Басмач | Къоба, 50-аздзыд. Цхинвал

Смотрите текст на русском языке ниже

Æфсæддон службæйы фæстаг аст мæй æз уыдтæн Афганистаны. Хъуыды йæ кæнын 1989 азы марты нæ æфсæддон хайæ иу гуырдзиаг лæппу фæмард, йæ мард буар ын арвыстой йæ хæдзармæ. Йемæ ацыд не ‘мслужбæгæнджытæй иу. Уымæн дæр йæ ном Къоба хуынд. Уый фæстæмæ куы рыздæхт, уæд йемæ æрхаста хæринæгтæ - чъачъа, бастъурма, чурчхелатæ. Иу хатт мæм æрбацыд Роберт Харабадзе, не’мхæстон, æмæ мæ бафарста, ды зæгъ, цæмæннæ нысан кæныс Къобайы æрцыд, фынг куы сæвæрдта? Мæнмæ дис фæкаст, æз ницы зыдтон. Алы хатт дæр-иу мæм фæдзырдтой. Æз сæм коптеркамæ бацыдтæн æмæ фыццаг мæ цæст цæуыл схæцыд, уый уыд къулыл гуырдзиаг тырыса конд. Тырысайы Къоба æрхаста йæ хуынимæ. Иу ныхасæй, æз фынгыл нал сбадтæн, мах фæхыл стæм. Уый размæ та алы хатт дæр иумæ уыдыстæм.

1989 азы, змæстытæ куы райдыдтой, уæд ын æз зыдтон йæ фæстиуджытæ. Æз æй зыдтон, цы у тас, æвадат уавæр, туг, мæлæт. Фæлæ мæ алыварс цы лæппутæ уыд, уыдонæн сæ фылдæр нæ зыдтой, уый цæмæ æркæндзæнис. Æз Афганистанæй æрыздæхтæн уыцы аз октябры мæйы. Иу мæйы фæстæ та, 23-æм ноябры Цхинвалмæ æрбацыд гуырдзиæгты бирæминон колоннæ.

Афганистаны истори та мæ зæрдыл æрлæууыд, Джиоты Владикы – «Басмачы» куы амардтой, уæд. Басмач дæр Афганистаны службæ кодта. Уый уыд 1992 азы июны мæйы. Йæ къорд бацахста Присы хъæуы цур къуылдым. Хæст бацайдагъ, уыдис дзы цæфтæ дæр, иннæты та арвыста нæмгуытæм, фæлæ фæстæмæ сыздæхын сæ бон нал бацис, сæ фæндаг сын æрæхгæдтой гуырдзиаг хæстонтæ. Басмач фæцæф, фæлæ фæстаг нæмыджы онг æхста. Стæй йæ туг кæй фæцыд, уый фæстиуæгæн амард. Ссардтой йæ гуырдзиæгтæ, се ‘хсæн уыд, Афганистаны йемæ чи службæ кодта, ахæм лæппу. Гуырдзиæгтæ нын сæхæдæг загътой, цæмæй Басмачы мард рахастаиккам. Æз мæхæдæг уым нæ уыдтæн, фæлæ мын æй уый фæстæ радзырдтой, зæгъгæ, дам, уырдæм куы ссыдыстæм, уæд Басмачы марды уæлхъус йæ зонгуытыл лæууыд гуырдзиаг хæстон, йæ къухыл ын хæцыд æмæ хъæр кодта: «Ме ‘фсымæры мын амардтат! Уыцы тæригъæд æз мæ къухтæй не ссыгъдæг кæндзынæн, æз дæр æй сымахимæ амардтон!» Æндæр хæттытау ын йæ марды никæуыл ивтой, йæ ныхмæ никæй домдтой, нæдæр æхца куырдтой. Радтой йын йæ мард буары дæр æмæ йæ автоматы дæр. Уыцы лæппу мах бафарста, Басмачы кæд бавæрдзысты, уымæй. Мах ын загътам кæд æмæ йæ цал сахатыл бавæрдзыстæм, уый. Мард куы бавæрдтам æмæ æмæхстæй (залпæй) хæрзбон куы кодтам, уæд Гуыдзыйы æрдыгæй дæр æмæхст фæкодтой.

 «Удæгас мысынад — Хуссар Ирыстон 1991/2008»-ы циклæй

Текст: Санахъоты Зæринæ

Къам: Владимир Сварцевич / Анастасия Сварцевич-ы архивæй.

Басмач

Коба, 50, лет. Цхинвал.

Последние 8 месяцев воинской службы я провел в Афганистане. Помню, в марте 89-го года в нашей части погиб один грузин, его тело отправили домой. Его сопровождал наш однополчанин. Его тоже Коба звали. Когда он вернулся обратно, привез с собой из дому гостинцы, конечно. Чачу, бастурму, чурчхелу. Как-то ко мне пришел Роберт Харабадзе, наш сослуживец, и спросил, что это я не отмечаю, Коба ведь стол накрыл. Я удивился, ничего не знал. Меня тоже всегда звали. Я пошел к ним в каптерку, и первое, что увидел, это грузинский флаг на стене. Коба привез вместе с гостинцами. Одним словом, за стол я так и не сел, мы поссорились. А до этого ведь вместе держались.

В 1989 году, когда все начиналось, я уже знал последствия. Я знал, что такое страх, что такое безвыходное положение, что такое кровь и смерть. Но большинство парней вокруг меня не знали, к чему это приводит. Я вернулся из Афганистана в октябре того же года, а через месяц, 23-го ноября, в Цхинвал пришла многотысячная колонна грузин.

Об истории из Афганистана я вспомнил опять, когда убили Владика Джиоева, по кличке «Басмач». Он тоже служил в Афганистане. Это было в июне 1992 года. Его группа заняла высоту у села Прис. Завязался бой, были раненые, он отправил остальных за боеприпасами, но вернуться к нему уже не смогли, грузинские войска отрезали пути. Басмач был ранен, отстрелялся до последнего патрона. Потом истек кровью. Его нашли сами грузины, среди них оказался его сослуживец из Афганистана. Нам сообщили сами грузины, чтобы мы забрали тело «Басмача» оттуда. Я сам там не был, но мне потом рассказали, что когда туда поднялись, рядом с ним на коленях стоял грузин и держал его за руку, и орал: «Вы убили моего брата! Я не смою этот грех с рук, я же с вами его убил!». За его тело не требовали обмен, или выкуп, как бывало обычно. Отдали и его тело, и его автомат. Тот грузин попросил сообщить, когда и во сколько будут хоронить Басмача. Мы сообщили, и когда мы на похоронах давали прощальный залп, со стороны Грузии тоже дали залп. 

_________________________________________________________

Из цикла „Живая память — Южная Осетия 1991/2008“
Текст: Зарина Санакоева
Фото: Владимир Сварцевич / Анастасия Сварцевич из архива.