დასასრული | გიორგი კიკონიშვილი

2011 წლის მარტში, თბილისში, თავი მოიკლა ბიჭმა, რომლის დაკრძალვაზე მისული ჩვენი მეგობრები იხსენებენ, რომ საფლავზე სანთელიც კი არ ენთო. ეს ბიჭი ერთ-ერთი იყო მათ შორის, ვინც 2010-იანი წლების გარიჟრაჟზე საქართველოში ღიად განაცხადა, რომ გეია. დაკრძალვიდან რამდენიმე დღეში ტრანსგენდერი აქტივისტი, ბარტი, სოციალურ ქსელში წერდა: „17 მაისი მინდა აღვნიშნოთ, თუნდაც თითო სანთელი დავანთოთ იმ ადამიანების ხსოვნის პატივსაცემად, ვინც ჰომოფობიის მსხვერპლი შეიქნა, ადგილის შერჩევაში და აღსრულებაში დამეხმარეთ რა“. იდეას ოცამდე ადამიანი შეუერთდა, შეიკრიბნენ, იყიდეს ფერად ლოტოსზე მიმაგრებული სანთლები და ჰომოფობიის მსხვერპლთა სულის მოსახსენიებლად მტკვარში გაუშვეს. მეტეხის ხიდზე, სანთლებით, ასე დაიწყო 17 მაისი.

10 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც თბილისში პირველად აღინიშნა ჰომოფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღე. ახლა, როცა ერთი დეკადით უკან ვიხედებით და განვლილი გზის გათვალისწინებით ამ თარიღის კონკრეტულ შინაარსში მოქცევას ვცდილობთ, ეს ამოცანა კიდევ უფრო რთულდება და იქნებ, შეცდომაში შემყვანიც იყოს. ამ დღის მიზნები და მის გარშემო დატრიალებული აურზაური, ნებით თუ უნებლიეთ, წლიდან წლამდე იცვლებოდა. მომდევნო წელს, 2012-ში, 17 მაისს თან დაერთო სათემო ორგანიზაციებისა და ქვიარ აქტივისტების მიერ შემოთავაზებული დღის წესრიგი – ვაქციოთ ეს ჩვენი ხილვადობის დღედ, გამოვჩნდეთ და ვუთხრათ საზოგადოებას, რომ აქ ვართ.

დღევანდელი გადმოსახედიდან შესაძლოა ღიმილისმომგვრელადაც კი ჩანდეს, რომ ადამიანებს ამის დამტკიცება სჭირდებათ, მაგრამ 2000-იანი წლების ბოლოს და 10-იანი წლების დასაწყისში, საქართველოში, ქვიარ ადამიანების არსებობა ჯერ ისევ იატაკქვეშეთში, სათემო და სადისკუსიო ორგანიზაციებში, დახურულ წვეულებებსა და საკლუბო სივრცეებში შეიმჩნევა, სადაც რეპრესირებული სექსუალობის, პატრიარქალური კულტურის, ჰომოფობიისა და სექსიზმის, როგორც პრობლემის იდენტიფიცირებისა და მისგან ეტაპობრივი გათავისუფლების პროცესი მიმდინარეობს. ამიტომაც, საჯარო სივრცისთვის ეს უჩინარი არსებობა – არარსებობაა. საერთო იდეების, ღირებულებებისა და მიზნების გარშემო გაერთიანებული ქვიარფემინისტური მოძრაობების ღიად გამოსვლაც სწორედ ამ დროს იწყება.

მოულოდნელი არ ყოფილა, რომ ამ გამოსვლას პირველ რიგში დაუპირისპირდა ეკლესია, რომლის რელიგიურ-ნაციონალისტური პროპაგანდისტული ნარატივიც ყველაზე გამოკვეთილად სწორედ ქვიარფემინისტური მოძრაობების დემონიზაციაზე დგას ჯერ კიდევ მანამ, სანამ კაცობრიობის მეტყველებაში ან სიტყვა „ქვიარი“ გაჩნდებოდა, ან „ფემინიზმი“.

2012 წლის 17 მაისს, კინოს სახლთან, საეკლესიო პირებმა და მათმა მხარდამჭერებმა ქვიარ აქტივისტებს მსვლელობა შუა გზაში ძალადობრივად შეაწყვეტინეს, მაგრამ მეორე დღეს აქცია პარლამენტთან მაინც გაიმართა. „შორს შენი რელიგიური ხელები ჩემი წმინდა სხეულისგან“, – წერია რუსთაველის გამზირზე გაშლილ პოსტერზე. „ქართველი გეი არ არსებობს“, – ყვირის საეკლესიო პირი ქუჩის მოპირდაპირე მხარეს, ქაშუეთის ეკლესიის ეზოში, სადაც ამ მოვლენებამდე 4-5 წლით ადრე ჩემი პირველი გეი მეგობარი გავიცანი.

შემდეგ წელს, 17 მაისის აქციამდე სამი დღით ადრე, მაშინდელი პრემიერ-მინისტრი, ქვეყნის ყველაზე გავლენიან პირად წოდებული ბიძინა ივანიშვილი აქციის მშვიდობიანად ჩატარების გარანტიას სახელმწიფოსა და კანონის სახელით გვაძლევს: „მრავალჯერ განმიცხადებია, რომ სექსუალური უმცირესობის წარმომადგენლები საქართველოს ისეთივე მოქალაქეები არიან, როგორც ჩვენ. მე ვიცი, რომ არსებობს ხალხის ნაწილი, რომელიც ამას ვერ ღებულობს. ჩვენ სახელმწიფოში ამისთვის არსებობს სამართალდამცავი სტრუქტურები. ჩვენ ყველაფერს გავაკეთებთ, რომ ნებისმიერი უმცირესობის უფლებები დავიცვათ და ასე იქნება ამ შემთხვევაშიც“.

უსაფრთხოების გარანტიები, თითქოს, გაცემულია, მაგრამ ბოლომდე მაინც არავინ ვიცით, რა მოხდება. წინა საღამოს ტელეფონზე შეტყობინება მივიღე: „ხვალ ნახავთ, რას გიზამთ, პიდარასტებო!“ – შეტყობინების ავტორი ჩემი ბავშვობის მეგობარი გოგოა.

2013 წლის 17 მაისის შუადღეს, თავისუფლების მოედანზე, საეკლესიო პირების შანტაჟით პოლიცია ხსნის კორდონს, რომელიც რამდენიმე ათეულ ქვიარ აქტივისტს კონტრდემონსტრანტებისგან უსაფრთხოების მიზნით გვყოფდა. იწყებენ დარბევას. ამ დღის მონაწილეებს გვახსოვს თვალწინ ჩაფრენილი ქვები და დიდი, დაუვიწყარი იმედგაცრუება.

17 მაისის თავდაპირველი შინაარსისგან გამოშიგვნა 2014 წელს იწყება. საპატრიარქო ამ თარიღს „ოჯახის სიწმინდის დღედ“ აწესებს და ამით, ხაზს უსვამს უკვე დიდი ხნის ნაწარმოებ დიქოტომიას: ერთ მხარეს გვაყენებს ქვიარ ადამიანებს, მეორე მხარეს კი – ჩვენი ოჯახის წევრებს.

მომდევნო წლებში ეს თარიღი გამუდმებული მანიპულაციების, პოლიტიკური ჟონგლიორობის საგანი ხდება და, რაც მთავარია, ადამიანების უსაფრთხოების საკითხზე გადის. რუსთაველზე გავიდეთ თუ კანცელარიასთან? ფერად ტანსაცმელში თუ შავ-თეთრში (რომ არ ამოგვიცნონ)? ყვითელი ავტობუსებით მივიდეთ თუ ფეხით? ასე, ყოველ წელს სპეცრაზმის თანხლებით, მივიდოდით ჯგუფ-ჯგუფად, ნახევარი საათით, ორი სიტყვის თქმას ძლივს მოვასწრებდით. და მერე, ამ „აქციის“ დასრულებიდან მალევე, ხელისუფლება საერთაშორისო პარტნიორებთან ქვიარ თემის „შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების მშვიდობიანად უზრუნველყოფას“ ზეიმობდა, ეკლესია – ჩვენთვის ამ უფლების ჩამორთმევას, თვითონ ჩვენ, ვერც ერთს და ვერც მეორეს. ამ ალიაქოთში ყველას, ქვიარ აქტივისტებსაც კი, გვავიწყდებოდა, საერთოდ რისთვის აღვნიშნავდით ამ დღეს. ის იქცა ყველაფრად, იმის გარდა, რაც ჩვენს საწყის მიზანს წარმოადგენდა. 17 მაისის აღნიშვნა პირველ რიგში ერთმანეთისთვის დავიწყეთ, ჰომოფობიის მსხვერპლთა გასახსენებლად და ერთმანეთის გასამხნევებლად. დარბეული, მოპარული და სახელგადარქმეული ეს დღე კი მერე ზოგჯერ უკვე თავად აწარმოებდა ჰომოფობიის ახალ მსხვერპლებს, ყოფდა და ანაწევრებდა ოჯახებს, სამეგობროებს და საზოგადოებას.

ამბივალენტურობა ამ დღის, როგორც ისტორიაში ალბათ ყველა დიდი დღის, მთავარი მაგიაა. გარდამტეხი მოვლენები, აზრებთან ერთად, გრძნობებსაც გვირევს და ურთიერთსაპირისპირო განცდებით, საკუთარ თავთან კამათით, ყოველთვის იწვევს ცვლილებებს. შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ეს ძალადობრივი მოვლენები კოლექტიური კათარზისის საფუძველი გახდა, მაგრამ შემდეგი წლების გამოცდილებამ, დაკვირვებამ, დარბევის დღეს ბარიკადების მეორე მხარეს მდგომი უამრავი ადამიანის ისტორიის მოსმენამ გვაჩვენა. ამ დღეს ინდივიდუალური, ჯგუფური, მცირე და დიდი კათარტული აფეთქებები მოჰყვა, რომელმაც მომდევნო წლების საზოგადოებრივი ცხოვრება მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრა. 17 მაისის შემაძრწუნებელმა გამოძახილმა საფუძველი დაუდო ახალი, სოლიდარული ჯგუფებისა და ქვიარ-ფემინისტური გაერთიანებების შექმნას. ამ დღის გარდა წელიწადში კიდევ 364 დღე გვქონდა თანასწორობასა და სოლიდარობაზე დაფუძნებული ურთიერთკავშირების გასაბმელად. შემდეგი წლები სხვადახვა პრობლემის გარშემო გაერთიანებულ ჯგუფებთან ამ კავშირების შექმნის წლებია. სწორედ ამიტომაც, თანდათან, აზრი დაკარგა ჩვენი მონაპოვრის, მასზე დაფუძნებული ახალი მიზნებისა და ამოცანების ჩამოკიდებამ ერთ კონკრეტულ დღეზე, ერთ კონკრეტულ ქუჩაზე.

2018 წლის 12-13 მაისს თბილისში სპეცრაზმის ძალით დარბეული საკლუბო სივრცეების, ქვიარმეგობრული ადგილების და მასში ნაწარმოები ბრძოლების, შეთანხმებებისა და მონაპოვრის, ერთმანეთის დასაცავად რუსთაველის გამზირს ათიათასობით ადამიანი ვიკავებთ. სოლიდარობის ამ უპრეცედენტო მანიფესტაციის წინააღმდეგ კვლავ იგება ბარიკადები, რომლის მეორე მხარეს კვლავ პოლიტიკურად ანგაჟირებული ულტრანაციონალისტური ჯგუფების მიერ მობილიზებული, ასობით თანამოქალაქე დგას. სპეცრაზმი და წყლის ჭავლის მანქანები, რომლის „ლულა“ ხან ჩვენკენაა მოშვერილი, ხან კონტრდემონსტრანტებისკენ, კვლავ ორად გაყოფილი საზოგადოების ომის სიმულაციას ქმნის. უარს ვამბობთ ამ დაყოფაზე და ვიშლებით.

ამ მოვლენებიდან ორ დღეში აქტივისტები „ვიზგში“ ვიკრიბებით, ქალთა უფლებების დაცვის ორგანიზაციაში, 17 მაისის აქციის დასაგეგმად. გრძელდება უკვე ბევრჯერ მოსმენილი კამათი, სად გავიდეთ, სად დავდგეთ, რა გვეწეროს ბანერებზე. ვცდილობ, თავს ძალას ვატან, მაგრამ ვხვდები, რომ აქციას ვეღარ ვხედავ. ჩემს წარმოდგენაში 17 მაისისგან აღარაფერია დარჩენილი, აკვიატებული თარიღის გარდა. მექანიკური რბოლა და დაუსრულებელი მცდელობა ერთი კონკრეტული ქუჩისა და კონკრეტული მოედნის დასაკავებლად. „პრინციპის საკითხია რუსთაველზე გასვლა“ – ხშირად გვითქვამს და იქნებ, ჩვენი ჯადოც ეს იყო.

ხელისუფლება და ოპოზიცია, ეკლესია და ულტრამემარჯვენე ჯგუფები, დიპლომატიური კორპუსი, სპეცრაზმი და პოლიცია, ყვითელი ავტობუსის მძღოლები, ჟურნალისტები და ტელეეკრანებთან მოკალათებული საზოგადოება – ტრადიციულად, ყველა ელოდება, რა მოხდება 17 მაისს რუსთაველის გამზირზე. შსს დღეში რამდენჯერმე გვიკავშირდება და გარანტიას გვაძლევს, რომ უსაფრთხოებას სპეცრაზმით დაიცავს. იმ სპეცრაზმით, რომლითაც ერთი კვირის წინ ერთადერთ უსაფრთხო სივრცეში, კლუბებში შემოიჭრა.

აქციის საორგანიზაციო შეხვედრაზე, ამ ფიქრებში გართული, აივანზე გავდივარ და მეგობარს პირდაპირ ვეუბნები, რომ ეს აქცია უნდა გავაუქმოთ. ხანგრძლივი დისკუსიების შემდეგ მივდივართ შეთანხმებამდე, რომელსაც ჯგუფის თითქმის ყველა წევრი, ორგანიზაცია და აქტივისტი იზიარებს და საღამოს პირდაპირ ეთერში ვაცხადებთ 17 მაისის დასრულების გადაწყვეტილებას.

„2013 წლიდან დღემდე, საქართველოს ხელისუფლებას ჰქონდა ხუთწლიანი ვადა იმისთვის, რომ ეზრუნათ და ემუშავათ ქვეყანაში არსებული ჰომოფობიისა და უთანასწორო სოციალური გარემოს აღმოსაფხვრელად, თუკი მათ ეს ნამდვილად სურდათ. [...] მოვუწოდებთ ხელისუფლებას, ოპოზიციურ პარტიებსა და პოლიტიკურ ჯგუფებს, დაუყოვნებლივ შეწყვიტონ საზოგადოების დაქსაქსვის მათთვის ნაცადი მეთოდები, დათმონ საკუთარი ვიწროპარტიული ინტერესები – ამ ეტაპზე საზოგადოებრივი სიმშვიდის, ხოლო გრძელვადიან პერსპექტივაში მოქალაქეთა კეთილდღეობაზე ორიენტირებული სახელმწიფოს მშენებლობისთვის“, – ეწერა ქვიარ აქტივისტების საერთო განცხადებაში.

აქციის გაუქმების გადაწყვეტილებიდან რამდენიმე წუთში, ყველა, ვინც ამ დღის მოლოდინში იყო, ისინიც კი, ვისაც ხმა არასდროს ამოუღია, გაერთიანდნენ და კატეგორიულად მოითხოვდნენ, ჩაგვეტარებინა 17 მაისი, მაგრამ ჩვენთვის ამას მნიშვნელობა აღარ ჰქონდა. ჩვენ უკვე ვიცოდით, რომ დემოკრატიული და სეკულარული საქართველოს კონტურები სხვა გზებითაა მოსახაზი.

რაღაც რადიკალურად რომ შეცვლილიყო, გავაკეთეთ ის, რაც მანამდე არასდროს გაგვიკეთებია – ჩვენ თვითონ გავჩერდით, შევწყვიტეთ ეს სიგიჟე, ვდისტანცირდით და მხოლოდ ამის შემდეგ გავაგრძელეთ ფიქრი იმაზე, საერთოდ გვინდა თუ არა ეს დღე, და თუ გვინდა, როგორი უნდა იყოს ის.

ფოტო: პირადი არქივი