ახალი წელი | ინდიგო N51

ახალი წელი სხვადასხვა ეპოქასა და გე­ოგრაფიულ მონაკვეთში სხვადასხვა დროს დგება, რადგანრეფორმების შედეგად დროის გამოთვლის სისტემები და კალენ­დრები დაუსრულებლად იცვლება. ოდით­განვე კალენდარი დღესასწაულთა რიტუა­ლურ მნიშვნელობებს წელიწადის შესაბამისდროსთან ამთხვევდა. ახალი წელი მსოფლიოს მრავალ კულ­ტურასა და ხალხში იანვრის კალენდრით მოდის.

კალენდრის ერთ­ერთი რეფორმა ძვ.წ. 46 წელს დაიწყო, როდესაც რომის იმპერატორმა თავისიდროის ყველაზე სახელოვან ასტრონომებსა და მათემატიკოსებს ახალი ათვლის სისტემაშეადგენინა. ამ სტილის კალენდარი ძვ. წ. 45 წლის 1 იანვარს ამოქმედდა და მას დღესაც „იულიუსისკალენდარი“ ეწოდება. კეისრის რეფორმის ნაწილი იყო ასევე პირველი იანვრის აღნიშვნა.დღესასწაული რომაული ორსახა ღვთაების, იანუსის ხსოვნას ეძღვნებოდა (იანვრის სახელწოდებაცსწორედ მისი სახელიდან მოდის). იანუსის ეტიმოლოგია კარს (კარიბჭეს) უკავშირდება. მას, როგორცშესასვლელებისა და გასასვლელების ღმერთს, ხშირად გასაღებით გამოსახავდნენ და წლის, თვისან ზოგადად დასაწყისად მიიჩნევდნენ. რომაელების რწმენით, ორსახა იანუსი ერთი სახითწარსულს გაჰყურებდა, ხოლო მეორეთი – მომავალს უმზერდა.

გრიგორიანული კალენდარი 1582 წლის 4 ოქტომბერს, რომში დაამტკიცეს, რომის პაპის გრიგოლ XIII­-ის მმართველობის დროს. ახალი კალენდრის დამკვიდრება აუცილებელი გახდა, რადგან მეცნიერებმა ხელახლა გადაითვალეს დრო და აღმოაჩინეს, რომ იულიუსის კალენდარს ყოველ წელს ნაშთად რჩებოდა 11 წუთი და 13.9 წამი. დარჩენილი დრო საუკუნეების განმავლობაში 10 დღედ იქცა. გრიგოლ XIII­მ 5 ოქტომბერი 15 ოქტომბრად გამოაცხადა და დროის უზუსტობა ასე გასწორდა. 1918 წელს, რევოლუციის შემდეგ, დასავლურ გრიგორიანულ კალენდარზე ბოლშევიკებიც გადავიდნენ. საქართველოში სამოქალაქო (გრიგორიანულ) კალენდართან ერთად მოქმედებს იულიანური საეკლესიო კალენდარიც.

 

ჴულ, გუიზ და ფეხ

ახალი წლის წინა დილით, სვანეთში, სოფელ ეცერში ოჯახის რომელიმე კაცი წავიდოდა ტყეში და იქ მოჭრიდა მსხლის ხეს, რომელ­ საც „ჴულ­-ი“ ეწოდებოდა, მრავალკვირტიან თხილის ტოტებს, რომელთა კონასაც „გუიზ­ს“ ეძახდნენ და მუხის ტოტს, რომელსაც „ფეხ-­ი“ ერქვა.

მსხლის ხის მოჭრისას კაცი განსაკუთრებულ ყურადღებას იმას აქცევდა, თუ როგორ და­ეცემოდა მიწაზე ხისგან ავარდნილი პირვე­ლი ნაფოტი: თუ კანით მოექცეოდა მიწაზე, ეს სვანებს კარგ ნიშნად მიაჩნდათ – თეთრი წელიწადი გაგვითენდება, ე.ი. სამხიარუ­ლო და საბედნიერო წალიწადიო, ხოლო თუ ნაფოტი გულით დაეცემოდა ძირს, ეს ცუდის ნიშანი იყო. ნაფოტი, მოჭრილი ხე და ტოტე­ბი შინ მიჰქონდათ. ნაფოტს რძის საკვეთში (ალდგრში) დებდნენ, ხოლო ჴულ­სა და გუ­იზ­ს გარეთ, კალოზე ტოვებდნენ.

ნავახშმევს იწყებდნენ მეორე დღისთვის მზა­დებას. სახლის უფროსი ქალი გამოაცხობ­და მრავალ სადღეობო კვერს. დიასახლისი წმინდა მარიამის რიტუალურ პურს მოცომავდა და დააგუნდავებდა, შემდეგ ამ გუნდას ნაჭრე­ბად დაგლეჯდა, თითოეულ ნაჭერს ამა თუ იმ ახლო ნათესავს ან მეგობარს შეუსახელებდა, შემდეგ კვლავ შეაერთებდა და ერთი მთლია­ნი გუნდისაგან გამოაცხობდა შუაში ნახვრეტი­ ან, მრგვალ და მრავალ კუწუბიან კვერს.

ეშხუამ (ახალი წლის წინა ღამე) ღამით პურების ცხობაზე დასწრება ყველა მსურველს შეეძლო, განურჩევლად მრწამსისა.

ახალი წლის წინა ღამით ასევე მზადდებოდა საახალწლო შემოსალოცი, ლაჭშხირი. გი­დელში ჩააწყობდნენ რიტუალურ პურებს, ზედ ხაჭაპურს დაადებდნენ, მის ზემოთ პუხუარს, ღორის თავს, წერქუას ვერცხლის ფულით შემკობილ ვაშლებს, ბამბას, კანაფს და სხვა.