Алик, 50-аздзыд, Цхинвал

Смотрите текст на русском языке ниже

Цыппурс æхсæв гуырдзиаг милици бацыдысты Цхинвалмæ. Дзырдтой, зæгъгæ, дам, милициимæ уыдысты, ахæстæттæй æнæрæстæджы кæй рауагътой, ахæм адæймæгтæ дæр (07.01. 1991).

Уæд æз скъолайы ахуыр кодтон. Æвдæм январы фæндæгты æрæхгæдтой æмæ райдыдтой змæстытæ.

Иууыл тынгдæр мæ зæрдыл лæууы уыцы лозунг, кæцыйы æлгъыстой, ирон сывæллон чи ныййара, уыцы сылгоймæгты.

Гуырдзиаг ахуыргæнджытæ, æмкъласонтæ æмæ сыхæгтæ, тынг нæ, фæлæ уæддæр фæивтой. 7-æм январы размæ дзы бирæтæ алыгъдысты. Дзырдтой, зæгъгæ, дам, нын гуырдзиæгтæ загътой: «Чысыл уал багъæцут, мæнæ Цхинвал ирæттæй ссæрибар кæндзыстæм, æмæ уый фæстæ æрбаздæхдзыстут». О, дзырдтой, ома, дам, нæ дзаумæтты дæр нæ рахастам. Фæлæ махæн та ничи ницы загъта. Гуырдзиæгтæ Дзауы, Тлиахъаныйы хæдзæрттæ куы басыгътой, уæд-иу дзырдтой, ома, дам, уым фыд æмæ фырты удæгасæй басыгътой. Гъе, ахæм хъуыддæгтæ цыдис.

Мæ 90-аздзыд дада нæ хъæуккæгтимæ иумæ дыууæ мæйы уацары уыд. Махмæ дæр уыд гуырдзиаг уацайрæгтæ æмæ сæ кæрæдзийыл баивтам.

2004 азы æз æфсады службæ кодтон. Уæдæй бæрæг уыд хæст æнæмæнгæй дæр кæй райдайдзæн. Æфсады куы службæ кæнай æмæ исты инциденттæ куы цæуой, уæд æмбарын райдайыс, уыцы инциденттæ инцидентты тыххæй кæй не сты.

Гуырдзиæгтæ уæд Цхинвалмæ не ‘рбахызтысты, фæлæ нæ минометтæй æхстой. Кæй зæгъын æй хъæуы, мах дæр сын дзуапп лæвæрдтам (2004 азы июнæй августмæ дыууæ фарсы æрдыгæй дæр фæмард 26 адæймаджы).

2008 азы 2-æм августы нæ гуырдзиæгтæ райдыдтой интенсивонæй æхсын. 6-æм августы махуæттæй фæмард 6 адæймаджы. 7-æм августы æхсæв горæт райдыдтой æхсын грады системæйы хæцæнгæрзтæй. Мах иууылдæр хæдзары уыдыстæм, æмбæхстыстæм сыхæгты ныккæнды. Ме ‘фсымæртимæ хæцæнгæрзтæ райстам æмæ ацыдыстæм…

Махæрдыгæй фæмардуæвджытæн сæ фылдæр фæндæгтыл фæмард сты. Иу бинонтæ цыдысты Тъбетмæ. Фæндагыл сыл фембæлд гуырдзиаг танкон колоннæ. Уыцы бинонтæй удæгасæй аирвæзт æрмæстдæр иу сылгоймаг, кæцы машинæйæ рахызт æмæ йæ къухтæ фæйнæрдæм акодта, ома, дам, ма æхсут.

Иу машинæйы та танкæй фехстой. Машинайы раззаг бадæнтыл цы сылгоймаг бадт, уый цалдæр метры æдтæдæр атахт машинæйæ, йæ цардæмбал æмæ йæ сывæллæттæ машинæйы басыгъдысты. Бинонтæй удæгасæй баззад æрмæстдæр уыцы сылгоймаг. Фараст мæйы фæстæ уыцы сылгоймагæн райгуырд сывæллон – уыцы рæстæджы сывæрджын кæй уыд, уый нæ зыдта. Иу хатт ын чидæр афтæ, дæ сывæллон, дам, хæсты лæвар у. Сылгоймаг æм фæзылд æмæ йын афтæ зæгъы: «Зоныс æй, уыцы лæвары цæй аргъæй балхæдтон?»

Уыцы сылгоймаг нæ, фæлæ мæхицæн дæр хæсты тыххæй дзурын зын у. Уый тыххæй абон фыццаг хатт дзурын.

12 АЗЫ РАЦЫД. ÆЗ ЦÆЙ ТЫХХÆЙ ХÆЦЫДТÆН?

Вæййы афтæ дæр, æмæ чидæр кæмæндæрты куы фæуырнын кæны, ома, Райгуырæн бæстæйы, Фыдыбæстæйы хъахъхъæны, уæд æз та мæсты фæкæнын. Райгуырæн бæстæйыл нæ, фæлæ ахæм рæстæджы адæймаг йæхиуыл, йæ бинонтыл фæхъуыды кæны. Уыцы патриотон ныхæстæ кæй бауырндзысты? Куы дын атула, уæд удæгас баззайдзынæ.

Уым мæнæн дæр «мæ хъул сах абадт», фæлæ стæй мах иуварс фæуагътой. Чи хæцыд, уыдонæй алкæцыдæр чи таксистæй кусы, чи – хъахъхъæнæгæй. Хæсты рæстæджы ардыгæй чи фæлыгъд, уыдон абон хорз бынæтты кусынц.

Гуырдзиæгтимæ иумиаг фидæныл æз æппындæр нæ хъуыды кæнын. Уыдон нæ иу æнусы дæргъы дыууæ хатты фæсайдтой. Уый фæстæ ма уыдоныл куыд хъуамæ æууæндай?

Бастдзинæдтæ мын нæй нæдæр мæ гуырдзиаг сыхæгтимæ, нæдæр – мæ гуырдзиаг æмкъласонтимæ. Ардыгæй уыдонимæ ныхас кæнын æнцон нæу, нæхæдæг дæр сæ нæхи хизæм. 80-æм азты нын уыд иу гуырдзиаг сыхаг. Йемæ нын хæлар ахастытæ уыд, ахуыр мæ кодта гитарæйыл цæгъдын. Хæсты фæстæ æрбаздæхт, æмæ кæд йæ разы ницы аххосджын уыдтæн, уæддæр мæ йæхи хызта, нæ мæм дзырдта.

Зоныс, уæд мын мæ нуæрттæ тынг цы хæлдта? Сосо Павлиашвилийы зарæг «Самшобло, самшобло» (Райгуырæн бæстæ, Райгуырæн бæстæ…) Змæстытæ куы райдыдтой, уæд-иу нæ гуырдзиаг сыхæгтæ сæ радиоты хъæрæй суагътой æмæ-иу мах дæр хъусын кодтой гуырдзиаг зарджытæм. Æз мæхæдæг уарзын гуырдзиаг зарджытæ, мультфильмтæ, кинотæ, фæлæ мæ Павлиашвилийы ахæм пафос нæ хъæуы.

Мæн хъæуы, цæй тыххæй тох кодтон, уый. Мах хъуыд хæдбардзинад, фæлæ йæ ныр мæхæдæг нал зонын чи дæн, æниу Цæгат Ирыстонимæ баиу уæвыны æз æнкъарын, куыд сабырдзинады гарант, афтæ. Нæ, æз афтæ гуырдзиæгты фыддæрадæн нæ дзурын. Мæхи сабырдзинады тыххæй йæ дзурын.

Цалынмæ мæм адæймаг хæцæнгарзимæ ма æрбацæуа, уæдмæ йæ æз знагыл нæ нымайын, фæнды гуырдзиаг уæт, фæнды - ирон. Афтæ хъуыды кæныс, æмæ ирæттæ иууылдæр мæ зæрдæмæ цæуынц? Æз кæддæриддæр фæдзурын: «Æвзарын никæй хъæуы». Уымæн æмæ æппæт дæр уымæй райдыдта… Æвзæрстой, уый ирон у, уый – гуырдзиаг… Фæнды дæ адæймагæн аргъ кæнын, уæд ын æрмæстдæр йæхицæн саргъ кæн.

Куы æрбамбырд вæййæм, уæд дзурын райдайынц æхсæвыгон фыдфынты тыххæй. Чи хæцыд, уыдон, кæмыты хæцыдысты, уыцы бынæтты фыны фæуынынц, æз та сæ никуы фæуынын. Æвæццæгæн мæ фынтæ дæр хæсты фæмард сты.

«Удæгас мысынад – Хуссар Ирыстон 1991/2008» -ы циклæй
Интервью: Тамар Меаракишвили
Текст: Нино Ломадзе
Къам: Владимир Сварцевич / Анастасия Сварцевичы архивæй

Сны

Алик, 50 лет, Цхинвали

В ночь на рождество зашли в Цхинвали. Говорили, что рядом с грузинской полицией были амнистированные заключенные тоже (07.01. 1991). Я тогда учился в школе. Седьмого числа перекрыли дороги и начались беспорядки.

Горче всего вспоминать тот лозунг, ну, в котором проклинались женщины вынашивающие осетинов.

Грузинские учителя, одноклассники и соседи, не сильно, но все же переменились. Многие взяли да и сбежали до седьмого января. Говорили, что грузины их предупреждали, мол, подождите, освободим Цхинвали от осетинов и вернетесь. Да, говорили, что они даже вещей с собой не брали, а нас никто не предупреждал. Когда сгорели дома в Джава, в Тлиакана, нам рассказывали, что там отца и сына заживо сожгли. Вот такие вот были дела...

Моего девяностолетнего деда два месяца держали в плену, вместе с нашими односельчанами. Мы тоже держали грузин в плену и обменивались пленниками.

В 2004 я служил в армии. Уже тогда было ясно, что надвигалась неминуемая война. Когда служишь в армии и происходят какие-то инциденты, начинаешь понимать, что это тебе не инциденты ради инцидентов. В Цхинвали не заходили тогда, но из миномётов в нас все же стреляли. Конечно, мы отвечали тем же (в результате столкновении происшедших в периоде с июня по август 2004 года с обеих сторон погибло 26 человек).

2-го августа 2008 года на нашей стороне уже велась интенсивная стрельба. 6-го августа у нас было 6 убитых. В ночь на 7-ое число начали бомбить из Градов. Мы все были дома, прятались у соседей, в подвале. Мы с братьями взяли в руки оружие и пошли...

На той войне с нашей стороны большинство убитых умерло на дорогах. Одна семья Эхата в Тбети. По дороге им встретилась грузинская танковая колонна. Из той семьи выжила только женщина, которая вышла из машины и раскинула руки, мол, не стреляйте.

В одну из машин попали чем-то противотанковым и женщину сидящую на переднем сидении перебросило на несколько метров, а ее муж и дети сгорели в машине. Кроме нее никто из семьи не выжил, а спустя девять месяцев она ребенка родила — не знала, что беременна. Как-то ей сказал, что ее дитя подарок войны, а она повернулась и судорожно отвечает: «Знаешь, какую цену я за этот подарок заплатила?»

Да что там про нее, самому неприятно про войну рассказывать. Вот, впервые о ней заговорил.

12 лет прошло. Зачем только я воевал?

 Бывает, начинает кто-то других уверять, что родину, страну защищает, а меня зло берет. Да не о родине, о себе и о своей семье думает человек в такое время. Кто же во все эти патриотические штучки верит? Повезет, выживешь.

Мне тоже там повезло, но потом кинули нас всех — кто воевал, почти каждый либо таксистам работает, либо сторожем, а кто сбежал, те на должностях.

О совместном будущем с грузинами не думаю вообще. За один век дважды нас обманули. Как после этого будешь об этом думать?

Не поддерживаю связи ни с соседями ни с одноклассниками. Нелегко отсюда общаться, да и сами, некоторые, сторонятся. В 80-ых был у нас один сосед. Дружили мы с ним и он меня учил играть на гитаре. Вернулся после войны и, хоть я ничем перед ним не провинился, избегал встречи со мной.

Знаешь, что меня тогда раздражало? Песни Павлиашвили. «Самшобло, самшобло» (груз. Родина, родина)... Когда начались беспорядки, наши грузинские соседи делали звук погромче и заставляли нас слушать. А ведь я и сам люблю грузинские песни, мультфильмы, фильмы, но вот этого вот пафоса Павлиашвили мне не надо.

Мне нужно то, за что я воевал. Нам была нужна независимость, а сейчас сам не знаю, кем являюсь, хотя присоединение к Северной Осетии все же воспринимаю как гарантию мира. Нет, не говорю я так назло грузинам. Для своего спокойствия говорю.

Пока человек не придет ко мне с оружием, не считаю я его врагом, будь он осетин или грузин. Думаешь, все осетины мне нравятся? Я все время говорю, что нельзя выделять. Ведь так все начиналось... Выделяли, кто грузин, кто осетин... Хочешь оценить человека, оценивай его одного, конкретно.

Как только соберемся, начинают рассказывать про ночные кошмары. Кто воевал, те места во сне видят, а мне они ни разу не снились. Видно, сны мои, и те на войне пали.

______________________

Из цикла «Живая память - Южная Осетия 1991/2008»
Интервью: Тамар Меаракишвили
Текст: Нино Ломадзе
Фото: Владимир Сварцевич / Анастасия Сварцевич из архива