ნიაღვრის ქუჩები მიწის ქვეშ

გმირთა მოედანი XX საუკუნის 30-იან წლებში. მდინარე ვერე მიწისქვეშა გვირაბშია მოქცეული

1939 წელს, გაზეთი კომუნისტი წერდა თბილისის სანიაღვრე და საკანალიზაციო სისტემების გაუმართაობის შესახებ:

„კანალიზაციის მხრივ ჩვენი დედაქალაქი მეტად ჩამორჩენილია. არ კმარა ქალაქის საკანალიზაციო ქსელი, ვერ ვაკმაყოფილებთ მოთხოვნილებას ნიაღვარსაშვევებით, რაც ხშირად იწვევს ქალაქის მთელი რიგი ქუჩების მოსილვას და, რაც მთავარია, ქალაქის მთელ თხიად სიბინძურეს ვუშვებთ მტკვარში, რითაც იწამლება ეს მდინარე. მესამე ხუთწლედში ქალაქის საკანალიზაციო ქსელის გაფართოება ნავარაუდევია 61 კილომეტრით, გათვალისწინებულია ნიაღვარსაშვებების მოწყობაც, მაგრამ არაფერია ნავარაუდევი ქალაქიდან თხიადი სიბინძურის ქალაქს გარეთ გასატანად. აქედან გამოდის, რომ მესამე ხუთწლედშიაც საკანალიზაციო მილები კვლავ მტკვარს შეურევენ სიბინძურეს და კვლავ გაგრძელდება მდინარის წყლის გასვრა“.

საბჭოთა მმართველობას თბილისში, მნიშვნელოვნად არ შეუცვლია წყალმოვარდნასთან ბრძოლის მეთოდები. ქალაქის გაფართოებასთან ერთად, ისინიც ხელოვნურ გვირაბებში აქცევდნენ მდინარეებს. ამას ისიც ემატებოდა, რომ ინდუსტრიალიზაციის გამო გაიზარდა მტკვარსა და მის შენაკადებში საწარმოო ნარჩენების ჩადინება. არც კალაპოტები სუფთავდებოდა ხე-მცენარეებისგან. როგორც ბიოლოგი ნინო ჩხობაძე გვეუბნება, 70-იან წლებში, მას შემდეგ რაც კრწანისის ხევი ადიდდა და საკმაოდ დიდი მსხვერპლი მოჰყვა, გადაწყვიტეს, შეექმნათ სპეციალური სამსახური, რომელსაც პატარა მდინარეების გაწმენდა დაევალა ზედმეტი ნარჩენისგან. ამავე პერიოდში გაიყო თბილისის სანიაღვრე და საკანალიზაციო მილები და საბოლოოდ განცალკევდა ეს ორი ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი სისტემა, რაც იმ დროისთვის საკმაოდ იშვიათი იყო ევროპის ქალაქებშიც კი.

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დედამიწის შემსწავლელ მეცნიერებათა ინსტიტუტის, გეოგრაფიის დეპარტამენტის უფროსის, ლაშა სუხიშვილის განმარტებით, საბჭოთა კავშირის დროს დაიწყეს ქალაქის ისეთი ბუნებრივი პარამეტრების აღრიცხვა და დაკვირვება, როგორიცაა მდინარის დონე, სეტყვა, ნალექი, ჰაერის ტემპერატურა, ქარის სიჩქარე და ა.შ. ამ მონაცემებს შემდეგში ზუსტი პროგნოზების გაკეთებაში იყენებდნენ. დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ მონიტორინგი შეწყდა. ქალაქი ისევ ფართოვდებოდა, თუმცა სანიაღვრე სისტემები არ შეცვლილა. მეოცე საუკუნეში ჩატარებული სამუშაოები ქალაქის განვითარების მხრივ, ეფუძნებოდა მაშინდელ თანამედროვე კლიმატურ ტენდენციებს და იმდროინდელ ქალაქის მასშტაბებს, თუმცა მას შემდეგ შეიცვალა კლიმატი:

„კლიმატის ცვლილებები, რომლებიც ადრე ჩვენ რეგიონში და მათ შორის თბილისშიც იყო ნავარაუდევი, უკვე პროგნოზი აღარ არის და ეს ყველაფერი რეალობაში მუშაობს. რეალობა არის ის, რომ თბილისში მცირდება წელიწადში მოსული წვიმის რაოდენობა. ეს ნიშნავს იმას, რომ იზრდება გვალვიანი დღეები. მაგრამ ახლა თუკი ერთ თვეში მოდის გარკვეული რაოდენობის ნალექი, ახალი რეალობის მიხედვით, ოცდაათ დღეში კი აღარ გადანაწილდება ეს ნალექი, არამედ მოწვიმს ორი დღე და დანარჩენი 28 დღე იქნება გვალვა. მაგრამ სისტემა, რომელიც არ არის ამ რეალობაზე გათვლილი, რა თქმა უნდა, იჭედება ჭარბი რაოდენობის წყლის გამო“, - ამბობს ლაშა სუხიშვილი.

პოსტსაბჭოთა პერიოდში წამოწყებულმა მშენებლობებმა გაზარდეს მოასფალტებული ქუჩების რაოდენობაც ქალაქში. ამიტომ თბილისში მოსული ნალექის დიდი ნაწილი რჩება ქუჩის ზედაპირზე, სადაც მიედინება დიდი სიჩქარით და ეძებს ადგილს მიწისქვეშ ჩასასვლელად.

გაიზარდა მდინარეებში ჩაყრილი ნარჩენების ოდენობაც. მართალია თბილისის მერიას აკრძალული აქვს საყოფაცხოვრებო და სამშენებლო ნარჩენების ჩაყრა დატბორვის ზონებში, თუმცა ბიოლოგი ნინო ჩხობაძე ამბობს, რომ მდინარეები მაინც უკონტროლოდ ბინძურდება. ძლიერი ნალექის დროს კი წყალს ზუსტად ეს ნარჩენები მოაქვს და ჭედავს გვირაბებს:

„თბილისის ცენტრალურ უბნებში სანიაღვრე სისტემები საკმაოდ მოძველებულია, უფრო სწორად მისი გამტარიანობაა საკმაოდ ნაკლები. ახლა ერთბაშად მოსულმა ნალექმა შეიძლება ვერ გაუძლოს და ვერ გაატაროს დიდი მოცულობის წყალი. არის უბნები, სადაც სანიაღვრე სისტემები ბოლომდე არ არის გაკეთებული ან არ არის გამართული, მაგალითად დიდ დიღომში. ეს ძირითადად ახალ უბნებს ეხება, სადაც ზოგ შემთხვევაში სანიაღვრე სისტემა დაერთებულია კანალიზაციაზე, რაც ყოვლად დაუშვებელია. ეს კიდევ უფრო აფერხებს სანიაღვრეს გამტარუნარიანობას“, - გვეუბნება ნინო ჩხობაძე.

თბილისის სანიაღვრე სისტემაზე ახლა პასუხისმგებელი თბილსერვის ჯგუფის სანიაღვრე სამსახურია, რომელსაც ევალება თბილისის 450-კილომეტრიანი სანიაღვრე ქსელის გაწმენდა და მეთვალყურეობა. ქალაქის სანიაღვრე ინფრასტრუქტურა საბჭოთა კავშირის შემდეგ არ განახლებულა და მხოლოდ გარკვეულ პრობლემურ ადგილებისა თუ ქუჩების რეაბილიტაციის დროს ხდება სანიაღვრე არხების ეტაპობრივი გამოცვლა. როგორც თბილსერვის ჯგუფის დირექტორი რომეო მიქაუტაძე ამბობს, თბილისის სანიაღვრე სისტემის მთავარი გამოწვევა სიძველე და წლების განმავლობაში დაგროვილი პრობლემებია:

“მნიშვნელოვანია, რომ თბილისის მოძველებული სანიაღვრე სისტემა თანხვედრაში იყოს დღევანდელობასთან. ხშირად არის, როცა სანიაღვრე სისტემას იმაზე მეტი დაერთება აქვს, ვიდრე მას შეუძლია გაატაროს. არის შემთხვევები, როცა საკანალიზაციო მილი უკანონოდაა მიერთებული სანიაღვრე სისტემასთან. ჩვენ ოფიციალურად ვერ გავცემთ ვერაფრით ნებართვას, რომ ფეკალიები დაერთდეს სანიაღვრე კოლექტორზე. ძირითადად, განცხადებები შემოდის მსგავსი შემთხვევების, ჩვენ მივდივართ და ადგილზე ვსწავლობთ, როგორ შეიძლება ეს ორი სისტემა განცალკევდეს და დღეს თითქმის აღარ გვაქვს ასეთი შემთხვევები. რაც შეეხება ნარჩენებს, როცა შევხედავთ, რომ კოლექტორში არის ნარჩენის ჩაყრის და დაბინძურების მცდელობები, ჩვენ მივმართავთ მუნიციპალურ ინსპექციას და ინსპექცია სწავლობს ფაქტს”.

08.04.2019

თბილისის გულში მდინარეა დამარხული

დაწვრილებით

ურბანისტი და არქიტექტორი, ზურაბ ბაქრაძე გვეუბნება, რომ ეტაპი, რომელიც მდინარეების გვირაბებში მოქცევას გულისხმობს, ყველა ქალაქმა გაიარა, მაგრამ ახლა უმეტესობამ, მათ შორის ამსტერდამმა და სეულმა, ისევ დაიწყო კალაპოტების გათავისუფლება და ზედმეტი ბარიერების მოხსნა. თბილისში ჯერ ასე არ ხდება:

„რაც ნაკლები მდინარე იქნება კოლექტორში ჩასმული მით უკეთესი. თბილისში კი თითქმის ყველა მდინარე გვირაბშია. ღია მდინარეები ნაკლებად საშიშია ქალაქისთვის, რადგან ბუნებრივი წყალდიდობების დროს მდინარე მიდის სიგანეში და შესაბამისად, ეს კალაპოტიც ისე უნდა იყოს მოწყობილი, რომ რაც შეიძლება ნაკლები ზარალი მიადგეს ქალაქს. შემდეგ კი ისევ თავის კალაპოტს დაუბრუნდება მდინარე. მდინარეებმა უნდა ისუნთქონ“.

რომეო მიქაუტაძე ამ საკითხზე ამბობს, რომ ამ ეტაპზე მდინარეების კოლექტორებიდან გამოყვანა არ იგეგმება:

“ჩვენ მდინარეებისა და ხევების კოლექტორებისგან განცალკევების პროცესს არ ვგეგმავთ. მდინარეები რახან კოლექტორებშია, ჩვენი მიზანია, ეს კოლექტორები იყოს ისეთ მდგომარეობაში, რომ შეძლონ უხვი ნალექის დროს ნიაღვრის გატარება ისე, რომ არ დაიტბოროს გარკვეული ლოკაციები და არ შეიზღუდოს ტრანსპორტის და მოქალაქეების გადაადგილება.”

მდინარეების ადიდებას ხელს ვერაფერი შეუშლის, ვერც ნალექების რაოდენობას გავაკონტროლებთ, ეს ბუნებრივი პროცესებია. ისიც ვიცით და გამოგვიცდია, რომ ძლიერი ნალექის დროს, მშრალი ხევიც კი შეიძლება დიდი ღვარცოფის გამომწვევი გახდეს. ახალი, გაზრდილი ქალაქის გარემოპირობები სწრაფად იცვლება და იცვლება კლიმატიც ყველგან მსოფლიოში და მათ შორის, თბილისის ირგვლივ. ასეთ დროს კი, თბილისს თავისი მდინარეები თითქოს მარწუხებში ჰყავს მოქცეული და აიძულებს იდინონ მიწისქვეშა გვირაბებში.