„ტრანსგენდერი მებრძოლები“ | ლესლი ფაინბერგი

ნაწყვეტი ამერიკელი მწერლის, ლესლი ფაინბერგის წიგნიდან „ტრანსგენდერი მებრძოლები“

თავი პირველი / დაბადება

1949 წელს ექიმმა თავაწევითა და მტკიცედ გამოაცხადა: „გოგოა!“ ეს იყო პირველი და უკანასკნელი შემთხვევა, როცა ასე დარწმუნებით თქვეს ჩემზე ეს ფრაზა.

ძალიან ბიჭური გოგო ვიყავი. დასაწერად ადვილია, გამოსავლელად კი ჯოჯოხეთი იყო. 

1950-იან წლებში ვიზრდებოდი – ეპოქაში, როცა უხეშად თავსმოხვეული სოციალური კონფორმიზმი და განსხვავებულისადმი შიში ბობოქრობდა. ჩვენი ოჯახი „ბელ ეარკრაფტის“ ქარხნის დასახლებაში ცხოვრობდა. გზები უასფალტო იყო და ამიტომ ზანტად დარახრახებდნენ ხოლმე ვიწრო, ხრეშიან ბილიკებზე ხან ქვანახშირით სავსე სატვირთოები, ხან ყინულის დამტარებელი კაცის საბარგო და ხანაც დანების მლესავის ურიკა.

სულ იმის ცდაში ვიყავი, ორი პარალელური სამყარო როგორმე გამეერთიანებინა. ერთს ჩემი ორივე თვალით ვხედავდი, მეორე თავსმოხვეული და ნასწავლი იყო. მაგალითად, მუშათა კლასზე გათვლილ ჩვენს დასახლებაში ყოველდღე ვხედავდი ძლიერ ქალებს, რომლებიც ცხოვრების თითოეულ გამოწვევას მედგრად ხვდებოდნენ, წვრილშვილსაც ზრდიდნენ და უფულობასაც უმკლავდებოდნენ. კი, ვერ ვუძლებდი იმის ნახვას, თუ როგორ აცლიდა ამ ქალებს სიქას სიღატაკე, მაგრამ თან მათი გულიანი სიცილი და უზღვავი ენერგიაც აღმაფრთოვანებდა. პარალელურად, ტელევიზორში სულ სხვანაირ ქალებს აჩვენებდნენ – ქარაფშუტებსა და უჭკუოებს. კულტურის თითოეული კლიშე, თითქოს, გვარწმუნებდა, რომ ქალებს მხოლოდ ცოლობა, დედობა და დიასახლისობა შეუძლიათ; ესაა მათი ვალი და ამ ვალს თმენით, უხმოდ ასრულებენ.

რა გამოდიოდა, ნუთუ მართლა იყო ქალი „სუსტი“ სქესი? 

სკოლაში გაუთავებლად ვფურცლავდი გეოგრაფიის სახელმძღვანელოებს და ვათვალიერებდი სულ სხვადასხვა ფერისა და მოდგმის ადამიანებს – ჩემი სახლიდან ძალიან, ძალიან შორს მცხოვრებთ. ვიდრე ბაფალოში გადავიდოდით, ჩემები არიზონის შტატში, უდაბნოს ერთ პატარა ქალაქში ცხოვრობდნენ. იქ უფრო მუქი კანისა და ჩემგან განსხვავებული წეს-ჩვეულებების მქონე ადამიანები მხვდებოდნენ და იოლი იყო მოსახლეობის სიჭრელის შეცნობა. ქარხნის დასახლების ვიწრო და შემოზღუდულ სამყაროში კი, ჩემი თანაკლასელების უმრავლესობა და მასწავლებლებიც, თეთრები იყვნენ. ცოდვას ვერ ვიტყვი, სკოლაში ზოგიერთი მასწავლებელი სიტყვის მასალად მაინც იყენებდა ისეთ ცნებებს, როგორიცაა „ტოლერანტობა“, მაგრამ არანაკლებ ხშირად მესმოდა რასისტული ლანძღვა-გინებაც – ცხადია, სიძულვილით ნაკარნახევი.

სიყვარულის მოწმეც ხშირად გავმხდარვარ. მშობლების, სახელმწიფო დროშისა და ქვეყნის სიყვარული აუცილებელი იყო. მაგრამ გარშემო სხვაგვარ სიყვარულსაც ვამჩნევდი – გოგოებისა და ბიჭების, ბიჭებისა და ბიჭების; და გოგოებისა და გოგოების სიყვარულს. ჩემს სამეზობლოში ასევე უყვარდათ ბავშვები და უყვარდათ ძაღლები. კინოებში უყვარდათ სანგრის ძმაკაცები; სკოლაში – მოსწავლეები და მასწავლებლები. ვხედავდი, რომ სიყვარული არსებობდა ვნებიანი, პლატონური, სათუთი, მორჩილი, თავგანწირული, მდორე, ერთგული, დარცხვენილი, ანდა სპეტაკი. მიუხედავად ამისა, მასწავლიდნენ, რომ არსებობდა სიტყვა „სიყვარულის“ ერთადერთი ოფიციალური გაგება – სიყვარული კაცსა და ქალს შორის, რომელიც სრულდებოდა ქორწინებით. ჩემი თანდასწრებით არავინ ახსენებდა, რომ კაცსაც შეიძლება უყვარდეს კაცი, ქალს კი – ქალი. არსად გამიგია, ეს ხმამაღლა განეხილათ. იმ დროს, არ მეგონა, თუ საერთოდ არსებობდა სიტყვა იმ დაუფარავი სიხარულის გამოსახატად, რომელსაც ადამიანი თავისივე სქესის ადამიანის შეყვარებისას გრძნობს.

ადრიანად ვისწავლე ისიც, რომ ბიჭებს „მამაკაცური“ ტანსაცმლის ტარება მოეთხოვებათ, გოგონებს კი ეს არ შეუძლიათ. მაშინ ასე იყო – თუ კაცი რამე ქალურ სამოსს მოირგებდა, დაასკვნიდნენ, რომ მან უბრალოდ უკბილოდ იხუმრა. მერე ჩემებმა ტელევიზორი შეიძინეს და მეც შიშისგან აღარ ვიცოდი, სად შევმძვრალიყავი, როცა „ბიძია მილტი“ ბერლი ტელეეკრანზე კაბით გამოგვეცხადა, ჩემებმა კი საშინლად დასცინეს. შიგ გულში მომხვდა ეს ამბავი. მე ხომ ყოველთვის ბიჭების ტანსაცმლისკენ მიმიწევდა გული, როცა კი „სიარსის“ კატალოგს გადავშლიდი („სიარსი“ – ამერიკული უნივერმაღების ქსელი).

საკუთარი სქესის გამოხატვა ბუნებრივად შემეძლო. მომწონდა მოკლედ შეკრეჭილი თმა, სპორტული ფეხსაცმელი, ჯინსი და მაისური. არადა, სწორედ მაშინ, როცა საკუთარი გარეგნობის გამო თავს კომფორტულად ვგრძნობდი, ჩემს დანახვაზე უკან იხედებოდნენ გამვლელები, ან ჩერდებოდნენ და მაკვირდებოდნენ. მთელი ბავშვობა მოსვენებას არ მაძლევდა უკან ადევნებული კითხვა – „ეს ბიჭია თუ გოგო?“. პასუხს მნიშვნელობა აღარ ჰქონდა, უცხო ადამიანებს ჩემი გარეგნობის გამო ასეთი კითხვა რომ უჩნდებოდათ, უკვე ნიშნავდა იმას, რომ გენდერულ კანონს ვარღვევდი.

თუმცა, ცხადია, ტანსაცმელი არ იყო ერთადერთი რამ, რაც გამცემდა. ჩემს უფრო ნაზი გარეგნობის მქონე უმცროს დას „ბიჭის“ ტანსაცმელი რომც ჩაეცვა, იტყოდნენ საყვარლად და გემოვნებით აცვიაო. ასეა, ვინც სხვანაირი იყო, ყველანაირ სამოსში ეტყობოდა, მუდამ თეთრი ყვავივით ჩანდა ერთსახოვან საზოგადოებაში.

განსხვავებულის, უცნაურის იარლიყით ცხოვრება 1950-იან წლებში არ იყო იოლი ამბავი. ამ დროს პიკს აღწევდა კომუნისტების წინააღმდეგ მიმართული ჯადოქრებზე ნადირობა, რომელიც მაკარტიმ წამოიწყო.

უფროსების საუბრებიდან, სხვა ბავშვებივით, მეც მხოლოდ გაუგებარი ნაწყვეტები მესმოდა. ამიტომ თავზარს მცემდა კომუნისტების ხსენებაც კი. წარმომედგინა, რომ რომელიმე მათგანი ჩემი საწოლის ქვეშ იმალება და ღამით, ძილში, შეიძლება კოჭზეც წამავლოს ხელი. მესმოდა, რომ „წითლებად“ შერაცხული ადამიანების სახელებსა და მისამართებს ადგილობრივ გაზეთებში ბეჭდავდნენ, სამსახურებიდან ითხოვდნენ, აიძულებდნენ, ბარგი შეეკრათ და ოჯახებიანად შორს გადახვეწილიყვნენ. კარგი, მაგრამ მაინც რა დააშავეს, რისთვის სჯიდნენ ასე? უფროსების შეთქმული ჩურჩულიდან ეს ვერასდროს გავიგე. გავიგე მხოლოდ ერთი: საჭირო იყო ჩუმად ყოფნა და ჭიანჭველასავით შეუმჩნევლად ცხოვრება და ეს გაკვეთილივით შევიმეცნე. ქურდულად ვისმენდი გაცხარებულ, გამანადგურებელ ბრალდებებს ტელევიზიებსა და რადიოებში მათ წინააღმდეგ, ვისაც კაცებით სავსე კომისიის წინაშე უნდა ემართლებინათ თავი. მესმოდა სიტყვები: „კომი“, „პინკო” და ებრაელი („კომი“ – ცომმიე - ინგლ. - კომუნისტი. „პინკო“ – პინკო - ინგლ. - მემარცხენე იდეების მხარდამჭერი). მე ებრაელი ვიყავი, მთელ დასახლებაში ერთადერთი ებრაული ოჯახის წარმომადგენელი. ჩემები სათუთად უფრთხილდებოდნენ მოგონებებს თავიანთ ნათესავებსა და მეგობრებზე, რომლებმაც 1917 წლის რევოლუციამდე ცარისტულ რუსეთში იცხოვრეს, ანდა მეორე მსოფლიო ომის დროს აღმოსავლეთ ევროპაში გადაიტანეს წარმოუდგენელი სისასტიკე. ამიტომ ფაშიზმის წარმოდგენაზე დედაჩემი და მამაჩემი საშინლად ძრწოდნენ, მაკარტის წლებს კი აშკარად ასდიოდა ნაციზმის სუნი. ვისაც არ უნდა გაეჩერებინა ჩემი მშობლები ქუჩაში და ეკითხა, ეგ ბიჭია თუ გოგოო, აღარ იცოდნენ, სად დამალულიყვნენ. ისე შეცბუნდებოდნენ ამ დროს, თითქოს ცაზე უეცრად დარხეული ელვა დაენახათ, საშინელი ავდრის წინ. ეს ელვა მე ვიყავი და მათთვის ქარიშხალს მოვასწავებდი. გარეთ ისეთები ხდებოდა, ჩემს მშობლებს თავდასაცავად ძალა არ ჰყოფნიდათ და თვითონვე უსუსურნი, ოჯახის პრობლემებს მე, კერძოდ კი, ჩემს განსხვავებულობას აბრალებდნენ.

საბავშვო ბაღსა თუ სკოლაში ხშირად გამივლია სირცხვილის დერეფნებში, სტვენისა და აბუჩად ამგდები შეძახილების თანხლებით. 

მიწოლ-მიწოლით ძლივს გამიკვლევია გზა ქუჩის კუთხეში შეჯგუფულ თინეიჯერებს შორის, რომლებიც წინ მეღობებოდნენ. ამიტანია უფროსების დაჟინებული და გამომცდელი მზერა. იმდენად რთული იყო მასკულინურ გოგოდ ცხოვრება 1950-იან წლებში, რომ ზოგჯერ ვფიქრობდი, ალბათ იქამდე მოვკვდები, ვიდრე ზრდასრულობის ასაკს მივაღწევ-მეთქი. თითოეული გენდერული იმიჯი იმაში მარწმუნებდა, რომ ადამიანი კი არა, უცხოპლანეტელი ვიყავი.

ბავშვობის წლებში ვიცოდი ერთადერთი ადამიანი, რომელიც ჩემსავით „განსხვავებული“ იყო. არ მახსენდება, ვინმე უფროსს ეთქვას ჩემთვის მისი სახელი; იმისთვისაც პატარა ვიყავი, საგაზეთო სათაური წამეკითხა. თან მშობლები მაშინვე ჩუმდებოდნენ, თუ იმ დროს შევიდოდით ოთახში, როცა უხამს ანეკდოტებს ჰყვებოდნენ. ჩვენ არც გვიანობამდე დარჩენა და ტელევიზორში კომედიური გადაცემების ცქერა შეგვეძლო, არადა, სწორედ ამ გადაცემებში აქცევდნენ მას მარიონეტად, დაუნდობლად დასცინოდნენ, ადამიანობას აკარგვინებდნენ.

ამ ყველაფრის მიუხედავად მე მაინც ვიცოდი მისი სახელი: კრისტინ იორგენსენი.

სამი წლის ვიყავი, როცა ამბავი გასკდა, კრისტინ იორგენსენი ამერიკის შეერთებული შტატებიდან შვედეთში გაემგზავრა, რათა სქესის შეცვლის ოპერაცია ჩაიტაროსო. ეტყობა, პასპორტის კონტროლის სამსახურიდან ვიღაცამ ეს ამბავი მედიას მიჰყიდა. თავს ჯოჯოხეთი დაატყდა. მთელი მომდევნო წლების განმავლობაში მისი სახელის ხსენებაც კი საკმარისი იყო, საზიზღრად ახარხარებულიყვნენ. როგორც ჩანს, ამ აბუჩად აგდების აზრი ზუსტად მესმოდა, რადგან ვფიქრობდი, ხალხი ალბათ იმაზე იცინის, რომ ვერ გაარკვიეს, იორგენსენი კაცია თუ ქალი-მეთქი. ყველა რომელიმე კატეგორიაში უნდა ჩამჯდარიყო და არც კი ეოცნება გამოყოფაზე. ეს ვიცოდი, მაგრამ ჩემს კატეგორიაში მაინც ვერ ვჯდებოდი. გამოდიოდა, რომ კრისტინ იორგენსენს და მე ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი საერთო გვქონდა. 8-9 წლის ვიყავი, როცა აღმზრდელს ვკითხე კიდეც: „კრისტინ იორგენსენი ქალია თუ კაცი?“

– არავინაც არაა ეგ, – ჩაიხითხითა აღმზრდელმა, – ერთი დიდი უცნაურობაა.

მაშინ დავასკვენი, რომ მეც არავინ ვიყავი, მხოლოდ – უცნაურობა, რადგან ვერავინ ამბობდა დაბეჯითებით, რომ ან გოგო ვიყავი, ან ბიჭი. რა მეშველებოდა, გადავრჩებოდი? კრისტინი თუ გადარჩებოდა?

არაფერი ვიცოდი იმის შესახებ, რომ მილიონობით ბავშვი და ზრდასრული ამერიკასა და სხვა ქვეყნებში იმავეს გრძნობდა, რასაც მე – რომ მხოლოდ თვითონ იყო უცხო და განსხვავებული – სხვა ასეთი არ არსებობდა. კრისტინ იორგენსენის ბრძოლამ კი მიმახვედრა, რომ მარტო არ ვარ. მან დაამტკიცა, რომ მემარჯვენე რეაქციონერული პერიოდიც კი ვერ დაამარცხებს ადამიანის ინდივიდუალიზმს; ვერ მოარგებს ერთ გამორჩეულ ინდივიდს კონფორმისტულ სტანდარტს.

ტრანსგენდერად ვიზრდებოდი 1950-იანი წლების რკინის ხელივით მოქნეულ რეპრესიებში, მაგრამ საკუთარ ვინაობას მხოლოდ რევოლუციური ძალით სავსე 1960-იან წლებში ჩავწვდი – ეს იყო პერიოდი, რომელსაც რეფრენად გასდევდა ადამიანის უფლებების მოძრაობა, ამერიკელი ინდიელების მოძრაობა, ვიეტნამის ომის გასაპროტესტებლად მოწყობილი გამოსვლები და ქალთა გამათავისუფლებელი დემონსტრაციები. გეიმოძრაობა ჯერ არ იყო დაწყებული, მაგრამ უკვე თინეიჯერობის წლებში მივაგენი გეიბარებს ნიაგარა ფოლზში, ბაფალოსა და ტორონტოში. სიგარეტის კვამლით გაბუღულ ამ ბარებში გავიცანი დრეგ ქუინები, ბუჩები და ფემები (დრეგ ქუინი - (სლენგი) მამაკაცი ტრანსვესტიტი, რომელიც ქალის ტანსაცმლით დადის პუბლიკის გასართობად; ბუჩი - (სლენგი) ლესბოსელი, რომელსაც მამაკაცური გარეგნობა აქვს, ან მამაკაცურად აცვია; ფემი - (სლენგი) ლესბოსელი, რომელსაც უფრო ქალური გარეგნობა აქვს.). აი, ეს იყო სამყარო, რომელსაც ვერგებოდი; მათთან მინდოდა – უკვე მარტო აღარ ვიყავი. თუმცა, ეს ადგილები უსაფრთხო თავშესაფრად მაინც არ გამომადგებოდა. აღმოვაჩინე, რომ პოლიციელები, და არა მარტო ისინი, ჩვენზე ნადირობდნენ. და ვიდრე ორგანიზებულ შებრძოლებას არ მოვახერხებდით, მნიშვნელობა არ ჰქონდა ერთად დგომას – მტრისთვის ადვილად დასაშლელ, დაუცველ და გაუბედავ საზოგადოებად ვრჩებოდით.

თუმცა ასე არ მოხდა. ორგანიზება შევძელით. დავიწყეთ ბრძოლა იმისთვის, რომ ქუჩაზე გავლა, რესტორანში შესვლა, მუშაობის დაწყება, მაღაზიაში რძის ყიდვა, მოედანზე სოფტბოლის თამაში შეგვძლებოდა. 

დავიწყეთ თუ არა ცხოვრების, სიყვარულის და მუშაობის უფლებისთვის ბრძოლა, ჰეტეროსექსუალი კოლეგებისა და მეგობრების აღფრთოვანება და პატივისცემა დავიმსახურეთ. სწორედ ჩვენი აქტიურობის მერე იფეთქა მთელი სიმძლავრით გეიმოძრაობამ.

არასდროს დამავიწყდება, 1960-იან წლებში, პენსილვანიის შტატში, ერიში, გეითემის ორგანიზებით „თავისუფლების პიკნიკები“ ეწყობოდა. ასეულობით ქალი და კაცი მოდიოდა, მოჰქონდა საჭმელი, ცეკვავდა, თამაშობდა სოფტბოლს და ჟიმაობდა ახლომახლო ტყეებში.

პირველ პიკნიკზე, რომელსაც მეც დავესწარი, ინციდენტი მოხდა. ტყის განაპირას მანქანა გაჩერდა, ბეიზბოლის ჯოხებითა და რკინის ჭოკებით შეიარაღებული კაცები გადმოვიდნენ და გორაკზე ქვევით, პირდაპირ ჩვენკენ დაეშვნენ.

„აბა, მოდით!“ – დაიყვირა უცებ ერთმა თმაშევერცხლილმა ბუჩმა და მოგვაძახა, გამომყევითო. სოფტბოლის ჯოხი მოიმარჯვა და პირდაპირ ჩვენკენ მომავალი კაცებისკენ დაიძრა. ჩვენც დავწვდით ჩვენ-ჩვენს სოფტბოლის ჯოხებსა და ლუდის ბოთლებს და უკან გავყევით. ნელა მივაბიჯებდით აღმართზე, პირდაპირ თავდამსხმელებისკენ. ჯერ სიცილად არ ეყოთ ჩვენი მსვლელობა, მერე კი შეშინებულებმა გადახედეს ერთმანეთს, შეხტნენ მანქანაში, ერთ-ერთს ჩაჯდომა და კარის მიხურვაც არ აცალეს, ისე მოსწყდნენ ადგილს და გაქანდნენ. რამდენიმე წამს ჩუმად ვიდექით და ვტკბებოდით ძალით, რომელიც ერთად დგომისას ვიგრძენით. მერე კი იმ ასაკოვანმა ბუჩმა, რომელიც ჩვენს არმიას წინ გაუძღვა, ხელი დაგვიქნია და გართობა გაგრძელდა.

ყველაზე მეტად ბარებში პოლიციელების რეიდები მაშინებდა, რადგან მათ მხარეს კანონი იყო. ისინი თავად წარმოადგენდნენ კანონს. ჰალსტუხის ან პიჯაკის გამო კი არ დამიჭერდნენ, მაგრამ კანონდარღვევად ჩამითვლიდნენ წინ ჩახსნილი შარვლის ტარებას, ბიჭის გრძელტოტებიანი ტრუსის ანდა მაისურის ჩაცმას. კანონი მავალდებულებდა, ჩამეცვა სამი ცალი „ქალური“ ტანსაცმელი. ჩემს ტრანსვესტიტ დებს ავალდებულებდა, სამი წყება „კაცური“ ტანსაცმელი ცმოდათ. რამდენადაც ვიცი, ამ კანონებს ბაფალოში დღესაც ასწავლიან.

რა თქმა უნდა, წესები მხოლოდ ტანსაცმელს არ შეეხებოდა. ჩვენ ვიყავით მასკულინური ქალები და ფემინური კაცები და სხვათა სამიზნედ გვაქცევდა სწორედ ის, თუ როგორ გამოვხატავდით საკუთარ თავს. ამ კანონებს ჩვენს დასაშინებლად უფრო წერდნენ. ხშირად დაპატიმრების მერე ოფიციალურად ბრალს არც კი გვიყენებდნენ, სამართალი პირდაპირ პოლიციის მანქანის უკანა სავარძელზე, ანდა მიყრუებული საკნების ცემენტის ცივ იატაკზე სრულდებოდა.

ძველი ბუჩებისგან ვიცოდი, რომ იყო წლის განმავლობაში ერთი ღამე, როცა დაპატიმრების არ უნდა შეგვშინებოდა – ეს ჰელოუინის ღამე იყო. მე კი ვერაფრით ამეხსნა, რატომ არ მაჯარიმებდნენ შეუფერებელი ტანსაცმლის ჩაცმის გამო ამ ერთადერთ ღამეს. ვეჭიდებოდი სხვა კითხვებსაც: მაინც რატომ ვიყავი ოფიციალურად, კანონიერად დამცირებისა და დაპატიმრების სამიზნე? რატომ მსჯიდნენ ქუჩაში ჩემებურად სიარულის, ჩაცმის ანდა იმის შეყვარების გამო, ვინც მინდოდა? ვინ წერდა ჩვენს დასამცირებლად კანონებს და რატომ? ვინ აძლევდა მწვანე შუქს პოლიციელებს, რათა ეს ყველაფერი სისრულეში მოეყვანათ? ვინ წყვეტდა, რა იყო ნორმალური, და რა – არა?

სიკვდილ-სიცოცხლის ტოლფასი იყო ეს კითხვები ჩემთვის.

უფრო მალე რომ მეპოვა პასუხები, ჩემი ცხოვრებაც რადიკალურად შეიცვლებოდა, მაგრამ პასუხების ძებნაში გატარებული წლები ჩემი ცხოვრებაა და ამ ფიქრებსა და აღმოჩენების სიხარულს არაფერში გავცვლი.

ასე დაიწყო ჩემი მოგზაურობა. 1969 წელს, ოცი წლის ასაკში, ბაფალოში, გეიბარში ჯდომისას, მეგობარი მოვიდა და მითხრა, რომ პოლიციის რეიდის დროს ნიუ იორკის ერთ-ერთ ბარში, დრეგ ქუინებმა წინააღმდეგობა გაუწიეს თავდამსხმელებს. ეს მცირედი დაპირისპირება დიდ შეტაკებაში გადაიზარდა და ნამდვილი ამბოხი ოთხი დღის განმავლობაში მოედო გრინვიჩ ვილიჯს! მაგიდას მუშტი დავკარი სიმწრით – რას ჰგავდა ახლა ეს! ერთხელ ავჯანყდით, ისტორია შევცვალეთ, მე კი იქ არ ვიყავი, ყველაფერი უჩემოდ მოხდა!

მერე უეცრად გავჩერდი, ლუდის ბოთლს ჩავაშტერდი ფიქრებში წასული: ნეტა ყოველთვის ვარსებობდით? ნეტა ყოველთვის ასე ვძულდით? ნეტა ყოველთვის ვაპროტესტებდით?

ილუსტრაცია: მარიამ ზალდასტანიშვილი
განსაკუთრებული მადლობა ელენე ნავერიანს