წითელი ადამიანების მკვლევარი

ინტერვიუ სვეტლანა ალექსიევიჩთან. ნობელის პრემიის ლაურეატი ლიტერატურის დარგში.

2015 წელი

ლევან ბერძენიშვილი: საქართველოში არ ვიცით, რას გრძნობს ადამიანი, როდესაც ნობელის პრემიას ანიჭებენ – საქართველოს არ ჰყავს ნობელიატი, მაგრამ ვიცი, როგორი იყო რეაქცია ბელორუსში. როგორი იყო პირადად თქვენი რეაქცია? მე მაგალითად, ისე მიხაროდა, თითქოს ეს პრემია ყველამ ერთად მივიღეთ, ყოფილმა წითელმა ადამიანებმა, ან იმ ხალხმა, ვისაც არ უნდოდა, წითელი ყოფილიყო.

სვეტლანა ალექსიევიჩი: იცით, რა? მე ხომ მთელი ცხოვრება საქმე მქონდა უხეშ მასალასთან, ამან, ალბათ, ჩემზეც მოახდინა გავლენა – უფრო მშვიდად ვუყურებ ბევრ რამეს, ვიდრე ნორმალური ადამიანები. იმ დღეს მინსკში, სახლში ვიყავი და მშვიდად ვაუთოებდი; გოგონა, რომელიც მეხმარება ხოლმე, შვებულებაში იყო. დამირეკა აკადემიის მდივანმა ქალმა და მითხრა. რაღაც კი აღმომხდა, გასაოცარია, ფანტასტიკურია-მეთქი, დიდი აჩრდილები წარმომიდგა – ბუნინი, პასტერნაკი, მაგრამ მგონი, კარგად ვერც გავიგე...

ლევან ბერძენიშვილი: მართალი გითხრათ, არ მიკვირს თქვენი ასეთი რეაქცია. ჯერ ერთი, დიდი ადამიანი ბრძანდებით და მრავალი წელი იყო ლაპარაკი იმაზე, რომ ალექსიევიჩი იმსახურებს ნობელის პრემიას; თუმცა არსებობენ ადამიანები, რომლებიც თქვენს სიდიდეს კი აღიარებენ, მაგრამ არ არიან დარწმუნებული, რომ ის, რასაც თქვენ აკეთებთ, ლიტერატურაა. თქვენ თვითონ მიგაჩნიათ თუ არა თავი ლიტერატორად?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: საქმე ისაა, რომ სამყაროს იმ ნაწილში, სადაც გადაჭიმული იყო საბჭოთა კავშირი, მოწყვეტილები ვიყავით დანარჩენი მსოფლიოსგან, და მაშინაც კი, როდესაც თითქოს თავისუფალნი გავხდით, არ შემოვუშვით ჩვენში მსოფლიო. მსოფლიოსთვის კი ასეთი ფორმა ლიტერატურისა სიახლე არ არის, აბსოლუტურად მიღებული ლიტერატურული ჟანრია. ასეთი ტექსტები ნამდვილად ეკუთვნის ლიტერატურის სივრცეს. პოლონეთში, მაგალითად, ჰყავთ კაპუცინსკი, არსებობს პოლიტიკური რეპორტაჟი და მრავალი სხვა დასახელების ლიტერატურა... მე კი დიდხანს ვფიქრობდი, სანამ საკუთარ თავს ვიპოვიდი, მაგრამ რუსულ ლიტერატურაშიც არსებობდა ასეთი ფორმა – ვთქვათ, სოფია ფედორჩენკო და „ხალხი ომში“, „ხალხი და რევოლუცია“, „სამოქალაქო ომი“ – ისიც იწერდა საუბრებს; ასევე, ჩემი მასწავლებელი, ალეს ადამოვიჩი, ანდა გრანინი და მისი „ბლოკადის წიგნი“, ბელორუსი ავტორებიც – მოკლედ, ჰაერში იდგა ასეთი ლიტერატურული ფორმის საჭიროება. ადამოვიჩი ამას „ზელიტერატურას“ უწოდებდა, მე ბოლომდე დარწმუნებული არ ვარ, რომ ეს ზელიტერატურაა, მაგრამ იმას კი მივხვდი, რომ საჭირო იყო ახალი ფორმის მიგნება. იმდენად დაუჯერებელი იყო ის, რაც ადამიანს მოუვიდა მეოცე საუკუნეში, რომ ყველაფერ ამის „შერეკვა“ ჩვეულებრივ fiction-ში, მხატვრულ ლიტერატურაში, უკვე შეუძლებელი ხდებოდა.

სოფელში გავიზარდე, სულ მესმოდა უბრალო ქალების საუბრები, ამან ჩემზე წარუშლელი შთაბეჭდილება მოახდინა, ზუსტად ისევე, როგორც ჩემი უკრაინელი ბებიის მოთხრობებმა – ბელორუსი ბებია ტიფით დაიღუპა პარტიზანებთან, ხოლო უკრაინელი ცოცხალი იყო. მახსოვს უკრაინელი ქალების საუბრები, პატარა ვიყავი, როდესაც ჭარხალს ამზადებდნენ და ლაპარაკობდნენ: ბევრმა დაკარგა ახალგაზრდა ქმარი და მათ საუბარში ერთმანეთში იხლართებოდა სიკვდილი და სიყვარული, სიკვდილი და სიყვარული, როგორც ცხოვრებაში და ეს უფრო ძლიერი იყო, ვიდრე ლიტერატურის გავლენა. მშობლები პედაგოგები იყვნენ, ჩვენი სახლი სავსე იყო წიგნებით, მაგრამ ქუჩა გაცილებით უფრო საინტერესო იყო. და ეს სურვილი, დაგეჭირა რეალობა, გადმოგეცა ცოცხალი ხმები, რომლებიც იქაა, ქუჩაში, მეჩვენებოდა, რომ იმსახურებდა სათანადო ფორმის მოძებნას.

ლევან ბერძენიშვილი: ჩვეულებრივ, ეს ხმები ჰარმონიაში არ არის ერთმანეთთან და ტოვებს ეკლექტურობის შეგრძნებას, თქვენთან კი ეს ყოველთვის მთლიანი წიგნებია, მეტიც, ყველაფერი, რაც შექმენით, ერთი დიდი, ჰარმონიული წიგნია. უცნაური და აუხსნელია, რომ ამდენ ხალხს ალაპარაკებთ და მაინც მთლიანობის შთაბეჭდილება რჩება. მგონია, რომ ეს თქვენი მთავარი ძალაა, მთავარი საიდუმლოა.

სვეტლანა ალექსიევიჩი: მართალი ბრძანდებით. როდესაც ამ ყველაფერს ერთად უყრი თავს, ის ემსგავსება ვიტრაჟების ხელოვნებას: შუშის ეს ნაჭრები მხატვრის ნებისმიერ სახელოსნოშია, მაგრამ ნიჭიერი ხელოვანი ისე შეკრებს, რომ მთლიანობა გამოდის. გლინკას ან შოსტაკოვიჩის მუსიკის ნაწილები სულ გესმის, მაგალითად, ქორწილებში, მაგრამ ბოლოს კომპოზიტორის გონებაში ისე შეიკრიბება, რომ ქმნის მთლიანობის შთაბეჭდილებას. ასევეა ჩემთანაც, მთავარი არ არის მასალის შეგროვება, საშინელებით ვერავის გააკვირვებ, თანამედროვე ადამიანი უკვე საშინელების მიღმა გავიდა, მაგრამ ჩემთვის მთავარია, ვიპოვო ახალი ხედვა, განვაახლო ადამიანური მხედველობა. მაგალითად, ჩერნობილი. ყველა წერდა ჩერნობილზე, ძალიან ბევრი, ათეულობით წიგნი დაიწერა, თან ძალიან სწრაფად, ერთ წელიწადში, რამდენიმე თვეშიც კი, მე კი ჩემს წიგნს ვწერდი თერთმეტი წელი, იმიტომ კი არა, რომ არ შემეძლო სწრაფად გამეკეთებინა, კარგი პროფესიონალი ვარ და შემეძლო, კარგადაც მომესწრო, მაგრამ ეს იქნებოდა ჩვეულებრივი წიგნი.

მე კი უნდა დამეწერა რაღაც ახალი, რომელშიც იქნებოდა ახალი მზერა, ახალი ფილოსოფია, რომელიც ახსნიდა იმას, რაც მოხდა, მე უნდა დამეწერა მომავლის ქრონიკა, რადგან რაც მოხდა, ის ჩვენი მომავალია და უნდა მეპოვა ხალხი, რომელიც ჩასწვდა რაღაც საიდუმლოს, მერე ეს ყველაფერი უნდა გამეერთიანებინა ახალ სურათში, როგორც მხატვრობაშია, სულ ხმებია – ხე ლაპარაკობს, ქვა ლაპარაკობს, ქუჩა ლაპარაკობს, ის კი აგროვებს და მიიღება სიმფონია.

ლევან ბერძენიშვილი: თქვენ ხმების ოსტატი ხართ. უნდა გკითხოთ, გაქვთ თუ არა მუსიკალური განათლება?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: ნულოვანი. არანაირი მუსიკალური განათლება არ მაქვს. მთელი ბავშვობა და სიყმაწვილე, სანამ სოფელში ვიზრდებოდი, ფოლკლორის გარდა არაფერი მომისმენია. სოფლის სიმღერების გარდა, არაფერი ვიცოდი. რა თქმა უნდა, რადიოში რაღაც ისმოდა, უკრაინელი ბებია კარგად მღეროდა, მე მგონი, სოფელში ცხოვრება, რომელიც რაღაც რიტმს ეფუძნება და ემორჩილება, – დაიბადა კაცი, ცოლი მოიყვანა, ბავშვი დაიბადა, მონათლეს, – იქ არის ცხოვრების რიტმი, საქართველოში, მე მგონი, ეს კიდევ უფრო განსაკუთრებულია – თქვენ, საბჭოთა დროის გარეშეც რაღაცის გჯეროდათ, მე, მაგალითად, ბებიამ კომუნისტი მამისგან საიდუმლოდ მომნათლა, ასე რომ, ჩემი ჰარმონიაც ეს ცხოვრება იყო. მუსიკალური სმენა არ გამაჩნია, მაგრამ მაქვს რაღაც სიტყვის, რიტმის სმენა. ახლა ორ წიგნზე ვფიქრობ ერთდროულად, მასალას ვაგროვებ და სათაურს ვეძებ, სათაური რომ მოიძებნება, სათაური კი მე ყოველთვის მეტაფორული მაქვს, სწორედ მაშინ გავიგონებ წიგნის რიტმს და მუსიკას.

ლევან ბერძენიშვილი: კარგია, რომ ახსენეთ თქვენი წიგნების სათაურები. დავიწყოთ იმით, რომ ომს არ აქვს ქალის სახე. ყოველთვის მაოცებდა ეს მეტაფორა. ომი ხომ რუსულ ენაში მდედრობითი სქესის სიტყვაა. და არის მასში, განსაკუთრებით, ანტიკურ წარმოდგენაში, სწორედ ქალური ნაწილი. თქვენ კი გვაჩვენეთ ქალები, რომლებიც ომში წავიდნენ და გვაჩვენეთ გზა, რომლითაც წავიდნენ. აჩვენეთ, როგორ მიდიოდნენ ქალები ომში კანფეტებით სავსე ჩემოდნებით. ეს ჩემი საყვარელი წიგნია...

სვეტლანა ალექსიევიჩი: მთელ მსოფლიოში ასეა. ახლა ამერიკაში გამოვიდა ეს წიგნი და წარმოუდგენელი წარმატება აქვს. ამან გამაკვირვა.

ლევან ბერძენიშვილი: მე არ მიკვირს, რადგან ის ძალიან ადამიანური წიგნია. არსებობს თქვენი გაცილებით მძიმე წიგნები, მათ შორის, ის, რომელიც მაჩუქეთ, „სექენდ ჰენდის დრო“ – მძლავრი იარაღი არაადამიანურობისა და ტოტალიტარიზმის წინააღმდეგ, რომელშიც გაირკვა, რომ თქვენ მეომარი ხართ. როგორ მოხდა ეს? ომს ხომ არ აქვს ქალის სახე? როგორღა მოხდა, რომ ალექსიევიჩი სისტემის წინააღმდეგ მებრძოლად ჩამოყალიბდა?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: მე მგონი, მასწავლებლობა არის მეომრობა. ეს რაღაც გენეტიკური თავმოყრა იყო. ჩემი დიდი ბაბუა მასწავლებელი იყო, ბაბუა, მამა, დედა – სულ მასწავლებლები იყვნენ. ოჯახიდან დამიგროვდა პატიოსნება, ადამიანების მიმართ კეთილგანწყობა, მამა ჩემთვის ყოველთვის სამაგალითო იყო. შეეძლო, ჩამოსულ პროფესორთან და სკოლის ტექნიკოსთან ერთნაირად ელაპარაკა, იჯდა და დიდხანს ელაპარაკებოდა. დედა სხვანაირი იყო, რას პოულობ მაგ ტექნიკოსთანო, ეტყოდა. მამა კი... ძალიან ვგავარ მამაჩემს, ბევრი რამ მაქვს მასთან საერთო. ომამდე მამაჩემი ჟურნალისტიკას სწავლობდა, მაგრამ მეორე კურსიდან წავიდა ფრონტზე და როცა დაბრუნდა, ისტორიის ფაკულტეტი დაამთავრა და მასწავლებლად მუშაობდა.

ლევან ბერძენიშვილი: ახლა ვისაუბროთ წიგნზე, რომელშიც ახალგაზრდა ბიჭები სხვა ომში, ავღანეთის ომში წავიდნენ. ისინი სკოლის მერხიდან პირდაპირ მკვლელები გახდნენ. ეს წიგნი ახლახან გამოვიდა ქართულ ენაზეც, თუმცა ახალი თაობისთვის „ჩერნობილის ლოცვა“ იყო თქვენი მეგზური ქართველთა გულებში. ეს წიგნი ბევრმა, განსაკუთრებით ახალგაზრდებმა, პირველად სწორედ ნინო ბექიშვილისეული ქართული თარგმანით გაიცნო – ახალი დროებაა და რუსული წიგნები აღარ შემოდის ისეთი ინტენსივობით, „ცინკის ბიჭები“ კი სხვა იყო. როგორ მოხდა ეს? სკოლაში ხომ მათთვის სიკეთე უნდა ესწავლებინათ? როგორ გახდნენ ეს ბიჭები ასეთი ცივსისხლიანი მკვლელები?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: საბჭოთა სკოლაში ყოველთვის ძალიან ძლიერი იყო ომის კულტურა. არავინ გვეუბნებოდა, მაგალითად, გოგონებს, რომ ჩვენ ბედნიერები უნდა ვიყოთ, უნდა ვუყვარდეთ ვინმეს. მხოლოდ ის მახსოვს, რომ გვასწავლიდნენ, უნდა მოკვდე სამშობლოსთვისო, და ეს აშკარად მილიტარისტული პათოსი იყო. ავტორიტარულ სახელმწიფოს არ შეუძლია სხვანაირად. არ შეუძლია, მილიტარისტული არ იყოს. შეხედეთ პუტინს. როგორც კი ავტორიტარული გახდა, დასჭირდა იდეოლოგია და ეს იდეოლოგია, რა თქმა უნდა, მხოლოდ მილიტარისტული შეიძლებოდა ყოფილიყო. დაიწყო ომები – საქართველო, დნესტრისპირეთი. ესეც კლასიკაა, ახლაც კი, შვილიშვილის სკოლაში შევედი და გაოგნებული გამოვედი, კედლებზე ისევ გრანატიანი პარტიზანებია და ქმნიან შთაბეჭდილებას, თითქოს, ადამიანი იმისთვის დაიბადა, რომ სხვა ადამიანი მოკლას. ჩემზე დიდი გავლენა მოახდინა ავღანეთში მოგზაურობამ. რადგან წიგნის „ომს არ აქვს ქალის სახე“ ავტორი უკვე ვიყავი, ამიტომ მწერალთა კავშირში ბევრი იყოყმანეს, მაგრამ მერე მაინც გამიშვეს ავღანეთში, თან მთხოვეს, ისეთივე წიგნი დამეწერა. როცა ჩამოვედი, მკითხეს, იქნება თუ არა ისეთივე წიგნი, ვუპასუხე, რომ სხვანაირი იქნება, რადგან ომიც სხვანაირია და მაშინ მიხვდნენ, რომ რაღაცაშია საქმე.

შევიცვალე, როდესაც მოკლული ადამიანი ვნახე, როცა გავიგონე, როგორ ამბობდა ერთი იქაური გმირი, ერთად მოკვლა სასიხარულოა, საინტერესოა, როდესაც ხვრეტ, მთავარია, თვალი არ გაუსწოროო.

ასეთი რამეც მოხდა: ერთხელ, შევედი გენშტაბის სასადილოში, სადაც მიმაგრებული ვიყავი, მომესალმა ბიჭი, რომელიც გუშაგად იდგა. უკან გამოვბრუნდი და ის ბიჭი უკვე მიწაზე იწვა, გუშაგად კი სხვა ბიჭი იდგა და ელოდებოდა სამედიცინო ძმას. წინა გუშაგი ნამსხვრევმა იმსხვერპლა. ეს ასე, ყოფითად ხდებოდა. ან, მაგალითად, ჩადიხარ აულში და ხალხი ალმაცერად გიყურებს ან მიდიხარ ჰოსპიტალში, სადაც მშვიდობიანი მოსახლეობაა და იქ ხვდები უხელო და უფეხო ქალებსა და ბავშვებს – რუსული ავიაციის დარტყმების მსხვერპლებს. პირველად რომ საჩუქარი მივუტანე, ახალგაზრდა ავღანელმა ქალმა ბავშვს საბანი გადახადა და დავინახე უხელო და უფეხო ბიჭი, ქალმა კი მითხრა, ეს შენმა შურავეებმა ქნესო (შარავეი რუსია ავღანურად). დიდი დარტყმები იყო ეს ჩემთვის.

არადა, ჩემი განთავისუფლება კომუნიზმისგან არ იყო იოლი – მამაჩემი მორწმუნე კომუნისტი იყო, მას მიაჩნდა, რომ კომუნიზმი ძალიან ლამაზი იდეაა, და მერე ის სტალინმა გააფუჭა; სჯეროდა, რომ ადამიანის ბუნება არ არის სრულყოფილი, თორემ თვითონ კომუნიზმის იდეა ლამაზია, კაპიტალიზმის იდეა უარესია. და მე, როგორც გითხარით, გამიჭირდა ამ ყველაფრისგან თავის დაღწევა; მაგრამ მერე, როდესაც დავინახე მოკლულები, როცა დავინახე, როგორ შედიოდნენ რიაზანელი ბიჭები მათს სალოცავ სახლებში და ქუდებსაც არ იხდიდნენ... ვეკითხები, ქუდებს რატომ არ იხდით-მეთქი და მეუბნებიან, რას ამბობთ, ესენი ვინ არიან, ტუალეტიც კი არ აქვთო. მე ვეუბნები, ასე შედიოდნენ გერმანელებიც ბებიაშენთან და ამბობდნენ, რომ ჩვენც არ გვქონდა ტუალეტი. ვხედავდი შეჯახებებს, სადაც ყველა თავისთვის წყვეტდა ამ საკითხს – მოეკლა თუ არ მოეკლა. ვერ ვხვდებოდი, როგორ კლავდნენ და ჭკუიდან არ იშლებოდნენ. მეუბნებოდნენ, აიღე, გასინჯე იარაღი, აგერ ბუჩქებია, ისროლე, ნახე, რა არისო. მე არ ავიღე.

ლევან ბერძენიშვილი: მინდა, თქვენს გარემოცვაზე გკითხოთ. არის ხალხი, რომელიც შეიცვალა. აი, თქვენ, მაგალითად, ნახეთ ომი, ნახეთ ჩერნობილი და შეიცვალეთ; მაგრამ იყო ხალხი, რომელიც არ შეცვლილა, ისევ სჯეროდათ იმის, რისიც სჯეროდათ. გქონდათ თუ არა ასეთი კონფლიქტი თქვენს გარემოცვასთან?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: რა თქმა უნდა. განსაკუთრებით, როდესაც მოვიდა პუტინი. და შემოგვთავაზა „დიადი რუსეთის“ პროექტი. ყველა ალაპარაკდა „ხოხლები“, „ბენდერელები“, რატომ იცავო, დიდი შეჯახებები იყო.

ვერ წარმოვიდგენდი, რომ ჩვენი ელიტა დაადასტურებდა შალამოვის სიტყვებს, რომ ბანაკი რყვნის ჯალათსა და მსხვერპლს. ჩვენი ელიტა, ვისზეც ახალგაზრდობაში ვლოცულობდით, ვინც ჩვენი კერპები იყვნენ, თურმე, არ ყოფილან თავისუფლები და ეს გაირკვა სწორედ მაშინ.

ლევან ბერძენიშვილი: შალამოვი ახსენეთ. გიყვართ ეს მწერალი. ლიტერატურაში ვინ არის თქვენი კერპი?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: რა თქმა უნდა, დოსტოევსკი. ყველაფერი მიყვარს, მისი დღიურების გარდა. სხვათა შორის, ჩემზე დიდი გავლენა მოახდინა თქვენმა ფილოსოფოსმა მამარდაშვილმა, მისმა ლექციებმა პრუსტზე. გერცენი, ჩეხოვი თავისი დეტალებით, ცხოვრების ცოდნით.

ლევან ბერძენიშვილი: ჩეხოვს ძალიან გაუმართლა, რადგან გავლენა ჰქონდა ორ მწერალ ქალზე, რომლებიც ნობელის პრემიის ლაურეატები გახდნენ – ალის მანროსა და თქვენზე...

სვეტლანა ალექსიევიჩი: ამბობენ, რომ მანრო ბევრს კარგავს თარგმანში. დეტალები მასთან ძალიან მნიშვნელოვანია და თარგმანში იკარგება. წაკითხული მაქვს და ეს შთაბეჭდილება დამრჩა. მე და მას ერთი საერთო გვაქვს – ჩვენთვის განსაკუთრებით საინტერესოა პატარა ადამიანის ფილოსოფია.

ლევან ბერძენიშვილი: მიხარია, რომ მამარდაშვილი და პრუსტი ახსენეთ. მაინტერესებს, როგორ უყურებთ დღევანდელ მსოფლიო ლიტერატურას. ნობელის პრემია რომ მოგცეს, ორმოცდაათ კაცს გული გაუსკდა, რადგან ისინიც ელოდებიან, დიდი ხანია. მსოფლიოში ბევრი კარგი მწერალია. თქვენც ასე ფიქრობთ?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: ძალიან ბევრი კარგი მწერალია, მაგრამ მათ დახასიათებას არ შევუდგები.

ლევან ბერძენიშვილი: ბევრს მოგზაურობთ. სად გიღებენ ყველაზე უკეთ?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: იცით, ეს საოცარია, წახვალ სადღაც კოლუმბიაში, მოვა რვაასი კაცი და ტირიან, ლაპარაკობენ, ტაშს გიკრავენ, არ მიდიან, ორ-სამ საათს დგანან, რომ წიგნზე ხელი მოუწერო. გასაგებია, სამოცი წელია, ომში არიან. ჩახვალ იაპონიაში, ისევ ბევრი ხალხია და უნდათ გაიგონ, რა ქვეყანაა ეს რუსეთი, რა ხალხია, მიიღეს თავისუფლება და მერე გასცეს, „სექენდ ჰენდის დრო“ მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ომის მაგიას ბოლომდე მეც ვერ ვხვდები. იქ, როგორც ჩანს, სხვა, ქალური ხედვაა მოცემული. მსოფლიო ძალიან კაცურია. ხედვა კაცურია საერთოდ და უეცრად სხვა, ქალური ხედვა. ირკვევა, რომ არის სხვა არსებაც, კაცის გარდა, რომელიც სხვაგვარად ხედავს. ეს აოცებს კაცს. ესაა ჩემი პირველი წიგნის მაგია.

ლევან ბერძენიშვილი: ბევრი კითხვა მაქვს, მაგრამ ყველას ვერ დავსვამ. წესიერი კაცი ვარ. ერთი კითხვა მაინც უნდა დავსვა. ორ ახალ წიგნზე ლაპარაკობთ. ვიცი, რომ თქვენი ხუთწიგნეულის გაგრძელება იქნება.

სვეტლანა ალექსიევიჩი: გაგრძელებაც იქნება, მაგრამ ცოტა სხვანაირი. სხვა ინტერესები მაქვს. ჯერ ერთი, უკვე ბევრი წლის ვარ და მერეც, მაინც მინდა, დავუკვირდე ადამიანის ცხოვრების სხვა ნაწილსაც, ამ წიგნებში სხვა ლექსიკა უნდა იყოს, რუსი ადამიანი პირველად ცხოვრობს დიდი იდეის გარეშე. სიბერე და სიკვდილი საერთოდ საინტერესო თემაა. მე სულ მაინტერესებდა ორმაგი კაცი – ადამიანი დროში და მარადიული ადამიანი.

ლევან ბერძენიშვილი: მწერალი ხართ, რომელიც ბევრს ლაპარაკობს სიყვარულსა და სიკვდილზე. გყავთ პერსონაჟები, მაგალითად, ქალი, რომელსაც ეუბნებიან, რომ ქმარს არ უნდა მიეკაროს, რადგან ეს უკვე საყვარელი ადამიანი კი არა, რადიაციის ობიექტია; მაგრამ ქალი მაინც მიდის მასთან. გამაოგნებელი სახეა, ვიცი, რომ არიან ასეთი ადამიანები, მას არ წაუკითხავს მამარდაშვილი, შექსპირი და დოსტოევსკი, ნამცხვრებს აცხობდა, უბრალო გოგო იყო და – ასეთი სიმაღლე. მისი ხმა დაიკარგებოდა, თქვენ რომ არ ყოფილიყავით. ხვდებით, რატომ უყვარხართ მთელ მსოფლიოში? იქაც ბევრს არ წაუკითხავს ეს ავტორები და თქვენ მათი ადვოკატი ხართ. მათ ენაზე ლაპარაკობთ. კითხვა კი ასეთია, შეიძლებოდა დაგეწერათ წმინდად სასიყვარულო რომანი?

სვეტლანა ალექსიევიჩი: ეს ჩემი საქმე არ არის. ჩემი მომავალი წიგნის სათაური – „მარადიული ნადირობის საოცარი ირემი“ (Чудный олень вечной охоты) – ეს ალექსანდრ გრინის სიტყვებია, რომ სიყვარულია ასეთი საოცარი ირემი, კარგი ფორმულაა, ლამაზია და საკმარისად რთულია, და ეს იქნება კაცისა და ქალის მონათხრობი: კაცის სულისა და ქალის სულის შეჯახება, გადახლართვა.