Тыхтон | Анна Джебисашвили, 73-аздзыд, Знауырæй

1991-1992 азты хæсты тыххæй

Анна Джебисашвили, 73-аздзыд, Знауырæй, цæры Дигъомы, лигъдæттæ кæм цæрæнц, уым.

1972 азы мæ ахуыргæнæгæй арвыстой Знауырмæ. Уыцы аз мой дæр скодтон. Мæ лæджы мыккаг у Бегиашвили. Уый куыста алы бынæтты æмæ йын бирæ уыд ирон æмбæлттæ. Семæ нæ ницы баста кæрæдзийæн аргъ кæныны йедтæмæ. 1989 азы 9-æм апрелæй фæстæмæ уавæр фæивта æвзæрæрдæм, уыд æндыгъд.

Куыд гуырдзиæгтæ, афтæ ирæттæ дæр, интеллигенцийы иу хай, кæцы æмбæрста, цы цæуы, уый, архайдтой быцæудзинад ма бауадзыныл. Мах ныхас кодтам, уагътам æмбырдтæ, æрæмбырд-иу стæм æххæсткомы бæстыхайы раз. Æрцыдысты-иу адæм Цхинвалæй, раныхас-иу кодтой, кæрæдзимæ сидтысты, цæмæй сабыр уой. О, фæлæ уыд ахæмтæ дæр, кæцытæ къухдариуæг кодтой сæ къуындæг интерестæй, афтæмæй ирæттæ бырстой гуырдзиæгтæм, гуырдзиæгтæ бырстой ирæттæм. Æрмæстдæр интеллигенцийы минæвæрттæ сæхи аиуварс кодтой.

Уый фæстæ райдыдта хæст адæм сæ бинонты ластой æдас бынæттæм. Шиукъайы фыртæн йæ ус гуырдзиаг уыд. Уыдонæн уыд иу лæппу æмæ æртæ чызджы. Фыд йæ сывæллæтты арвыфста Тбилисмæ йæ усы хомæ. Гамсахурдия тынг æвзæр хъуыддаг сарæзта. Цы аххосджын уыдысты ирæттæ? Цы бар дын ис, æмæ сын дзурай: «ды дæ хæдзар ныууадз æмæ ардыгæй ацу?»

Иу хатт хæдзарæй рахызтæн æмæ уынын, иу сылгоймаг постайæ раздæхт æмæ дзуры, Знауыры хъæуы, дам, гуырдзиаг скъолайы басыгътой.

Уый тыххæй æз куыд фæмаст кодтон, Хуыцау алкæй дæр ахæм мастæй бахизæт. Алыгътæн уырдæр… Скъолайы раз цыд дон. Адæм лæууыдысты рады, сæ фылдæр ирæттæ, сæ ведрæтæ уыцы донæй йедзаг кодтой, къухæй-къухмæ йæ лæвæдтой æмæ-иу дон бахæццæ скъолайы онг, афтæмæй арт хуыссын кодтой. Фæлæ уæддæр сæ бон нæ бацис зынгсивæрзт ахуыссын кæнын æмæ скъола цъыбырттысыгъд бацис. Æз лæууыдтæн, кастæн сыгъд бæстыхаймæ æмæ куыдтон.

Изæры уырдыгæй ацыдтæн. Нæ фæзилæнмæ æввахс мæ фæстæ ралыгъд иу лæппу, ныддардта мæм йæ хæцæнгарз. Фæрсын æй, цы хабар у, уымæй. Уый мын загъта, зæгъгæ, радгæс у æмæ никæй ауадздзæн. Мæнмæ диссаг фæкаст. Ау, куыд йæ бон уыд, æмæ мæ мæхи хæдзррмæ ма бауадза. Мæ сывæллæттæ уæд Тбилисы уыдысты. Мæ хистæр лæппу студент уыд. Лæууын æмæ хъуыды кæнын, зæгъон ын æй чи дæн, уый, æви нæ. Уæд та мæ фехста. Йæ адыл кæй нæу, уый бæрæг уыд. «Мæ гуырдзиаг скъолайы мын басыгътой. Æз уырдæм цыдтæн, цæмæй йæм федтаин, уый тыххæй», - загътон лæппуйæн, уый та мын дзуры: «Тынг хорз бакодтой, уый дæр цъус у». Уыцы рæстæджы хæдзарæй рахызт Къæбулты Важа, кæцы æппæт дæр федта рудзынгæй. Уый лæппуйы уырдыгæй асырдта. Иронау ын дзырдта, зæгъгæ, афардæг у ардыгæй. Кæмæ дарыс хæцæнгарз? Цæуын кæй нæ уадзыс?

Тынг æхсызгон мын уыд. Къæбулты Важа авторитетон лæппу уыд.

Мах ма мæ лæгимæ иууыл къаддæр уым фæцардыстæм афæдзы бæрц. Никæмæй тарстыстæм, ничи нæ хъыгдардта. Уый фæстæ нæ хъæуы лæппутæ ссардтой поселочы цыппар хæцæнгарзы æмæ сæхицæй æппæлыдысты, хъæуы, дам, хъахъхъæнæм. Иу хорз бон сæ нæ сыхаг ирон сылгоймаг банымыгъта, цыппар хæцæнгæрзы, дам, сæм уыд, ницæййаг, зæгъ, сты æмæ æхсæвыгæтты нуазгæ кодтой. Уыцы дам-думты фæстæ сæм фæмидæг сты, æрцахстой сæ æмæ сæ рестораны ныккæнды ныппæрстой. Ничи сын баххуыс кодта, сæ сæрыл чи рахæцыдаид, уый дæр нæм нал уыд. Мæ лæг ацыд æмæ сæм бахатыд, цæмæй лæппуты рауагътаиккой.

Уæд нын нæ бинонты нæма хъыгдардтой. Æгæрыстæмæй сыхæгтæ дæр сæ дзаумæтты махмæ æмбæхстой. Фæлæ нæм иу хатт фæзындысты автоматджынтæ. Уыцы адæймагæй уый æнхъæл нæ уыдтæн. Мах йемæ зонгæ уыдыстæм. Йæхæдæг ирон уыд, йæ чындз та гуырдзиаг уыд. Загъта, зæгъгæ, дам, мæ чындзы гуырдзиæгтæ Агарайы æрцахстой. Æртхъирæнтæ кодта, зæгъгæ, куынæ ацæуат æмæ мын мæ чындзы куынæ рауадзын кæнат, уæд уæ иууылдæр басудздзынæн. Мæ лæг сын загъта, мæхæдæг, дам, уыдтæн ацæуинаг, мæнæн та загъта, цæмæй нартхоры быдыры бамбæхстаин. Бæрæг нæ уыд, уыдон уырдыгæй удæгасæй раивæрзтаиккой, æви нæ.

Быдыры фæбадтæн талынгтæм, уый фæстæ федтон иу хæдзары рухс куыд ссыгъд, уый. Уыцы хæдзары цы ирон сылгоймаг цард, уый майгонд уыд гуырдзиагæй. Æз æмбонды сæрты бахызтæн æмæ сæм дуар бакъуырц-къуырц кодтон. Дуар бакодта сылгоймаг æмæ бахъуыр-хъуыр кодта, зæгъгæ, мæ кæм бамбæхса, уый нæ зоны. Уыцы ныхæстæ мæ смæсты кодтой æмæ мын тыхтæ радтой. Æз ын загътон, зæгъгæ, æмбæхсгæ нæ кæнын, æрмæстдæр æрбадон æмæ мæхи схъарм кæнон. Уыд фæззæг.

Цасдæр рæстæджы фæстæ чидæр дуар æрбахоста. Сыслгоймаг фæтарст, дзуры, зæгъгæ, адæмы чи расайдта, хъусы уыцы адæймаджы хъæлæс. Уый мæ бакодта хатæнмæ æмæ мын загъта, цæмæй сынтæджы бын бамбæхсон. Æз не сразы дæн. Загътон ын: «Уæдæ ма бафæлварит исты зæгъын, кæддæра…» Мæхæдæг æй сабыр кодтон, зæгъын, ницы уыдзæн.

Сынтæджы бын нæ уыд æмбæхсæн. Тынг ныллæг уыдысты сæ сынтæджытæ.

Фысым сылгоймаг æм рахызт. Мах ацыдыстæм, æви нæ, уый тыххæй сылгоймаджы куыд фæрсы, уый мæм хъуыст. Фæрсы йæ, Вахо, мæ лæг, ацыд? Сылгоймаг афтæ æнхъæлдта æз æй нæ фехъусдзынæн æмæ мæ ауæй кодта. Загъта йын, хæдзары, дам, ничи ис. Йæ сывæллæттæ гуырдзиæгтæ уыдысты, мæ цæсты раз схъомыл сты, фæлæ мæ уæддæр ныууæй кодта. Йæ бон уыд загътаит ын, зæгъгæ, йæ нæ зоны, хæдзары исчи ис, æви нæ. Уæд гæнæн уыд, ма бацыдаиккой нæ хæдзармæ.

Уый фæстæ фехъуыстон машинæйы уынæр. Нæ кæртмæ йæ баскъæрдтой æмæ хæдзары цы уыд, уыдон иууылдæр рахастой.

Карелы мын мæ лæг дзырдта, зæгъгæ, йæ чындз ницы зыдта æмæ фæдис кодта, мах уæтты куы федта, уæд. Дзырдта, зæгъгæ, йæ гуырдзиæгтæ не ‘рцахстой, фæлæ йæ рахизын кодтой. Цæмæй радавтаид, уый тыххæй адæймаг æфсæнттæ агуырдта.

Ныр хъуыды кæнын, махмæ уыд документ, тыхтон, кæцыйы фыст уыд, зæгъгæ, нæ бинонтæ уыцы зæхх æлхæнгæ бакодтой. Сывæллæттæ апарахат кодтой ахæм ныхас, цыма нæм уыд документ, кæцы бæлвырд кодта зæхх мах кæй уыд.  Уый фæстæ чындз, ирон, дзырдта, зæгъгæ, цавæрдæр документтæ агуырдтой, кæцытæ бæлвырд кодтой, уыцы зæхх гуырдзиæгты кæй уыд, уый. Дзырдта, зæгъгæ, уыцы документты фæстæ зылдысты. Æдзухæй дæр хъуыды кæнын, æвæццæгæн, нæм уыцы гæххæттыты тыххæй бацыдысты…

«Удæгас мысынад – Хуссар Ирыстон 1991/2008»-ы циклæй
Текст: Нино Ломадзе
Транскрипт: Мариам Сисаури
Къам: Анна Джебисашвилийы архивæй

Свиток

О войне 1991-1992 годов

Анна Джебисашвили, 73 года, из села Знаури, проживающая в Дигоми, в поселении для беженцев

В 1972 году меня распределили педагогом в Знаури. В том же году я вышла замуж. Фамилия моего мужа Бегиашвили. Он работал на разных должностях и у него было много друзей осетинов. Ничего нас с ними не связывало кроме уважения. Обстановка напряглась после 9 апреля 1989 года.

Как грузины, так и осетины, часть интеллигенции, которая понимала, что происходило, пыталась не допустить разногласия. Мы разговаривали, проводили собрания, собирались перед зданием исполкома. Приезжали люди из Цхинвали, произносили речи и призывали друг друга к спокойствию. Однако было много таких, кто руководствовался только своими узкими интересами – осетины нападали на грузинов, грузины нападали на осетинов. Только интеллигенция стояла в стороне.

Потом началась война. Люди увозили своих семей. Шиукаев был женат на грузинке. У них были одна дочка и три сына. Отец детей отправил в Тбилиси, к сестре своей жены. Гамсахурдия очень плохую вещь сделал. Чем осетин провинился? По какому праву говоришь ему, что он должен уйти и оставить свой дом?

Как-то раз выхожу я из дома и вижу, как одна женщина возвращается с почты и рассказывает, что подожгли грузинскую школу села Знаури.

Боже, упаси всех от той боли, которую я испытала. Я туда побежала... Перед школой был источник, лилась вода цвета серы. Люди стояли в очереди, большинство из них осетины, и набирали в ведрах воду. Наберет один, передаст ведро другому, тот третьему передаст и так вот огромной вереницей до самой школы... Не смогли потушить огонь, сгорела школа до тла. Я стояла, смотрела на сгоревшее здание и плакала.

Вечером я ушла оттуда. Недалеко от нашего поворота за мной погнался какой-то парень, направив оружие на меня. Спрашиваю, что происходит, а он отвечает, что дежурит и не пропустит никого. Я удивилась, как он мог не пустить меня в мой собственный дом. Мои дети были уже в Тбилиси. Старший сын был студентом. Стою и думаю, сказать ему, кто я или нет. А вдруг он выстрелит в меня. Он явно был ненормальный. «Мою грузинскую школу сожгли. Я ходила туда, чтобы на нее посмотреть», - ответила я парню, а он говорит, очень хорошо сделали, и этого мало. В этот момент вышел из дома Важа Кабулов, который из окна все видел, и выгнал оттуда того парня. Говорил ему по-осетински, мол, уходи, в кого целишься, кому не даешь пройти... Было очень приятно. Авторитетный был парень Кабулов.

Мы с мужем еще, как минимум, год там прожили. Мы не чувствовали опасности – нас никто не трогал.  Потом парни, бедняжки, из нашего села нашли четыре ружья в поселке и хвастались, как будто деревню караулили. В один прекрасный день, наша соседка, осетинка, наябедничала на них, что у них было четыре ружья, что жалкие они и что пили по ночам. Вот и нагрянули на них, схватили всех, вооруженных, и бросили в подвал, под рестораном. Некому было за них постоять – не было больше никого вокруг. Вот и пошел мой муж и попросил, чтобы ребят отпустили.

Тогда еще не трогали нашу семью. Даже соседские вещи у нас прятали, но как-то пришли с автоматами. Не ожидала такого от того человека. Мы с ним были знакомы. Сам он был осетином, а невестка его была грузинкой. Сказал, что грузины ее схватили в Агаре. Грозился, мол если мы все не поедем туда и не вернем его невестку, сожжет всех. Муж сказал, что сам должен был поехать, а мне велел прятаться в кукурузном поле. Невозможно было предугадать, вернулись бы они оттуда живыми или нет.

Просидела я в поле до ночи, а потом увидела как загорелась лампа в одном из домов. Осетинка, которая жила в том доме, была замужем за грузина. Перелезла я через забор и постучалась к ним в дверь. Открыла дверь хозяйка и заворчала, мол, не знает куда меня спрятать. Это меня и разозлило и придало мне сил. Отвечаю ей, что не собираюсь прятаться, что сяду и согреюсь. На дворе была осень.

Спустя некоторое время, раздался стук в дверь. Хозяйка испугалась, говорит, что слышит голос человека, который людей выманил. Она отвела меня в комнату и предложила спрятаться под кроватью. Я отказалась, мол, пусть только попробует что-нибудь сказать мне. Она начала объяснять, что из-за меня, ей зададут взбучку. Успокаивала я ее, что ничего не будет.

Невозможно было под кроватью спрятаться. Низкие были у них кровати.

Вышла к нему хозяйка и слышу, как он спрашивает, уехали мы или нет. Спрашивает, уехал ли Вахо, мой муж. Надеясь, что я ничего не услышу, хозяйка выдала нас. Она сказала, что в доме не было никого. Предала она меня, а ведь ее дети тоже грузины. Многие предпочли их грузинам, но могла же сказать, что не знала, был в доме кто-нибудь или нет. Быть может, не зашли бы в мой дом.

Потом до меня донесся шум машины. Заехали во двор и вынесли все из дома. Быть может, постеснялись бы меня. Дети того человека, все пятеро, выросли на моих глазах.

Уже в Карели мой муж рассказывал, что его невестка ничего не знала и удивилась, увидев наших. Говорила, что грузины не схватили, а провожали ее. Причину искал человек, чтобы совершить кражу. 

Сейчас я думаю о том, что у нас была купчая, свиток, в которой говорилась, что наша семья купила ту землю. Дети распространили слух, что у нас был документ, который подтверждал, что земля была наша. Потом невестка, осетинка, говорила, что искали какие-то бумаги, которые подтверждали, что те земли принадлежали грузинам. Говорила, что охотились за теми бумагами. Все думаю, не из-за документов ли пришли к нам...

__________________
Из цикла «Живая память - Южная Осетия 1991/2008»
Текст: Нино Ломадзе
Транскрипт: Мариам Сисаури
Фото из архива Аны Джебиашвили