და რატომ უნდა არჩიო ადამიანმა რამე პოეზიას?

ინტერვიუ ბესიკ ხარანაულთან

ინდიგო: დავიწყოთ დასაწყისიდან. როგორ დაიწყო 70-იანებში თავისუფალი ლექსი და, თუ ძალიან ხმამაღლა არ გამომივა, თავისუფლად აზროვნებაც?

ბ.ხ.: მე საზოგადოებრივ ამბებში, სოციალურ წინააღმდეგობებში ჩართული არასოდეს ვყოფილვარ. სოციალური გარემო არ იყო ჩემთვის ფონი. უბრალოდ, ნელნელა ჩემთვის ცხადი შეიქმნა, რომ რასაც ვწერდი, ის არ მომწონდა – ან უკვე ნათქვამი იყო, ან, უბრალოდ, არ მომწონდა. თავიდანვე ასე იყო. ჯერ კიდევ 1950-იანებში გამოვაქვეყნე ლექსები, რომლებიც ახლაც რომ დაწერო, ფორმით თანამედროვე იქნება. მაგრამ ეს არ მაკმაყოფილებდა. არ ვიყავი ჩემს თავთან თანხმობაში. ასე წვალებ-წვალებით მოვდიოდი. თავისუფალი ლექსის წერა დისკომფორტს მიქმნიდა. ვინმესთვის რომ წამეკითხებინა, შეიძლება არც ჩაეთვალა პოეზიად. არ იყო მაშინ ეს გავრცელებული. თავისუფალ ლექსებს ვწერდი, მაგრამ კლასიკურსაც პატივს ვცემდი. ეს ჩვენთვის დედა და მშობელია. თანაც, მე როცა ვწერდი, არ მქონდა პრეტენზია, რომ ეს გამხდარიყო საყოველთაო.

ინდიგო: თუმცა გახდა.

ბ.ხ.: ჰო, მაგრამ ჩემთვის მთავარი იყო, მე ეს მეთქვა ისე, როგორც მინდოდა. და, სხვათაშორის, როცა მოსწონდათ, ჩემთვის გაკვირვებას ეს უფრო იწვევდა. რადგან ასეთი ლექსით მაშინ თავს ვერ მოიწონებდი, შენ იყავი ვიღაცა, რომელიც წერდა ისე, როგორც არ წერდნენ ისინი, ვინც იყვნენ ლიტერატორები, მწერლები. მე არასოდეს მქონია გრძნობა, რომ ამ პოეტზე მეტი ვარ, ან ნაკლები ვარ. სულაც არ მგონია, რომ ვინმე ჩემზე მაგარია, მაგრამ სხვასთან შეჯიბრი არ მქონია. აი, იმ პოეტს ვჯობივარ-მეთქი, არასოდეს მითქვამს. როცა ვირგილიუსზე ვლაპარაკობ, ან საიათნოვაზე, მათ თავს არ ვადარებ, იმიტომ, რომ მე ისინი მიყვარს.

ინდიგო: ერთი ოქსიმორონი ახასიათებს თქვენს პოეზიას – თან ექსპერიმენტულია, ნოვატორულია, თან ძალიან ტრადიციული.

ბ.ხ.: მე ძალიან დამემხმარა, ზურგი გამიმაგრა ბარათაშვილმა. მისი ლექსები ასეა – ჰა და ჰა, არის რითმიანი. მაგალითად, „ღამე ყაბახზე“, ან „ცისა ფერს“ ზღაპრული ლექსებია. ახალია, ასეთი ფორმა არ აქვს არც რუსთაველს, არც გურამიშვილს. მაგაზე რთული გზა არავის გაუვლია. ბარათაშვილის გზაზე მერე ვინც შედგა, ეს იყო მაჩაბელი. ქართულ შექსპირში შექსპირზე მეტად მაჩაბელს ვხედავ. და საერთოდ, ბარათაშვილისტოლა მთელ რომანტიკოსებში, მსოფლიო მასშტაბით, არავინ მეგულება. ვერც პუშკინი მოგითხრობს ასე და ვერც კიტსი. წინწასული თხრობის სტილი ჰქონდა. თუმცა, როგორა ვარ, იცით? ხან ვინ არის ჩემთვის დიდი პოეტი და ხან – ვინ. არჩევანი დიდია.

ინდიგო: უშუალო წინაპრად რომელ ავტორს იგულებთ? თუ ესეც იცვლება განწყობის მიხედვით?

ბ.ხ.: მაჩაბელი და მის წინ, ბარათაშვილი. შიგადაშიგ, გრიგოლ ორბელიანიც. აი, „თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში“ – ხილვა ლექსია, დიდია.

ინდიგო: ორბელიანის პერსონაზე მუდმივად მიდის კამათი, ისტორიკოსთა საკმაო ნაწილი მის ღვწას უარყოფითად აფასებს. შეიძლება კარგი პოეტი იყოს ცუდი ადამიანი?

ბ.ხ.: საერთოდ, ცუდს ტანი ვერ ატარებს, არაა ბუნებრივი.

მე არ შემიძლია ვთქვა, რომ ეს კატეგორია ცუდი ხალხია, ეს კარგი. ცუდები, ალბათ, არიან უბედურები.

გრიგოლ ორბელიანს რაც შეეხება, ბევრი რამე ცოდვად შეიძლება მიიჩნიო დღეს, ამ სიტუაციაში. მაგრამ ასეთი თვალით რომ შეხედო, მაშინ იულიუს კეისარზე რა უნდა ვთქვათ? ყველა თავის საფასურს იხდის. ორბელიანი და ილია ემდუროდნენ ერთმანეთს, ორივე თავისებურად მართალი იყო, ან თავისებურად მტყუანი. ილიამ კარგად იცოდა ჩვენი ერის უვარგისობა.

ინდიგო: ილია საზოგადოებრივად აქტიური პოეტი იყო. თქვენ სხვა გზა აირჩიეთ. ფიქრობთ, რომ თქვენი ბრძოლის ველი ფურცელია?

ბ.ხ.: ილიაც და ვაჟაც, ორივე ქვეყნის ყველა საზრუნავს პირდაპირ ეხებოდა. აკაკი უფრო დისტანციური იყო, თითქოს ცდილობდა არ დაზარალებულიყო. ვაჟას ბევრი ბრძოლა ჰქონდა, მაგრამ ხშირად ამაზე არ წერდა. ეს გულგრილობის გამო არ ხდებოდა. და არც ჩემს შემთხვევაში იყო ასე. მე გულგრილობის ნიჭს ვერ დავეუფლები ვერასოდეს. უბრალოდ, ჩემს დროს თუ პოლიტიკურად აქტიური იქნებოდი, მაშინ ზურგი „კაგებეს“ უნდა გაემაგრებინა, ან თავად მას უნდა დაეფარე, ვისაც „ებრძოდი“, თორემ დაისჯებოდი სასტიკად. ამიტომ ჩემთვის ისინი იყვნენ პატრიოტები, რომლებიც გარეთ არ გამოდიოდნენ. ეს შებრძოლებაც ძალიან უაზრო იყო, თანაც იმდენ დროს წაგართმევდა, პოეზია გვერდზე მოგრჩებოდა.

და რატომ უნდა არჩიო ადამიანმა რამე პოეზიას? ესეც ხომ ღმერთია, რეალობაა, სამშობლოა.

ინდიგო: მახსოვს, „წიგნი ამბა ბესარიონისა“ რომ წავიკითხე, ვიფიქრე, ეს უეჭველად თავად ავტორია-მეთქი. მარტო სახელების მსგავსების გამო არა. არსებობდა ვინმე ამბა ბესარიონი თუ თქვენი პროტოტიპია?

ბ.ხ.: კი, იყვნენ ასეთი ადამიანები, გახეული პალტოთი, წელზე თოკგამობმულები, სიცივისგან თავი რომ დაეცვათ. მე ძალიან მინდა ისეთი პალტო მქონდეს, როგორიც ამბა ბესარიონს აცვია ამ ლექსში, თავისი ფერით, ამოკერილებით, მატერიით, წელზე საბელი მერტყას, ხელში ჯოხი მეკავოს. მე მომწონს თავისუფალი ფორმები, ცხოვრებაშიც და პოეზიაშიც. ბოლოს დაწერილ წიგნში ჯორაკა, პატარა ჯორი, მყავს პერსონაჟი. პატარაა ტანით, ხბოსხელა, მაგრამ ჯორი ჯიუტი ცხოველია. იქ ვწერ, ესენი, საწყლები მთელი ცხოვრება სექსუალურ მომწიფებას ელოდებიან, არ უდგებათ-მეთქი...

ინდიგო: ჯორი ხშირად ჩნდება თქვენს ნაწარმოებებში. ერთგან სულაც 60 ჯორი გყავთ. მიფიქრია, ხომ არაა ეს ქრისტეს ალუზია, რომელიც ვირით დადიოდა. თქვენი პერონაჟების ტრანსპორტიც ხომ ხშირად ვირი ან ჯორია.

ბ.ხ.: შეიძლება. სახარება მარტო წიგნი ხომ არაა, ცხოვრებაა. ის დიდი ნაწარმოები რომ არ იყოს, ჩვენ არც ქრისტეს დავიჯერებდით.

ინდიგო: ხომ ამბობენ კიდეც, რომ ყველა წიგნი, სინამდვილეში, სახარების გაგრძელებააო.

ბ.ხ.: რა თქმა უნდა. თუმცა, ისევ ვირზე ვიტყვი. ჩემი აზრით, ვირზე, ჯორზე ამხედრებული ადამიანი შესანიშნავად გადახტება ლაო ძისთანაც. ეს ხომ უკვდავი სახეებია. წარმოიდგინე, მეზვერე ზაქე, რომელიც ქრისტეს დასანახავად ლეღვის ხეზე აბობღდა. ეს ხომ აღტაცების, სიხარული, შიშის, რიდის უნივერსალური სახეა. ასეთი რამეები მუდმივად ჩნდება ცხოვრებაში. შემჩნევა უნდა.

ინდიგო: დავუბრუნდეთ თქვენს პოეზიას. ისევ დასაწყისი მიტრიალებს თავში. რა სირთულეები დაგხვდათ ან დაგხვდათ თუ არა, საერთოდ? იმ დროისგან განსხვავებით, დღეს გაიოლდა თავისუფალი ლექსის წერა, ის საზოგადოების გაკიცხვას არ იმსახურებს, პირიქით, მთავარ ხაზად იქცა პოეზიაში. ვიცი, რომ თქვენს დროს რთული იყო, ყოფილიყავი ნოვატორი პოეტი, გეწერა განსხვავებულად.

ბ.ხ.: მე ჩემმა შინაგანმა პრაქტიკამ მასწავლა, რომ განსხვავებულს არ უნდა ებრძოლო. როდესაც რედაქციაში ვმუშაობდი, სულ ეს მქონდა აკვიატებული და რედაქტორს გაკვირვებულს ვტოვებდი ხოლმე. რაც უნდა ებრძოლო, ნაგავში გადაუძახო, სიახლე მაინც თავისას გაიტანს. ის მოდის, როგორც მოდის ისტორიის წყალი, განუწყვეტლივ. 

ინდიგო: საქართველოში, მგონი, ყველა პრემია გაქვთ აღებული. რა აზრის ხართ ჯილდოებზე? სხვათაშორის, სულ ახლახან იყო ნობელის პრემია, რომელიც ბობ დილანს გადაეცა. ეს ადამიანი თბილისშიცაა ნამყოფი, იმ დროს ხომ არ შეხვედრიხართ?

ბ.ხ.: არა, დილანს არ შევხვედრივარ. სხვები შეხვდნენ და მაგ შემადგენლობასთან მე არავითარი საქმე არა მქონია არასდროს. რაც შეეხება საქართველოს რეალობას, ღვთის მადლით, დღეს ჯილდოებს და კულტურულ საკითხებს სახელმწიფო აღარ განსაზღვრავს. ამ მხრივ, გაცილებით კარგი მდგომარეობაა, ვიდრე ადრე.

ინდიგო: ნაყოფიერი წლები გიდგათ. ყოველ წელს თქვენი ახალი წიგნი გამოდის. ახალ წიგნზე მუშაობთ?

ბ.ხ.: კი, ვმუშაობ და ძალიან ვბრაზდები, როცა ამ წიგნის გარეთ კიდევ რაღაც შემომეწერება. თითქოს იმას ვაკლებ რაღაცას. გავურბივარ შეხვედრებსაც, სულ მაქვს შეგრძნება, რომ ზუსტად აი შეხვედრის დროს შეიძლება წერა მომინდეს. უსაქმურობა საჭიროა. ბარგქვეშ დაღლილი ცხენი ჯირითს ვერ იზამს. ვაჟაც სულ ასე არ იყო? ვინ იცის, რამდენი რამე დააკლო თავის ლექსებს!

ჩვენებური გამოთქმაა – ბრმა, გიჟი და ლამაზი უნდა სოფელმა შეინახოს. პოეტი სამივეა: ბრმაცაა, გიჟიცა და ლამაზიც, თუმცა, კერძოდ შეიძლება არცერთი არ იყოს.

ინდიგო: „ამბა ბესარიონში“ გიწერიათ საინტერესო ფორმაზე: მიდიოდე და მილაპარაკობდე. მე ეს გავიგე, როგორც ლექსის შექმნის პროცესი. წერთ ხოლმე სიარულისას, ანუ მილაპარაკობთ?

ბ.ხ.: ამბა ბესარიონი გამდგარია, სივრცის მიღმაა. პოეტისთვის სივრცე არ შეიძლება, არ უნდა შემოსაზღვრო. უსივრცო პოეტს სამყაროს საყრდენი შეუძლია ამოხსნას. ის, რასაც ასობით სატელევიზიო გადაცემა ეძღვნება ყოველდღიურად. საბედნიეროდ, ჯერ არ დამტკიცებულა არაფერი. თუმცა, არიან პატივსაცემი ადამიანებიც, რომლებიც ამბობენ, რომ ესა და ეს მოვლენა ასეა და მხოლოდ ასეა. და ისინიც სიყვარულს იმსახურებენ, ეს კარგია, ადამიანის განწირულება ჩანს, როცა ამბობს: „ეს ასეა!“ მომავალზე ფიქრობს ადამიანი, ადამიანის გამარჯვება უნდა, რაც ვერ ვნახეთ.

ინდიგო: იქნებ კარგია ეს? პოეზია ხომ დამარცხებული ადამიანებისთვის იწერება და არა მოზეიმე მიტინგისთვის.

ბ.ხ.: თავი და თავი ისაა, რომ ჯერ ჩვენ ადამიანი არ მიგვიღია. არ გავმხდარვართ ადამიანები. ის, რასაც ვხედავთ ჩვენში და გარშემო, მხოლოდ ადამიანის პაროდიებია.

ინდიგო: მომავლის პოეზიაზეც ვისაუბროთ. რა ჩანს ამ გადმოსახედიდან? რა ბედი ელის ტექნოკრატიულ დროში?

ბ.ხ.: როგორ შეიძლება, ჩემზე, შენზე და სხვა პოეტებზე მეტად გულშემატკივრობდეს ვინმე პოეზიას, მაგრამ საზღვრები მოილია და ალბათ რაღაც სხვა საზღვრები იქნება მომავალში. თუმცა, როცა საუბრობენ პოეზიის კრიზისზე, სულ ვფიქრობ, რომ ეს კრიზისი თავად ამ ადამიანშია და არა პოეზიაში. 


ფოტო: ხათუნა ხუციშვილი