ხელისგულის გზები | დიანა ანფიმიადი

ძილისწინა ზღაპრები ყოველთვის ჯადოსნური არ არის, ისევე, როგორც სამშობლო ყოველთვის არ არის თვალუწვდენელი. მე და გიორგი, ჩემი 5 წლის შვილი, მის ოთახში ვსხედვართ, ტორშერზე ანგელოზები ქანაობენ, მარჯვნივ – წიგნების მთაა, ხუთ წუთში ჩვენი იავნანას მდინარე დაშრება.

ერთ მდინარეში ორჯერ არასდროს შევდივართ – სულ სხვადასხვაგვარი იავნანები გვაქვს – მოხეური, მეგრული, ლაზური, კახური...

– დედა, მომიყევი ზღაპარი, – მეუბნება.
– რაზე მოგიყვე?
– მომიყევი ზღაპარი პურზე – უცნაური იდეები აწუხებს.

ნეტავ რა მოგიყვე, შვილო? იქნებ საგზლად წაღებულ პურის ნატეხზე გიამბო რამე? იქნებ ის, რომ შენი ქვეყანა ხელისგულზე ეტევა და ხელისგულისოდენაა. კანიც ისეთივე სიფრიფანა აქვს, ყველა ძარღვი ეტყობა, როგორც ჩემს ხელისგულს. ხოლო ხაზები მიგრაციის მარშრუტებია. მე შემიძლია, სამშობლოს ხელისგულზე თითი ფრთხილად დავუსვა და ვთქვა – ეს ხევსურეთიდან კახეთში ჩამოსახლებული ხევსურები არიან, ეს მესხეთში ჩასახლებული იმერლები, ეს წალკელი აჭარლები, ეს მცხეთასთან ჩამოსახლებულნი სამაჩაბლოდან, ეს – აფხაზეთიდან… მიგრაცია – სისხლძარღვებში სისხლის დინებასაც ჰგავს, როდესაც ის ნებაყოფლობითია, ზოგჯერ კი – ჭრილობიდან სისხლდენასაც ემსგავსება.

მეც არ ვიცი, რა მიგვაქვს ახალ მიწაზე, რას ვტოვებთ, რას დავატარებთ თან უცვლელად, რა არის ჩვენი საგზალი, რა არის ჩვენი სახსოვარი, რას გვახვედრებენ? მარილსა და პურს? ნაკვერჩხალსა და ღამის გასათევს?

ენას და დიალექტს დავატარებთ, რთულ გზებს გამოვივლით, ვუფრთხილდებით სიტყვის ბოლოს მახვილს თუ რომელიმე თანხმოვნის წარმოთქმის თავისებურებას, რომელიმე სიტყვას, რომელიც, როგორც ყველაზე იშვიათი რამ, ისე დაგვაქვს… მერე კი, ხშირად მარტივად ვთმობთ – სხვაგვარად ახალ გარემოს ჩვენი მიღება გაუჭირდება.

მივყვები გზას ხელისგულზე, რომელზეც კვერცხსაც შეწვავ და ახალმოდუღებულ საწებელსაც გასინჯავ, ხელისგულზე, რომელიც ზუსტად ჩემი სამშობლოს ხელაა.

და რა მოგიყვე ამ ხელისგულზე, შვილო? იქნებ ის, რომ ადამიანი ზოგჯერ ქვიშასავით ქარს მიაქვს, ზოგჯერ საკუთარი სახლი, საკუთარი მიწა ემუქრება – მიწისძვრით, მეწყრით, დანგრევით, შიმშილით, ზოგჯერ სხვა ემუქრება – იარაღით, ეკლიანი მავთულით... ზოგჯერ კი უბრალოდ საკუთარ ხელისგულზე დაწერილ რუკას მიჰყვება... 

აჭარა პირველად ჯავახეთში დავაგემოვნე, სოფელ „სპასოვკაში“, რომელიც ოდესღაც რუსეთიდან ჩამოსახლებული დუხობორებისათვის გადარჩენად იქცა, ხოლო ზემოაჭარლებისათვის – ახალ გამოწვევად, დიდ შეკითხვად – შევძლებთ თუ არა აქ ყველაფრის თავიდან დაწყებას?

სწორედ ჯავახეთში ჩასახლებულ აჭარლებთან გავსინჯე პირველად ბორანო, კაიმაღი, სინორი... მათი სახლიც კარგად მახსოვს, ფერად-ფერადი ხალიჩებით მორთული კედლები, შესასვლელთან ჩამომწკრივებული ფეხსაცმელები და დიდი ღუმელი, სადაც ხმელი წივა იწვოდა და ცეცხლს სულ სხვა, განსხვავებული ელფერი ჰქონდა.

კახეთში – ხევსურული მაჭკატები გავსინჯე, შატილიდან ჩამოსახლებულ ოჯახთან, ერბოს მომზადების წესიც ხევსურული ჰქონდათ, რის გამოც, ერბოს მუშტარი მრავალი ჰყავდათ სოფელში.

გგონიათ კახეთში ნამდვილ იმერულ ხაჭაპურს ვერ გასინჯავთ? თხელზე თხელს, ჭრაჭუნა ყველით სავსეს. გეგონოთ! ლაგოდეხში ჩასახლებული იმერელი დიასახლისი პრასსაც მოგართმევთ, ძმრითა და ნივრით შეზავებულს, ცოტაოდენი ნიგვზითაც შეანელებს.

წალკაში ჩასახლებული სვანები სვანურ სულგუნს ამზადებენ, ხოლო კარაქის დღვების განსხვავებულ წესს ადგილობრივი პონტოელი ბერძნებისგან სწავლობენ.

იმერელი ქალი ჯავახისაგან პურის სხვადასხვა სახეობას ითვისებს, თავად კი მის კერძებში მეტ სანელებელს ამატებს.

მთიულური და აპოხტის ხინკალი სად შეხვდება ერთმანეთს, თუ არა ჯავახეთში ჩასახლებული მთიულების ოჯახში?

წეროვნის დასახლებაში გასინჯულ ოსურ ხაბიზგინებს როგორი სხვანაირი, მწარე გემო ჰქონდა, ლუკმა დღესაც ყელზე მადგას.

მოდიან ადამიანები ახალ ადგილზე, უჭირთ,  სხვა ჰაერი, სხვა წყალი, ზოგჯერ რომ გწყენს კიდეც, ისეთი, ახალი წესები, ურთიერთობები, მეზობლები, რომლებიც ჯერ ძალიან ფრთხილად გიყურებენ, საზღვარს გიწესებენ, ალმაცერად გაკვირდებიან...

მერე კი, ეჩვევი, ჯერ პურის ან მჭადის ცხობას სწავლობ, მერე კერძს მოათუხთუხებ მათსავით ან შენებურად, მათაც შესთავაზებ, მერე სანელებელს ითხოვ, მერე ისინი საწებლის მომზადების რეცეპტს გეკითხებიან, ამასობაში მათ ამბებსაც იგებ, შენს ავ-კარგსაც აგებინებ...

...სახელიც არ მახსოვს მისი. მახსოვს მხოლოდ გრძელი, სწორი ფეხები და დაბალი, ბუბუნა ხმა. ჩემი მეზობლების ნათესავი იყო. „ლტოლვილია, – გამაცნო მეზობელმა, – თბილისში არავის იცნობს, ერთად ითამაშეთ”. ვიფიქრე, ჩემს წიგნებს ვათხოვებ, ქალაქს დავათვალიერებინებ, სკოლაშიც ერთად ვივლით-მეთქი. არ გამოვიდა, მეგობრები უფროსკლასელებში გაიჩინა, თმას იღებავდა და ძალიან იპრანჭებოდა, ბიჭები მოსვენებას არ აძლევდნენ. ჩემი წიგნები ასეთ გოგონებს არასდროს აინტერესებდათ. მალევე გათხოვდა, მეცხრე კლასის ბოლოს, მგონი. მე კიდევ სიტყვა „ლტოლვილის” გაგონებისას ისევ ის განცდა მაქვს, რაღაცნაირი – თან უცხოობის, თან დაბნეულობის, თან შეცოდების. მახსენდება, როგორ იჯდა ჩვენს სამზარეულოში და მუხლებზე ელაგა ულამაზესი, გრძელი ხელის მტევნები....

მე არ ვიცი, საით წაგიყვანს შენი ხელისგულის გზები, მაგრამ გასწავლი მთავარ რეცეპტს – განსხვავებულ მაკროსამყაროში შენი განუმეორებელი მიკროსამყარო ჩაიტანე, აი, იმ შუშის ბურთივით, ახალ წელს რომ გაჩუქე, გახსოვს? რომ შეარხევ და თოვლის ფიფქები ათოვს სახლს, შენს ახალ სახლს...

დაიძინე, ტკბილად დაიძინე…

ხავიწი საუცბათო კერძია, უცებ-უცებ მშიერი სტუმარი რომ მოგადგება და უნდა დაანაყრო. ძალიან კალორულია, კეთდება კაიმაღით, იგივე - ნაღებით. ადუღებულ კაიმაღში ჩაყრიან მჭადის ფქვილს, ასხამენ წყალს და დიდხანს, დიდხანს ადუღებენ, სანამ ფაფისებრ, თეთრ მასას არ მიიღებენ.

პს. აჭარლები არაფერს უმატებენ, თუმცა, დარწმუნებული ვარ, იმერელი ქალის ხელში სულ ოდნავ პიტნით შენელდება.