გადარჩენილი სხეულების (წარმოსახვითი) მუზეუმი | დათა ჭიღოლაშვილი

ამის საინტერესო მაგალითია ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერ ჯგუფთან (WISG) თანამშრომლობით, 2019 წლის ნოემბერში ტრანს ხსოვნის დღისადმი მიძღვნილი ღონისძიებები – ტრანს აუდიოგასეირნება „ტყის ვარდი“,4 ხელოვანი: მარაიკე ვენცელი; ინსტალაცია „გრადაცია“,5 ხელოვანი: უტა ბექაია. ორივე ნამუშევარი ტრანსგენდერ ადამიანებთან თანამშრომლობას ეფუძნება, მათგან მიღებული ინფორმაციისა და მათი ჩართულობით იქმნება, ყურადღებას ამახვილებს სივრცის საკითხზეც და განსხვავებული სახელოვნებო ფორმებით გვიყვება ერთ-ერთი ყველაზე მეტად გარიყული ჯგუფის შესახებ.

„მოდი, დაო!“ - ხშირად გაიგონებთ ტრანს აუდიოგასეირნებაში „ტყის ვარდი“, რომელსაც ხუთი გიდი ჰყავს. მსგავსი აუდიოტურები, ზოგადად, ადგილის სპეციფიკურია, საგამოფენო სივრცის მიღმა ხორციელდება და სტუმრის მონაწილეობას მოითხოვს. ინსტრუქციების, რუკისა და ტექნოლოგიის გამოყენებით, ამბები ადგილის გამოცდილებასთან მიმართებით გვესმის, უშუალოდ მთხრობელს კი ხშირად ვერ ვხედავთ. „ტყის ვარდის“ შემთხვევაში ამას დამატებითი მნიშვნელობაც აქვს – აუდიოგასეირნების გიდები ტრანსგენდერი ადამიანები არიან, რომელთაც მონაწილე ვერ ხედავს „...ისევე, როგორც ხშირად ჩვენთვის უხილავია მათი ცხოვრება და ბრძოლა“.6 ყოველ პუნქტთან მისვლისას, ჯგუფურად მოსიარულე სტუმრები, თითქოს, მარტო ვრჩებოდით საკუთარ თავთან, ადგილთან და ყურსასმენებში გიდების ხმასთან. გასეირნებისას ვიგებდით მათ პირად ისტორიებს, მოგონებებს, სიმღერებსა თუ ოცნებებს. გარე სივრცეებთან ადამიანის ინტიმური სამყაროს კავშირი ემოციურ გასეირნებას ქმნიდა. ეს სტუმარს ურბანული ყოველდღიურობის იმ შრეებზე აფიქრებდა, რაც სხვაგვარად მისთვის უჩინარიც შეიძლება იყოს, აჩვენებდა თბილისში რთულ ცხოვრებასაც, იზოლაციასაც და გადარჩენის ძლიერ სურვილსაც.

ტურის დასრულება „პროპაგანდის“ საგამოფენო სივრცეში მეორე ღონისძიებას ებმოდა. „გრადაცია“, სამი ძირითადი ნაწილისგან შემდგარი ინსტალაცია, ქალაქიდან ნელ-ნელა პირად სივრცეში გადადიოდა. „ქალაქის მზერა“ საგალერეო სივრცის შიგნით გვიჩვენებდა ურბანული გარემოს მაკონტროლებელი თვალის, სათვალთვალო კამერების ვიდეომასალას; ყოველდღიური საგნებით სავსე „საკუთარი ოთახი“ სტუმარს პირად სივრცეს ახსენებდა და ნელ-ნელა გარე ხმაურისგან ათავისუფლებდა; აქედან ინსტალაცია მიგვიძღვებოდა „ჩაბრუნებული მზერის“ სივრცეში, სადაც კედლების პროექციას ჯადოსნური მოცეკვავეები ავსებდნენ, სტუმარი კი მათი მზერის პირისპირ რჩებოდა. „აღარ აქვს მნიშვნელობა შენს არცერთ იდენტობას, რომელიც აქამდე გარე მზერისთვის შექმნილა, თუმცა შენ შეგიძლია გაიხსენო, რას ძერწავდა შენგან ეს მზერა წინა ოთახებში, ქალაქის ქუჩებში, კოლექტიური თვალისთვის“,7 – ვკითხულობთ აღწერის დასასრულს.

ორივე ნამუშევარში ყოველდღიურობა და წარმოსახვა ერთიანდებოდა, იქმნებოდა უსაფრთხო სივრცეები, სადაც ადამიანს შეეძლო საკუთარი ისტორიისა თუ მშვენიერების გამოვლენა, ან უბრალოდ, მომაჯადოებლად ცეკვა. სხვაგვარად, ქალაქის სწრაფ რიტმსა და ხმაურში შეიძლება ვერც კი შევამჩნიოთ სხვა და გარემო, მათთან ჩვენი მიმართება. თუ დავაკვირდებით, თვითონ თბილისიც მრავალფეროვანი და ერთი დიდი დასახიჩრებული, თუმცა, გადარჩენილი სხეულია.

წარმოსახვითისა და რეალურის ნაზავი იშვიათი არ არის თამარ ნადირაძის ნამუშევრებშიც. ის ხშირად წარმოგვიდგენს არადიქოტომიურ სხეულებს, გარდაქმნის პროცესს, შიდა და გარე სამყაროების ჭიდილსა თუ კავშირს, რაც იდენტობათა ინდივიდუალურობასა და მრავალფეროვნებას აჩენს.

საქართველოს კულტურისა და ხელოვნების სცენაზე უფრო აქტიურად ჩნდება ქვიარ მიდგომებით დაწყებული ინიციატივებიც. ამის მაგალითებია, სახელოვნებო ქვიარ ჯგუფი Fungus, ფემინისტური კოლექტივი „გორგონები“, ან გვანცა ჯიშკარიანის, დავით აფაქიძისა და ნატა სოფრომაძის თანამშრომლობითი პროექტი The Last Tarot. ამგვარი მრავალფეროვნება ხელოვნებაში განყენებული აღარ არის, კომპლექსურ ქსელს ქმნის და ცხოვრების სხვა ნაწილებთან კავშირსაც ავლენს.

სხვადასხვა არტეფაქტსა და ნამუშევარში ქვიარ თემების პირდაპირ თუ ინტერპრეტაციულ განხილვას, მიმალული ფრაგმენტების აღდგენის პოტენციალი აქვს. ამავდროულად, ეს ისტორიული და თანამედროვე კონტექსტების გაგების საშუალებასაც გვაძლევს.

ამასობაში, ეს ძიების პროცესი, რომელიც ერთი გამოფენის გახსენებით დავიწყე, ერთგვარი მუზეუმის წარმოსახვას დაემსგავსა. ასეთი ხედვით, ქვიარ თემატიკის ირგვლივ გაერთიანებული კვლევითი თუ საარქივო მასალა, ნამუშევრები და ობიექტები, ვფიქრობ, თავად იქცევიან გადარჩენილ სხეულებად და ცოდნის განვრცობის შესაძლებლობებს გვთავაზობენ. ისინი იმ ადამიანებისა და ისტორიების აღმნიშვნელი არტეფაქტებია, რომლებიც გაბატონებულმა, დისკრიმინაციულმა გარემომ, როგორც აქამდე ხდებოდა, შეიძლება სხვაგვარად წარმოაჩინოს, გააჩუმოს ან გააქროს.