Акаки | Сиукъаты Феня. Присы хъæу

Смотрите текст на русском языке ниже

1992 азы 12-æм майы нын нæ хъæу фыццаг хатт басыгътой. Уыцы бон æз кæрты арахъ уагътон. Тынг æхстой. Æз уыдтæн мæ хицау æмæ ме ‘фсинимæ. Уыдон зæрæдтæ уыдысты. Мах иууылдæр бадтыстæм ныккæнды. Æрбацыд ма нæм нæ сыхаг сылгоймаг йæ сывæллæттæ æмæ йæ зæронд мадимæ, уыдонæн нæ уыд, кæм бамбæхстаиккой, ахæм ныккæнд. Æз-иу рæстæгæй-рæстæгмæ ралыгътæн, аджы бын-иу сугтæ бавæрдтой æмæ-иу фæстæмæ балыгътæм.

 Иу рæстæджы æхстытæ фæсабырдæр сты æмæ мæ сыхагимæ аскъуыддзаг кодтам хъуыддæгтæ базоныны тыххæй фæндаджы онг алидзын, уый хъæуы астæумæ æввахсдæр уыд. Фæндагмæ куы бахæццæ стæм, уæд иу чысыл алæууыны фæстæ федтам нæ сыхаджы, уый хъæуы уæллаг кæронæй рацæйлыгъд æмæ нæм фæхъæр кодта, цæмæй алыгъдаиккам, гуырдзиæгтæ, дам, хъæумæ æрбацæуынц.

Мæ сыхаг уайтагъд, йæ мад æмæ йæ сывæллæттимæ, ралыгъд горæты ‘рдæм. Æз цы сарæзтаин, уый нæ зыдтон, хъуыды кодтон ме ‘фсин æмæ мæ хицауыл, уыдон хæдзары уыдысты, фæлæ æз алыгътæн, ныууагътон сæ. Абоны онг дæр æй мæхицæн нæ барын уыцы хъуыддаг.

Æз горæтмæ æрцыдтæн. Хиды цур, турбазæйы фарсмæ æрæмбырд бирæ адæм. Уым уыдысты нæ хъæуккæгтæ дæр æмæ горæты цæрджытæ дæр. Иууылдæр куыдтой, сæ хиуæтты агуырдтой.

Ме ‘фсин æмæ мæ хицау горæтмæ æрцыдысты изæрырдæм. Уыдон радзырдтой, нæ хæдзармæ гуырдзиæгтæ кæй бацыдысты, мах куы ралыгъдыстæм, уый хæдфæстæ. Уыдон агуырдтой æхцаттæ. Стæй зæрæдты расырдтой уынгмæ æмæ сын загътой, цæмæй ардыгæй фæсæфой. Мæ хицауæн уыд «Запорожец» машинæ, урæд уыд кæрты, гуырдзиæгтæ йын йæ цæлхыты фехстой. Афтæмæй къахæй æрцыдысты горæты онг, ме ‘фсинæн тагъд цæуын йæ бон нал уыд.

Уæд нын нæ хъæуæй амардтой æртæ адæймаджы, уыдоны дæр горæтмæ раластой сæ хæстæджытæм, ныгæнгæ дæр сæ уым бакодтой. Сæ фæстаг фæндагыл афæндараст кæнынмæ сæм æрцыдысты æнæхъæн хъæуы цæрджытæ. Æндæр нын цы баззад, хæдзæрттæ дæр нын нал баззад, æрмæст ма нын баззад мæрдтыл кæуын. Дзырдтой, зæгъгæ, фæмардуæвджытæй иу – Акъакъи нæ алыгъд. Афтæ æнхъæлдта нæ йæм февналдзысты, фæлæ… Уый куыста сыхаг Ереды хъæуы æмæ сæ иууылдæр зыдта, йæхи дæр ын зыдтой. Фæлæ йын уый нæ баххуыс кодта, уæддæр æй амардтой.

Нæ хæдзар нын басыгътой, йæ фæллой йын куы фæхастой, уый фæстæ. Мах æй фадтам, фидауынгæнджытæ куы æрцыдысты, æрмæстдæр уæд. хæдзæрттæ иууылдæр уыдысты сыгъд, сыгъд дзы кæцы нæ уыд, уыдоныл та фыст уыд гуырдзиаг нæмттæ, гуырдзиæгтæ сæ бацахстой сæхицæн. Фос иууылдæр атардтой, ахастой кæрчыты, хъыбылты.

Фидауынгæнджыты æрцыдмæ ма дыууæ боны куыд хъуыд, афтæ Цхинвалы нæ хæдзары агъуыстыл сæмбæлд снаряд æмæ йæ фæхаста. Хорз у æмæ хæдзарыл нæ сæмбæлд. Хæдзарыл брезент бамбæрзтам æмæ дзы афтæмæй цардыстæм.

Хъæуы дæр 10 азы дæгъы нæ хæдзар саразын нæ бон нæ уыд, цардыстæм горæты, сæрды та-иу ам уыдыстæм, куыстам нæ зæххы фадыг, кастыстæм нæ дыргъдонмæ, цадæггай сыгъдæг кодтам нæ цæхæрадон. Уый фæстæ куыддæртæй сарæзтам чысыл хæдзар. Æмæ уый фæстæ æдзухæй дæр цардыстæ ам. Фæлæ та 2008 азы августы хæсты рæстæджы дæр мæ хæдзарыл сæмбæлд снаряд æмæ та дыккаг хатт басыгъд.

 «Удæгас мысынад — Хуссар Ирыстон 1991/2008»-ы циклæй

Текст: Санахъоты Зæринæ

Акаки
Феня Сиукаева. Прис

12-го мая 1992 года наше село сожгли в первый раз. В тот день я гнала водку во дворе. Сильно стреляли. Я была со своими свекром и свекровью, они были уже старенькие, мы все сидели в подвале. Еще к нам пришла соседка с детьми и старой матерью, у них не было подвала, где-бы можно было спрятаться. Я время от времени выбегала, подбрасывала дрова под котел, и забегала обратно.

В какой-то момент стало тише, и мы с соседкой решили добежать до дороги, это ближе к центру села, и узнать, как обстоят дела. Когда мы дошли, постояли недолго там и вдруг мы увидели нашего соседа, он бежал с верхней части села, и закричал нам, чтобы мы убегали, что грузины уже заходят в село.

Моя соседка сразу же бросилась с детьми и матерью в сторону города. Я не знала, что делать, я думала о свекре и свекрови, они ведь остались дома. Но я убежала, оставила их. До сих пор не могу себе простить эту слабость.

Я спустилась в город, у моста, возле турбазы собралось много людей, и наши односельчане, и жители города. Все плакали, искали родных.

Мои старики пришли в город только к вечеру. Они рассказали, что в дом зашли грузины, почти сразу после того, как я ушла. Искали деньги. Затем их выгнали во двор и сказали убираться. У свекра был «Запорожец», он стоял во дворе, но шины прострелили. Они пешком дошли до города, а моя свекровь уже не могла быстро ходить.

Из нашего села тогда убили троих человек, их тоже привезли в город в дома их родственников. Там и хоронили, проводить в последний путь приходило все село. Что мы могли еще делать, домов не осталось, оставалось только оплакивать мертвых. Рассказывали, что один из убитых, Акаки, не убежал потому что был уверен, что его не тронут. Он работал в Ередви, в соседнем селе, и всех знал, его тоже все знали. Но это ему не помогло, его все равно убили.

Наш дом сожгли после того, как ограбили. Мы смогли увидеть его снова только после того, как вошли миротворцы. Все дома были сожжены, а на тех, которые не были сожжены, были написаны грузинские имена, они занимали их для себя. Угнали весь скот, другую живность. Кур, поросят.

А за два дня до ввода миротворцев снаряд попал в наш дом в Цхинвале, снесло крышу. Но хорошо, что сам дом не задело, мы накрыли крышу брезентом и жили так.

А в селе мы лет 10 не могли отстроить свой дом заново, мы жили в городе, а летом бывали здесь, обрабатывали участок, следили за садом, потихоньку вычищали участок. Потом кое как мы построили здесь небольшой дом. Мы уже могли жить здесь постоянно. А в августе 2008 года в мой дом попал снаряд, сгорел во второй раз.

________________________________________________________________
Текст Зарины Санакоева
Из цикла «Живая память - Южная Осетия 1991/2008»