„ახალი სიმღერები“ | გიორგი კეკელიძე
დიდი პოეტი ტყეში ყველაზე მაღალ ხეს ჰგავს. მისი ჩრდილი ხშირად საზიანოა სხვა, მეორე იარუსზე მყოფ ხეთათვის. მეორე იარუსზე მყოფნი გადარჩენის სხვა სტრატეგიას ირჩევენ. ისინი ჩრდილის მოყვარულები ხდებიან და მხოლოდ მზის იმ სხივებით კმაყოფილდებიან, რომელიც დიდმა ხემ მათთვის გაიმეტა.
თუ რომელ იარუსზეა გიორგი - ეს მისი გადასაწყვეტია.
მეორე იარუსი სულაც არ აკნინებს პოეტის მნიშვნელობას. თანამედროვეობის ერთ-ერთი უდიდესი სოციოლოგის აზრით, სწორედაც ამ მეორე იარუსზე მყოფთა შემოქმედებას აქვს არსებითი მნიშვნელობა კონკრეტული საზოგადოების სოციალური სისტემებისა და ფენომენების გასაგებად. მაგრამ ამაზე აქ აღარ ვიმსჯელებთ. ეს სალექციო თემაა.
ვინ ადგენს თუ ვინა არის პირველსა და მეორე იარუსზე? დრო? ალბათ, არა, რადგან დროს თვითონ პოეტი ქმნის. მან თვითონ უნდა თქვას, რომ ის მეფეა: რუსთაველიც ასე უწოდებდა თავის თავს „დიდს“, თუმცაღა ირიბად, შაირის მისეულ თეორიაში, გალაკტიონი კი - მეფეს. შეფასების საკმარისი კრიტერიუმია პოეტისთვის? ვფიქრობ, სრულებით საკმარისი. სულელებს, რამდენიც არ უნდა იძახონ მეფე ვარო, მაინც არც არავინ დაუჯერებს.
თანამედროვე ქართულ პოეზიაში ასეთი დიდი ხე გალაკტიონი იყო. თანამედროვე ქართული პოეზია ან გალაკტიონთან ჭიდილში ან მისგან გაქცევაში დაიბადა. მეფე და პოეტი - გალაკტიონი - თავის თავს „უწინაპროდ“ არ მიიჩნევდა (ამასთან დაკავშირებით იხ. ზაზა შათირიშვილი, „გალაკტიონის პოეტიკა და რიტორიკა“, 1915-1927, ლოგოსპრესი, 2004), თუმცა მისი პოეტური ენა სრულებით ახალი და „ინტეგრალური“ (როგორც ამას მიხეილ კვესელავა აღნიშნავდა. იხ. მიხეილ კვესელავა, „პოეტური ინტეგრალები: გალაკტიონ ტაბიძე და თანამედროვე ქართული პოეზია“, საბჭოთა საქართველო, 1977) იყო. კვესელავამ შემთხვევით არ გამოიყენა ინტეგრალის ცნება მისი პოეზიის „დაანგარიშებისათვის“. პოეზია ალგებრას ჰგავს, მასავით პარადოქსულად ზეეროვნულია და ალგებრასავით ზუსტი. პოეტურ ქმნილებაში არაფერია ზედმეტი, პლეონაზმი მასში წარმოუდგენელია. გიორგი კეკელიძის პოეზიაც „ალგებრალურია“. გალაკტიონის შემდეგაც იყვნენ დიდი პოეტები, რომლებიც ისე იქცეოდნენ, თითქოს გალაკტიონი სულაც არ ყოფილიყო. მრავალთა შორის ერთს გავიხსენებ: ოთარ ჭილაძე.
პოეტებზე წინამორბედთა ზეგავლენა ყოველთვის პროდუქტიული და სასარგებლოა, რადგან ადამიანი, ზოგადად, „ზეგავლენის ცხოველია“- Homo acceptor (მადლობა ნოდარ ლადარიას ამ უბადრუკი გამონაგონის ლათინურად თარგმნისათვის), ის სხვათა „ბაძვაში“ ყალიბდება და ამ პროცესში თავის თავს, თვითობას ქმნის, პოეტი კი - განსაკუთრებით. გიორგი კეკელიძეც გავლენის ქვეშაა. მისი ლექსიც ციტატურია და ეს მას მშვენიერებას ანიჭებს. ყველანი კი მეტ-ნაკლებად სხვათა ციტატებით ვართ შეკერილნი.
ადამიანის შიშთა შორის ერთ-ერთი უმთავრესი შიში მომავალ თაობათა მეხსიერებაში ვერდარჩენის, დავიწყების, შიშია.
ბიბლიოთეკის კატალოგში მოხვედრა, ერთი შეხედვით, არდავიწყების პირობაა. მაგრამ ბიბლიოთეკა წიგნის სასაფლაოა. აქაც თაროზე დასვენებული წიგნები (რომელთაგან მრავალი თვით ავტორმა მოასვენა და დაასაფლავა) აღდგომას მოელიან. ბევრ მათგანს უხვად დაედო მტვერი. მათ არ იციან, როდის გამოიძახებს მკითხველი, ხელს შეავლებს, გადაფურცლავს და გააცოცხლებს, სამსჯავროზე გამოიტანს. ისინიც აღდგომის, გადაფურცვლის მოლოდინში არიან და არასოდეს კარგავენ იმედს. ზოგიერთი მათგან სამუდამოდ განწირულია, დრომ მოკლა. არადა, რა რუდუნებითა და ვნებით ქმნიდნენ მათ ავტორები. რა სურდა ავტორს, რატომ წერდა, რა ამოძრავებდა? სხვათათვის ცოდნის გაზიარება თუ საკუთარი თავის დროსა და სივრცეში იმგვარად „დაგრძელება“, რომ მისი ჩრდილი მომავალ თაობას „დასცემოდა“? ძველი ბერძნები ამბობდნენ, რომ სახელისა და დიდების მოხვეჭა - Kleos aphtiton უკვდავი სახელი - რაფსოდებისა და პოეტების მიერ ქმნილებებში შენახული, ხსოვნისა და არდავიწყების პირობაა. მაშ, შემოქმედისა და, ზოგადად, ადამიანის მთავარი შიში დავიწყების შიშია. ჩემს სიკვდილთან ერთად ჩემი ქმნილებაც მოკვდება? ასი წლის შემდეგ ცოცხალთა სამყაროში კვლავ რომ დავბრუნდე, ნეტავ ვინმეს ვემახსოვრები? მიცნობენ ქუჩაში? მოვხვდები სასკოლო ქრესტომათიაში (არდავიწყების საუკეთესო გზა. ეჰ, თუმცა იდეოლოგიები რა დაუნდობლად გადახნავენ მას, არავინ ვიცით)? ჩემს ლექსებს ხალხი ხომ არ მღერის? რამდენი ინტერნეტნახვა მაქვს? რამდენჯერ გამოიწერეს ჩემი წიგნი მკითხველებმა? რამდენჯერ მახსენა ლიტერატურულმა კრიტიკამ? თუნდაც რამდენჯერ მაძაგეს? ან იქნებ სულაც თანამედროვეთა სისასტიკის ეშინია პოეტს და პოეზია მისთვის ერთგვარი დაცულობისა და სიმშვიდის მოპოვების საშუალებაა? (შიში სოციალური წესრიგის შექმნის წინაპირობაცაა, მაგრამ ახლა აქ ამაზე არაფერს ვიტყვით. ხომ ამბობდა ერთი ფილოსოფოსი: My Mother gave birth to twins: myself and fear - დედაჩემმა ტყუპები დაბადა: მე და შიში). გიორგი კეკელიძესაც შიში აქმნევინებს, ოღონდ დავიწყების და არყოფნის შიში. არყოფნაში კი მან ერთხელ ივარჯიშა.
მაგრამ ეს ყველაფერი მოტივებია, მოტივები კი პოეტური ქმნილებისა და მკითხველისთვის არაფერს ნიშნავს. მთავარია თვით ქმნილება და არა მოტივები. და ჩემთვისაც გიორგი კეკელიძის მოტივები არ არის მთავარი, არამედ მისი ქმნილება.
პოეზია სუბიექტურად-ობიექტური „მეცნიერებაა“. მეცნიერს ამგვარი განსაზღვრების გაკეთება არ ეპატიება, მაგრამ კეკელიძის პოეზია ასეთია: სუბიექტურად-ობიექტური: მისი განცდილი სამყარო სუბიექტურია, მისი ლექსის თემები ყველასათვის საერთო.
ქართველებს დიდი ფილოსოფიური სისტემები (სულო ცოდვილო და, არც დიდი პროზა) არასდროს შეგვიქმნია, მაგრამ საქართველო დიდი პოეტური მემკვიდრეობის ქვეყანაა („რად უწოდებენ საქართველოს მგოსანთა მხარეს“). პოეზია მუზების კარნახით იქმნება, ფილოსოფია კი ხანგრძლივ რეფლექსიას გულისხმობს, მასში ბევრი სიბრძნეა, მაგრამ ცოტა სიხარული. დიდ ფილოსოფიურ სისტემებს, და, ზოგადად, თეორიებს, ის კულტურები ქმნიან, რომლებიც „მერსედესებს“ ამზადებენ. დიდი თეორიები დიდი ინდუსტრიების საქმეა. პოეზიას კი მძიმე ინდუსტრია არ სჭირდება, არ სჭირდება ტექნოლოგია. პოეზიას სჭირდება ტრადიცია და ემოცია, ტკივილი და არყოფნის შემოქროლა. არყოფნა და ტკივილი გიორგი კეკელიძის ხელობაა. (მინდოდა მეთქვა საქართველოში პოეზია იმერლების საქმეა-მეთქი, მაგრამ არ ვიტყვი, გინების ღვარის მეშინია; პოეზია მათია, ისევე როგორც ხაჭაპური, უფრო სწორედ მისი კლასიკური ვერსია.
ამიტომ, როცა გიორგი კეკელიძის პოეტური კრებული გადავშალე, ჩემთვის ჩავილაპარაკე: ნუთუ გურულებიდანაც გამოვიდა პოეტი? არ გეწყინოთ, გურულებო. განა თქვენი კრიმანჭული ერთი დიდი პოეზია არ არის? თუმცა ბარათაშვილისა და ვაჟას სახით მძიმე წონიანებთან გვაქვს საქმე. ეჰ, ნეტავ მხოლოდ ეს იყოს ჩვენი საზრუნავი). ამიტომ დაბალტექნოლოგიურ საქართველოში ყოველთვის შეიძლება დაიბადოს პოეტი. ჩვენ პოეტებს ველოდებით. ჩვენ ველოდებით გამოცხადებას. ჩვენ პოეზიის „ხამები“ ვართ, პოეზიით ვსუნთქავთ, ჩვენი მთები ლექსებისაგან არის შექმნილი. სადღაც აკა მორჩილაძეს უთქვამს (მგონი, „ობოლეში“) დასავლეთის ავტობანმა საქართველო მოშალაო, ძველი საქართველო აღარ იქნებაო, „აღმართ-აღმართ“ ტაატით მიმავალი ქართველები გავქრებითო. ახლა ციტატას ვერ ვიპოვი. მაპატიოს აკამ და, შესაძლოა, მთლად ასეც არ უთქვამს. დავაბრალებ.
დრო აჩქარდა, ვამბობთ სოციოლოგები (იხ. Hartmut Rosa, Beschleunigung und Entfremdung.Entwurf einer krtischen Theorie Speatmoderner Zeitlichkeit, 2013). უკვე არ არსებობს „გუშინ“, ყველაფერი აქ და ახლაა. სადღაც მივიჩქარით, მივქრივართ, დიადი საქმეები გველოდება და ჩვენს შექმნილ ქიმერებს ჩვენვე ვემონებით. არც სიცოცხლისთვის გვცალია და, მითუმეტეს, არც სიკვდილისთვის.
ეგებ იმიტომაც ვებრძვით მოდერნიზაციას და ინდუსტრიას, რომ გვეშინია მასში პოეტმა ადგილი არ დაკარგოს, მუზა დაუფრთხოს და ლექსი ვერ შეიქმნას. ეგებ, ინდუსტრიალიზაციის სახელით პოეტები გავასახლოთ. მაშინ გიორგი კეკელიძეც გავაძევოთ საქართველოდან.
არიან სიკვდილის პოეტები და არიან უბრალოდ პოეტები. გიორგი კეკელიძე სიკვდილის პოეტია. ყოველ შემთხვევაში, ჩემი აზრით, ბარათაშვილი, ვაჟაც, აკაკიც, გალაკტიონიც, ტერენტი და თვით რუსთაველიც კი თავის „სიმუხთლის ჟამით“ - სიკვდილის პოეტები არიან. მთავარი სიკვდილია, რადგან ცხოვრება მხოლოდ სიკვდილისათვის მზადებაა, ავადმყოფობა კი სიკვდილში მეცადინეობა და ვარჯიშია. ადამიანთა მთავარი საზრუნავი: ეროსი და თანატოსი.
ყველა პოეტი ვიზიონერი და წინასწარმეტყველია. კეკელიძეც ასეთია. უკვე აღარ მოვკვდებით სახლში, აღარ გავემგზავრებით სახლიდან მარადისობაში, ვეღარ გვეღირსება ჩვენთვის ძვირფასი ადამიანების ხელების სითბო, რადგან სიკვდილიც ტექნოლოგიური ციკლის ნაწილი გახდება, ისიც ინდუსტრიალიზაციას და მკაცრ ინსტიტუციონალიზაციას დაექვემდებარება. ჩვენ გავხდით Homo clausus - საკუთარ გარსში და ეგოიზმში გამოკეტილი ადამიანები, სოციალური კომპეტენციები ინსტიტუტებს გადავაბარეთ. და თანაგრძნობაც კი, ზედამხედველობითა და Supervisor-ებით გვაქვს დაზღვეული. კეკელიძის ერთი ლექსი სწორედ ასეთი ფარატინა გარდაცვალების ისტორიას მოგვითხრობს.
„და მღერის, მღერის კალამის წვერი. კალამის წვერი - ბულბულის ნისკარტი." და, უცნაურად, ეს კალამის წვერი და ბულბულის ნისკარტი არის სიცოცხლე და მისი გაგრძელების, მის მიერ მოტანილი სიხარულის გარანტია.
და პოეტებო, ნუღარ შეგეშინდებათ, რადგან დემოკრატიაც, უპირატესად, მოშურნეობაზე და კონკურენციაზე დგას და არა ღირსებაზე. იყავით შურიანები და ლექსით დახოცეთ ერთმანეთი.
ავტორი: ემზარ ჯგერენაია
