ირინა პოპიაშვილი: „აქ და ახლა“
თავისუფალი უნივერსიტეტის ვიზუალური ხელოვნებისა და დიზაინის სკოლის დამფუძნებელი და დეკანი, კურატორი, გალერისტი.
2001-2013 წლებში მარისა ნიუმანთან ერთად მართავდა გალერეას ნიუ-იორკში, თავიდან სახელწოდებით "Suit106", ხოლო 2005 წლიდან მის დახურვამდე, როგორც "Newman Popiashvili Gallery".
თბილისში დაბრუნების შემდეგ თამუნა ღვაბერიძესთან ერთად აფუძნებს "Popiashvili Gvaberidze Window Project"-ს, რომლის მიზანიც თბილისის აუთვისებელი კომერციული ვიტრინების საშუალებით თანამედროვე ხელოვნებისა და დიზაინის ფართო მაყურებლამდე მიტანა იყო.
ამჟამად პროექტია "თბილისის ქუნსთჰალე" - რომელიც მოწვეულ უცხოელ კურატორებთან და არტისტებთან თანამშრომლობით მიზნად ისახავს თანამედროვე ქართული ხელოვნების რეკონტექსტუალიზაციას.
ლევან მინდიაშვილი: როგორ ჩაგითრია ხელოვნებამ პირველად, როდის მიხვდი, რომ ეს შენი ადგილი იყო?
ირინა პოპიაშვილი: ბავშვობიდან ვხატავდი. ჩვენს ოჯახში ხატვის ნიჭი არავის ჰქონდა და ამიტომ განსაკუთრებულ ყურადღებას და გაკვირვებას იწვევდა. ხელს მიწყობდნენ, რომ მეხატა, სამხატვრო სკოლაშიც შემიყვანეს, მაგრამ რეალურად ჩემზე ყველაზე დიდი გავლენა ალის ნილის გამოფენამ მოახდინა. 1981 წლის ზაფხულში მოსკოვში ვიყავით და იქ ქუჩაში სეირნობისას საგამოფენო გალერეაში შევედით ისე, რომ არც ვიცოდი, ვინ იყო ეს ამერიკელი მხატვარი. სახელი ძალიან კარგად დავიმახსოვრე, რადგან მისი პორტრეტები ისე მომეწონა, რომ შემდეგ სულ მას ვბაძავდი.
ლევან მინდიაშვილი: რატომ გადაწყვიტე, რომ უშუალოდ ნამუშევრების შექმნა არ გაინტერესებდა და უფრო სხვა ფორმით გინდოდა ამ პროცესში მონაწილეობა?
ირინა პოპიაშვილი: სამხატვრო სკოლაში დიპლომის დაცვის შემდეგ, უკვე ზუსტად ვიცოდი, რომ აღარ მინდოდა მხატვარი ვყოფილიყავი. სადღაც, გულის სიღრმეში, ალბათ ვგრძნობდი, რომ არ ვიყავი საკმარისად ძლიერი, ხელოვანი, საშუალოდ კარგი არტისტი ვიქნებოდი, მაგრამ ეგ არ იყო ჩემთვის საკმარისი. მიუხედავად ამისა, რაც მაინტერესებდა, ნელ-ნელა ყველაფერი ვისწავლე. მაგალითად, ათენში ფოტოგრაფიის კურსი გავიარე. ხელოვნების ისტორიის მაგისტრატურაზე სწავლისას დამატებით ფერწერის კურსი ავიღე, სემინარებს და დებატებს ვესწრებოდი. ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, იმ დინამიკისთვის მედევნებინა თვალი, რაც ფერწერის სტუდიებში ხდებოდა.
კურატორულ საქმიანობაში ძალიან დამეხმარა იმის ცოდნა, თუ როგორ იქმნება ნამუშევარი. ერთხელ, კანდინსკიზე ვლაპარაკობდით და კუთხეში რაღაც დეტალზე ერთმა კურსელმა თქვა, ეგ „დედა რუსეთი“ არისო. მაშინ ვიგრძენი პირველი გაუცხოება და უნდობლობა ხელოვნებათმცოდნეობასთან – რადგან თუ ერთხელ მაინც დაგიხატავს ადამიანს, მაშინვე ხვდები, მით უმეტეს კანდინსკისნაირ ნამუშევარზე საუბრისას, რომ, როცა ხატავ, სიმბოლოზე კი არ ფიქრობ, არამედ იმ წუთას, იმ კუთხეში, რაღაც წითელი ვერტიკალი გჭირდება, სულ ეგაა. ეს ყველაფერი ჩემთვის იმდენად ორგანული იყო, ვერც კი ვიფიქრებდი, რომ ვიღაც ამაში სიმბოლოს დაინახავდა.
ჩემთვის, როგორც კურატორისთვის, ყველაზე დიდი სიამოვნებაა, როდესაც ხელოვანის მოტივაცია, საწყისი იმპულსი, ინსპირაცია მესმის და ამის გადმოცემაში ვეხმარები. ხელოვანისთვისაც დიდი სიხარულია, როდესაც მისი ნათქვამი ესმით და ახლოს მიაქვთ გულთან, როცა კომუნიკაცია დგება. ფასილიტატორი ვარ – ასე ვიტყოდი. რასაც ძალიან დიდი ემპათია და სხვისი განცდის გაზიარების უნარი სჭირდება.
ლევან მინდიაშვილი: ჩემი პირადი გამოცდილებაც შემიძლია გავიხსენო: ძალიან ხშირად, ჩემს გამოფენებზე საუბრისას, კომენტარი კონკრეტულ ნამუშევარზე კი არ გაგიკეთებია, არამედ იმ კითხვებზე ან ეჭვებზე, რაც მუშაობის პროცესში მქონია.
ირინა პოპიაშვილი: ძალიან მიხარია, თუ ასეა. თბილისში, უნივერსიტეტში გვყავდა ძალიან კარგი ლექტორი, დინარა ვაჩნაძე, რომელმაც ერთხელ გვითხრა, რომ, ჩვენ, ხელოვნებათმცოდნეებს, გურამ რჩეულიშვილმა ხაზი გადაგვისვა, როცა „ალავერდობაში“ თქვა, რომ „ვნების სიმძაფრე შენებაშია და არა აშენებულით ტკბობაში“. ეგ დღემდე ჩამრჩა, თან რჩეულიშვილი ძალიან მიყვარდა. თუმცა, ახლა, ამ გადმოსახედიდან მახსენდება ისეთი გამოფენები, როცა მეორეხარისხოვნობის ეს განცდა არ მქონია. ორი ასეთი მნიშვნელოვანი გამოფენა ნიუ-იორკში იყო. პირველი ეს არის ესპანელი მხატვრის ფერან მარტინის ნამუშევრების ექსპოზიცია, რომლის კურატორიც ხავიერ ტელეზი იყო. მარტინმა ჭერი 163 სმ-მდე დაადაბლა. ყოველდღე, როცა გალერეას ვხსნიდი, ჭერს ვეჩეხებოდი – თავი უნდა დამეხარა და ჩაცუცქული შევსულიყავი დაბალ სივრცეში, ეს კი პირად შიშებთანაც იყო დაკავშირებული. მეორე გამოფენა იყო ხორხე პერის ჟელატინის გორები იატაკზე.
სხვანაირად ცოცხალი ხარ, როცა ხელოვანი თავის იდეასა და სურვილს გიზიარებს, შენ ამას ღრმად და საკუთარივით განიცდი და შემდეგ ამის განხორციელებაში ეხმარები – შენც მისი ნაწილი ხდები.
არაფერი შეედრება ამ განცდას, რაც ერთი შეხედვით გიჟური და წარმოუდგენელი პროექტის კეთებისას გეუფლება. მით უმეტეს, ნიუ-იორკში, სადაც ყოველი თვის ბოლოს ქირა გაქვს გადასახდელი.
ერთხელ, ტურინში, არტისიმაზე, ძალიან საინტერესო კურატორს, ფრაჩესკო სტოკის და არტისტს, პერისს შევხვდი. პერისი იქ მომიყვა, რისი გაკეთებაც უნდოდა – გამოფენის გახსნა უნდა ყოფილიყო პროექტის დასასრული, რადგან მთელი თვის განმავლობაში მხატვარი იქვე, გალერეაში ხარშავდა ჟელატინს, ყინავდა და ლანდშაფტივით ანაწილებდა იატაკზე. ეფემერულობის და დროის სვლის განცდა ძალიან ფიზიკური იყო, თუნდაც იმიტომ, რომ ჟელატინი არ ჩერდებოდა, არ მაგრდებოდა, არამედ დნებოდა და ხრწნას იწყებდა.
ისევ გურამ რჩეულიშვილის ფრაზას და ვნების სიმძაფრეს რომ დავუბრუნდე – როდესაც ასეთი პროექტის თანამონაწილე ხდები, არ მგონია, შექმნის სიმძაფრე რამენაირად იკარგებოდეს.
ლევან მინდიაშვილი: ახლა ერთი ამბავი გამახსენდა შენი ბავშვობიდან – როგორ უხელმძღვანელე ბავშვების ჯგუფს და ააშენებინე თვითმფრინავი.
ირინა პოპიაშვილი: როგორ გახსოვს ეს ისტორია?! ბავშვობაში, კახეთში, ბებია-პაპასთან ვატარებდით ორ თვეს. ახლა რომ ვფიქრობ, ალბათ, ეს პროექტი იყო პეპი გრძელიწინდას, ჟიულ ვერნის და შერეკილების ჰიბრიდი. დავიწყეთ ყოველდღიური შეკრებები, თვითმფრინავის, ფიცრული ყუთის, მშენებლობა, ძრავების ძიება. მოკლედ, ამ სტრატეგიულ პროექტზე მთელ ზაფხულს ვმუშაობდით.
დღეს ჩემი კურატორული საქმიანობაც ასეა: შენ რომ გაფრენის იდეა გაქვს და მე ამ გაფრენაში გეხმარები, საბოლოოდ, ერთად მივფრინავთ.
ლევან მინდიაშვილი: ორ ასპექტზე მინდა ხაზგასმა – პირველი, რამდენად მნიშვნელოვანია განათლებისა და ცხოვრებისეული გამოცდილების მიღება სადმე სხვაგან, უცხო სივრცეში, კომფორტის ზონის გარეთ; და მეორე, როგორ გვიწევს ჯერ საკუთარი კულტურული მემკვიდრეობისა და ცოდნის ადაპტირება ახალ გარემოსთან და მისი გათავისება, ხოლო შემდეგ, უკვე „სახლში“ დაბრუნებისას, იმ მოდელის თუ ცოდნის ადგილობრივ ტერიტორიაზე ადაპტირება, რაც სხვაგან შევიძინეთ.
ირინა პოპიაშვილი: პირდაპირი კოპირება, ჩემი აზრით, უცოდინრობის ბრალია. აი, ახლა, მაგალითად, „ქუნსთჰალეს“ ფარგლებში, პირველი პროექტი უნდა განხორციელდეს, რომლისთვისაც ორ სივრცეზე მორგებული ნამუშევარი უნდა გაკეთდეს – ანჯელი კამესიტის ვიდეო და ნიკა ქუთათელაძის რეალური, მუშა წყლის წისქვილი ერთ-ერთ „ხრუშჩოვკაში“.
გარდა იმისა, რომ თვითონ ეს პროექტია რთულად ასაწყობი, ჩემი მიზანია, პროგრამა ისე შევადგინო, რომ პროექტი 8 კვირის განმავლობაში დარჩეს აქტუალური. ჩემთვის ახლა გაცილებით საინტერესოა ისეთ მნახველზე მუშაობა, რომელიც სხვა კონტექსტსა თუ ვითარებაში არ მივიდოდა გამოფენაზე. არ მინდა, მხოლოდ ხელოვნების სამყაროსთან დაკავშირებულ ადამიანებს დავანახო ან მხოლოდ მაგათთვის ვაკეთო რამე, მინდა, ტაქსის მძღოლიც მოვიყვანო გამოფენაზე და მისთვისაც გასაგები იყოს ჩანაფიქრი. ნიუ-იორკში უკვე მომზადებული აუდიტორია გყავს, აქ კი, ფაქტობრივად, შენ უნდა შექმნა აუდიტორია. ეს იყო „ვიტრინების პროექტის“ მთავარი მიზეზიც და მიზანიც – გვინდოდა, დამთვალიერებელი აუდიტორია შეგვექმნა.
ლევან მინდიაშვილი: ახლა, ამ საუბრისას, მიყალიბდება აზრი, რომ როცა ზოგადად ხელოვნების სამყაროს ჯენტრიფიკაციასა და გლობალიზაციაზე ვსაუბრობთ და ვღელავთ იმაზე, თუ როგორ უნდა შეინარჩუნონ ადგილობრივმა სცენებმა თვითმყოფადობა; როგორ უნდა ჩამოყალიბდნენ „ინდივიდუალურ“, თავისთავად ერთეულებად, მგონია, რომ სწორედ ასეთი მოქნილი საკომუნიკაციო ფორმების ძიება გამოკვეთდა მათ ინდივიდუალურ სახეს, რასაც მერე ვუწოდებდით, თუნდაც, „თანამედროვე ქართულ ხელოვნებას“.
ირინა პოპიაშვილი: ახლა, როდესაც კარლო კაჭარავას გამოფენა გავაკეთე ეროვნულ მუზეუმში, ისევ დავუბრუნდი ფიქრს 1980-90-იანი წლების ქართულ სახელოვნებო სივრცეზე. ძალიან ინტენსიური, აქტიური და საინტერესო პერიოდი იყო და უცნაურად ჰგავს დღევანდელ სიტუაციას. ახლაც ხომ ძალიან გააქტიურებულია პროცესი სახელოვნებო სივრცეში. თუმცა, ამავდროულად, ძალიან მნიშვნელოვანია პოლიტიკური რეალობა და კონტექსტი - ხელოვანი არსებობს თავის თანამედროვე პოლიტ-ეკონომიკურ გარემოში. 1980-90-იან წლებშიც, ხელოვანების მთელი თაობა შეიძლებოდა სრულიად სხვანაირად განვითარებულიყო, რომ არა 1990-იანი წლების საშინელი კონტექსტი. ცხადია, იმას არ ვამბობ, რომ იმ წლებში არაფერი გაკეთდა, რომ ვერავინ ჩამოყალიბდა ხელოვანად, უბრალოდ, ეს მხოლოდ ერთეულებმა მოახერხეს. მეშინია, ჩემი სტუდენტების თაობის შემთხვევაშიც იგივე არ მოხდეს. თუმცა, ერთი მნიშვნელოვანი ცვლილება მაშინდელ და ახლანდელ დროებს შორის მაინც გვაქვს – 1980-90-იან წლებში მაინც უფრო იმას ცდილობდნენ, ვინმეს მათი ხელოვნება დასავლეთში დაენახა, ახლა კი ახალგაზრდები თითქოს უფრო ლოკალურად, ერთმანეთისთვის აკეთებენ.
ლევან მინდიაშვილი: კარლო კაჭარავას გარდა, დღეს მე სხვა ქართველი ხელოვანი არ მახსენდება, რომელსაც ასეთი ინტელექტუალური საფუძველი შეექმნას მოდერნისტული ხელოვნების გასააზრებლად. რამდენად მნიშვნელოვანია ასეთი მასშტაბის გარდაცვლილი ხელოვანების შემოქმედებისთვის ახალი კონტექსტის მოძებნა?
ირინა პოპიაშვილი: გულწრფელად ვიტყვი, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი იყო შარშან არმორის კვირეულში (Armor Week), ნიუ-იორკში, გალერეა მეტრო ფიქჩერსში, კარლოს ნამუშევრის „ინგლისური რომანტიზმის“ (1993) ჩართვა ჯგუფურ გამოფენაში, სახელწოდებით „Sputterances“. აბსოლუტურად ყველა მნიშვნელოვანმა გამოცემამ – Artforum, Art In America და სხვებმა, სწორედ კარლო კაჭარავას ნამუშევარი დაბეჭდა სტატიის საილუსტრაციოდ, და არა, მაგალითად, რენე დანიელსის, რომელსაც ეძღვნებოდა გამოფენა. ამან კიდევ ერთხელ დამარწმუნა იმაში, რაც ისედაც ვიცოდი: კარლო თავის დროზე წინ იყო. კი, მეგობრები აფასებდნენ, მაგრამ, ჩემი აზრით, ბოლომდე ხალხს მაინც არ ესმოდა მისი. ხოლო როცა სწორ კონტექსტში მოხვდა, ისევ გახდა აქტუალური – 25 წლის შემდეგაც კი. ამიტომ მგონია, რომ მის მემკვიდრეობას კიდევ უფრო კომპლექსური შესწავლა სჭირდება.
ლევან მინდიაშვილი: კარლო ის ხელოვანია, რომელზეც მხოლოდ მისი ნახატით ან ფერწერით ვერ იმსჯელებ. მისი შემოქმედება ერთობაა ვიზუალური თუ ტექსტობრივი ნაშრომების, ამიტომ მგონია, რომ კურატორულად საოცრად ზუსტი მიგნებაა ეროვნულ გალერეაში ორგანიზებულ გამოფენაზე ტექსტის ისევე მნიშვნელოვნად წარმოჩენა, როგორც ნახატების. თან გამოფენაში ახალგაზრდა ხელოვანებიც ჩართე – ამით საინტერესო ისტორიულ თუ ფორმალისტურ კავშირებზე გააკეთე აქცენტი, და თავად კარლოს ნამუშევრების აქტუალურობას კიდევ უფრო გაესვა ხაზი.
ირინა პოპიაშვილი: ეროვნული გალერეა ადვილი სივრცე არ იყო ამ გამოფენის გასაკეთებლად. მახსოვს, კრისტიან რატემაიერმა ალიგიერო ბოეტის ძალიან კარგი გამოფენა გააკეთა მომაში, ნიუ-იორკში, სადაც კედლებზე, ნამუშევრებიდან დაახლოებით მეტრ-ნახევარ სიმაღლეზე, ხელოვანის ციტატები გამოიტანა. ამიტომ დამთვალიერებელი რამდენიმე რეესტრად აღიქვამდი გამოფენას – იყო ვიზუალური და იყო ტექსტობრივი ნაწილი. რა თქმა უნდა, ნიუ-იორკის მომას და ჩვენი ეროვნული გალერეის სივრცეები და მასშტაბები ძალიან განსხვავდება, ამიტომ სხვა გადაწყვეტილება უნდა მეპოვა. ფიქრის პროცესში ძალიან დამეხმარა მიწისქვეშა გადასასვლელის კედელზე შემთხვევით აღმოჩენილი გაგოშას ტექსტი, სწორედ იმ მომენტში, როდესაც წარწერა დავინახე, მივხვდი, როგორ უნდა გამომეფინა ნამუშევრები. ვიცი, ბევრი გააღიზიანა, ბევრს არ მოეწონა, მაგრამ კედელზე დაწერილმა ტექსტმა სხვანაირი ვიზუალური ასპექტი შემოიტანა. საინტერესო იყო ისიც, რომ ბევრმა ნინო ქვრივიშვილიც სხვაგვარად გაიცნო – დარბაზში გამოტანილი ვიტრინა და მასში გამოფენილი ნივთები ზოგს კარლო კაჭარავას ოჯახის ნივთები ეგონა და არა ტექსტილის მხატვრის, ნინო ქვრივიშვილის ნამუშევრები.
ლევან მინდიაშვილი: რაზე დგას სკოლის კონცეფცია, რა იდეების გარშემო იკვრება, რას აძლევს სკოლა სტუდენტებს, რას სთავაზობს და რისთვის ამზადებს?
ირინა პოპიაშვილი: თანამედროვე ქართული ხელოვნების გამოფენის კეთებისას გავაცნობიერე, რომ ჩვენ არა ვართ ის ქვეყანა, სადაც ერთი-ორმა გამოფენამ შეიძლება სახელოვნებო სივრცე შეცვალოს. მაგალითად, როგორც ეს XX საუკუნის ყველაზე დიდმა კურატორმა, ჰარალდ ზიმანმა მოახერხა. მან ნამდვილად შეცვალა თავისი გამოფენებით ევროპული არტსამყარო. ჩვენთან ასეთი რადიკალური ცვლილება მხოლოდ სახელოვნებო განათლებამ შეიძლება მოიტანოს. ამიტომ, დავთანხმდი კახა ბენდუქიძის წინადადებას და ყველაზე პროგრესულ ხელოვანებთან და ხელოვნებათმცოდნეებთან ერთად შევქმენით ვიზუალური ხელოვნების და დიზაინის სკოლა. სტუდენტების პირველი ნაკადი 2014 წელს მივიღეთ. წელს კი არქიტექტურის პროგრამაც დავამატეთ და გავხდით VA(A)DS (ვიზუალური ხელოვნების, არქიტექტურისა და დიზაინის სკოლა).
ქართულ სახელოვნებო სივრცეში, მაგალითად, ინფრასტრუქტურა ან გაუმართავია, ან საერთოდ არ არსებობს. იქ, სადაც ის გამართულია – ნიუ-იორკში, ლონდონში, ბერლინში – ხელოვნების სამყაროში როლები – არტისტი, კრიტიკოსი, კურატორი, გალერისტი, კოლექციონერი, არტკონსულტანტი, მოგებიანი და არამოგებიანი არტინსტიტუციები, ოფიციალური და ალტერნატიული სივრცეები მკაფიოდ გამიჯნულია. ეს ინფრასტრუქტურის ნაკლებობა, პარადოქსულია, მაგრამ ჩვენნაირ ქვეყნებში კიდევ უფრო მეტ თავისუფლებას აძლევს შემოქმედებით ძალას – ხელოვანები ბევრ როლს ითავსებენ: ხსნიან გალერეებს, კერძო კოლექციები მუზეუმების როლს ასრულებენ, კერძო გალერეები არტცენტრებივით მუშაობენ და ა.შ.
ჩემი მიზანია, რომ ინფრასტრუქტურის ნაკლებობა ჩვენს უპირატესობად ვაქციოთ და სტუდენტებს ხელოვნების სამყაროს მრავალი როლის პროფესიონალურად შესრულება ვასწავლოთ. სტუდენტებმა ნამუშევრის გაკეთებაც იციან და მისი ძალიან კარგი პრეზენტაციაც, პროფესიული პორტფოლიოც აქვთ და მისი კრიტიკაც შეუძლიათ, კარგ პრესრელიზსაც წერენ და პროფესიულად გამართულ გამოფენასაც აკეთებენ, „არასაქველმოქმედო აუქციონიც“ მოაწყვეს და ნამუშევრების სარფიანად გაყიდვაც მოახერხეს.
ყველამ იცის, როგორ მეამაყებიან ქართველი არტისტები, რომლებიც 90-იანებში წავიდნენ ევროპასა და ამერიკაში სასწავლებლად და ბევრ წარმატებას მიაღწიეს – თეა ჯორჯაძე, Anna K.E., თამუნა სირბილაძე, თამუნა ხუნდაძე, დათო მესხი, სალომე მაჩაიძე, ლევან მინდიაშვილი და ა.შ., მე მჯერა, რომ შეიძლება, ოროზკოს პროტეჟე მოსწავლეების მაგალითზე, დღეს ქართველმა არტისტებმა მიაღწიონ საერთაშორისო წარმატებას თბილისიდან. ჩემი სტუდენტებს VA(A)DS-ში სწორედ ამ თაობად ვხედავ.
ლევან მინდიაშვილი: ერთ ჩვენს საუბარში, როცა ახალგაზრდა თაობის ხელოვანებზე ვსაუბრობდით, ახსენე ტერმინი – „ნულოვანი თაობა“, რა იგულისხმე?
ირინა პოპიაშვილი: როცა გადავწყვიტე, გამეკეთებინა გამოფენების სერია „21-ე საუკუნის ქართველი ხელოვანები“, გამოვარჩიე ნინო სეხნიაშვილის ვიდეონამუშევარი და ლაითბოქსები, სახელწოდებით „მიახლოებით“. ნინოს ვიდეოში ჩანს ერთი სახლი, რომლის კარები და ფანჯრები არ იღება – ჭანჭიკებითაა ჩახრახნილი და ფანჯრის გასაღებად, ყოველ ჯერზე, მათი ამოხრახნაა საჭირო. თუმცა ეს ყველაფერი ვიდეოში ასე აშკარად არ ჩანს, ჩანს „დაახლოებით“ – ანუ თვითონ უნდა მიხვდე. ჩემთვის ესაა ნამუშევარი იმ „მიახლოებით“ პროფესიონალიზმზე, რაც გარშემო სუფევს. ამიტომ მთელ გამოფენას ეს სახელი მივუსადაგე – „მიახლოებით“. და, მართლაც, უფრო ფართოდ რომ შეხედო, თანამედროვე ახალგაზრდა ქართველი ხელოვანები ისტორიულ გამოცდილებას თუ ცოდნას პირდაპირი წყაროდან ვერ იღებენ – მუზეუმში ვერცერთ წინა თაობის ხელოვანს ვერ ნახულობენ. ახალგაზრდა ხელოვანისთვის იგივე სერგო ქობულაძე ისეთივე შორეულია და არსებობს მხოლოდ ვირტუალურ სივრცეში, როგორც, ვთქვათ, პიკასო ან მირო. ჩემთვის ისინი იმიტომ არიან ნულოვანი თაობა, რომ საკუთარი ვიზუალური ენის ჩამოყალიბებას იწყებენ არა ლოკალური სივრციდან, არამედ აბსოლუტური ნულიდან, ინტერნეტიდან. ამის გამო კრიტერიუმებიც შეეცვალათ. როდესაც VA(A)DS-ის მისაღები პორტფოლიოების განხილვისას ვეკითხებით აბიტურიენტებს, ვინაა მათი საყვარელი ხელოვანი, ასახელებენ ადამიანს, რომელსაც ბიჰენსზე ჰყავს ბევრი მიმდევარი, ან პოპულარულია ინსტაგრამზე. ანუ მათი სამეტყველო და სააზროვნო ენა უფრო მეტად სოციალური ქსელებიდან მოდის და შეიძლება სწორედ ესაა ის ახალი სისხლი, რომელიც ახლა გვჭირდება.
ლევან მინდიაშვილი: ჩემთვის საგულისხმოა ისიც, თუ რამდენად დაკარგა აქტუალურობა პოსტსაბჭოთა ტრავმებმა. შეიძლება ერთეულ არტისტებს აინტერესებთ ეს პერიოდი და იკვლევენ კიდეც მას, მაგრამ ახალი თაობისთვის ის ერთგვარ ესთეტიკად, სტილისტურ წარსულად იქცა. თუნდაც ის ტერმინები, რომლებიც შენ გამოიყენე „დოკუმენტას“ პრეზენტაციაზე: „ჩვენ“ და „ისინი“ (ანუ ჩვენ და დასავლეთი) – უკვე ისე აღარ ჟღერს – ეს ზღვარიც მყიფეა. როცა თბილისსა და ბრუკლინში მცხოვრები ხელოვანები უკვე ერთ ინტერნეტსივრცესა და პოპკულტურაში ვერთიანდებით, ჩნდება კითხვა: რამდენად აქტუალური და მნიშვნელოვანია კარიერული თვალსაზრისით, ვთქვათ, ნიუ-იორკში ან ლონდონში, ანაც რომელიმე სხვა სახელოვნებო ცენტრში წასვლა?
ირინა პოპიაშვილი: აზრი წასვლას ყოველთვის აქვს, თუნდაც გამოცდილების მისაღებად. თუნდაც იმიტომ, რომ მომავალში არ ჰქონდეთ ილუზია – რომ წასულიყვნენ, საქმე სხვაგვარად წაუვიდოდათ. ბევრი არტისტი შემხვედრია, რომელიც უკან დიდი ვერაფრით დაბრუნებულა. დიდი მნიშვნელობა აქვს, რამდენად გახდები იქაურობის ნაწილი; რამდენად ფართოდ შეხედავ სურათს, რამდენად ზუსტად განსაზღვრავ საკუთარ პრიორიტეტებს.
მთავარი მოტივაცია, ძირითადი სურვილი და მოთხოვნილება, რამაც მე წამიყვანა საზღვარგარეთ, იყო აღმოჩენა: აქაურ წიგნებში თანამედროვე ხელოვნება პიკასოთი მთავრდებოდა; არადა, მე ხომ ვიცოდი, რამდენი რამ ხდებოდა პიკასოს შემდეგაც; ამიტომ სულ რაღაც ახალს ვეძებდი, ვთარგმნიდი და ვკითხულობდი.
ლევან მინდიაშვილი: შენთვის რა არის, რაც ნიუ-იორკში არ იცვლება, ან ეგებ სწორედ ამ ქალაქის მუდმივი ცვალებადობაა ის, რაც ასე გიყვარს?
ირინა პოპიაშვილი: ნიუ-იორკზე ყოველთვის მახსენდება იქ ჩაფრენის შეგრძნება: როცა თვითმფრინავი მიწას უახლოვდება, ხედავ წყალს, მანჰეტენს, ბრუკლინს, ქუინსს და გეუფლება განცდა, რომ ახლა უკვე ყველაფერი შესაძლებელია. სამაგისტრო თემა ენდი უორჰოლის Death and Disaster-ის სერიაზე დავწერე UGA-ში და ბევრი წამიკითხავს 1960-იანი წლების ნიუ-იორკზე, მის არტსცენაზე, ტრუმენ კეპოტეზე, უორჰოლის „factory“-ზე, გრინვიჩ ვილიჯზე, ისტ ვილიჯის 1980-იანების არტსცენაზე – სწორედ ამ ინფორმაციის ნარევს დამატებული ადრეული ვუდი ალენის ფილმები არის ჩემთვის ნიუ-იორკის დასაწყისი. ახლა კი ნიუ-იორკი უკვე ჩემი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილია, ჩემი მეგობრები, საქმე და სახლია.
წლებმა და ალბათ მედიტაციამაც მასწავლა, რომ საჭიროა იყო „აქ“ და „ახლა“. ნიუ-იორკი სწორედ ასეთი ქალაქია. საქართველოში ზედმეტად გვაქვს წარსულზე მიჯაჭვულობაც და უკეთესი მომავლის მუდმივი მოლოდინიც. ძალიან გვაკლია ზუსტად ეს, რეალობის, „აქ და ახლა“-ს განცდა. ნიუ-იორკი კი ასეთია – ყოველ დილით, ქუჩაში რომ გამოხვალ, რაც არ უნდა უფულოდ იყო, როგორი პრობლემებიც არ უნდა გქონდეს, ცისფერ ცას რომ ახედავ, იმდენი ენერგიით იმუხტები, რომ ხვდები, ყველაფერი შეგიძლია. უცნაურია ნამდვილად – როგორი ქაოტური და ხმაურიანია, მაგრამ მაინც აქვს ერთგვარი „წესრიგი“, ერთგვარი სტრუქტურა, რაც აქ, თბილისში, საერთოდ არ არსებობს, ამიტომ გარეთ არსებული ქაოსი ჩვენთან თავისთავად მოქმედებს ისედაც გაუწონასწორებელ ემოციურ ფონზე და კიდევ უფრო რთული ხდება, იყო პროდუქტიული. რაც საქართველოში გადმოვედი, ვფიქრობ ხოლმე, რომ, რამდენად სასაცილოდაც არ უნდა ჟღერდეს, მანჰეტენის თავზე უნდა იყოს წარწერა „სანატორიუმი“ – რეალურად მანდ ვისვენებ. ნიუ-იორკში ვისწავლე, თუ რამდენად განსაკუთრებული განცდა არსებობს იქ დროის წარმავალობის. იქ ვისწავლე, რომ დროს ვერ გაეტირები, უნდა გაჰყვე.
