НÆМЫДЖЫ ФÆДТÆ | Азæ, 68-аздзыд

Азæ, 68-аздзыд
Карелы районы Кълдуйы хъæу.

Нæмыджы фæдтæ цы хъуамæ фæуыдаиккой? Хæдзар сцалцæг кодтам æмæ сæ фæдтæ къултыл дæр æмæ рудзгуытыл дæр нал зыныныц. Гуырдзиæгтæ мидæмæ гом дуарæй æхстой. Уæртæ уым лæууыд мæ фыдыфсымæры лæппуйы сывæллон æмæ нæмыг йæ хъусы фæрсты атахт æмæ къулы ныссагъд. Хæдзар куы цалцæг кодтам, нæмыг къулæй уæд рафтыдтам. Табу Хуыцауæн, сывæллон фыдбылызæй аирвæзт!

Æппæт дæр райдыдта, Гамсахурдия йæ бандиттимæ Карелмæ куы æрбацыд, уæд. Уыцы хæццæ рæстæджы нæ хæстæджытæй иу куыста Карелы районы милицийы хистæры хæдивæгæй. Уый мæм иу адæймаджы æрбарвыста, кæцыйæн бахæс кодта, цæмæй мын фехъусын кодтаид, зæгъгæ, Гамсахурдия фембæлд милицийы кусджытимæ. Фембæлды фæстæ та йæхимæ фæсидт нæформалтимæ æмæ сын бахæс кодта, цæмæй максималонæй æфхæрдтаиккой ирæтты. Мæнæн сæ куыддæриддæр радзырдта, афтæ дын сæ дзурын æз дæр. Уыцы адæймаг дæс азы размæ фæзиан. Ракæй рынчын уыд. Кæд дын мæнг ныхæстæ кæнын, уæд уыйау фæуон. Хорз адæймаг уыд. Диссаг у, ахæм раст, æнæ зæрдæхудт адæймаг куыд куыста милицийы… Уым куыд куыста, уый ныр дæр не ‘мбарын… Ахъуыды ма кæн, уым куыста, афтæмæй мын бамбарын кодта, зæгъгæ, Гамсахурдия нæформалтæн бахæс кодта ирæтты максималонæй æфхæрын.

Иу хатт та ме ‘фсымæрыл æрцыд ахæм хабар. Цхинвалæй рацæйцыд æмæ йæ нæформалтæ æрурæдтой, зæгъгæ, дам, æм кæд миййаг хæцæнгарз ис. Хæцæнгарз æм ис, æви нæ, уымæй йæ куы бафарстой, уæд сын сдзуапп кодта, зæгъгæ, «ис». Уыдис æм иу дамбаца. Стæрхон ыл кодтой æмæ йæ æртæ азы сбадын кодтой ахæстоны. Æз архайдтон, цæмæй йæ ахæстонæй рауадзын кодтаин, фæлæ… Дзырдтон, «Батъоно Отар, мæнæй æхца нæ райсдзыстут, фæлæ цас зæгъой, уыйас бафиддзастæм. Уый нын загъта, зæгъгæ, йæ бон нæу. Ме ‘фсымæрæн радтой æртæ азы. Тæрхонгæнæн залмæ куы бацыдыстæм, уæд мын, зоныс, уыцы лæг (тæрхонгæнæг) цы загъта? Зæгъгæ, нæформалтæ æрбацыдысты æмæ бартхъирæн кодтой, æртæ азæй къаддæр, дам, ын куы радтай, уæд, дам, дæ куыст фесафдзынæ. Тæрхонгæнæг Рамишвилийæн кæд йæ бон саразын ницы бацис, уæд ирæттæ цы хъуамæ сарæзтаиккой? Уæд хæццæ рæстæг уыд, закъон нæ куыста.

Иу хатт милицимæ бацыдтæн, баййæфтон дзы цыдæр адæмы, мæнмæ гæсгæ, Квенаткъоцайы хъæуæй уыдысты. Дзырдтой, зæгъгæ, нæформалты машинæ цъыфы ныссагъд, сæ цурты ирон лæг трактор рацæйскъæрдта æмæ сын баххуыс кодта машинæ цъыфæй сласынæн. Уыдон æй бафарстой, чи у, уымæй. Куы фехъустой ирон мыггаг, уæд автомат райстой æмæ трактористы фехстой æмæ йæ амардтой. Трактористы тугæйдзаг дзаумæтты куы æрбахастой, уæд мæхæдæг дæр милицийы уыдтæн. Уыцы хъуыддаг дæр сæхгæдтой…

Тбилисы нæ фатер ауæй кодтам, æндæр бæстæмæ цыдыстæм æмæ нæ къухы исты уæддæр хъуамæ айстаиккам. Нæ ныййарджыты хæдзар ауæй кæнын нæ нæ бафæндыд. Мæ хоимæ нæ хæдзары ницыуал ныууагътам æмæ 1991 азы 26 майы ацыдыстæм. Цыдыстæм, фæлæ ма искуы æрыздæхдзыстæм, уый йæ нæ зыдтам.

Ам æвирхъау хабæрттæ цыдис. Æртæ мæйы дæргъы мах нæ хæдзары не ‘хсæвиуат кодтам, хъæды æмбæхстыстæм. Нæ мады дæр немæ кодтам, фæлæ нын нæ ракуымдта, аскъуыддзаг кодта хæдзары баззайын. Цалынмæ скъоламæ нæ бацæуа, уæдмæ йын мæ хойы чысыл лæппу Никъайы дæр йемæ ныууагътам.

Фараст хатты нæ бастъыгътой гуырдзиæгтæ. Мæ хоимæ Дзæуджыхъæуы куы уыдыстæм, уæд та нæ хæдзармæ радон хатт æрбацыдысты. Нæ мад сывæллоны йæ къухмæ систа. Нæ фыдыфсымæры чызг дæр уым уыд.

«Бакæс ма, бакæс, сæ дзуамæттæ аласын сын куыд бантыст. Цæй, сывæллоны немæ акæнæм», - дзырдтой гуырдзиæгтæ. Мæ мад тынг фæтаст… Абырæг цы сараздзæн, уый чи зоны. Гуырдзиæгтæ хæдзары агуырдтой æхца, сыгъзæрин æмæ хæцæнгарз. Цæй хæцæнгарз мæм уыд, æфсады, мыййаг, куынæ службæ кæнын. Æз уæд сабыр бæстæйы цардтæн, æхца та никуы æмбырд кодтон. Æхца хуымæтæджы гæххæт у, куы дæм уа, уæд дзы хъуамæ спайда кæнай.

Дыууæ къуыри иу хатт-иу æрцыдтæн Дзæуджыхъæуæй, фæлæ хъæумæ ацæуын мæ бон нæ уыд, тарстæн. Гуырдзиæгтæ æртхъирæнтæ кодтой, зæгъгæ, дам, æй автоматæй йæ астæуыл ахауын кæндзыстæм. Нæ зонын, æз кæм фæаххосджын дæн? Тасæй мæ мад склерозæй фæрынчын. Цасдæр рæстæджы дæргъы немæ цард Дзæуджыхъæуы, фæлæ æдзух кæугæ кодта, йæ хæдзармæ йæ фæндыд. Фæстагмæ йæ не ‘рвады цардæмбал йемæ ракодта нæ хъæумæ.

Æз Никъаимæ баззадтæн Дзæуджыхъæуы, мæ хо рацыд нæ мадмæ. Цалынмæ Никъа скъола фæуд кодта, уæдмæ банхъæлмæ кастæн, стæй æз дæр рацыдтæн, фæлæ цалынмæ мах здæхтыстæм, уæдмæ нæ мад фæзиан, 2000 азы. Амардта йæ тас.

Ныр мæ базонын фæнды, цæмæн дзырдтой, Азæ, дам, гуырдзиæгты нæ уарзы. Чи дзырдта, уый зонын. Æз уыцы хъуыддаг афтæ нæ ныууадздзынæн. Раздæр хъуыды кодтон, æрмæст æй мах зонæм, фæлæ мæ хъустыл ауад, æцæгæлæттæн дæр афтæ дзырдтой.

Æндæраз мæм адæмы цурмæ æрбацыд службæйы лæг æмæ мын афтæ дзуры: «Уый та цы у, Азæ, æцæгæй дын гуырдзиæгтæ æнæуынон сты?» Растæндæр мæ афтæ бафарста.

«Æрлæуу ма, æз Тбилисы схъомыл дæн. Æрмæстдæр фарастæм къласы куы уыдтæн, ардæм уæд æрбацыдтæн - куы сыстыр стæм æмæ нæхæдæг иунæгæй цæуынхъом куы фестæм, уæд. Нæ рæстæджы ахæм цыдæртыл дзырд дæр нæ уыд. Куыд дзурыс афтæ? Æз алы нацийы дæр уарзын», - дзуаппæн ын загътон æз.

Никъайæ дын сомы кæнын, ме ‘мкусджыты афтæ тынг æрымысын, æмæ мæ цæссыгтæ дæр фæкалын. Алкæмæ дæр æндæр телефонтæ ис, сæ телефоны номыртæ дæр æндæтæ сты. Иу адæймаджы агуырдтон, фæлæ йæ не ссардтон. Никъа дæр мын æххуыс кодта, фæлæ уымæн дæр йæ бон не бацис уыцы лæджы ссарын.

Коммунистты рæстæджы æз куыстон транспортон баиугæнды. Уырдæм кусынмæ æрбацыд Алеко дæр, институт каст куы фæцис, уæд. Уый мæнæй авд азы кæстæр уыдис. Мах тынг æввахс хæлæрттæ уыдыстæм. Фæндыдис æй йæ чындзæхсæвмæ мæн фæхонын. Йæ фыд Рустауы калбасты заводы сæйраг технолог уыд. Чындзæхсæв дæр Рустауы рестораны скодтой. Æз æрæгмæ бацыдтæн, чындзæхсæв йæ тæккæ тæмæны куы уыд, уæд. Мемæ уыд, чындзæхсæвмæ мæ чи фæхуыдта, уыцы адæймаг. Алеко мæ куы ауыдта, уæд фестат, фынгы сæрты рагæпп кодта æмæ мæ ныхъхъæбыс кодта. Фондзсæдæ адæймаджы мæм кастысты æмæ хъуыды кодтой, зæгъгæ, «чи у?» Уый фæстæ цалдæр азы кæрæдзи нал федтам. Цасдæр рæстæджы фæстæ стыр машинæ агуырдтам, цæмæй мæ фыдыфсымæры лæппуйы мебель Глданæй Дзæуджыхъæумæ арвыстаиккам, уый тыххæй. Мæхи мебель æз раздæр арвыстон. Бацыдыстæм ЗАГЭС-ы транспортон баиугæндмæ. Уым нын загътой, зæгъгæ, дам, Уæрæсемæ машинæтæ автопаркæй ацæуынц.

Уыд майрæмбон. Цалынмæ автопаркмæ цыдыстæм, уæдмæ кусты сахаттæ фесты. Нæ размæ рахызт хъахъхъæнæг. Фæрсæм æй: «Чи у уæ директор?» Ахъуыды ма кæн, дзуры нын, нæ директор, дам, Алеко у. Уый ма нын загъта, зæгъгæ, директор дæс минуты размæ ацыд, фæлæ сом куысты уыдзæн. Дыккаг бон æрбацыдыстæм мæ фыдыфсымæры лæппуйы усимæ. Алеко фырцинæй фæцæйæрра кодта. Машинæ нын ссардта, радта нын йæ телефоны номыртæ дæр. Уый мæ бафæдзæхста: «Исчи уæ куы баурома, уæд-иу ын зæгъ, зæгъгæ, ды дæ транспортон баиугæнды сæйраг бухгалтер æмæ дын машинæ радта директор». Уæдæй фæстæмæ Алекойы агурын æмæ йæ нæ уарын.

Мæ зæрдыл ма лæууы ахæм цау дæр: змæстыты рæстæджы æз куыстон агросæудæджерадон комитеты сæйраг бухгалтерæй. Мах уыдыстæм 1500 адæймаджы. Комитеты сæргълæууæг уыд Мгеладзе. Змæстытæ куы райдыдтой æмæ Гуырдзыстон Цхинвалмæ йæ милицийы куы барвыста, уæд не ‘мкусджытæй иуы лæг дæр уыцы комитеты куыста. Уый дæр амардтой.

Гуырдзиæгтæ дзырдтой, зæгъгæ, дам, ирæтты сæ бынæттæй ссæрибар кæнæм. Кусджыты номхыгъд куы райстой, уæд дзы ирæттæ уыд æрмæстдæр æхсæз адæймаджы, уыцы нымæцы æз дæр. Цы цыд, уымæн æз æмбаргæ дæр ницы кодтон, фæлæ, куыд рабæрæг, афтæмæй гуырдзиæгтæ уагътой стыр æмбырдтæ. Нæ директорæн дзырдтой, зæгъгæ, йæ бынатæй хъуамæ сисай сæйраг бухгалтеры. Нæ хистæр ацæргæ адæймаг уыд. Уый сын загъта, зæгъгæ, «ирон кæй у, уый тыххæй кусæджы йæ бынатæй æз не ссæрибар кæндзынæн». Æртхъирæнтæ дæр æм кодтой, фæлæ сæ коммæ нæ бакаст.

Директоримæ бадзырдтам, цæмæй дыууæ къуыри иу хатт цæуон куыстмæ. Иу хатт ын загътон: «Парсенич, кæд дæ фæнды, цæмæй æз ам кусон… Ам цы куыст ис, уый æз зонын, фæлæ алы бон куыстмæ цæуын мæ бон нæу». Загътон ын, æрвыл бон куысты куынæ уон, уæддæр уымæй ницы фехæлдзæн, мæ куыст нæ бакъуылымпы уыдзæн. «Ды дæ хъуыддаг араз, æмæ дæ кæд фæнды, уæд æппындæр ма цу куыстмæ», - загъта мын уый. Уый йæ зыдта, мæ ныййарджытæ ас адæймæгтæ кæй сты, уыимæ иумæ хъæуы кæй цæрынц æмæ æз æрвыл хатт дæр уырдæм кæй фæтагъд кæны – куы-иу фос хызтон, куы - иу, куы - иннæ… Мæ калоштæ-иу раивтон æмæ-иу куыстмæ атындзыдтон, цалынмæ-иу æфснайджытæ нæ ацыдысты, уæдмæ-иу уыдтæн куысты. Дыккаг бон-иу ацыдтæн бангмæ, æхца-иу рахастон, мызд-иу байуæрстон æмæ та фæстæмæ - хъæумæ. Мæ директор сын загъта, зæгъгæ, фæлтау мæ куыстæй мæхæдæг ацæудзæн æмæ уæ кæд фæнды, уæд æй мæ фæстæ сымах ссæрибар кæнут йæ куыстæй. Æхсæз иронæй фондзы сæ куыстытæй ссæрибар кодтой. Мæн ныууагътой.

Иу хатт мын нæ хайады сылгоймæгтæ дзурынц: «Азæ, ды национализмы темæйыл æппындæр ницы фæдзурыс, фæлæ дыл тынг зыны, стыр патриот кæй дæ, уый». Уыдон ма мын загътой: «Уый зоныс, æмæ дæ цуры кæд ирæтты тыххæй ницы фæдзурæм, уæддæр ды куы ацæуыс, уæд уыцы темæйыл бирæ фæныхас кæнæм…» Вæццæгæн-иу дзырдтой, зæгъгæ, ацы зæхх гуырдзиæгты у… Хуыцау сын æй балæвар кодта, æмæ афтæ дарддæр.

Æз Гуырдзыстонмæ æрыздæхтæн, Никъа скъола каст куы фæцис, уæд, 2008 азы. Уый Тбилисы университетмæ ахуырмæ бацыд æмæ хæст дæр райдыдта. Бирæ йæ уарзтой университеты! Гуырдзиаг æвзаджы лектор-иу ын дзырдта, ома, дам, ирон нæ дæ. Никъа-иу ын загъта, зæгъгæ, цыфæнды дæр дзурут, фæлæ æз ирон дæн. Лектор æргомæй дзырдта, йæ зæрдæ кæй риссы, ахæм хорз лæппу ирон кæй у, уый тыххæй.

Æрыздæхынвæнд куы кодтон, уæд мын стыр проблемæтæ уыд. Уымы Паддзахадон æдасдзинады комитет мæ фæстæ зылд. Дзырдтой мын, зæгъгæ, уæ гуырдзиæгтæ расырдтой æмæ ма сæм куыд здæхут. Фæлæ æрыздæхтæн. Æппæт дæр нолæй райдыдтон. Гуырдзиæгтæ мын ницыуал ныууагътой, æнæ мæ мадæй дæр ам никуы цардтæн… Тынг зын мын уыд.

Никъа гъеныр Дзæуджыхъæуы ис, телеуынынады кусы. Ныртæккæ мæ хо дæр уым ис. Йæ къах риссы æмæ операцимæ æнхъæлмæ кæсы. Никъа хорз фырт у. Куы æрцæуы, уæд нын йæ репортажтæ телефоны фæуынын кæны. Уым Джиотæй у, ам та – Джиошвили. Уый хорз зоны гуырдзиаг æвзаг дæр. Ника скъолайы куы ахуыр кодта, уæд æз архайдтон, цæмæй гуырдзиаг æвзаг дæр сахуыр кæна. Дзырдтон-иу ын, зæгъын, Гуырдзыстонмæ куы æрцæуай æмæ демæ исчи гуырдзиагау куы сныхас кæна, уæд дæ бон сдзуапп кæнын хъуамæ уа. Дзырдтон æмæ хъуыды кодтон, гæнæн ис, æмæ нал рыздæхтаиккам, фæлæ уæддæр æвзаг зонын хорз у. Цал æвзаг зонай, уал адæймаджы бæрц дæ.

Нæ хъæуы ирон мыггæгтæ цæрынц. Ис нæм Гаглошвилитæ, Джиошвилитæ, Шавлохашвилитæ. Гурæй æрбацыдысты Тибилашвилитæ. Уыдонæй алчи иронау кæд нæ дзуры, уæддæр иронау æмбарынц. Фæсивæд дæр зонынц ирон æвзаг. Мæнмæ гæсгæ, алчи дæр хъуамæ зона йæ мадæлон æвзаг. Мах ам къуыдайраг здæхтыл дзурæм, Дзæуджыхъæуы та нын нæ ирон æвзаг не ‘мбарынц. Мæ чындзы фæрсын, зæгъын, Алла, ды мын мæ ирон æвзаг æмбарыс? Уый мын сдзуапп кодта, цыдæртæ, дам, дзы æмбарын. Фæлæ йæ зонын, æппындæр æй не ‘мбары.

«Удæгас мысынад – Хуссар Ирыстон 1991/2008»
Дзыхæйдзургæ историтимæ куыстой

Следы от пуль

Аза, 68 лет
Деревня Клду, Карельский район

А следы от пуль куда бы делись? Сделала ремонт и больше не видно их ни на стенах ни на окнах, а то все тут было пулями прошито. В открытую дверь стреляли. Вот там вот стоял ребенок двоюродного брата. Пуля пролетела у него под ухом и застряла в стене. Достали только во время ремонта. Чудом тогда ребенок спасся. Слава тебе, господи!

Все началось, когда Гамсахурдия приехал в Карели, вместе со своей шантрапой. В то мутное время служил один из наших близких в полиции, заместителем начальника был. Послал ко мне человека и велел передать, знаешь что? Что Гамсахурдия провел встречу, а после позвал к себе неформалов и распорядился, чтобы те максимально притесняли осетинов. Десять лет тому назад умер тот человек, раком болел. Да, чтобы меня постигла та же участь, если буду тебе врать. Так было сказано, слово в слово. Хороший был человек, нечего было ему делать в полиции, честнейший человек... Представить себе не могу, как он там работал... И вдруг, предупреждает, что позвали неформалов и велели максимально притеснять.

Потом был случай с моим двоюродным братом. Он выходил из Цхинвали, а неформалы его схватили, мол, нет ли у него оружия. «Есть», ответил он спроста. Был у него один обрез. Присудили ему три года. Мне пришлось хлопотать за него тоже. Говорю, батоно Отар, денег вы с меня не возьмете, но мы заплатим, сколько скажут. Не могу, отвечает. Дали брату три года, а когда мы зашли в зал, знаешь, что тот человек сказал? Что неформалы приходили и пригрозили, присудишь меньше трех лет, работу потеряешь. Если судья Рамишвили не мог ничего поделать, что могли, осетины? Безпредел тогда было.

Прихожу как то в милицию, а там какие-то люди толпятся, кажется, из деревни Квенаткоца. Говорят, машина неформалов в грязи застряла, а мимо трактор проезжал. Помог тракторист вытащить машину из грязи, а они спрашивают, кто он такой. Услышав осетинскую фамилию, достали автомат и расстреляли человека. Я в милиции была, когда окровавленную одежду принесли. Это дело тоже закрыли...

Что до нас, свою квартиру в Тбилиси мы продали, мол, в чужую страну уезжаем и надо хоть что-то при себе иметь, а этот дом, как родительский, не захотели продавать. Мы сестрой просто ничего в нем не оставили и 26-го мая 1991 года уехали. Уезжали и не знали, приедем еще или нет. Нечто неописуемо ужасное творилось здесь. В течение трех месяцев мы дома не ночевали, в лесу прятались. Мать тогда решила остаться и мы с ней оставили моего племянника, маленького сына сестры, пока тот в школу не пойдет.

 Девять раз нас ограбили. Мы с сестрой все еще были во Владикавказе, когда они в очередной раз нагрянули на наш дом. Мама держала мальчика на руках, а наша двоюродная сестра была рядом. «Ты смотри, вещи забрать успели. Давай мальчика с собой возьмём», сказали они. Бедная мама, так разнервничалась... Иди, знай, чего разбойник вытворит. Денег, золото и оружие искали. Какое было бы у меня оружие, в армии служу или что? Я тогда в мирной стране жила, а денег никогда не собирала. Деньги, это обыкновенная бумага, которую, если она у тебя есть, надо использовать.

Да, я приезжала из Владикавказа раз в две недели, но в деревню поехать не могла. Угрожали, перепилим автоматной очередью, но чем я провинилась, не знаю. От страха мама заболела склерозом. Некоторое время она прожила с нами, во Владикавказе, но все плакала, рыдала, домой рвалась. В конце концов жена нашего двоюродного брата взяла ее с собой.

Мы с Никой остались жить там, а сестра приехала к маме. Я подождала, пока Ника не окончил школу и мы тоже приехали, но мама умерла до того, как мы вернулись, в 2000 году. Ее убил страх.

Сейчас мне надо узнать, зачем говорили, что Аза ненавидела грузин. Знаю, кто говорил. Варианта нет, не оставлю я так это дело. Раньше думала, что только мы про это знали, но я слышала мельком, что чужим людям тоже самое говорили.

Подходит ко мне на людях должностное лицо и говорит: «Что ж это такое, Аза, неужели ты грузин ненавидишь?» Да, именно так и спросил. Недавно это было, в позапрошлом году. «Погоди, я росла в Тбилиси и только в девятом классе сюда переехала, ну, когда мы выросли и сами могли уже ездить. В наше время даже речи не было о таких вещах. Как ты такое говоришь? Я все народы люблю», сказала я ему в ответ.

Клянусь Никой, так по бывшим сотрудникам скучаю, бывает, слезы не могу сдержать, текут сами по себе. Телефонные номера... другие сейчас у всех телефоны. Искала я одного, Ника помогал, но так и не нашла. Не смог Ника найти того человека.

 Во время коммунистов я работала в транспортном объединении. Туда пришел работать Алеко, прямо с института. Он был на семь лет младше меня. Мы были очень близки. Хотел, чтобы меня на его свадьбу пригласили. Его отец был главным технологом на колбасном заводе в Рустави. В Рустави сыграли свадьбу, в ресторане. Я пришла поздно, в самом разгаре свадьбы. Со мной был человек, который меня туда пригласил. Вскочил Алеко, прыгнул через стол и обнял меня. Пятьсот человек на меня смотрели, думали, кто же она такая. Потом несколько лет не виделись и вот ищем большую машину, чтобы послать мебель моего двоюродного брата из Глдани. Свою мебель я уже переправила. Приходим в транспортное объединение в Загеси. Нам сказали, что в Россию машины выезжали с автопарка. Была пятница. Когда мы пришли, рабочие часы уже закончились. Вышел к нам сторож. Спрашиваем: «Кто ваш директор?» Только подумай, отвечает, что директора зовут Алеко. Он также сказал, что директор ушел десятью минутами раньше, но завтра будет. Приходим на другой день мы с женой двоюродного брата. Алеко от радости чуть не ошалел. Нашел машину и дал номер своего телефона. Предупредил: «Если кто остановит, скажи, что ты главный бухгалтер такого то транспортного объединения и машину тебе директор дал». После того случая найти его не могу.

Ах, да, еще помню это... ну, во время беспорядков я работала в агропромышленном комитете. Нас было 1500 человек. Комитет возглавлял некий Мгеладзе. Когда все только-только начиналось и в Цхинвали послали милицию, там также работал муж одного из наших сотрудниц. Его убили. Такое началось... Говорили, давай, осетинов увольнять с работы. Получили список и оказалось, что среди 1500 работников всего шесть осетинов, включая меня. Я понятия не имею, что происходит, а они, оказывается, большие собрания проводят и все такое. Оказывается, говорят главе моего отделения, чего не увольняешь бухгалтера. Отвечает им мой начальник, пожилой человек, что не может сотрудника уволить, раз он осетин, не может такое сказать. С ума свели человека. Был уговор у меня с директором, раз в две недели приходила на работу. Однажды я ему сказала: «Парсенич, если хотите, чтобы я у вас работала... Я знаю, какая тут работа, но каждый день приходить не могу». Сказала, что моим отсутствием ничего бы у них не испортилось. «Дело делай, а приходить, если хочешь, вообще не приходи», ответил он. Он знал, что у меня пожилые родители в деревне и все время куда-то спешила – то овец пасла, то одно, то другое... Снимала калоши, переобувалась и шла прямо на работу, а оттуда не уходила, пока уборщицы не уйдут. На другой день шла в банк, снимала деньги, раздавала жалование и, давай, обратно в деревню. И вот, сказал человек, что сам с работы уйдет, а после и меня могут уволить, если хотят. Пятерых из шести уволили. Меня оставили.

Однажды женщины из отделения говорят мне, мол, Аза, ты вооще ничего на тему нацональности не говоришь, но знаешь, как сильно по тебе видно, что ты большая патриотка. Сказали, знаешь, почему мы ничего не говорим? Договорились, что из уважения к тебе про осетинов слова не скажем, а когда тебя здесь нет, много говорим... Говорили наверное, что это их земля... дарованная богом и тому подобное.

Я вернулась, когда Ника школу закончил, в 2008 году. Он поступил, и война началась. Так его любили в университете! Лектор, который преподавал ему грузинский, говорил, что он не осетин. Ника отвечал, что могут говорить, что хотят, но он осетин все равно. Лектор не уступал, мол, у него душа болит, что такой хороший парень осетин.

Когда я собралась возвращаться, у меня большие проблемы были. Тамошний КГБ меня преследовало. Спрашивали, выгнали же они вас, так куда же возвращаетесь. С ноля все начинала. Ничего не оставили, да и без матери никогда здесь не жила... Было нелегко.

Ника опять во Владикавказе, на телевидении работает. Сейчас моя сестра тоже там находиться. У нее больная нога и ждет, когда прооперируют. Хороший сын Ника. Кода приезжает, свои репортажи в телефоне показывает. Там он Джиоев, здесь –Джиошвили. Он знает грузинский язык. Пока Ника в школе учился, я все время старалась, чтобы он грузинскому научился. Говорила, вот поедешь в грузию, заговорит кто-то с тобой, а ты ответить не сможешь. Говорила и думала, что могли вообще не вернуться, но язык есть язык. Сколько языков знаешь, стольких людей стоишь.

Здесь каждый осетинский род отмечает свое фамильное торжество, Гаглошвили, Джиошвили, Шавллохашвили, которые пришли из Гори, Тибилашвили. Сейчас не все говорят по-осетински. Молодежь тоже знает осетинский. Думаю, человек должен знать свой язык. Мы тут на Кударском осетинском разговариваем, а во Владикавказе нашу речь даже не понимают. Спрашиваю я у невестки, мол, Алла, ты мой осетинский язык не понимаешь или как? Отвечает, что кое-что не понимает. Да вообще не понимает она.

___________________________________________________________

Из цикла Живая память — Южная Осетия 1991/2008
Текст: Нино Ломадзе, Тео Кавтарадзе
Фото: Тома Сухашвили