ღვინო და მისი წინააღმდეგობები | პირველი ნაწილი
მითის შეკავშირება. შესავალი
როგორც ეს ისტორია, ღვინოც წინააღმდეგობრივი სასმელია. ის თავად არის გარდაქმნის მაგალითი. ფენომენი, რომელმაც სუბსტანცია შეიცვალა.
ღვინო საკუთარ თავში ატარებს საპირისპირო შინაარსს. შაქარი წინ უსწრებს ალკოჰოლს, ღვინოში ბოლომდე არასოდეს ქრება. ისევე, როგორც მქროლავი ნულზე არასდროს ჩამოდის და ყველაზე სტაბილურ ღვინოებშიც კი რაღაც წილი უჭირავს. მიუხედავად ამ წინააღმდეგობისა, კარგ ღვინოში ის ღირსებას წარმოშობს. ტანინები და მჟავიანობა თითქოს მუდამ ებრძვის ერთმანეთს, მაგრამ რეალურად ეს ტანდემი ქმნის თავისებურ სინთეზს, ერწყმიან ერთმანეთს და ერთმანეთს წარმოაჩენს. მაგრამ არა მხოლოდ ღვინოში არსებული ელემენტები შეკავშირებულან, არამედ ღვინის მსმელიც და ღვინოც.
ამბობენ, - „დანა რომ დამარტყა, ღვინო წამომივაო“. ეს შერწყმაა. ღვინოს შეუძლია სისხლი ჩაანაცვლოს. იქნებ ის თავად არის სისხლი. ღვინო ბუნებრივი სითხეა და ჩვენ მისი მიღება შეგვიძლია არა როგორც რაღაც უცხოსი, არამედ იმის, რაც ჩვენია, იდენტური. მსგავსად დონორის სისხლისა, რომელიც სხვისია, მაგრამ არა უცხო; თავსებადი, რადგან ერთი და იგივე შემადგენლობა, სუბსტანცია და ფესვები აქვს. ჩვენი და ვაზის/ღვინის ისტორია თითქოს გადახლართულია ერთმანეთში. ის ჩვენი ნიადაგია, რომლისგანაც მოვდივართ და რომელიც საკუთარი თავის გაგებაში გვეხმარება. როგორც ჩვენ გვქმნის ბუნება, ისე ჩვენ ვქმნით ღვინოს. თბილისში, საქართველოს ურბანული ცხოვრების გულისგულში, ნეოლიბერალური განაშენიანების პირობებში, სადაც ბუნებრივ ქსოვილზე არავის უფიქრია, აქაც, ახალ შენობებზეც კი შეხვდებით მირგულ ვაზს. ის კედელზე მიცოცავს, აივნებს მიუყვება და ყველა მოსახლეს თავის წილს აძლევს. ყველა თავისას სხლავს და თავისას იწევს, სადღაც ერთად წურავენ კიდეც. ის საერთო ცნობიერებაა თანამედროვე ატომიზებულ საზოგადოებაში მცხოვრები ადამიანებისთვის. საერთოზე ზრუნვის ობიექტი. შენობის ფუნდამენტივით საერთო საყრდენია მრავალბინიან კორპუსებში მცხოვრებთათვის.
წარმოვიდგინოთ ადამიანი, რომელიც დედაქალაქში გადმოდის საცხოვრებლად. მან სამუდამოდ უნდა დატოვოს საკუთარი სოფელი, როგორც მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი და სურს, რაღაც წამოიღოს იქიდან, რაღაც ისეთი რაც ყველაზე კარგად გამოხატავს მის, აწ უკვე ყოფილ, საცხოვრებელ გარემოს. მას მოაქვს ლერწი და ეს ერთდროულად აღნიშნავს ძველი ცხოვრების დასასრულს და ახლის დასაწყისს, უფრო სწორად, ინარჩუნებს კავშირს მათ შორის. ისინი ერთმანეთში ირევა და სადღაც აღწევს წერტილს, როცა შერევა აბსოლუტური ხდება, მათი განცალკევება და გარჩევა ვერ ხერხდება. დედაჩემის ბაბუა ღვინოს წამალს ურევდა. ეს პროცესი დრამატულია - არჩევანის შეუძლებლობა, ერთდროულად ვერმოწყვეტაა იმისგან, რაც განადგურებს და თან განადგურების თავიდან აცილების ყოვლისმომცველი სურვილიც. ეს ორმაგი პრესია, შინაგანი კონფლიქტი და ჩვენს საოჯახო მითში, ორმხრივი მოძრაობის ქუჩაზე ეს პარალელური და თანადროული გადაადგილება მეცნიერების ურყევ ლოგიკას უპირისპირდება, ამარცხებს მის აროგანტულ და ცივ პრეტენზიას - უსასრულო გზები ცხონებით განვლოთ; გზები, რომელიც საბოლოოდ არც გრძელი აღმოჩნდება და არც ცხონებული.
ვნების დამორჩილება - იოანე ბოლნელი
X საუკუნის ავტორის, იოანე ბოლნელის ერთ-ერთ ქადაგებას ასე ჰქვია: „ღვინის-მსუმელთა და მომთრვალეთათვის”. წარმოვიდგინოთ, მაშინდელი ეპოქა, ქვეყნის გული, ეპისკოპოსი, ჩუმ და ბნელ ღამეში, ჭრაქით განათებულ სენაკში ადგენს ქადაგების ტექსტს. ის არის მხარიდან, სადაც მრავალი ათასი წელია ღვინოს აყენებენ და სვამენ. მეტიც, ის არის რეგიონში, რომელიც ქართული მეღვინეობის ერთ-ერთი წამყვანი კერაა.
1000 წლის შემდეგ და იმ ადგილიდან, სადაც სავარაუდოდ იოანე ბოლნელი თავის ქადაგებას წერდა, არც თუ ისე შორს, რამდენიმე ათეულ კილომეტრში - გადაჭრილ გორაზე - აღმოაჩენენ ღვინის მსოფლიოში უძველეს ნაშთებს. ეს მიგნება დაადასტურებს, რომ სწორედ აქ არის ღვინის სამშობლო და შეუწყვილდება თეორიას, რომლის მიხედვითაც, სიტყვა „ღვინო“ ქართული წარმოშობისაა და სხვა ენებში სწორედ აქედან გავრცელდა. მაგრამ იოანე ბოლნელს ამ აღმოჩენამდე 10 საუკუნე აშორებს, ზუსტად იმდენი, რამდენიც ქრისტესშობიდან. მის მოღვაწეობას ამ ორ მოვლენას შორის შუა წერტილი უკავია. ჩვენთვის მოსახერხებელია სწორედ ასე დავინახოთ ეპისკოპოსის დამოკიდებულება რელიგიასა და ღვინოსთან. ის არის ქვეყნიდან, სადაც კარგად მოესენებათ ღვინის ღირსებით მოგვრილი სიამოვნებაც და მისი ზღვარდაუდებელი მოხმარებისგან გამოწვეული შედეგებიც. მან ეს ყველაფერი კარგად იცის, იცის სიკეთეც ღვინის და იცის ბოროტებაც. მან, როგორც სულიერმა მამამ, საკუთარი შვილები უნდა გააფრთხილოს მავნე შედეგების შესახებ და მოუწონოს მათ კეთილი საქმე. ამიტომ ჯერ ღვინით ზომიერ მასპინძლობას უქებს, ხოლო შემდეგ სიმთვრალის წინააღმდეგ ილაშქრებს. მაგრამ არის ერთი დეტალი:
რამდენადაც ხელმომჭირნე და სიტყვაძუნწია ღვინის ზომიერი მიღების სარგებელზე საუბრისას, იმდენად სიტყვამრავალი და მჭევრმეტყველია უზომო სმის წინააღმდეგ.
პირველ შემთხვევაში მისი სიტყვები მშრალია და აკლია მარილი, როგორც მიწას, რომელსაც წყალი აკლია (მხოლოდ ამას ამბობს: „ეც სამე პური მას და ასუ მას სასუმელი. კეთილად სამე ჰყოფ“). მაგრამ იწყებს თუ არა საუბარს გადამეტებული სმის წინააღმდეგ, სიტყვებს ცეცხლი ეკიდება. რეგისტრი იცვლება და მხატვრულად იტვირთება, თითქოს ენერგიით აღივსება. ეს ენერგია ორატორის შინაგანი განწყობით არის ნასაზრდოები, ურთიერთქმედებით, რასაც კონფლიქტი წარმოშობს, ანუ წინააღმდეგობით: ის რაც ქადაგებაში დადებითად ფასდება, ლიტონის სიტყვებითაა აღწერილი, ხოლო რაც უნდა დაიგმოს, სიცოცხლით სავსეა. ეს რიტორიკული ხერხი გასცემს გულისთქმას, სიყვარულს, ნამდვილ გრძნობას კაცისა, რომელიც ღვინის სამშობლოში დაიბადა:
„აწ მითხარ-ღა მე შენ: რაი კეთილი უყავ ძმასა შენსა, რამეთუ ასუ მას ღვინოი და დაათვრე იგი? მოეღო მას ძალი იგი ძლიერებისა მისისაი მისგან, მოეხუნეს მას ხელნიცა და ფერხნიცა; მოეღო მას სიმხნე იგი ძარღვთა მისთა, მიჰხდა წესიერი იგი ფერი პირისა მისისაგან, ენაიცა მისი მო-ვე-ეღო მისგან. იხედავს იგი თუალთა ვითარცა ბორგეული. ცაი და ქუეყანაი ყოველი, ვითარცა წისქვილი და ვითარცა ურმის-თუალი წინაშე თუალთა მისთა, ეგრეთვე ექცევის. იქმნა იგი ვითარცა უგუნური. და თუ ზე აღდგეს, და-ვე-ეცეს; და თუ პოოს კედელი, ებრჯინებოდის; და თუ ვერ პოოს კედელი, მი და მო ტორტმანებდეს ვითარცა უფერხოი. და თუ განვიდეს გარე, და-ვე-ეცეს მუნ და ვითარცა თხიერი წარხსნილი წარდიოდის იგი, ვითარმედ არა ძაღლნიცა ჰლოშნიდნენ პირსა მისსა.”
მოუსმინეთ ამ სიტყვებს. ასე არ ლაპარაკობენ იმაზე, რაც საძულველია. იმიტომ, რომ რაც უნდა ნეგატიური შედეგები წარმოშვას ღვინომ, ის საძულველი ვერასოდეს გახდება ადამიანისთვის, ვინც მისი ფასი იცის. ის ყოველთვის სურვილით ავსებს ღვინის მოყვარულს.
„წყურვილი პირველი მიზეზია [ღვინის] მისაღებად („ყელი მიშრება“)“,[1] - წერს როლან ბარტი. როგორც წყალია სიცოცხლის მომნიჭებელი სითხე ბუნებისთვის, ისე - ღვინო ადამიანისთვის. მაგრამ ის არა მხოლოდ წყურვილს კლავს. როდესაც ვამბობთ „გაშრა ყელი“, აქ ჩვენს სიტყვებში ვნებით ნასაზრდოები მოუთმენლობა გამოსჭვივის. ახლა ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ სიუჟეტი. სადაც ერთმანეთს უპირისპირდება ერთ ადამიანში მცხოვრები ორი მოწოდება - ბერის და კაცის. იოანე ბოლნელს, როგორც მქადაგებელს, ვალდებულება აქვს საკუთარ სამწყსოს ღვინის სმის უარყოფით მხარეებზე გაუმახვილოს ყურადღება, მაგრამ როგორც კაცი, ის ღვინოს ვერ განაქიქებს. ამ დროს ის უცნაურ ხერხს მიმართავს და მისი ქადაგება, რომელშიც ღვინის გადამეტებული სმა არის დაგმობილი, საწინააღმდეგო ეფექტს ქმნის.
სიმთვრალე არ არის ცოდვა - თომა აქვინელი
იოანე ბოლნელის მოღვაწეობიდან თითქმის სამი საუკუნის შემდეგ თომა აქვინელი იწყებს ტრაქტატის წერას სახელწოდებით „თეოლოგიის შეჯამება“ (Summa Theologiae). მისი 150-ე კითხვა ღვინის ზემოქმედების შედეგებს ეხება. მკაცრი, მეცნიერული, არისტოტელესეული მეთოდით, ის განიხილავს სიმთვრალეს და, რაც უნდა საოცარი იყოს ბერის მხრიდან, რომელიც ამავდროულად პროფესორია, პირველივე წინადადებაში ამბობს: „სიმთვრალე არ არის ცოდვა“. ეს კიდევ უფრო გასაკვირი გახდება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ თომა აქვინელი დომენიკელი ბერია, წევრი მკაცრი მიდგომების ორდენისა, რომელსაც ინკვიზიციის ტრიბუნალის მართვის უფლებაც კი აქვს.
დასაბუთებას იმით იწყებს, რომ ყველა ცოდვას აქვს თავისი ოპოზიტი - საპირისპირო მდგომარეობა, რომელიც ასევე ცოდვაა. სიფხიზლე კი არ არის ცოდვა - ეს იმასაც გამორიცხავს სიმთვრალე იყოს ასეთი. რა თქმა უნდა, საბოლოოდ, ყველაფერი ასე მარტივი არაა და თომა აქვინელი ამ მდგომარეობას მაინც არ იწონებს და ერთგვარ „გადაცდომას“ უწოდებს.
მისი აზრით, სიმთვრალე თავად არის ერთადერთი სასჯელი იმისთვის, ვინც იმაზე მეტი დალია, ვიდრე ატანა შეეძლო. თუმცა ცოდვაა გემოთმოყვარეობა და სიხარბე, რომელიც იწვევს უზომო სმას, შესაბამისად, სიმთვრალესა და გონების განკარგვის შეუძლებლობას.
ხედავთ, აქაც, როგორც იოანე ბოლნელთან, ნეგატიური მსჯელობის მთავარი აქცენტი გადატანილია ღვინის უზომო მოხმარების შედეგებზე. ფორმალურ ლოგიკაზე დაყრდნობით, თომა აქვინელი ახერხებს სიმთვრალე ცოდვათა ნუსხიდან გამორიცხოს, მაგრამ ამისთვის უწევს, ის სასჯელად გამოაცხადოს - გადაცდომად, რომელიც ამავდროულად სასჯელია.
კლასიკური მოდელის მიხედვით, აკრძალული ქმედება წინ უსწრებს გარე ძალისგან დაკისრებულ პასუხისმგებლობას. ამის საწინააღმდეგოდ სიმთვრალეში დანაშაული და სასჯელი ერთდროულადაა მოცემული და მისი გამიჯვნა შეუძლებელია. ამ შინაგან დაძაბულობაში გარე ძალის ადგილი არ არის. სიმთვრალე კი იმგვარი დანაშაულია, რომელიც უზომოდ მსმელს თავადვე მიუზღავს. მართლაც, რა უნდა იყოს ადამიანისთვის გონების წართმევაზე უფრო დიდი სასჯელი?! ამ წინააღმდეგობაში იბადება ინტიმურობა, საკუთარ თავთან იმგვარი მიმართება, სადაც სხვისი ადგილი ვერ მოიძებნება. ვერავის იმედი ვერ გვექნება, ვერც ღმერთის სასჯელის მიღებით ცოდვის გამოსყიდვის და ვერც სულის ეშმაკისთვის მიყიდვის. ჩვენ გარდა, არავის შეუძლია იტვირთოს ჩვენივე თავის სიმძიმე ნაბახუსევზე.
ღვინო და მისი წინააღმდეგობები | მეორე ნაწილი
______________________________
[1] მარინა ბალავაძის თარგმანი
ილუსტრაცია: ნანუკა მეგრელიშვილი
გირჩევთ
