მეძინა და ვხედავდი სიზმარს, რომ ვარ პეპელა
მოკლე შეტყობინებები ომსა და მშვიდობაზე
ლადო ფოჩხუა, მწერალი, მხატვარი
მამუკა ბერიკა, მუსიკოსი და მოგზაური
ლადო ფოჩხუა: თუ რამე ვიცი, ომი ვიცი. ყველა ჩემს ინკარნაციას შორის – მამაც ვარ, ქმარიც ვარ, მწერალიც გავხდი, ხატვით ხომ სულ ვხატავ – ყველაზე უკეთ ვიცი, ომში როგორ გადავრჩე. როცა დამჭირდა, ვირტუოზულად გავაკეთე ეს. აქ ომი რომ დაიწყოს, ნახევარი ჩემი რაიონი შიშით მოკვდება, მე გადავრჩები.
მამუკა ბერიკა: გამოგვივლია ომი და იმიტომ. მაგრამ, ზოგადად, ლადო, არ ვეთანხმები აზრს, რომ ომი და მშვიდობა სხვადასხვა რამეა. ორივე სულ არსებობდა. არსებობდა ჩვენს პროექციებში სამყაროზე. ბუნებრივია, მათ შეუძლიათ, რეალურად არსებობდნენ, მაგრამ ვიღაცისთვის, დავუშვათ, მშვიდობიანი დრო შეიძლება საომარ სიტუაციას უდრიდეს.
ლადო: როცა აგვისტოს ომი დაიწყო, მე ბუდაპეშტში ვიყავი. ვცხოვრობდი ძალიან კარგ, ძველ და პატარა სახლში, ზედ სანაპიროზე. საღამოობით ვვარჯიშობდი. გადავდიოდი ლამაზ ხიდზე კუნძულისკენ და დავრბოდი სამ წრეს – ცხრა კილომეტრს. მახსოვს, როგორ გავირბინე იმ დღეს ორი წრე რეზინის კომფორტულ საფარზე, ევროპულ ქალაქებში ბევრია ასეთი, და ტელეფონი ამოვიღე, რომ დამეთვალა გარბენის კილომეტრაჟი, ამ დროს შემომხვდა ამბავი იმის შესახებ, რომ საქართველოში დაიწყო ომი. დავეცი მუხლებზე და ავტირდი. გარედან ვხედავდი ჩემს თავს და ახლაც ვხედავ – მუხლებზე ვიდექი ამ რეზინის საფარზე, დუნაის პირას ამ იდეალურ და იდილიურ საღამოს პეიზაჟში და ვტიროდი. საკუთარი უსუსურობა მიჩუყებდა გულს – როცა კითხულობ ამბავს ომის შესახებ შენს ქვეყანაში და ვერ ერთვები მასში, ვერც მეზობელს ეხმარები გაქცევაში, ვერც ბავშვს, ვერაფერს აკეთებ, ამიტომ ეცემი მუხლებზე კომფორტულ რეზინის საფარზე და ტირი.
მამუკა ბერიკა: მე მაგ დღეებში ჩემს შვილს ველაპარაკებოდი ტელეფონზე, თბილისში, მე თვითონ სან-ფრანცისკოში ვცხოვრობდი მაშინ. რას აპირებ-მეთქი. მე და ბებია თურქეთში გადავალთ, ალბათო, მპასუხობდა. და ჩემთვის ვფიქრობდი, უფრო სწორად, წარმოვიდგენდი, როგორ ვაგროვებ კარვებს, რომ ჩავუტანო და დავდივარ თურქეთში და მათ კვალს ვეძებ.
ლადო: ომი კანიბალიზმია, უბრალოდ სხვა ფორმის. აფხაზეთშიც ასე მოხდა, როცა რეფერენდუმი, როგორც დემოკრატიული ბერკეტი, არ მუშაობს, მას ანაცვლებს ომი. მერე ამ ომს მოსდევს ათასგვარი დრამატული შრე და ეს დრამები მე დღემდე მკვებავს. ამიტომ ვწერ ომზე. ხომ იცი, ე.წ. ფრონტის მწერლებიც რომ არსებობდნენ, – საბჭოთა კავშირის დროს გახსენებ, – ისინი მხოლოდ ფრონტის ამბებზე წერდნენ, მაგრამ მე არ მინდა ვიყო ერთ-ერთი მათგანი. ამ ავტობიოგრაფიულ ციკლს რომ ამოვწურავ, სხვა გეგმები მაქვს, აი, დავსახლდებოდი ვერაზე, თბილისში და დავწერდი ათ მოთხრობას თბილისზე. ანდა, წავიდოდი წალენჯიხაში ან ზუგდიდთან, სადმე, დავბინავდებოდი მეგრულ აივნიან სახლში და ეს იქნებოდა ითაკაში დაბრუნების მსგავსი, იქ ვისწავლიდი მეგრულს და დავწერდი იმაზე, თუ როგორ ვსწავლობ მეგრულს, საკუთარი ქვეყნის ისტორიას და როგორ ვიცნობ ახალ ადამიანებს ჩვეულებრივ ყოფაში.
მამუკა ბერიკა: აჭარაში რაც ჩამოვედი, მეც ამას მივხვდი. აი, ნახე: შენ ხომ იცი, ჩემს მუსიკას უფრო იაპონური ეთქმის. სულ ვცდილობდი, დამეწერა და დამეკრა რაღაც ტრადიციული იაპონური ჟღერადობის, იაპონური ფილოსოფიის, მაგრამ აქ, აჭარაში სხვა სუნთქვა გამეხსნა. ჩავწერე ერთი კომპოზიცია, რომელიც უფრო ნეიტრალურია. გუშინ გავიცანი ერთი რეჟისორი, რომელმაც ვიდეო მინდა გადაიღოს ამ კომპოზიციაზე და მითხრა, როგორი იაპონური ჟღერადობა აქვსო, მე ვუთხარი, არა, ჩემო კარგო, გეშლება, რა იაპონური. პალიასტომის ტბაზე ვართ და ეს არის ძენი, ძენი არის ყველგან, პალიასტომზეც და მარსზეც. ძენი არის იქ, სადაცაა ის, ვინც დაატარებს ძენს. ახლა ვაკვირდები, რომ იაპონური კი არა, ცოტა ქართულიც ეპარება ამ ახალ კომპოზიციას.
ლადო: შენ ახლა გელაპარაკება, მამუკა, ის, რასაც რომაელები ეძახდნენ „გენიუს ლოკალს“ – ადგილის სული გეხმიანება შენ და ხომ გახსოვს, სად ხარ, ტრაბიზონის სამეფო, ბიზანტია, ლაზები, მონღოლები – რისი კვალი აღარ არის აჭარაში.
აი, რა თვალის დახამხამებაში გადავუხვიეთ ომიდან მშვიდობისკენ, შენიშნე? იმიტომ, რომ ადამიანის ბუნებრივი მდგომარეობაა, ლაპარაკობდეს მშვიდობაზე. სულ არ მომინდებოდა ახლა, წარმოვიდგინო ის, თუ როგორ ბომბავენ ბრუკლინს – ჩემს აქაურ სამეზობლოს, არ მომინდებოდა ლაპარაკი ამაზე. მე ის მაინტერესებს, გავიხედო წინ და წარმოვიდგინო მშვიდობიანი, ნაყოფიერი დრო.
მამუკა ბერიკა: ბავშვობიდან მაკვირვებდა ომის მხატვრობის ესთეტიკა (და შენ კი იცი, ლადო, რომ ბავშვობაში ვხატავდი და საერთოდ დღემდე მიყვარს ხატვა). ვგულისხმობ არა მხოლოდ საომარ აღლუმებს ფერწერაში, არამედ, ზოგადად, საომარ მოქმედებებს. ბრძოლა ყოველთვის დამუხტულია გარკვეული სილამაზით, გარკვეული ეიფორიულობით. როცა არმიები დგანან თავიანთი დროშებით, შემართებით და ჟინით, ეს ლამაზიც არის. მიფიქრია ხოლმე, რომ, ალბათ, ყველას, ვინც ასეთ ომში წასულა, წარმოუდგენია კიდეც, როგორი იქნება თვითონ სიკვდილის წინ. და მე ამაში ვხედავ თავისებურ ესთეტიკას. ბრძოლები ყოველთვის გრძელდება გარკვეული დროით, შეიძლება ნახევარ საათს, სამ საათს გაგრძელდეს, მაგრამ არა მეტხანს, მერე იწყება სიჩუმე. ჩემთვის ეს სიჩუმეა საოცრად ლამაზი, განსაკუთრებით, თუ ამ ნაომარ ადგილას ლანდშაფტიც ლამაზია, ან თუ ამ ომის შეწყვეტის მომენტს მზის ჩასვლა ან ამოსვლა ემთხვევა, ან ვინმესთან უაზრო საუბარი გაქვს გაბმული და ასეთი საუბრები ამ დროს ძალიან ფასეულია ხოლმე. 1979 წლის ჩემს შეგრძნებებშია ასეთი ომი. მაგრამ მაშინ მეც სხვა ვიყავი და ეპოქაც იყო სხვა.
ახლა ჩვენ დიდი ომის ეპოქაში ვცხოვრობთ – და ძველი ომებისგან განსხვავებული ფორმები აქვს ახლა მიმდინარე ბრძოლებს.
ისე, ომი ხომ არასდროს წყდება, სულ ომია ცხოველთა სამყაროში, გადარჩენისთვის. აქაც ეგრეა, ჩვენ, უბრალოდ, მეტი გასართობი მოვუგონეთ თავებს, შიში და ფსიქოლოგიური წნეხი რომ დავძლიოთ და აგერ, ხომ ხედავ, ომში ესთეტიკასაც ვეძებთ.
ლადო: ეს ესთეტიკა გაქრა კლასიკური ეპოქის დამთავრებასთან ერთად, როცა ინდუსტრიულ ხანაში მებრძოლის გაგება სალდათმა შეცვალა. მეტროპოლიტენში გვაქვს ერთი საოცარი დარბაზი. მგონი, მამუკა, შენც ძალიან გიყვარს ეგ დარბაზი, სადაც გამოფენილია ცნობილი ბრძოლების მოტივებზე შესრულებული ფრესკები და ნახატები. იაპონური და ევროპული საომარი ჯავშნების შესანიშნავი ნიმუშებიცაა, სამურაების ან ინგლისის მეფის, ჰენრი VIII-ს აღჭურვილობაც და იტალიელი და გერმანელი ოსტატების მხატვრობაც. სადღაც წავიკითხე, არ მახსოვს, სად, რომ იტალიური რენესანსის პერიოდში, როცა დაპირისპირებულ მხარეებს გამოჰყავდათ არმია, ვთქვათ, როცა ფერარა უპირისპირდებოდა სიენას ან რამე მსგავსი, ხშირად იმარჯვებდა იმ დიდგვაროვნის არმია, ვისაც უფრო ლამაზი აღჭურვილობა ჰქონდა. თუმცა, ცხადია, სასტიკი ომებიც იყო და შეგვიძლია გავიხსენოთ პაოლო უჩელოს, მიქელანჯელოსა და ლეონარდოს ფრესკები ცნობილი ომების სცენებით. აი, ეს ესთეტიკა გაქრა. რა მოვიდა სანაცვლოდ? მოვიდა ანრი ბარბიუზი რომანით „ცეცხლი“ – იმაზე, თუ როგორ გადაიქცა ადამიანი ხორცად, როგორ ზის სანგარში თავისი მახინჯი ჩაფხუტით, ფეხზე კოჟრებით და როგორ ბომბავენ ზუსტად ასეთივე, უბედურ დღეში ჩავარდნილი ძმები, რომელთაც ერთადერთი სურვილი აქვთ – ჩაკლან სანგარში ჩამალული მეტოქე, აქციონ ის ხორცის ფარშად; აქ არის სისხლი, ნატკენი ხორცი, არ არის არანაირი აზრი, არანაირი დაფიქრება ესთეტიკაზე ან ფორმა. აი, საბჭოთა ჯარში რომ გამიწვიეს, ჩემი ჯარისკაცის ფორმაცა და ჩექმაც იყო მახინჯი, ბრიყვულად მახინჯი. ეს აუტანელი, საზიზღარი ხაკისფერიც კიდევ. ამ დროს იყვნენ მეომრები, რომლებიც ამბობდნენ – მე არ მოვკვდები ფულისთვის, მე მსურს დიდება. რომთან მებრძოლი ჰანიბალი თუნდაც – რომ წარმოვიდგენ, ალბათ, ძალიან ლამაზ სანახაობას ქმნიდა – სპილოთა განლაგებები, რომაული კუები.
მამუკა ბერიკა: ასეთი ომის ხმებიც სხვანაირი იქნებოდა. ბუკსა და ნაღარას სცემდნენ. ფსიქოლოგიურ ზეწოლას ასე ახდენენ.
ლადო: ახლა უბრალოდ ღილაკს დააჭერენ და ცივილიზაცია ქრება. ერთი ღილაკი და მთელი ინდოეთი გაქრება.
მამუკა ბერიკა: რაღა ინდოეთს მიახტი.
ლადო ფოჩხუა
ლადო: ნებისმიერი, ნებისმიერი ქვეყანა ვიგულისხმე, მამუკა, კარგი, პაკისტანში დააჭერენ ღილაკს და ევროპა აორთქლდება, იმას ვამბობ, რომ, უბრალოდ, უეცრად აქამდე მოვედით. ის ომი, რითაც ლაპარაკი დავიწყეთ ოღონდ, ძმათა მკვლელი ომია, ამიტომ იქ ღილაკი არ ფიგურირებს, აფხაზეთშიც და ოსეთშიც დრამის ელემენტია ჭარბად. ორივეგან არის ადამიანური ურთიერთობების ნგრევა მეზობლებს და ნათესავებს შორის, ღალატი, სიძულვილი, გაწირვა… როგორც მწერალს, ამიტომ ძალიან მაინტერესებს ამ ომების გაცოცხლება, როგორც მხატვარს კი – ნაკლებად – ნახატში ეს დრამა მოუხელთებელია.
მამუკა ბერიკა: ისე, გავიგე დრამაც და ესთეტიკაც, მაგრამ ნებისმიერი ომი ვიღაცის მახინჯ თავში იხარშება. ტურ ჰეიერდალი გახსოვს? ასეთი ამბავია, ჩასულა რომელიღაც ტომთან. და ტური ეუბნება, შენი თანატომელები, გავიგე, რომ, თურმე, ადამიანის ხორცს ჭამთ. და ბელადი გაოცებული ეკითხება – რა, თქვენ არ ჭამთ და არ ომობთ ხორცისთვის? ტური ეუბნება, რომ კი, ჩვენს ქვეყანაშიც არის ომები. და ბელადი ეკითხება, და რას უშვრებით მკვდრებს? ტური პასუხობს, რომ მიცვალებულებს ჩვენ მიწაში ვმარხავთ. ბელადი შოკშია – და რაღატომ გაქვთ ომი, თუ ხორცს არ ჭამთ? ჩვენ როცა ვომობთ, დახოცილებს მერე ვანაწილებთ, თქვენ კიდევ მიწაში ფლავთ, მაშინ რატომ იბრძვით?
ლადო: ომი რომ შეიძლება მოხდეს ტერიტორიების დასაპყრობად, რესურსების მისათვისებლად, ნავთობის თუ კოსმოსური პროგრამის გამო, ეგ ტომი, უბრალოდ, ვერ გაიგებს, არ შეუძლია ჩვენი სამყაროს ახსნა.
მამუკა ბერიკა: რაც არ უნდა იყოს, ომები ავადმყოფი ფანტაზიის ნაყოფია, ეგოცენტრული ადამიანის ფანტაზიის ნაყოფი, რომელსაც სულ ტაშს უკრავდნენ და ომის დაწყების გამართლებასაც ახერხებს – გამოაქვს ციფრები, მტკიცებულებები, ომის გარდაუვალობას ამტკიცებს.
ლადო: ომს დავაღწიე თავი სოხუმიდან და თბილისში გადმოვედი, მაგრამ თბილისიდან ნიუ-იორკში გადასვლა და საქართველოს დატოვება არ გამჭირვებია. როცა თბილისში მოვხვდი 1993-94 წლებში, დამხვდა ჯოჯოხეთი დედამიწაზე, პოლიციაც გძარცვავდა, კუპონი, შიმშილი, სიცივე. მეტროთი დავდიოდი აკადემიაში დელისის გავლით და მატარებლიდან რომ გამოვყოფდი თავს, სანამ მეტროს გვირაბში მივაბიჯებდი, წიგნიდან ცხვირს არ ვწევდი, შემთხვევით ვინმეს მზერას რომ არ შევჩეხებოდი. გადაშლილი წიგნით მივიკვლევდი გზას. თუ წიგნს კითხულობდი, მენტები არ გიმჩნევდნენ: ეს იდიოტია, ვიღაცაა, წიგნის კითხვით დადის – ასე მინდოდა ეფიქრათ, რომ არ ეთქვათ, მოდი ერთი აქეთ, ბიჭო. ამ დროს წასვლა კი მინდოდა, მაგრამ ვერ წავედი და მერე უკვე საქართველო გამეხსნა თვითონ, მიმიღო, საუკეთესო მეგობრები გავიჩინე, რომელთაც არასდროს დავკარგავ და მგონია, რომ არც წავსულვარ, დროის ამბავია.
მამუკა ბერიკა: სოხუმის მერე მივხვდი, რომ თბილისი აუტანელი იყო, აქაურობა, მეჩვენებოდა, რომ უფრო აგრესიული და უბედური ხალხით იყო სავსე, მონოეთნიკური და მძიმე გარემო, მეტი ეგოცენტრიზმით – ყველა რაღაცას წარმოადგენდა. სოხუმი საპორტო ქალაქი იყო, მულტიკულტურული – ჩემი ბერძნები, ჩერქეზები, ესტონელები, ვინ აღარ იყვნენ იქ, უფრო მეტად გართობაზე მომართული, სოხუმმა მომცა საერთოდ ყველაფერი, რაც გამაჩნია, მუსიკაც სოხუმმა მომცა. მგონი, ფსიქოლოგიურად, მას მერე, მე ამ ქალაქს ვეძებ ჩემში. სადაც დავსახლდი, ყველგან წყალი იყო სოხუმის გავლენით. ბომბეიც, სან-ფრანცისკოც, კალკუტაც, ნიუ-იორკიც. და ახლა – აჭარა. აჭარა ხომ საერთოდ – ელდორადოა ნამდვილი. მარტო ამერიკაში ხუთი უდაბნო მაქვს მოვლილი, შვიდი კანიონი, მაგრამ აქ, აჭარაში რომ ამბავი ხდება? ეგეთი არაფერი.
თბილისი კი სხვანაირად მხვდებოდა ყოველ ჩასვლაზე, თავისი კლიმატით და ყველა თვისებით, მაგრამ ყველაზე მძაფრი გამოცდილება შფოთვის იყო, როცა ყველაფერი, რაც გამაჩნდა, სან-ფრანცისკოში დავტოვე და ნიუ-იორკში ჩავედი. სან-ფრანცისკოში მთავრდებოდა მთელი ჩემი ბიოგრაფია, არ ვიცოდი, რა იქნებოდა ნიუ-იორკში, მხოლოდ ლადოს ვიცნობდი.
საერთოდ მე სულ გზაში ვარ, აფხაზეთის ომამდეც წასული ვიყავი და ომის დროსაც საერთოდ აშრამში ვცხოვრობდი, ინდოეთში. ეს წასვლა კი, რაღაცნაირად, ჩემს უარს ნიშნავდა იმაში მონაწილეობაზე, რაც აქ ხდებოდა, ბრძოლის ხერხი იყო ჩემებური, რომ ჩავბმულიყავი და მომეგო, ვისთვის? დღემდე არ ვჩერდები. რომ გავზრდილიყავი ქალაქ გორში, ვთქვათ, ვიქნებოდი სხვანაირი.
აშრამში ყოფნისას რადიოს ვუსმენდი და ასე ვიგებდი, რა და როგორ ხდებოდა აქ, ომში. ოღონდ, ყველაზე მაგარი რეალობა ჩემთვის ის იყო, რომ იქ ორ აფხაზ ძმას დავუმეგობრდი, ფაქტობრივად, „ბარიკადის იქითა მხრიდან“. მაიაკელები იყვნენ, სოხუმელები, წარმოშობით თათრები, მგონი, არ მახსოვს, მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ იქ ქართველი ბიჭებიც მახლდნენ, ყველაზე ახლოს ვიყავი ამ ორთან. ეს უჩვეულო მეგობრობაც, ალბათ, ინტუიციამ განაპირობა და, ამასთან ერთად, კულტურულმა საერთოობამ. ჩემთვის მაშინ, როცა აქ ომი იყო, უახლოესები ეს აფხაზი ძმები აღმოჩნდნენ.
ლადო: არ დამრჩენია არანაირი შიში ომის შემდეგ, არანაირი კოშმარი, ნიუანსი – არაფერზე არ მიცოცხლდება შფოთვა. ერთი ეგ კია, რომ სულ ვიყურები წინ, მას მერე სულ ვიყურები წინ. ჩემი მთელი ცხოვრება, მგონია, რომ არის მზადება ხვალისთვის, დღევანდელი დღე არ არსებობს, თითქოს, ხვალისთვის ვაკეთებ ყველაფერს, აი, წიგნიც, რომელსაც ახლა დავწერ, არის ხვალისთვის და ეს მენტალიტეტი საიდან მოდის, არ ვიცი, შეიძლება, ომიდან არის.
ახლა ნიუ-იორკიდან გადავდივართ სხვა ქალაქში, იქ ვიქირავეთ სახლი სრულად აღჭურვილი, ამიტომ აქ რაც მაქვს, მთელი ჩემი წიგნები, დისკები, წლების განმავლობაში ნაგროვები, უნდა ჩავაბარგო და გავუყენო შემნახველი ოთახის გზას. და ეს ჩემთვის არის ჯოჯოხეთი. არა იმიტომ, რომ ამ წიგნებს ვეღარ დავიბრუნებ, რა მაღელვებს თითქოს, სადაც მივდივარ, კორნელის უნივერსიტეტია, „აივი ლიგა“ – მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მაგარი ბიბლიოთეკით, აზრზე მოდი, ლადო! მაგრამ არა, მე მაინც განცდა მაქვს, რომ გავდივარ ჯოჯოხეთს და ვიცი, რატომაც – გამაქვს ეს ყუთები სახლიდან, ვცლი თაროებს და ვგრძნობ შიშს დაკარგვის. ეს დატოვა ჩემში ომმა – მე ხომ სახლიდან, სოხუმიდან ერთი ზურგჩანთით წამოვედი, რაც ჩავტენე უცებ, ჩავტენე. და ახლა ეს განმეორებითი განშორება საყვარელ ნივთებთან, მიუხედავად იმისა, რომ დაგეგმილი და უსაფრთხოა ყველაფერი, ძალიან მიჭირს. მამუკა კიდევ სხვანაირია, ერთი ჩანთით მოგზაურობს სამყაროს გარშემო, წლები გაიყვანა ასე. მე რომ გონებით მინდა სიმსუბუქე, მამუკას თან დაჰყვა ეს.
სოხუმიდან თბილისში რომ წამოვედი და სამხატვრო აკადემიაში ჩავაბარე, აღმოვაჩინე, რომ აკადემიას თავისი ბიბლიოთეკა ჰქონდა და ისეთი ბედნიერი ვიყავი, რადგან რამდენიმე ათასი წიგნი ჩემს განკარგულებაში აღმოჩნდა, შემეძლო გამომეტანა, სახლში წამეკითხა. იქ ვნახე რუსულ ჟურნალში იტალო კალვინოს Six Memos for the Next Millennium, ესეებია ლიტერატურაზე. უნდა ყოფილიყო ექვსი, მაგრამ ვერ მოასწრო დასრულება, გარდაიცვალა, ამიტომ ესე ხუთია, მაგრამ სათაურში მაინც ფიგურირებს „ექვსი“. აქ კალვინო წერს სიმარტივეზე ლიტერატურაში, რაც თავის მხრივ ცხოვრებაში არსებული სიმარტივეცაა. ეს ტექსტი ვნახე ზუსტად ერთი წლის თავზე აფხაზეთის ომიდან – 1994-ის სექტემბერში, წინა წლის სექტემბერში დაეცა სოხუმი. კალვინო აღწერს, როგორ დასცინიან გვიდო კავალკანტის. ფლორენციული რენესანსის პერიოდია, კავალკანტი სეირნობს სასაფლაოზე, უცებ მას აეკიდებიან და დაუწყებენ დაცინვას, ცხენებით არიან თვითონ, გადაპრანჭულები და აბუჩად იგდებენ, უძახიან: „გვიდო, შენ რა, კიდევ სევდებში ხარ? ლექსებს კიდევ წერ? წამო ჩვენთან ერთად, გვიდო, აქ, სამეფო კარზე იმდენი სიამე და დროსტარებაა“. გვიდო სასაფლაოს მესერს ახტება ძალიან მსუბუქად, მიდის და ეძახის: „მეგობრებო, ვერა, ვერ წამოვალ, სხვაგან მივდივარ, აბა, მშვიდობით!“. სიმსუბუქემ გამაოგნა ამ ეპიზოდში. უკონფლიქტოდ გავიდა კონფლიქტიდან. აი, როგორ მინდა, მეც შემეძლოს – ასე მსუბუქად წასვლა-მეთქი, – ჩემს თავს ვუთხარი, – ამ სიმარტივის მიღწევა იქნება ჩემთვის მნიშვნელოვანი მომენტი.
მამუკა ბერიკა: კი, ერთი ჩანთით. სულ დავბოდიალობდი, ყველა მთა მოვლილი მქონდა აფხაზეთში. მქონდა პატარა „პრიომნიკი“ და სულ ასე დავდიოდი. რა მაიძულებდა ამის გაკეთებას? აღმოვჩნდი ყაზახეთში, სად არ ვიყავი. ინდოეთში წასვლა კი, ეს იყო გამიზნული მოგზაურობა, რომელსაც გაქცევას ვერ დავარქმევდი. ინდოეთიდან დაბრუნების მერე მალევე ისევ წავედი ევროპაში. არა, ალბათ, გავიქეცი. ეგ კია მართალი – არასდროს მივტიროდი საქართველოს, ყოველთვის მინდოდა, ძალიან შორს ვყოფილიყავი.
ერთხელ სან-ფრანცისკოში შევხვდი ძალიან დიდი ვნებათაღელვებით სავსე ბიოგრაფიის მქონე ქართველ ემიგრანტს, მუსიკოსს და პედაგოგს, ბოცო კორიშელს, კალიფორნიაში ცხოვრობდა, მუსიკალური სისტემა შექმნა მთელი, მაჰატმა განდივით კაცი იყო, პატარა ტანის. და მკითხა, თქვენ, ალბათ, ბევრი გიმოგზაურიათო და როცა ქართველებს ხვდებით გზაზე, როგორ ხართ ერთმანეთში, მჭიდროდო? მაინცდამაინც ვერ, სულ გაყოფილები ვართ-მეთქი. დამიქნია თავი, ასეაო, რადგან ჩვენ მთის ხალხი ვართო, არწივებივით ცხოვრობთ, არწივებს კიდევ ერთად არ შეუძლიათო.
მთა, მეორე მხრივ, ბარიერია ჩვენთვის. სულ წინ გეფარება და სულ იცი, რომ მის იქით რაღაც სხვა ხდება და მასთან შეხება და მიახლოება ძალიან რთულია და ქართველები გარბიან ხოლმე ამიტომ მიმინოსავით. ეს ნამდვილი ისტორიაა. მეც აბსოლუტური კოსმოპოლიტი ვიყავი, მაგრამ ამერიკამ ისევ შემომატრიალა, ამერიკამ მომცა იმის საშუალება, რომ ქართული რაღაც მეკეთებინა და ეს პურში გამოისახა, პურის ცხობა დავიწყე.
მე შენთვის მითქვამს, ლადო, რომ დიდი ხანია, აღარ ვყიდულობ წიგნებს, სად წამეღო, არ ვიცოდი, ნაწილი ნიუ-იორკში დამრჩა, ნაწილი – სან-ფრანცისკოში, თბილისშიც მაქვს, სოხუმშიც და შენ რასაც აღწერ შენი წიგნების თაროებზე ახლა, ეგ არის ფუფუნება.
მამუკა ბერიკა
ლადო: ფუფუნება არ ვიცი და მნიშვნელოვანი კია, აი, ზუსტად ვიცი, სად მიდევს წიგნი, რომელზეც შენ მახსენდები – მაცუო ბაშოს Narrow Road to the Interior. როგორ წავიდა დათოვლილ იაპონიაში სამოგზაუროდ ბაშო ერთი აბგით და როგორ წაიღო თან მთელი სამყარო. ეს მამუკას ამბავია. მამუკა მოხეტიალე სულია. ჩემი იდეა კიდევ უფრო ბორხესისკენ, უმბერტო ეკოსკენ მიდის. ბიბლიოთეკის იდეაა ჩემი. ბიბლიოთეკა ჩემი სამყაროა.
მამუკა ბერიკა: კი, მახსოვს ეს, რადგან, მახსოვს, სოხუმიდან ერთი ჩანთით რომ წამოხვედი, მაშინაც წიგნები წამოიღე.
ლადო: კი, ბიბლია წამოვიღე მიუხედავად იმისა, რომ არ ვარ რელიგიური ადამიანი და წამოვიღე კიდევ ერთი ძველი ხატი, რომელიც მერე წყნეთში რომ ეკლესია აგვიშენეს, იმათ ვაჩუქე.
მამუკა ბერიკა: მე კიდევ ამდენი ხეტიალის მერე, მინდა აქ, აჭარაში მოვიწყო ადგილი, სადაც ამ გაფანტულ ნაწილებს შევკრავ და გავამთლიანებ. სახლი მინდა ავაშენო, მაგ პროცესში ვარ.
ლადო: ნიუ-იორკიდან ბათუმში რომ გადახვედი, ეს იმხელა ნახტომად აღვიქვი შენგან, რომ კვლავ ჩამაფიქრე მიწიერ სამოთხეზე, რომელსაც ადამიანი, თვითონაც არ უფიქრდება, მთელი ცხოვრება ისე ეძებს.
52 წლის ასაკში პირველად ვკითხულობ გრიგოლ რობაქიძის პროზას და „გველის პერანგს“ კონკრეტულად. ძალიან იმოქმედა ამ წიგნის მთავარ პერსონაჟთან შეხვედრამ – სპარსეთში სიკვდილის პირას მყოფ ქართველთან, რომელიც მშობლიურ მიწას ითხოვს. სიკვდილის წინ ითხოვს მიწას. და მგონი, ზუსტად ამაზე ლაპარაკობ შენც. ქართველები პატარა ქვეყნის შვილები ვართ და გაუცნობიერებლადაც ზოგჯერ, თვალი სულ საზღვრებს იქით გაგვირბის. გახსოვს, ბავშვობაში, როგორ გვეგონა, რომ заграница, Запад – ზღაპრული მხარე იყო, მიუწვდომელი? ახლა ეს საოცნებო დასავლეთი ზეპირად ვიცით, ცხოვრება ვნახეთ, თვალს წყალი დავალევინეთ, გამოცანები ამოვხსენით, აღარაა. ახლა უკვე ვიცით, რომ ბრიყვები და ნაძირლები პროცენტულად ყველგან ერთნაირად არიან. კორუფცია, სიღარიბე და სევდაც ყველგან არის.
მამუკა ბერიკა: სხვათა შორის, ეგ მისტიციზმი, რაც შენ იგულისხმე გამოცანებში, ჩნდება იქ, სადაც გრადაციებია, დასავლურ სამყაროში კი ყველაფერი იმდენად კონკრეტულია, რომ ამ ცხოვრებისეულ სწორხაზოვნებაში წამოწყებულ ძიებებს შედეგი არ აქვს. ბევრჯერ შემინიშნავს, ქართველები საკუთარ მიწა-წყალზე რომ ლაპარაკობენ, სხვებში ეს მთლად შურს თუ არა, გაუგებრობას მაინც იწვევს. ბევრ ადამიანს არ აქვს ასეთი კავშირი საკუთარ სამშობლოსთან. ჩვენებს კი ჩვენი მითები კვებავენ, აძლიერებენ.
ლადო: ხედავ, გამოგვდის დიალოგი. დიალოგი კიდევ ევროპული სტილია ურთიერთობის, მე და შენ ამითაც განსხვავებული ხალხი ვართ. შენ აღმოსავლეთი და მისტიციზმი გირჩევნია, მე კიდევ ევროპისკენ მივიწევ, ლოგიკისა და რაციონალიზმისკენ, მიუხედავად იმისა, რომ აღმოსავლეთი მეც ძალიან მიყვარს და 90-იანების დასაწყისში ინდურ მანტრებსაც ვმღეროდი ხოლმე. მგონი, ჩემი და შენი შინაგანი მოწყობილობები ორი უკიდურესი წერტილია, რომელთა შორის დაქრის სწორედ ქართული აზროვნება. აღმოსავლეთის დასავლური მხარეა ეს და თან დასავლეთის აღმოსავლური ელფერი.
მამუკა ბერიკა: ადამიანური შესაძლებლობები შეზღუდულია. ხშირად ბუნებას არაფერში არ ვითვალისწინებთ, რადგან ვფიქრობთ, რომ ბუნება უბრალოდ დამსწრეა ჩვენი ცხოვრების და ისე თავისთვის ხარობს. არადა, აქ თავისთვის არავინ და არაფერი ცოცხლობს. სანამ ამ ურთიერთობას არ გავიგებთ, საკუთარ თავსაც ვერაფერს გავუგებთ.
და ისე, ეს სიმარტივე, წეღან რომ ჰყვებოდი, თან რამხელა სიბრძნის ელემენტსაც შეიცავს, არა? მაგ შენს პიჟონებთან დაპირისპირებულ გვიდოზე ერთი პოეტი სამურაის ამბავი გამახსენდა. მიდის ეს სამურაი და ფიქრებში წერს ლექსს, შემთხვევით გზად შემხვედრ სამურაის გაჰკრავს მხარს. ის პოეზიას ვერ იტანს. იშიშვლებს ხმალს და ეუბნება, იმის გამო, რომ შეურაცხყოფა მომაყენე, დამეჯახე, უნდა მოგკლაო, ხოლო პოეტი სამურაი, რომელიც კარგი მეომარია, გაიფიქრებს, რომ ხმლის ქნევის ხასიათზე არ არის, ახლა ლექსის წერა უნდა, ეზარება ბრძოლა. ფიქრობს, რა ქნას, როგორ დაიძვრინოს თავი და ჰკითხავს, ვინ ხარო. „მე დიდებული სამურაი ვარ, რომელიც ხმლის ორი მოქნევით იმარჯვებს, შენ ვინ ხარ?“ – კითხვას უბრუნებს მებრძოლი სამურაი. პოეტი პასუხობს: „მე კი ვარ სამურაი, რომელიც უბრძოლველად იმარჯვებს“. უცებ ხედავენ, რომ დგას ნავი, რომელშიც მხოლოდ ერთი ადგილია. პოეტი ეუბნება, იქითა ნაპირზე ვიჩხუბოთ, იქ უფრო დიდი ტერიტორიაა და იქით შენს სისხლს დავღვრიო. მებრძოლი დათანხმდება. პოეტი ამატებს, ამ ნავით მეორე ნაპირზე გადავალ და ნავს უკან გამოვუშვებო, მაგრამ ნავი ნაპირზე ააქვს. ეს კი აქედან უყვირის, შე მშიშარა, გამექეცი? ჰარაკირით უნდა მოიკლა თავი! პოეტი სამურაი კი გასძახის: „არა, მე უბრძოლველად დაგამარცხე!“.
ლადო: მამუკა, ეს ხომ ჩინეთია, ეს ხომ არის სუნ-ძის წიგნი „ომის ხელოვნება“, დიდებული ტრაქტატი საომარ ტაქტიკებზე და პირველი წესი ესაა სწორედ: თუ შეგიძლია გაიმარჯვო ბრძოლის გარეშე, ასეც მოიქეცი. აი, ვიპოვე ეს გვერდი, ნახე: „სრულყოფილება ყოველი ბრძოლის მოგება კი არაა, არამედ მტრის დამარცხება საერთოდ უბრძოლველად. საომარი აღჭურვილობის უმაღლესი ფორმაა, დაუპირისპირდე თავად სტრატეგიას და … მოიგო ბრძოლის გარეშე“.
მამუკა ბერიკა: ახლა ეგ მინდა, ზუსტად, ვაკეთო, თავისი ბაღის გაშენებით. ძენი უნდა მოხდეს აქ, ჩემთან, აჭარაში. აქ მინდა ომი დავასრულო. დავასრულო კი არა, ორივე მქონდეს. ომი რა არის? მუდმივი ცვლილება, და მეორე რა არის – მუდმივი სიმშვიდე. ჩასუნთქვა. ამოსუნთქვა. ჩემი პროექტია, ასე ვუყურებ სახლს აჭარაში.
ლადო: ვოლტერის კანდიდს მახსენებ. მას შემდეგ, რაც დაბრუნდა სახლში, ათასი თავგადასავლის მერე, რა უნდა სხვა – ბაღს აშენებს.
მამუკა ბერიკა: რა ერქვა რომის იმ იმპერატორს, ბრძოლებისა და ოცწლიანი იმპერატორობის მერე რომ თქვა, ბოსტნეულის ბაღჩა უნდა გავაშენოო და კომბოსტოს კვლები გაჰყავდა?..
ეს არის ჩვენი ბუნების ბუნება, ორივეს შეიცავს. მე როგორც მისწავლია და როგორც აღვიქვამ, დუალიზმია. სუნთქვა ხომ არსებობს მხოლოდ მაშინ, როცა არსებობს არა მარტო ჩასუნთქვა, არამედ ამოსუნთქვაც. თუ ერთ-ერთი არ არის, ესე იგი, არც სუნთქვა არის – არ შეიძლება ადამიანზე თქვა, რომ სუნთქავს, თუ მხოლოდ ჩაისუნთქა და გაჩერდა ამაზე.
ლადო: ლუის კეროლს აქვს „ალისაში“, მგონი. რომელიღაც ცხოველი ამბობს: „როცა მძინავს, თან ვსუნთქავ“, მეორე კიდევ ამბობს: „შეიძლება ისიც ვთქვათ, რომ როცა ვსუნთქავ, თან მძინავს“.
მამუკა ბერიკა: სულ მოდის ეს მონაცვლეობები, ჩუან-ძის უწერია: „მეძინა და ვხედავდი სიზმარს, რომ ვარ პეპელა. ახლა კი ვფიქრობ, ეს მე მეძინა და ვხედავდი სიზმარს, რომ ვარ პეპელა, თუ პეპელას ეძინა და ხედავდა სიზმარს, რომ მე ვარ“.
