ წაკითხული საკუთარი ლექსი? რამდენად შეგიძლია დისტანცირდე იქიდან, რაც შენი სივრციდან არის გამოსული, ოდესღავ შენი ნაწილი იყო და გამოგეყო.

სიმღერისთვის დამიწერია ლექსი, და ჩემს ლექსზეც დაუწერიათ მუსიკა. პირველ შემთხვევაში ე.წ. შეკვეთებთან მქონია საქმე, მეორეში - მუსიკოსების არჩევანთან. სხვადასხვა დროს მიმუშავია გია ყანჩელთან, ბიძინა კვერნაძესთან, გიო ცინცაძესთან, დათო ევგენიძესთან, გოგი ძოძუაშვილთნ, მიშა მდინარაძესთნ, ნიკა მაჩაიძესთან.  ამ დროს, უფრო მნიშვნელოვანი იყო თავად თანამშრომლობის, კოოპერაციის პროცესი. ეს ადამიანები უფრო ახლოს მოვიდნენ ჩემთან. საბოლოო შედეგზე მეტად, სწორედ ამგვარი თანამშრომლობის შთაბეჭდილებები და გამოცდილებები უფრო ფასეული ყოფილა. ყოველშემთხვევაში მე ასე დამამახსოვრდა.

პოეზიის გარდა რაში გიცდია თავი, როგორც შემოქმედს, იგივე გაქანებით და ვნებით, ან თუ არა, რაში ცდიდი, და რატომ ცდიდი, იქნებ გეცადა?

ამ ინკარნაციაში არა მგონია კიდევ რამე ვცადო. ისე,ამ საყოველთაო იზოლაციაში, კარგად რომ ვუკრავდე - არაერთხელ მინატრია.