მეხსიერება და პეიზაჟი #1

ორშაბათი >>>

მეტრო Church Avenue-ს ღია პლატფორმაზე ვდგავარ და შოდერლო დე ლაკლოს „სახიფათო კავშირებს“ ვკითხულობ, ტექსტში გაჭირვებით მივიკვლევ გზას. რომანი არ არის ძნელად წასაკითხი, მაგრამ ბრუკლინის ცივ და ნაცრისფერ დილას სულ არ უხდება. მარკიზა დე მერტეის წერილს ვკითხულობ, ვიკონტ დე ვალმონისადმი გაგზავნილ მეხუთე წერილს – „იცით, ვიკონტო, რომ თქვენი წერილი მეტისმეტად კადნიერია და ნუ გაგაკვირვებთ ჩემი აღშფოთება! მაგრამ დავრწმუნდი, რომ თავდავიწყებამ წაგიღოთ. ამან ჩემი რისხვისაგან გიხსნათ. როგორც სულგრძელი და გულისხმიერი მეგობარი, გულში არ ვიტოვებ წყენას, რადგან გამუდმებით იმ საშიშროებაზე ვფიქრობ, რომელიც თქვენ გემუქრებათ...“. როცა ვცდილობდი, გავრკვეულიყავი, რა ჰქონდა მხედველობაში მარკიზას, ერთ მწვანე ყურსასმენებიან ახალგაზრდას მოვკარი თვალი, რომელმაც მოულოდნელად ყვირილი მორთო და ყველა მას მიაშტერდა. ხალხმა არ იცოდა, როგორ მოქცეულიყო. ნიუ იორკელებს ძალიან ეშინიათ ვაგონში შეშლილთან ერთად მოხვედრისა. ქარი ფანტავდა სიტყვებს: „მე გადავწყვიტე, დღეს ბედნიერი ვიყო, ბედნიერი! არავის ხელს არ შევუშლი, არავის შევაწუხებ და ბედნიერიც გავხდები!“. ბიჭი გაჩერდა და ყურადღებით შემათვალიერა. მე გატაცებით ვკითხულობ წიგნს. მარკიზა ჩივის: „ვიცი ეს თქვენი ახირება, რომელიც მუდამ იმის წადილს გიღვივებთ, რაც მიუწვდომელია. რას წარმოადგენს ეს ქალი? დიახ, მას სახის ნაკვთები სწორი აქვს, მაგრამ მზერა – უმეტყველო, საკმაოდ კარგი აღნაგობისაა, მაგრამ მოხდენილობას მოკლებულია, თანაც ყოველთვის სასაცილოდ იცვამს“.

„რას კითხულობ?“ – მომმართავს ბედნიერების მაძიებელი.

„სახიფათო კავშირებს“.

„ ჯონ მალკოვიჩი...“ – ყურსასმენებიანმა თავი დააქნია, გამშორდა და ისევ დაიღრიალა:

„დღეს მე ბედნიერი ვიქნები...“

პატარა, კოხტა ქალმა გაუღიმა.

„მართალია... საკუთარი თავი უნდა აიძულო, რომ ბედნიერი იყო...“ – თქვა მან.

ახალგაზრდამ ქალი ყურადღებით შეათვალიერა.

„წარმოშობით საიდან ხართ?“

მარკიზა დე მერტეისადმი ყოველგვარი ინტერესი მეკარგება.

„ბარბადოსიდან...“.

„კუნძულები...“ – დაიყვირა ბედნიერების მაძიებელმა.

„დიახ...“ – ქალმა თავი დაუქნია.

„მე კი წარმოშობით იამაიკიდან ვარ...“

„რას უსმენ?“ – ჰკითხა ბარბადოსელმა.

„პიტერ ტოშის...“ – უპასუხა ახალგაზრდამ და ისევ იყვირა: „მოდი, ბედნიერები ვიყოთ...“

ქალმა თანხმობის ნიშნად თავი დაუქნია. ამასობაში მატარებელი მოვიდა. „სახიფათო კავშირები“ ზურგჩანთაში ჩავდე. დღე იწყება. მწვანე ყურსასმენებიანი ბიჭის კვალი ბრბოში ირევა.

ნიუ იორკი თვალუწვდენელი, აჩქარებული ქალაქია. დილით მთავარი კარგი ყავაა. ეს ქალაქი არ გაძლევს იმის საშუალებას, რომ ახალ დღეს ნება-ნებით შეერიო. იდეალური ფინჯანი ყავის ძებნა-ძიებამ ბოლოს კაფე „მადლენი“ მაპოვნინა, ჩემი სახლიდან ორ ნაბიჯზე მდებარე, ნოუთბუქიანი პირქუში ჰიპსტერების ციხე-დარბაზი. „მადლენში“ ყველაფერი გემრიელია. კაფეს სახელი პრუსტის რომანის („დაკარგული დროის ძიებაში“) ცნობილი ნამცხვრის პატივსაცემად ჰქვია. ეს თითქოს ბანალური ფაქტი მე უსაზღვრო სიხარულით მავსებს.

ასე რომ, დილაობით ჩემს წარმოსახვასა და მეხსიერებას ეთიოპური მოკა და პრუსტის „მადლენი“ მიაქროლებენ. შესანიშნავია პრუსტის ფრაგმენტი: „როგორც კი ცაცხვის ჩაიში დამბალი მადლენის პაწაწინა ნაჭრის გემო შევიგრძენი, რომელსაც დეიდა მაძლევდა ხოლმე, თეატრის დეკორაციასავით მაშინვე ძველი, ნაცრისფერი სახლი და დეიდის ოთახი ამოიზარდა, პატარა ფანჩატურის იქით, ბაღის შესასვლელთან… სახლთან ერთად კი ქალაქი, გათენებიდან დაღამებამდე, შუაღამემდე, ყველანაირი ამინდი, მოედანი, სადაც საუზმობამდე მგზავნიდნენ და ქუჩები, სადაც საყიდლებისთვის დავრბოდი, გზებიც, სადაც კარგ ამინდში ვსეირნობდით...“.

ნიუ იორკში მე „ახლასა“ და მოგონებების ნაკადს შორის ვარსებობ, რომლებიც ამ ხმაურიან ქალაქს თითქოს უნდა ჩაენთქა, ჩაეკარგა მეგაპოლისის ყოველდღიურ ბაბილონურ გაწამაწიაში.

ცხოვრება კი „კონტრაპუნქტივით“ არის აწყობილი.

 

სამშაბათი >>>

წვიმს. მეტროპოლიტენ მუზეუმის უშველებელი ჰოლი ხალხით არის სავსე. რომაული ხელოვნების დარბაზამდე გალუმპულ ტურისტებსა და ფხიზელ დაცვას შორის გავაღწიე. ნიუ იორკელი რომაელები. მათ სიმშვიდე მოაქვთ. დროში გაქვავებულ სახეებს, მარმარილოს თვალების ცარიელ მზერას, ჩვენ მიღმა მიპყრობილთ. ილუზიაა ჩვენი არსებობა. ჩვენ წავალთ, ისინი კი დარჩებიან. მუზეუმში აურაცხელ ნივთს – ამფორებს, სარკოფაგებსა და ვაზებს შორის, მოსასვენებელი ოთახების მოწყობილობათა თვალიერებისას, როცა ანანთეულის ფლაკონებს, ოქროს სავარცხლებს, მინის მძივებსა და ფრესკების ნამცეცა ფრაგმენტებს ვუყურებ, ყოველთვის მახსენდება ანტიკური რომის გასაღებად ქცეული ფრაზა – „სასარგებლო და სასიამოვნო“. “utile dulci” ამერიკაშიც მოქმედია. პრაქტიკული საზოგადოება სილამაზესა და სიამოვნებას ეწაფება. პოულობენ კი ამერიკელები ამ იდუმალ “dulci”-ს? – მე მგონი, ვერა, მაგრამ მთელ ცხოვრებას კი ძიებაში ატარებენ, რაც ჩემში უსაზღვრო აღფრთოვანებას იწვევს, უსაზღვრო აღფრთოვანებას ქვეყნისადმი.

მიყვარს ბერძნული და რომაული ხელოვნების კოლექციები: მარმარილო, კერამიკა, ბრინჯაო; თითქოს შინ ვარ და არა უცხოობაში. ჩემი სახლი? – შავი ზღვის ნაპირზე დარჩა. იქ ვერ ჩავაღწევ. ხშირად მახსენდება. როცა სოხუმის მუზეუმში შევიდოდი, სადაც დედაჩემი მუშაობდა, მაშინვე ბოლო დარბაზისაკენ მივიჩქაროდი, ჭრიალა პარკეტზე სრიალ-სრიალით – კაბინეტებისა და ოთახების ჩავლით, სადაც უძველესი სამარხებიდან ამოღებული მონეტები და სარიტუალო ნივთები იყო გამოფენილი, მუზეუმის ბოლო დარბაზში კი – ბრინჯაოს ხმლები და ათასი წლის წინანდელი მინის მძივები. იქვე, კედელში, ჩაცემენტებული იყო მარმარილოს რომაული სტელა; რელიეფი სამი სილუეტით, რომელსაც მარჯვენა კუთხე ჩამოტეხილი ჰქონდა. შესამოსელის ნაკეცები, ხვეული თმა და კეთილშობილური ჟესტები; მარმარილოს სევდა მაშინვე ქრებოდა, როგორც კი თვალს იდეალური კუბი, ერთ-ერთი ფიგურის მარჯვენა, მხრებამდე აწეული ხელი იტაცებდა. ადამიანის მგრძნობელობა და გეომეტრიის რაციონალობა. დახრილი თავები და იდეალური, თითქოს სახაზავით გავლებული ევკლიდეს ფიგურის წახნაგები. რელიეფის თვალიერებისას ჩემი თვალები აუცილებლად აშტერდებოდა დედის ხელზე ჩაფრენილ ბავშვის ხელს, შემდეგ კი – კუბის ფორმის ყუთს. „რა არის შიგ? ვინ იყვნენ ეს ადამიანები?“ –  ეს კითხვები არ მასვენებდა, მაგრამ ზუსტი პასუხი არავინ იცოდა.

ჩემს სტელასთან ხშირად ჩერდებოდა ექსკურსია, ტურისტებით სავსე დარბაზი ჯერ ვიტრინებში სიძველეთა გამოფენის დათვალიერებას ეთმობოდა, ბოლოს კი ექსკურსიამძღოლი ყველას მარმარილოს სამი ფიგურის წინ უყრიდა თავს: „ამხანაგებო, ყურადღება მიაქციეთ რომაული ხელოვნების ამ შედევრს. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მეხუთე საუკუნე...“

ჯგუფი წამიერად ჩუმდებოდა. მზისა და სიმწვანის ცქერისგან დაღლილი ოცდახუთი წყვილი თვალი ჩერდებოდა რომაული მარმარილოს მქრქალ, სხივიან ზედაპირზე.

„გლოვის სტელა. ნაპოვნია წყალქვეშ, სოხუმის უბის აკვატორიაში. მომაკვდავი დედა შვილს ემშვიდობება. მესამე ფიგურა, ალბათ, მონაა, ქალბატონის მსახური. ხელში სამკაულებით სავსე ზარდახშა უჭირავს...“

ამაღლებულ წუთებში, როცა მეჩვენებოდა, რომ აი, ახლა, რომაული ფიგურები გატოკდებიან და ხმას ამოიღებენ, ბავშვი დედას ჩაეკვრება, მოსამსახურე კი ქალბატონს მუხლზე კოლოფს დაუდებს, მამაკაცის ხმა გაისმოდა, ყოველთვის მამაკაცის ხმა, ნახევრად ხუმრობით მთელი დარბაზის გასაგონად:

„ჩვენ მოვსპეთ მონობა...“

მაშინვე ცდილობდნენ ხუმარას დადუმებას. ის გაისუსა, დამთვალიერებლები – მათ გარუჯულ სახეებზე თვალების გარსი უელვარებთ – მარმარილოს შედევრს მზერას არ აშორებენ. ექსკურსიამძღოლი, თითქოს ორკესტრის დირიჟორის საჭირო პაუზას აკეთებსო, ერთ ადგილას შეშდებოდა სახეზე ნეტარი ღიმილით. ყოველთვის ვცდილობდი, რამდენიმე საათს დავრჩენილიყავი იმ გრილ ოთახში, სადაც სტელა იდგა, რათა დროის რბოლა შემეგრძნო. იქ მივხვდი, რომ ადამიანთა ცხოვრება განსხვავდება მარმარილოს სიცოცხლისაგან. ზაფხულის რიტმი ქანცს მაცლიდა. ყოველ ნახევარ საათში ერთხელ სტელასთან აფხაზეთის კაშკაშა მზისა და სიცხისგან გათანგულ დამსვენებელთა ახალი-ახალი ჯგუფი შემოდიოდა.

„ამხანაგებო, მესამე ფიგურა მონისაა, მას ხელში ქალბატონის სამკაულებით სავსე ზარდახშა უჭირავს...“

„ჩვენში ხომ არ არიან მონები...“

„ჩჩჩ... ჩუმად!“

შორეული ეპოქის რომაელები, უძრავად მდგარნი, აღვსილნი თავიანთი რიტუალით, ქმნიდნენ იმ სამყაროს, რომლის გარშემო მეოცე საუკუნის მოუსვენარი ცხოვრება ტრიალებდა. ხანდახან, საღამოობით, თაროდან ვიღებდი ლუკრეციუს კარას ტომს და პოემის სტრიქონებს მონუსხული ვკითხულობდი, თუმცა არაფერი მესმოდა:

„თვისება არის ის, რისი არც გამოყოფა შეიძლება და არც მოცილება, ისე, თუ არ დაშლი იმას, რასაც ის ეკუთვნის: წონა აქვს ქვას, ხოლო ცეცხლს – სითბო, როგორც წყალს – სისველე...“

„ესმოდათ ეს ლუკრეციუსის სტელაზე გამოსახულ რომაელებს?“ – ვკითხე დედას. გრძელი სამუშაო დღით დაღლილმა, კითხვაზე კითხვით მიპასუხა:

„წაიკითხე შესავალში, როდის ცხოვრობდა ლუკრეციუსი?“

დაბადების თარიღს ვპოულობ: „დაახლოებით 99 წელი ჩვენს ერამდე – 55 წელი ჩვენს ერამდე“.

„კარგი... ახლა გაიხსენე მუზეუმის სტელა, ჩვენი წელთაღრიცხვით მეხუთე საუკუნე. სტელაზე გამოსახული ოჯახი ლუკრეციუსამდე ოთხი საუკუნით ადრე ცხოვრობდა...“

ოთხშაბათი >>>

იუნიონ სკვერის მოედანთან მდებარე პარკი. ხეს ფოტოს ვუღებ. ტოტების ნაქარგობა. გაყვითლებული ფოთლები.

„ლამაზია, არა?“ – მეკითხება გვერდით მჯდომი მამაკაცი.

„დიახ“, – ვუპასუხე, შევამჩნიე, რომ მამაკაცს კარგად აცვია – ძვირფასი ფეხსაცმელი, ტყავის პორტფელი. ტრენჩკოტი დაუდევრად გადაუკიდებია სკამის საზურგეზე.

„ეს ტოტები სულ ახლახან მეც გადავიღე...“, – აიფონი ამოიღო, სურათი ამოქექა და მაჩვენა.

„საიდან ხარ?“

„ბრუკლინიდან“, – ვუპასუხე.

„აა, მე კი ტურისტი მეგონე, აქ ბევრია ფოტოაპარატიანი ტურისტი...“

„დიახ, მაგრამ წარმოშობით შორიდან ვარ...“

 „მეც...“ – მითხრა.

„რა საინტერესო კამერა გაქვთ?“

„პლასტმასის, იაფფასიანი „мыльница“, ფირზე ვიღებ...“

„ფირზე?.. რატომ?“

„უფრო რბილი ფოტოები გამოდის...“

იუნიონ სკვერი ხალხით არის გადავსებული, ფოტოაპარატიანი ტურისტებით, მათხოვრებით, მოღუღუნე წყვილებითა და გამვლელებით, ჭადრაკის მოთამაშეებით (ფულზე), ქუჩის მუსიკოსებით, მხატვრებით, რომელთა ტილოებზე უშნოდ დახატული ცათამბჯენებია. გვიახლოვდება გოგონა, რომელსაც ცისფერი სპორტული ტრიკო აცვია, ყვითელი ნაჭრის ჩანთიდან მწვანე ბლოკნოტს იღებს და ძაღლის დახატვას გვთხოვს.

„ჩემი სამხატვრო პროექტისთვისაა... კუპერ იუნიონთან ვსწავლობ...“

„ფირს სად ყიდულობ?“ – დაინტერესდა ჩემი თანამოსაუბრე, როცა სტუდენტ გოგონას ბლოკნოტში ხალებიანი დოგი დავუხატე.

„ინტერნეტში...“

„ჰოოო?.. რომელს?“

„ახლა ფოტოაპარატში AGFA მიდევს...“

„კიდევ არსებობს კომპანია AGFA?“

„არსებობს... ეს ახალი ფირია. მეც მიკვირს...“

„ოდნავი აქცენტი გაქვს...“ –  დელიკატურად მეუბნება.

„დიახ, თბილისიდან ვარ, გაგიგონია ასეთი ქვეყანა?“

მოულოდნელად წამოხტა.

„დიახ... ჩემი მშობლები 1943 წელს ქუთაისში დაქორწინდნენ... სწორად გამოვთქვამ ქალაქის სახელს?“

ვიჯერებ. რისთვის სჭირდება ტყუილი?

„ხო გინდა, არა?!"

ჩვენი საუბარი ომის საშინელებას გამოქცეული ახალგაზრდა ებრაელი წყვილის ცხოვრების ერთი ამბიდან ნელ-ნელა მეორეზე ინაცვლებს.

„მე კი საფრანგეთში დავიბადე...“

„რა პატარაა ეს ქვეყანა...“. მზერას არ ვაცილებ ვაშინგტონის მონუმენტს, რომლის თავი ფოთლებშია გახვეული.

„უთავო მხედარი...“ – გამიელვა თავში.

„მიხაილი...“, – უცნობმა ჩამოსართმევად ხელი გამომიწოდა.

კარგია პარკში. ჩვენ ძველი მეგობრებივით ვლაპარაკობთ ლიტერატურაზე, ბრუკლინზე, რესტორნებზე, ახალ ფილმებზე, ევროპასა და ამერიკაზე.

„ნიუ იორკი ძალიან ღია, გახსნილი ქალაქია... – ვეუბნები გამოთხოვებისას. – ამერიკაში სხვაგან ვერსად გააბამ ასეთ ნაცნობობას. ვილაპარაკეთ და დავემშვიდობეთ ერთმანეთს...“.

მეტროს ჩასასვლელთან მივხვდი, რომ არც მომგონებია, მიხაილისთვის სურათი გადამეღო. ისევ პარკში დავბრუნდი, მაგრამ, ჩვენი დაშორებიდან ხუთი წუთი იქნებოდა გასული, ჩემი თანამოსაუბრე იქ აღარ დამხვდა.

„მორჩა, ვეღარც ვნახავ“.

რატომღაც ეს აზრი სასიამოვნოა. რატომ, არ ვიცი...

ხუთშაბათი >>>

ნიუ იორკი სანკტ პეტერბურგზე თითქმის ათი წლით უფროსია. მეგობრებს ამას რომ ვეუბნები, არ მიჯერებენ. პირველი კოლონისტები აქ 1609 წელს ჩამოვიდნენ. 1614-ში ჰოლანდიელებმა პირველი პორტი ააშენეს და ახალი ამსტერდამი უწოდეს. მწერალი პიტ ჰემილი მართებულად შენიშნავს, რომ „ეს ქალაქი, რაც უნდა გასაკვირად მოგეჩვენოთ, ნოსტალგიით სავსე დედაქალაქია. აქ მცხოვრებთ მუდამ ჰგონიათ, გამუდმებით რაღაცას კარგავენ, რადგან ცვლილებები სახეს არაფერს უცვლის. ქალაქის ყველა, ხუთივე რაიონს შორის, მხოლოდ მანჰეტენი არ ეპუება ჟამთა ცვლას. გაუჩერებლად მოძრაობს. და ის, რაც ოცი წლისას სამუდამო გეგონა, ლანდად იქცევა, როცა ოცდაათი შეგისრულდება. აქაც, როგორც ყველგან, ვაცილებთ მშობლებს, მეგობრები სხვაგან გადადიან, ბიზნესიც თავდება და რესტორნები იხურება. მაგრამ ნიუ იორკში ცვლილებები ჩვეულებრივი ამბავია. მიწების ნაკლებობაა მიზეზი ამ დაუსრულებელი ცვლილებებისა“.

მაგრამ იქ რაღაცა მაინც არ მთავრდება, მაგალითად: შოდერლო დე ლაკლოს „სახიფათო კავშირები“. არ მიმართლებს; მერამდენედ, მეტრო Church Avenue-ს ღია პლატფორმაზე დილით ისევ მარკიზა დე მერტეის მეხუთე წერილზე გავიჭედე. „სხვათა შორის, ისეთი მომხიბვლელი საგნის გულისთვის არ გინდათ დამნებდეთ, აპირებთ დეიდათქვენის აკლდამაში გამოიკეტოთ და უარი თქვათ მომხიბვლელ თავგადასავალზე, რომელშიც შეგიძლიათ თავი ყველაზე ბრწყინვალედ წარმოაჩინოთ...“. მარკიზა ფაქტობრივად საკუთარ თავს სთავაზობს ვალმონტს.

„რა საინტერესოა... – ვფიქრობ ჩემთვის, –  ამ ცისქვეშეთში ახალი არაფერია“. ამ დროს ჩურჩული გაისმა:

„თეთრი ადამიანი... თეთრი ადამიანი“.

პატარა ტანის, მრგვალსახიანი, გაურკვეველი ასაკის (რაც ხშირია შიზოფრენიით დაავადებულებში) ინდოელი ქალი მიღიმის და თვალს არ მაშორებს. თვალები... ორი აღფრთოვანებული ზეთისხილია.

„დიახ, თეთრი ადამიანი...“, – გულში შევნიშნე, რომ სადგური Church Avenue, საბედნიეროდ, სანახევროდ ცარიელია.

„რუსი, თეთრი ადამიანი?“

„არა“.

„ამერიკელი თეთრი ადამიანი?“

„არა“.

„აბა, რომელი თეთრი ადამიანი?“ – არ შოშმინდება.

„რად გინდა ამის ცოდნა?“ – კითხვაზე კითხვით მივუგე.

„ეს რომ ვიცოდე, შეიძლება დავწყვილებულიყავით!“

„ვერა, ცოლიანი ვარ!“

„ცოლიანი? თეთრი ადამიანი... ნახვამდის, თეთრო ადამიანო!“ – ბუტბუტ-ბუტბუტით გასასვლელისკენ ქალი გავიდა.