ინტერვიუ ვლადიმირ სოროკინთან

დაიბადა 1955 წ. 7 აგვისტოს.

ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი თანამედროვე რუსი მწერალი, სცენარისტი და დრამატურგია.
ცხოვრობს მოსკოვსა და ბერლინში. თავიდან წერა დაიწყო, როგორც მოსკოვის კონცეპტუალიზმის წარმომადგენელმა.
სოროკინი მრავალი რომანის და პიესის ავტორი, რამდენიმე რუსული და საერთაშორისო პრემიის ლაურეატია. მისი ბოლო რომანის ("ტელურია", 2013) მოქმედება ვითარდება ისლამისტების დაპყრობაგადატანილ პოსტკატასტროფულ ევრაზიაში.
სოროკინის ნაწარმოებები თარგმნილია ათეულობით ენაზე. ქართულად თარგმნილია მისი ორი რომანი: "რიგი" (1983, თარგმნა ზაზა ბურჭულაძემ, გამომცემლობა სიესტა, თბილისი 2006) და "ოპრიჩნიკის დღე" (2006, თარგმნა ნოდარ ლადარიამ, ილიას უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი 2014).
ილიას უნივერსიტეტის მოწვევით ვლადიმირ სოროკინი ჩამოვიდა "ოპრიჩნიკის დღის" პრეზენტაციაზე თბილისში.

ესაუბრა: ზაალ ანდრონიკაშვილი

ერთ-ერთ საჯარო გამოსვლაში თქვით, რომ ლიტერატურა ირჩევს მწერალს და არა მწერალი ლიტერატურას. თქვენს შემთხვევაში ყველაფერი ცოტა უფრო რთულად მოხდა: თქვენ მხატვრობით დაიწყეთ. როგორ მიხვედით ლიტერატურაში სახვითი ხელოვნებიდან, როგორ აგირჩიათ ლიტერატურამ?

სოროკინი: ლიტერატურამ მაინც ცოტა უფრო ადრე ამირჩია... ასე 14 წლის ვიქნებოდი, წერა რომ გადავწყვიტე. ეს იყო ჩემი პირველი ლიტერატურული ცდები, რაღაც ფანტასტიკური მოთხრობების მსგავსი. კიდევ ერთი მოთხრობა მქონდა, როგორ გამოიზამთრა ფრთამოტეხილმა როჭომ. მერე იყო ერთი სასკოლო ტრადიციის მოტივებზე დაწერილი სოფტ-პორნო მოთხრობა, რომელიც ისე ადვილად გამომივიდა, რომ შემრცხვა მეთქვა, ჩემია-მეთქი და ამიტომ ინგლისურიდან თარგმანად გავასაღე. მერე წერისადმი ინტერესი დამეკარგასავით, ხატვა დავიწყე. მეტსაც გეტყვით, მიუხედავად იმისა, რომ ტექნიკური განათლება მქონდა, მხატვარ-გრაფიკოსად დავიწყე მუშაობა. წიგნების გაფორმებით ვცხოვრობდი. სწორედ მაშინ, 70-იანი წლების ბოლო იქნებოდა, მოსკოვის ანდეგრაუნდის წრესთან დავიწყე ურთიერთობა. ისინი, უმეტესწილად, მხატვრები იყვნენ, მაგრამ იყვნენ ძლიერი პოეტებიც, დიმიტრი პრიგოვი, ანდრეი ნეკრასოვი, ლევ რუბინშტეინი. ჰოდა, საოცარია, რომ ყველაფერმა ამან სწორედ ლიტერატურული საქმიანობის სტიმული მომცა. არ ვიცი, ასე რატომ მოხდა, ეს არჩევანი ჩემთვის ლოგიკურად ვერ აიხსნება. ამიტომაც, მოდი ასე ვთქვათ, რომ ქვეცნობიერად მე ავირჩიე ლიტერატურა...

 თქვენ მოსკოვის კონცეპტუალისტთა წრეზე ლაპარაკობდით. ეს წრე თქვენთვის პირველი არტისტული, ლიტერატურული გარემო იყო, რომელთანაც ალბათ ახლაც გინარჩუნდებათ კავშირი. თუკი ადრე რაიმე მიმდინარეობას მიგაკუთვნებდნენ, ეს მოსკოვის კონცეპტუალიზმი იყო, რომელიც დიდი ხანია უკან მოიტოვეთ. იმდროინდელ მოსკოვში მართლაც ძალიან ძლიერი ანდეგრაუნდი იყო, ძლიერი ინტელექტუალური და არტისტული იმპულსების მატარებელი. თქვენ ახსენეთ პრიგოვი, რუბინშტეინი, ნეკრასოვი... რას ნიშნავდა თქვენთვის ყოველივე ეს, როცა წერა დაიწყეთ?

სოროკინი: იმას ნიშნავდა, რომ იყო გარკვეული ადგილი, ადამიანების გარკვეული ერთობა, რომლებიც იმ დროისათვის ყველაზე საინტერესო ადამიანებად მიმაჩნდა. სხვადასხვა ხალხთან მქონდა ურთიერთობა, მთელი წელი ჟურნალში ვიმუშავე, ირას (სოროკინის ცოლის – ინდიგო) მშობლები ესპანურიდან ცნობილ მთარგმნელებთან იყვნენ ახლოს. ეს იყო მთარგმნელების, ფილოლოგების წრე, მიუხედავად ამისა, მოსკოვის კონცეპტუალისტები ყველაზე ძლიერ და მნიშვნელოვან ჯგუფად მიმაჩნდა იმიტომ, რომ ვხედავდი: ეს ადამიანები ნამდვილ თანამედროვე ხელოვნებას ქმნიდნენ. ეს ერთი. და მეორე, ეს იყო რეაქტორი, რომელიც სუფთა, კულტურულ, ოზონს გამოყოფდა. ვცხოვრობდით გვიანი ბრეჟნევის ეპოქის დახუთულობაში, სადაც საზოგადო, ოფიციალურ სივრცეებში სუნთქვა საერთოდ შეუძლებელი იყო... ასე რომ, ყოველთვის, როცა ბულატოვის (1) ან კაბაკოვის (2) სახელოსნოებში ან რაღაც ბინებში პრიგოვის კითხვაზე ვხვდებოდი, აი, ამ სუფთა ოზონს ვისუნთქავდი და თავბრუ მეხვეოდა. რა თქმა უნდა, ეს მათრობელა შეგრძნება იყო. და უზარმაზარ სტიმულს მაძლევდა, მით უმეტეს, რომ ეს ადამიანები ჩემზე ორჯერ უფროსები იყვნენ. როდესაც პირველი ნაწერებიც ვაჩვენე, შემაქეს, მხარი დამიჭირეს, ეს კი ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. მივხვდი, რომ გამომდიოდა.

 თქვენ თვითონ თუ თვლიდით საკუთარ თავს ოდესმე კონცეპტუალისტად?

სოროკინი: იდეა მომეწონა ძალიან. ბუნებრივია, ამ რაღაც საბჭოთა წიგნებს ვეცნობოდი, „უკანასკნელი ბურჟუაზიული მიმდინარეობების კრიტიკას“ (იცინის).

 ანუ ეს უფრო საარსებო გარემო იყო, ვიდრე რაღაც ტრადიციის გაგრძელება?

სოროკინი: ტრადიციაზე, თითქოს, ლაპარაკი არც კი ყოფილა, იმიტომ რომ ეს ძალიან განსხვავდებოდა მალევიჩისგანაც და რუსული ავანგარდისგანაც... ჰოდა, იქ შევამჩნიე, რომ კაბაკოვი და, როგორც მახსოვს, ჩუიკოვიც, მალევიჩს კბილს გაჰკრავდნენ ხოლმე. მაშინ მეგონა, რომ ეს იყო სწორედ სუფთა ფურცლიდან დაწყება, რომ ეს რაღაც დასავლური უმყნობი ველური საძირე იყო, რომელიც რუსულ ნიადაგზე აღმოცენდა. ისინი მაშინ დასავლეთის კულტურულ აგენტებად მიმაჩნდნენ. ყველანი მედასავლეთეები იყვნენ, ორიენტაცია, ცხადია, დასავლეთის თანამედროვე ხელოვნებაზე ჰქონდათ.

 კონცეპტუალისტების გარდა, მაშინ ჯერ კიდევ ცოცხლები იყვნენ ადამიანები, რომლებიც იცნობდნენ ვერცხლის საუკუნის პოეტებს, იცნობდნენ ახმატოვას, პასტერნაკს. და იყო საშუალო თაობა, რომელიც თქვენს თაობას, ასე ვთქვათ, საუკუნის დასაწყისის გიგანტებს აკავშირებდა. ალბათ მათაც იცნობდით, ურთიერთობდით? „ცისფერ ქონში“ (Голубое сало) არის ტრადიციის გადაცემის შესანიშნავი სცენა, როდესაც მწითური ბიჭი იოსები (ალუზია ბროდსკიზე – ინდიგო) ყლაპავს შავ კვერცხს, რომელიც ააა-მ იმშობიარა (ალუზია ახმატოვაზე – ინდიგო). თქვენთვის თუ არსებობდა ეს ტრადიცია? კონცეპტუალისტებისთვის შეიძლება არა, მაგრამ პირადად თქვენთვის?

სოროკინი: საქმე ისაა, რომ სადღაც 1979 თუ 1980 წელს ჩუკოვსკების ოჯახი გავიცანი, ჯერ ელენა ცეზარევნა და მერე ლიდია. ისინი ტვერსკაიაზე ცხოვრობდნენ, კორნეი ივანოვიჩის ბინაში. შემთხვევით, რაღაც საბავშვო წიგნების გაფორმების ნიადაგზე მოვხვდი მათთან და დავმეგობრდით. მერე ხშირად დავდიოდი სტუმრად, ჰოდა, კონცეპტუალისტები და ეს ხალხი ორი სრულიად განსხვავებული სამყარო იყო. რასაკვირველია, ამ სამყაროსაც ჰქონდა თავისი ხიბლი, თავისი მიმზიდველობა. იქაურობა სოლჟენიცინის სულისკვეთებით იყო განმსჭვალული. სოლჟენიცინი მათთან ცხოვრობდა და ძალიან მეგობრობდა. მათ წამაკითხეს პირველად „არქიპელაგი გულაგი“ და მისი სხვა წიგნები. მაგრამ ძალიან მალე გავიგე, სად გადიოდა მათი ესთეტიკური საზღვრები. კარგად მახსოვს, ჟურნალი „А-Я“(3) ვაჩვენე, რომელშიც ერიკ ბულატოვის „Опасно“ იყო დაბეჭდილი. იქ ტყეა დახატული და წარწერა იყო: „სახიფათოა“. ელენამ მაშინ თქვა: „რა ლამაზი ნახატია, მაგრამ წითელი ასოების გარეშე უფრო ლამაზი იქნებოდა“. მათთვის დრო ვერცხლის საუკუნეში იყო გაჩერებული. ბროდსკიც კი „რაღაც ისეთად“ ეჩვენებოდათ... რაღაც ცინიზმი აღიზიანებდათ,

ბროდსკისთან ურთიერთობდნენ და მისი მეგობრები უსიამოვნოდ მიაჩნდათ... ბუნებრივია, პრიგოვი, ნეკრასოვი, რუბინშტეინი მათთვის რაღაც სრულიად ზღვარგადასული იყო. მერე, სამწუხაროდ, ჩემი ნაწერებიც ვაჩვენე და ამით მორჩა ყველაფერი (იცინის).

 და რა აჩვენეთ?

სოროკინი: ადრეული რაღაცები. მთლად „სანკას სიყვარული“ არა, რა თქმა უნდა, მაგრამ ადრეულები, ცალკე კრებულადაც არის გამოსული. ისეთი უხეში მართლა არაფერი იყო. მაგრამ საერთოდ არ ესმოდათ, რა არის. იქ ლაპარაკი იყო ვოინოვიჩზე, ისკანდერზე. მერე ვუთხარი, რომ „გინებას საერთოდ ვერ ვიტან“. მაგალითად, არ ვიცი, როგორი დამოკიდებულება ჰქონდათ ვენიჩკა ეროფეევის მიმართ, მაგრამ ვფიქრობ, ეს ყველაფერი მათთვის უცხო უნდა ყოფილიყო. ჰოდა კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ კაბაკოვის, ბულატოვის, მონასტირსკის წრე ყველაზე ჯანსაღი და, საბოლოო ჯამში, ყველაზე თანამედროვე იყო, ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით.

იქ არ იგრძნობოდა ნაფტალინის სუნი, არ იყო საბჭოთა ორაზროვნება. ყველაფერი გამჭვირვალე იყო, იმ თვალსაზრისით, რომ არაფერი იყო ხელის შემშლელი, ისინი არაფერს მოათრევდნენ სოვოკიდან, წარსულიდან.

მაგალითად, კაბაკოვის პოზიცია ძალიან სუფთა იყო, ამაში იყო მისი ძალა, ის თითქოს ხელს ჰკრავდა ამ საბჭოურს და სცილდებოდა მას.... გრაფიკოსების გორკომში დავდიოდი, სიმბოლისტების, სიურრეალისტების გამოფენებზეც, მაგრამ კონცეპტუალისტებთან შედარებით ყველაფერი ფერს კარგავდა. კიდევ ისიც ღირსშესანიშნავი იყო, რომ მოსკოვის უნიკალურობიდან გამომდინარე, იქ დამოუკიდებლად არსებობდა რამდენიმე სრულიად განსხვავებული კულტურული წრე: ლიანოზოვოს სკოლა, „სმოგისტების“ წრე, ვენიჩკა ეროფეევის წრე, „მეტროპოლის“(4) წრე. მერე გავიცანით ვიქტორ ეროფეევი, ევგენი პოპოვი, ეს უკვე ოთხმოციანებში იყო. იყო სიურრეალისტების წრეც გრაფიკოსების გორკომიდან(5), მალაია გრუზინსკაიაზე. ეს წრეები ერთმანეთს საერთოდ არ კვეთდნენ. იცით, ალბათ, ასეთი მხატვარი ზვერევი(6). კოლორიტული კაცი იყო, სრულიად ბოჰემური. კაბაკოვმა მიამბო ერთხელ ასეთი ამბავი. რაღაც გამოფენა იყოო მალაია გრუზინსკაიაზე. შესულა კაბაკოვი, კუთხეში მჯდარა ნასვამი ზვერევი. კაბაკოვი მისულა და უთქვამს, გამარჯობაო. არც იცნობდნენ ერთმანეთს. ზვერევს თავი აუწევია და უკითხავს, ვინა ხარო.

– თქვენი თაყვანისმცემელი!

– მოიტა სამი მანეთი.

კაბაკოვი პასუხობს: ფული არა მაქვს...

– მოშორდი აქედან!

აი, ასეთი რამ პიტერში წარმოუდგენელი იყო, იქ ყველაფერი ერთ ქვაბში იხარშებოდა, მთელი ანდეგრაუნდი, მოსკოვში კი განსხვავებული სამყაროები იყო. (ზემოთ ჩამოთვლილთა გარდა, იყვნენ ასევე) ბელიუტინელები, მაგალითად, ასეთი მხატვარი იყო, აბსტრაქციონისტი, ბელიუტინი(7), მისი მიმდევრები იყვნენ. ჰოდა, თუ შევაჯამებთ, შეიძლება ითქვას, რომ, რა თქმა უნდა, მხოლოდ კონცეპტუალისტები გადარჩნენ. ყველაფერი დანარჩენი ანტიკვარიატად იქცა. მსოფლიო სამხატვრო ელიტაში მხოლოდ ამ წრის ხალხი შევიდა.

თქვენ „მეტროპოლზეც“ ილაპარაკეთ, ახსენეთ ისკანდერიც. საბჭოთა კავშირში არსებობდა ე.წ. მრავალეროვანი ლიტერატურა, მათ შორის, რუსულ ენაზე. ისკანდერი, აიტმატოვი, გორკის სახელობის ლიტერატურის ინსტიტუტის კურსდამთავრებულები – საინტერესოა, რამდენად გადარჩა ეს ტრადიცია საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ და რამდენად შეუძლია რუსულ ლიტერატურას, თავისი საზღვრები გააფართოოს და გავლენა მოახდინოს სხვა ლიტერატურებზე? რა შესაბამისობაშია რუსული ლიტერატურა რუსულენოვან ლიტერატურასთან? იკვეთება თუ არა ეს სამყაროები? რამდენადაა რუსულენოვანი ლიტერატურა – რუსული?

სოროკინი: მე ვიტყოდი, რომ ყველაფერი ნიველირებულია. ახლა ალბათ უფრო სწორი იქნებოდა, გველაპარაკა ლიტერატურაზე, რომელიც რუსულ ენაზე იწერება.

ე.ი. ენაა განმსაზღვრელი (ფაქტორი)?

სოროკინი: დიახ. მნიშვნელობა არ აქვს, სად ცხოვრობს ადამიანი. მნიშვნელოვანია, რომ არსებობს რაღაც ერთობა, რომელსაც ენობრივი კუთვნილება განსაზღვრავს. შიშკოვი შვეიცარიაში ცხოვრობს, ალეშკოვსკი – ნიუ იორკში, საშა სოკოლოვი(8) – ვერმონტში. ამაში პრობლემას საერთოდ ვერ ვხედავ.

მიუხედავად ამისა, მიდიოდა დიდი კამათი იმის შესახებ, არის თუ არა რუსი მწერალი სვეტლანა ალექსიევიჩი. არის თუ არა ეს მხატვრული თუ დოკუმენტური ლიტერატურა და, საერთოდ, ლიტერატურაა ეს თუ არა?

სოროკინი: ეს უფრო ენის საკითხია. არიან ავსტრალიელი მწერლები, არიან კანადელი მწერლები, არიან სამხრეთაფრიკელი მწერლები. მაგრამ ისინი ინგლისურენოვანები არიან. ალექსიევიჩი ალბათ მაინც ბელორუსი მწერალია.

თუ უფრო საბჭოთა? მან წერა დაიწყო, როგორც საბჭოთა ჟურნალისტმა.

სოროკინი: მის საიტზე შევედი და საბჭოთა სოციალისტური რეალიზმის წარმომადგენელია.

 საკუთარ თავზე წერდა ამას?

სოროკინი: არა, არა, ეს რამდენიმე წლის წინ იყო და ახლა ალბათ მოხსნეს უკვე.

 მოდით, იმავე საკითხს სხვანაირად მივუდგეთ. ახლახან გაზეთ Neues Deutschland-ში ლიტერატურულ საღამოზე ამბობდით, რომ თქვენი სამშობლო რუსული ენაა. ეს ტრადიცია მანდელშტამისგან მოდის (შეიძლება უფრო ადრეულიცაა), რომელიც ჩაადაევს (რომელიც უარყოფდა რუსეთში ფორმის არსებობას) ეკამათება და ამბობს, რომ რუსეთში ენაა ერთადერთი ფორმათმწარმოებელი ძალა. ერთი მხრივ, თქვენი სამშობლო რუსული ენაა, რუსი მწერალი ხართ და რუსული ლიტერატურა მსოფლიო ლიტერატურაა, თუნდაც იმიტომ, რომ სხვადასხვა ეროვნების ადამიანები წერენ რუსულად. ამავე დროს, თქვენ ხართ ბოლო პერიოდის ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვან რუს მწერალთაგანი, რომლებმაც შეძლეს გასულიყვნენ რუსული ლიტერატურის ფარგლებიდან და შესულიყვნენ მსოფლიო ლიტერატურაში. თქვენი ნაწარმოებები თარგმნილია დაუჯერებელი რაოდენობის ენებზე, მათ შორის, ქართულად. გერმანიაში თქვენ უფრო ადრეც კი გახდით პოპულარული, ვიდრე რუსეთში. მოსკოვურ კონცეპტუალიზმს თუ დავუბრუნდებით, მათგან განსხვავებითაც კი, თქვენ ნაციონალური, ლოკალური კულტურის ზღვარს გასცდით და მსოფლიო ლიტერატურის ნაწილი გახდით. როგორი დამოკიდებულება გაქვთ მსოფლიო ლიტერატურასთან?

სოროკინი: აი, სხვათა შორის, „ოპრიჩნიკის“ ალბანური თარგმანი (გვაჩვენებს წიგნს). საქმე ისაა, რომ მე ორი ძლიერი აფრა მქონდა. ერთი იყო რუსული ლიტერატურის ტრადიცია. ეს მაინც ძლიერი ტრადიცია გახლავთ და რუსეთმა ალბათ სწორედ თავისი ლიტერატურით შეიტანა წვლილი მსოფლიო კულტურაში. და, რასაკვირველია, კონცეპტუალიზმი. მან მომცა ძლიერი ინსტრუმენტები და რაღაც ახლის კეთების შესაძლებლობა სალიტერატურო ველზე, რომელიც კარგად გადათელილი იყო. შესაბამისად, მეც სოც-არტით დავიწყე. პრიგოვი, რუბინშტეინი, ნეკრასოვი(9), ბახჩანიანი მაინც პოეტები იყვნენ და პოეტურ სოც-არტს ქმნიდნენ. პროზაში კი არავინ მუშაობდა. მე დავიწყე ამის კეთება პროზაში.

სოც-არტის ეს გამოცდილება იქცა ბულდოზერად, რომელმაც ისე გადახნა ათეულობით პროზაიკოსის მიერ გათელილი ლიტერატურული ველი, რომ იქ ახალი ნოყიერი ნიადაგი გამოჩნდა, სადაც, როგორც მგონია, კიდევ ბევრი მოსავლის მოყვანა შეიძლება.

მოგვიანებით მივხვდი, რომ კლასიკურ და თანამედროვე ლიტერატურასთანაც იმავენაირად შეიძლებოდა მუშაობა.

ანუ ნებისმიერი ტრადიცია თქვენთვის გადათელილს ნიშნავს?

სოროკინი: მე მაინც რუსულ ლიტერატურაზე ვლაპარაკობ. თავიდან ის კლასიკამ გვარიანად გადათელა. მერე იყო ვერცხლის საუკუნე და მერე ის სოციალისტური რეალიზმის ბეტონით მოსწორდა. აღმოჩნდა, რომ მე ხელში მეჭირა იარაღი, რომელმაც შეძლო ამ ველის ისე გაფართოება, რომ იქ აღმოჩნდა დიდი, ჯერ კიდევ აუთვისებელი კულტურული სივრცე.

 სწორედ სოც-არტის საკითხი მაინტერესებს. ერთ-ერთ გამოსვლაში ლევ შესტოვის სიტყვები მოიყვანეთ (თუ ციტატა ზუსტად მახსოვს), რომ სტილი კლავს მწერალს...

სოროკინი: მწერალი კვდება, როცა მას საკუთარი სტილი უჩნდება...

ადრეულ ნაწერებში თქვენ იღებდით სოც-არტს და მასში შეგქონდათ კარნავალურობა, სხეულებრივი ქვენა, აფეთქებდით სხეულებრიობის ყუმბარას. როგორც ბრძანეთ, სხეულებრიობა თქვენს ადრეულ ექსპერიმენტებშიც იყო და დღემდე შენარჩუნებული გაქვთ. თქვენი ბოლო რომანი, „ტელურია“, ალბათ ყველაზე მრავალხმოვანი ნაწარმოებია, იმიტომ, რომ მასში ყველა სტილია თავმოყრილი, რომელიც კი შეიძლება წარმოიდგინო. იქ არის ფალოიმიტატორის შინაგანი მონოლოგი, არის კენტავრის ხელოვნური ენა, არიან ნახევრად ადამიანები – ნახევრად ცხოველები, უზარმაზარი, პოლიფონიური სამყარო… თქვენ თითქოს გამუდმებით ცდილობთ, გაექცეთ საკუთარ სტილს, ასეა? და რატომ ფიქრობთ, რომ მწერალი კვდება, როდესაც მას საკუთარი სტილი უჩნდება?

სოროკინი: ალბათ იმიტომ, რომ ჯერ არ მაქვს ჩემი სტილი (იცინის). ამიტომაც ეს გაქცევაც არაა, უბრალოდ არ არსებობს ის, რასაც შეიძლება გავექცე. ეს არის ცდა, დასახულ ამოცანას შევხედო სხვადასხვა სტილური რაკურსით. პრინციპში, ამას ყველა წიგნში ვაკეთებ. ძალიან მარტივად ავხსნი. ყოველმა იდეამ უნდა იპოვოს თავისი ინტონაცია. ხომ მიაგნო ნაბოკოვმა „ლოლიტას“ ინტონაციას, ის ხომ ძალიან განსხვავდება მისი სხვა წიგნებისაგან – „ნიჭისგან“ ან „ლუჟინისგან“.

ეს ალბათ ენის საკითხიცაა, არა? მან ამ ინტონაციას ინგლისურში მიაგნო, არა რუსულში.

სოროკინი: დიახ. ან „მექანიკური ფორთოხალი“, მაგალითად. ის, პირველ რიგში, მუშაობს ინტონაციის ან სტილის დონეზე. ან „მოსკოვი-პეტუშკი“, არა? შეიძლება ითქვას, რომ ეს დიდწილად იძულებითი გადაწყვეტილებაა, სტილის ძებნას ვგულისხმობ. „ტელურიაზე“ თუ ვილაპარაკებთ, ეს გადაწყვეტილება გარკვეულწილად იქაც იძულებითია, იმიტომ რომ მე იქ მინდოდა მეჩვენებინა ახალი სამყაროს ხმების პოლიფონიური სიმრავლე, ჰოდა, სხვანაირად როგორ გინდოდა ამისი აღწერა? სწორხაზოვანი პროზით ამისი აღწერა შეუძლებელია და არც სხვა პროზით…

მაინც სტილური მრავალხმოვნება უნდა იყოს. ახლა დავიწყე ახალი წიგნის წერა და იქაც არის გარკვეული სტილი, რომელიც ადეკვატურად გამოხატავს პერსონაჟს. იმის თქმა მინდა, რომ ეს არ არის რაღაც ინსტრუმენტებისა და ხერხების სუფთა სახით დემონსტრაცია, არამედ რაღაც აუცილებელი განპირობებულობა… ჩემთვის ეს წიგნისათვის სტილის ძიება პირველი ხუთი გვერდი, სუფთა აკუსტიკური, მუსიკალური ამოცანაა – ბგერების დონეზე ძიებაა. აი, მაგალითად, „ლოლიტას“ პირველი სამი გვერდი, ჩემი შეგრძნებით, ესაა პარტიტურა, რომელშიც არაა არცერთი ყალბი ნოტი, მაგრამ ამ ნაწარმოების ფარგლებში.

ანუ თქვენ ფიქრობთ, რომ ხმა ქმნის სიუჟეტს და მერე, ხმიდან, იბადება ყველაფერი დანარჩენი...

სოროკინი: ინტონაცია, დიახ, დიახ… ის ძალიან ბევრ რაღაცას გვკარნახობს. პირველადი, რა თქმა უნდა, იდეაა, არა? რაღაც ხერხემალი, არა? ჩონჩხი, რომელიც მონიშნავს ამ არსების ზომას, მისი პრეტენზიის ხარისხს. შემდეგ მან უნდა შეისხას სტილის ხორცი, ის კი აკუსტიკურ დონეზე უნდა შეიგრძნო და როგორც კი შეიგრძნობ, იწყება კუნთების ზრდა. ყველაზე საინტერესო პირველი 10 გვერდია, მერე იწყება მძიმე, სახედრის შრომა. ამისი გამოცდილება კი მაქვს.

 რახან ამ საკითხსაც მოვადექით, თქვენთვის ლიტერატურა – და ეს იგრძნობა კიდევაც – ფიზიკური რამაა, მისი შეგრძნება შეიძლება.

სოროკინი: დიახ, დიახ… ეს დიდწილად ფიზიოლოგიური პროცესია…

თქვენ ამბობდით, რომ ლიტერატურა, ისევე, როგორც ცხოვრება, ახლო მანძილიდან გასროლაა. რაღაც ფიზიკური ხდება, ადამიანი სისხლისგან იცლება და ეს სისასტიკეა, სხეულებრივი სისასტიკე, რომელიც მუდმივად ფიგურირებს თქვენს წიგნებში. იქ არის სიკვდილით დასჯის, წამების, გაუპატიურების სცენები… თუ გავიხსენებთ არტოს თავისი „სისასტიკის თეატრით“, თქვენ სისასტიკის ლიტერატურას წერთ. თვალსაჩინოა, რომ ეს არ არის სისასტიკე სისასტიკისათვის, სისასტიკის აღწერა თვითმიზანი არაა. სინამდვილეში, სისასტიკე უხსნის გზას რაღაც სხვას, იძლევა რაღაც ტრანსფორმაციის შესაძლებლობას. ტრანსფორმაციაც კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი თემაა თქვენთვის… სისასტიკის საშუალებით შეიძლება სრულიად სხვა ადგილას გასვლა. თუ გავიხსენებთ „ნასტიას“, რომელსაც შეწვავენ და შეჭამენ და რჩება რაღაც ლურსმნები, რომლებისგანაც ბოლოს იქმნება რაღაც ნათელი, სინათლისგან შექმნილი სურათხატი, მაშინ ეს სისასტიკე აღმოჩნდება ის გზა, რომელსაც მივყავართ რაღაც ტრანსფორმაციისაკენ, რომლის გარეშეც საერთოდ არაფერია შესაძლებელი.

სოროკინი: ჩემთვის ძნელია ამის ინტერპრეტირება, შემიძლია მხოლოდ ის ვთქვა, რომ ჩვენი სამყარო სიკვდილზეა ჩამოკიდებული. ადამიანების სამყაროს ვგულისხმობ, და ის ძალიანაა დაკავშირებული ძალადობასთან. მშობიარობა რომ ავიღოთ, ეს, საერთოდ, ძალიან სასტიკი აქტია. ან, ბავშვის თვალით რომ შეხედოთ სქესობრივ აქტს, ეს ძალიან სასტიკი, მტანჯველი რამაა, რომელსაც თან ახლავს ოხვრა, არა? და ეს აქვეა, ჩვენი სამყაროს ნაწილია. უბრალოდ, ლიტერატურა დიდი ხნის განმავლობაში ამას არ უშვებდა თავის ზონაში, ზოგადად კულტურაში… და კონცეპტუალიზმი სწორედ ამის გაკეთებაში დამეხმარა…

ცენზურისადმი დაუქვემდებარებლობის გამოცდილება, ზოგადად, ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. მე თავს არაფრით არ ვიზღუდავდი, ეს ერთი. და მეორე, მე ტოტალიტარულ სახელმწიფოში გავიზარდე, სადაც ყველაფერი ძალადობით იყო გაჟღენთილი.

როდესაც ჩემს ბავშვობას ვიხსენებ, მე ვცხოვრობდი საზოგადოებაში, რომელიც უშუალოდ ძალადობამ ჩამოაყალიბა. იმას, რომ სტალინური სახელმწიფო შეიქმნა მასობრივი ტერორის საშუალებით, ადამიანებისათვის უკვალოდ არ ჩაუვლია. ეს ძალადობა არსებობდა ოჯახებში, საბავშვო ბაღში, სკოლაში, ქუჩაში. ის ყველა ღრიჭოში მოძვრებოდა. როდესაც მეკითხებიან, რატომაა ამდენი ძალადობაო, მინდა ვთქვა ხოლმე: მიმოიხედეთ, შეხედეთ XX საუკუნის ისტორიას, აბა, რატომაა ამდენი ძალადობა?

მაგრამ ეს სისასტიკე მხოლოდ ნეგატიური არაა. მახსენდება „ცისფერი ქონი“, იქ არის ერთი ადგილი, შესანიშნავი არა მარტო ამ წიგნში, არამედ ზოგადად ლიტერატურაში, სადაც ცნობილი მწერლების კლონები დიდი ტანჯვის ფასად ქმნიან უცხო და ლამაზ პროდუქტს, ცისფერ ქონს, რომელიც არავინ იცის რისთვისაა, მაგრამ რომელზეც ყველა ნადირობს…

სოროკინი: ეს უფრო განხორციელებული მეტაფორაა. „ცისფერი ქონი“ მე უფრო იუმორისტული ნაწარმოები მგონია. ესაა მცდელობა XX საუკუნის ისტორიის ამოტრიალებისა და მისი ფიზიოლოგიური, ტრაგიკომიკური კუთხიდან დანახვისა, ისე, რომ ბევრი რამე უკეთ ჩანს.

მგონი ვიღაც ამბობდა, რომ „პოეტი რუსეთში უფრო მეტია, ვიდრე პოეტი“. თქვენ ამბობთ, რომ „ცისფერი ქონი“ იუმორისტული ნაწარმოებია… დიდი ხნის განმავლობაში თქვენთვის რთული იყო პოლიტიკური მწერლის სახელის დარქმევა, მიუხედავად იმისა, რომ თქვენ ყოველ ნაწარმოებში არა მარტო XX საუკუნის საბჭოთა ლიტერატურაზე, არამედ ისტორიაზეც რეაგირებდით. ბოლო ნაწარმოებები, „ოპრიჩნიკის დღე“ და „ტელურია“, საერთოდ წინასწარმეტყველური იყო და სწორედ აქ თქვენ პოლიტიკურ თემებსაც შეეხეთ. როგორ ფიქრობთ, თქვენ, როგორც რუსი მწერალი – სხვათა შორის, დღეს პუშკინის დაბადების დღეა და ეს თემა, მწერლის და ძალაუფლების, ლიტერატურის და ძალაუფლების თემა რუსულ ლიტერატურაში სწორედ პუშკინიდან მოდის – შეიძლება თუ არა იმის თქმა, რომ არსებობს ჩამოყალიბებული აზრი იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა ექცეოდეს ლიტერატურა ძალაუფლებას? უნდა რეაგირებდეს თუ არა ძალაუფლებაზე? უნდა ეწინააღმდეგებოდეს თუ არა მას? თუ ლიტერატურა მაინც ხელოვნებაა ხელოვნებისათვის და მისი საქმე არაა აქტიურ პოლიტიკაში ჩარევა, არამედ მასზე, უკიდურეს შემთხვევაში, იუმორისტული რეაგირება?

სოროკინი: რუსეთში ლიტერატურას ყოველთვის ეჭირა განსაკუთრებული ადგილი. ის არ მეგობრობდა ძალაუფლებასთან. ის არცთუ მიმზიდველად აღწერდა რუსულ სამყაროს, აღწერდა სახელმწიფო ძალადობის გროტესკს. ეს უკვე ტრადიციაა. მწერლისაგან ყოველთვის ელოდნენ საზოგადოებრივ მსახურებას, მაგრამ მე შემიძლია გითხრათ, რომ ლიტერატურა, რომელსაც ავტორი რაღაც კედლისმნგრეველ იარაღად იყენებდა, მაინც ვერ გადარჩა.

მაგალითად, სოლჟენიცინი?

სოროკინი: დიახ, მაგალითად. მე ახლა მაინც პუბლიცისტიკაზე არ ვლაპარაკობ, არა? არამედ მხატვრულ პროზაზე. და რამხელა ამბიცია იყო? ოდესღაც ისე ჩანდა, რომ ეს წიგნები „ომი და მშვიდობის“ გვერდით დაიმკვიდრებდა ადგილს. და ამ დროს, მის გვერდით, იყო, მაგალითად, შალამოვი. ოდესღაც, დიდი ხნის წინ, მაშინ ახალგაზრდა კინოკრიტიკოსმა ანტონ დოლინმა მითხრა, შალამოვი წავიკითხე და მისი ერთი მოთხრობა სოლჟენიცინის რომანს „პირველ წრეში“ გადაწონისო. და მართალიცაა, იმიტომ, რომ ეს სუფთა ეგზისტენციალური პოზიციაა. ეს მართლაც ძალიან რთულია. რუსეთს ძალიან უჭირს, არ გადავარდეს სამოქალაქო პათოსში. ის იმწუთასვე სიყალბედ იქცევა. და როდესაც შენ შენთვის წერ, არა? შალამოვმა, პრინციპში, გადაწყვიტა, ყველაფერი, პირველ რიგში, თავისთვის ჩაეწერა და გამოუვიდა კიდევაც. ისევე, როგორც გამოუვიდა პლატონოვს. რა არის „ჩევენგური“ საერთოდ? ის შეიძლება აღიქვათ, როგორც სუფთა სიგიჟე, მაგრამ სინამდვილეში ეს ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია. მაგალითად, ახლა ბევრს შეეძლო ეთქვა, რომ დონბასი სუფთა „ჩევენგურია“. ეს იმის მაჩვენებელია, რომ „ჩევენგური“ კლასიკა გახდა, ის უკვე რაღაცას გვასწავლის. ამ თვალსაზრისით ჩემი პოზიცია ძალიან მარტივია. ლიტერატურამ უნდა დასვას დიდი შეკითხვები, მაგრამ არა – უპასუხოს მათ. სულ ესაა. 

1. ერიკ ბულატოვი (დაიბადა 1933 წ.), მხატვარი, სოც-არტის ერთ-ერთი ფუძემდებელი.
2. ილია კაბაკოვი (დაიბადა 1933 წ.), მხატვარი, მოსკოვის კონცეპტუალიზმის ერთ-ერთი ფუძემდებელი.
3. რუსული ხელოვნების არაოფიციალური ჟურნალი, რომელიც არალეგალურად მზადდებოდა საბჭოთა კავშირში და იბეჭდებოდა პარიზში 1979-1986 წლებში.
4. ალმანახი „მეტროპოლი“, 1972 წელს არალეგალურად დაბეჭდილი ალმანახი, რომელშიც შედიოდა საბჭოთა პოეტების და მწერლების (ბელა ახმადულინა, ანდრეი ვოზნესენსკი, ვლადიმირ ვისოცკი, იუზ ალეშკოვსკი, ფაზილ ისკანდერი და სხვები) ცენზურისაგან თავისუფალი ნაწარმოებები.
5. მხატვარ-გრაფიკოსთა მოსკოვის გორკომი, რომლის ბაზაზეც იყო საგამოფენო სივრცე მალაია გრუზინსკაიას No28-ში.
6. ანატოლი ზვერევი (1931-1985), მხატვარი, რუსული ავანგარდის მეორე ტალღის წარმომადგენელი, ნონკონფორმისტი.
7. ელი ბელიუტინი (1925-2012), რუსი მხატვარი და ხელოვნების თეორეტიკოსი. ბელიუტინი იყო 1962 წლის აბსტრაქციონისტების მანეჟის ცნობილი გამოფენის ორგანიზატორი. გამოფენას დაესწრო ხრუშჩოვი, გააკრიტიკა, რის შედეგადაც გამოფენა დაიხურა.
8. სმოგი – СМОГ: Смелость, Мысль, Образ, Глубина – 1965 წელს დაარსებული პოეტების გაერთიანება, ერთ-ერთი პირველი არაოფიციალური საბჭოთა კავშირში. მასში შედიოდა მაგ. საშა სოკოლოვი (დაბ. 1943 წ.), რომელსაც სოროკინი ახსენებს ამ ინტერვიუში.
9. პოსტავანგარდისტების (ძირითადად პოეტების, მაგრამ ასევე მხატვრების) ჯგუფი, რომელიც 1950-იანი წლების ბოლოდან 1970-იანი წლების შუამდე არსებობდა. ამ სკოლის წარმომადგენელი იყო, მაგ. პოეტი ვსევოლოდ ნეკრასოვი და იგორ ხოლინი.