თვალის გადაწყვეტილება | ირმა ტაველიძე

1

ბაღის სიმწვანე, ენით აუწერელი მშვენიერება ყოველი წლის ივლისში საფიქრალს მიჩენს: რატომ არ მახსოვდა ამ ხელისგულისოდენა სამოთხის არსებობა? რამ დამავიწყა წვიმაში მოყოლილი ხისა თუ ბალახის სიხასხასე? სიმწიფეშეპარულ ატამს ვწვდები, ვწყვეტ და თავს კიდევ ერთხელ ვსაყვედურობ: უფრო ხშირად უნდა მოვდიოდე, უფრო დიდხანს უნდა ვრჩებოდე მშობლიურ სახლში. ერთი შეხედვით, ზაფხულიდან ზაფხულამდე არაფერი იცვლება, ღობის ფიცრები ისევ ისე მამაცურად, იარაღასხმული მეომრებივით იცავენ აქაურობას სამყაროს შემაწუხებელი ხმაურისგან, ძნელად მოსაგერიებელი უხილავი მტრისგან. ხომ არ დავბრუნებულიყავი და სიცოცხლის დარჩენილი წლები მოხუცი მშობლების გვერდით ხომ არ გამეტარებინა? მათი ამბების მოსმენაში, წარსულის დაბინდული სურათების თვალიერებაში, სამზარეულო-საძინებლის სისუფთავეზე ზრუნვაში? ყოველდღიურად გასამეორებელი ერთი და იგივე მოძრაობები. დღის მიწურულს საგრძნობი დაღლილობა, კმაყოფილების განცდა და სურვილი, რომ თავი ბალიშზე დადო – ჯერ კიდევ იმ დროს შეკერილზე, როცა თეატრის მსახიობობაზე ჯიუტად მეოცნებე გოგო იყავი.

- როგორ მიყვარდა მოცვის ბუჩქი, ამ კუთხეში რომ იდგა, – ვამბობ ხმამაღლა, მათ გასაგონად, ვისაც ყოველთვის რაღაც აქვთ დასამალი და სიმართლეს მოხერხებულად ანაწევრებენ, ნაწილ-ნაწილ მიმხელენ. უწინაც მომიყვებოდნენ დიდი, განიერჩრდილიანი ბუჩქის გახმობის ამბავს, მაგრამ ისე, რომ მეხსიერებაში ბევრი ვერაფერი ჩამრჩენოდა, გაგონილი სხვა სიკვდილთან, ქვეყნიერების დამაქცევარ უსამართლობასთან ვერ დამეკავშირებინა.

- მეც მიყვარდა, – ამბობს მამაჩემი.

2

შარშან იყო, მიკროავტობუსში მოხუცმა ქალმა ხელზე ხელი რომ წამავლო და მითხრა: შენი კლასელის, თინას დედა ვარ; გახსოვს, როგორ მეგობრობდით, ერთად ყოფნა როგორ გახარებდათო? გარეგნობა, სასკოლო შეკრებაზე მოსული სხვა მშობლებისგან რომ გამოარჩევდა, გაქართლელებული უკრაინელის უცხო მეტყველება – მომწონდა, მაღელვებდა, შორეული მხარის მშვენიერებაზე მაფიქრებდა. რას არ გავიღებდი, რომ ცოტა ხნით მაინც შემევლო თვალი იქაური ვრცელი მინდვრებისთვის, ღრუბლებგადაყრილი ცისთვის, მოვლილ-გალამაზებული ქალაქებისა და სოფლებისთვის, მდინარის პირას მოთამაშე ბავშვებისთვის, რომლებშიც ზაფხულობით ჩემი კლასელი თინაც გაერეოდა ხოლმე.

- მხედველობას ვემდური, შორს ვეღარაფერს ვხედავ, – შემომჩივლა.

მძიმე შრომას, გამუდმებულ ბრძოლას მოექანცა, ვიღაც სხვად ექცია – ისეთ ქალად, სიცხით, სივიწროვით გაღიზიანებული, სახეჩაშავებული მგზავრებისგან რომ არაფრით განსხვავდებოდა. იმ აზრთან შეგუებაც გასძნელებოდა, რომ დროს თავისი უკითხავად მიაქვს, მიაქვს და აღარაფერს გიბრუნებს.

სიცოცხლე – მოუშორებელი ტვირთი, რომელსაც არც კი იცი, მაინც რისთვის ათრევ, ვისთვის ათრევ...

ხმას აუწია. სიტყვებსაც უფრო და უფრო სწრაფად აბამდა ერთმანეთს.

მიკროავტობუსიდან ჩასვლის დრო ახლოვდებოდა. გამოსამშვიდობებელი ფრაზების ძებნა დავიწყე.

- საშინელებაა! საშინელებაა! – შესძახა ჯოზეფ კონრადის წიგნის გმირივით და ისე შემომხედა, თითქოს ვეღარ მცნობდა.

ჩვენს მხარეში ცხოვრებას სრულ იმედგაცრუებამდე მიეყვანა. ან იქნებ იმას გულისხმობდა, რომ სამყაროს სიბნელეში არც არასდროს გაირჩეოდა რამე?

3

მატარებლის ვაგონში მხოლოდ მას ვხედავდი, მუხლებზე ხელებდაწყობილსა და მაღალი ხეებისკენ თავმიბრუნებულს. შეიძლება იმათ მომხიბვლელობას სულაც ვერ ამჩნევდა, შეიძლება ფიქრებს სადღაც სხვაგან წაეყვანა – იმ ადგილას, ძნელად დასავიწყებელ დანაკარგს რომ ახსენებდა, ან სწრაფად ჩავლილ ბედნიერების წუთებს, ან წლების უნახავ მეგობარს, რომლის ხმა, მძიმე-მძიმედ ნათქვამი სიტყვებიც ყველაზე მეტად მონატრებოდა. თითქმის შიშით შევყურებდი, გაოგნებული, პირგამშრალი. აუხსნელად მეჩვენებოდა, რომ ვაგონში შემოსვლისთანავე ჩემკენ წამოვიდა და თავისუფალ ადგილებს შორის სწორედ ეს ამოირჩია – სადაც გულმოდგინედ დავაკვირდებოდი, საფეთქლებთან ჩამოშლილი თმის ღერებს დავუთვლიდი. ჩემნაირი შუბლი, თვალები, ცხვირი, ტუჩები ჰქონდა. ყელი და მხრებიც – თითქოს სარკეში ჩამეხედოს! სათვალეც კი მსგავსი შეერჩია, მომრგვალო შუშებით, ვერცხლისფერ ჩარჩოში საიმედოდ დამაგრებული რომ არ გეგონებოდა. ოთხი-ხუთი წლით უმცროსი იქნებოდა. ქაღალდის დასტით და კიდევ რაღაცით დამძიმებული ტილოს ჩანთა გვერდით მოედო და როცა დაურეკეს, ტელეფონსაც იმ ჩანთაში დაუწყო ძებნა – სწორედ ისე, როგორც მე მოვძებნიდი, გერმანიის მიწაზე მოულოდნელად ვინმეს რომ გავხსენებოდი. ხმადაბლა საუბრობდა, ძნელად გასარჩევი სიტყვებით, რომლებსაც გულაჩქარებული ვისმენდი – მინდოდა გამეგო, წერა ხომ არ გაეხადა ცხოვრების საქმედ, ან წიგნებს ხომ არ თარგმნიდა – რომელიმე კლასიკოსის ტომებს, უნივერსიტეტების ბიბლიოთეკების თაროებზე შემოსაწყობად. თითქოს ერთმანეთი აქამდეც გვენახა – შორეულ წარსულში, სადაც რაღაც უპატიებელი ჩაგვედინა, სასტუმრო ოთახი გადაგვეწვა ან საწყალი კატა ბნელ მარანში გამოგვეკეტა.

4

„ეშმაკის ლექსიკონში“ ამბროზ ბირსი ყველა ემიგრანტს დასცინის – მათ, ვისაც ერთი ქვეყანა მეორეზე უკეთესად ეჩვენებათ. რა გამოცდილება უნდა დააგროვო, რამდენ ადგილას უნდა იცხოვრო, რომ მწერალს მშვიდად დაუქნიო თავი, მისმა გულგრილმა მზერამ კი ოდნავაც არ გაგაღიზიანოს? წარმოვიდგინე, რას უპასუხებდნენ ჩემი მეგობრები, წლების წინ რაღაც ისეთს რომ გაექცნენ ამ ქვეყნიდან, რისგან თავის დაღწევაც ენის, საცხოვრებელი გარემოს შეცვლით შესაძლებლად ესახებოდათ. სადღაც ხომ მართლაც უკეთესი სამუშაო პირობებია? სადღაც ხომ დაუჯერებლად მეტს იხდიან ერთ საათში და ქუჩები – ყოველთვის მორეცხილი, აივნები ყვავილების ქოთნებით გამოვსებულია? ჯოჯოხეთია, – ყურში ჩამრჩა ზამთარში ცოტა ხნით დაბრუნებული ნ.ხ.-ს სიტყვები და ვერც უმწეობის იმ განცდას ვივიწყებ, რომელმაც ხმის ამოღება, მანუგეშებელი ფრაზების გონებაში დალაგება გამიძნელა. ისეთს მაინც ვერაფერს ვეტყოდი, რაც გაჯიუტებულს იქ დაბრუნებას გადააფიქრებინებდა, მშობლიური ქალაქის ნაგვიანი ქუჩებისკენ, ვიწრო ტროტუარებზე გაჩერებული შავი მანქანებისკენ გამოახედებდა. ყველა დაპირება ტყუილი გამოდგებოდა – ორივემ კარგად ვიცოდით, რომ გასულ დროს არსებითად არაფერი შეეცვალა, რომ თავის გასატანი გროშების მოსაგროვებლად ისევ ოთხი-ხუთი საქმე უნდა გეკეთებინა, რომ უსიხარულო დღეს უძილობის ღამე მოჰყვებოდა, რომელიც წარსულის ურჩხულებს კიდევ უფრო საზარელი სახით დაგანახვებდა, კისერზე ათასნაირ ყულფს ჩამოგაცვამდა და ყოფის უაზრობაშიც გარდაუვლად დაგარწმუნებდა. მეც ხომ არ ვბრუნდები მშობლების სახლში-მეთქი, გავიფიქრე. მისვლა, კარის შეღება ყოველთვის მიხარია, მაგრამ მალევე ვხვდები, რომ იქ დარჩენა საფრთხესთან მაახლოებს, გამუდმებით რაღაცის დათმობას მაიძულებს, რაღაცასთან შეგუებას ერთადერთ გამოსავლად მისახავს-მეთქი. თითქოს მღვრიე მორევს ჩავყურებდე, თვალს ვაჩვევდე.

5  

სექტემბრის მიწურულის გრილი საღამოა, წვიმიანი ნაშუადღევის შემდეგ ჩამომდგარი და შეწითლებული ცით, ოქროსფრად განათებული ღრუბლებით დასამახსოვრებელი. ჩემი ოთახის ერთადერთი ფანჯრიდან ვიხედები და ვერ გადამიწყვეტია, შარვლის ჯიბეში ჩარჩენილი ტელეფონი ამოვიღო თუ არა – ფოტოების გადასაღებად, შეცვლილი ხედის სტანდარტულ ჩარჩოში მოსაქცევად. რა თქმა უნდა, არც ერთ სურათზე არ გამოჩნდება ის, რაც თვალს ბოლო წამებში მოუგროვებია და სხვა დროს, სხვა ადგილას ნანახისთვის მიუწებებია – მხოლოდ იმიტომ, რომ ამგვარი თავნებობის უფლება აქვს; არავინ გაუწყრება არასწორი გადაწყვეტილებებისთვის, ახალი, თითქმის გაუგებარი წესრიგის შექმნისთვის. გასაშლელი კიბის ბოლო საფეხურზე ვდგავარ (სხვენის ოთახია. ფანჯარას სხვანაირად ვერ მივწვდებოდი) და თოკზე გაფენილ სარეცხს ცალი ხელით გვერდზე ვწევ. ჯობია, მაინც გადავიღო ფოტოები და რამდენიმე წუთის შემდეგ წავშალო – თუ არცერთზე არ აღმოჩნდება ის, რაც შემოდგომის გამორჩეულად მშვენიერ საღამოს რაღაც სხვად აქცევს. მაინც რა მინდა? განა საკმარისი არ არის, რომ ნაავდრალს მოულოდნელად გახალისებულმა სამყარომ თვალწინ ძვირფასი სანახაობა გადამიშალა და ეს წუთები მაჩუქა, რომლებიც ბოლო თვეებისას, ბოლო დღეებისას არაფრით ჰგავს? უწინაც ხომ ყოფილა გამონათებები – მეგობრის წერილის დანახვა და გულისცემის აჩქარება; ახალი წლის წინა საღამოს მიღებული გზავნილი: ლამაზად შეხვეული ღვინის ბოთლი; ჟილ დელეზის წიგნის კითხვისას ნაპოვნი ფრაზა: „ჩემი ჭრილობა ჩემამდე არსებობდა“, რომელმაც თავბრუ დამახვია – თითქოს ავტორს ჩასაჭიდად ორივე ხელი გამოეწოდებინოს; მამაჩემის შეკითხვა: „როდის ჩამოხვალ?“, ყოველთვის ბავშვის მოუთმენლობით რომ მისვამს ხოლმე და ამ დროს გაჩენილი ღიმილი...

თავს ოთახისკენ ვაბრუნებ. ბინდი ხელს არ მიშლის – კიბის ყველა საფეხურს ვხედავ.