დაიკავე ქალაქი | ინტერვიუ ნანო ზაზანაშვილთან

ჩვენ შეიძლება გამოგვასახლოთ,
მაგრამ ვერ გამოდევნით იდეას!

ინტერვიუ არქიტექტორთან და ქალაქის მკვლევართან ნანო ზაზანაშვილთან

საუბარი ქალაქში სივრცის დაკავებაზე, როგორც პროტესტის ფორმაზე და იმ თავისებურებებზე, რაც თბილისში ამა თუ იმ სივრცისთვის ბრძოლისას ვლინდება.

„1990 წელს, მადლიერების დღესასწაულზე, შუაღამისას, იმავე უქმეებზე, როცა კინოთეატრებში „მგლებთან ცეკვა“ გამოვიდა, პარტნიორებმა, გაბრიელმა და ნიკმა ნიუ იორკის მაშინდელ ყველაზე ძველ და დიდხნიან უსახლკაროთა თვითნებურად გაშენებულ ბარაკებში, სახელად „ჰილში“, მანჰეტენის ხიდის ქვეშ, კანალისა და კრისტის ქუჩების კვეთაზე, ლაკოტას ვიგვამის რეპლიკა ააგეს – 25 ფუტი სიმაღლის ინდიელთა საცხოვრებელი ქოხი.

ვიგვამი მათ მიუძღვნეს ზუსტად ასი წლით ადრე, 1890 წელს, ვუნდიდ ნის მასობრივ ხოცვაში (Wounded Knee Massacre) დაღუპულთა ხსოვნას,„ჩვენი საზოგადოების ყველაზე მეტად უფლებააყრილი და დავიწყებული წევრების ღირსებასა და უკვდავებას“.

გაბრიელი და ნიკი ფიქრობდნენ, რომ ქოხს ერთი დღითაც რომ გაეძლო, ინიციატივა წარმატებული იქნებოდა, რადგან ასე შეძლებდნენ მიეპყროთ იმ 80 ათასზე მეტ ავტომობილში მჯდომი ადამიანის ყურადღება, რომლებიც ყოველდღიურად სერავდნენ მანჰეტენის ხიდს. ასე წამით მაინც დაანახებდნენ ხიდზე მიმავალ მგზავრებს, თუ როგორ ექცევა ჩვენი საზოგადოება ფსკერზე, ყველაზე გარიყულად მცხოვრებთ. მაგრამ რაღაც ძალებით, ვიგვამი დარჩა და გაბრიელი და ნიკი ორწელიწად-ნახევარს ცხოვრობდნენ „ჰილში“, სადაც ახლოს გაიცნეს თავიანთი მეზობლები: მათთან ერთად ამზადებდნენ საჭმელს, დგამდნენ წარმოდგენებს, კამათობდნენ და რიგდებოდნენ, ბევრი მათგანის სიკვდილსაც შეესწრნენ. ასე გაგრძელდა 1993 წლის 17 აგვისტომდე, სანამ მუნიციპალიტეტმა ბულდოზერებით არ აიღო „ჰილიც“, გაბრიელისა და ნიკის ვიგვამიც და ყველაფერი სხვაც. იქ ცხოვრებისას გაბრიელი წერდა დღიურს, რომელშიც აღწერდა „ჰილში“ ცხოვრების ყოველდღიურობას – როგორ იკვლევდნენ გზას ნარკოდილერებს შორის ანდა ნიუ იორკის საპოლიციო სისტემაში კორუფციასთან დაკავშირებულ უდიდეს სკანდალში. მაშინ დევიდ დინკინსის მუნიციპალური პოლიტიკის ხანა იდგა (დინკინსი ნიუ იორკის უსახლკარობის პრობლემის გადასაჭრელად აირჩეს), ჟურნალისტები კი უცბად მოსაყოლ და შთამბეჭდავ ამბებზე ნადირობდნენ.

დღიურში ჩანს ნაბიჯები: როგორ იქცა წელამდე სარეველა ბალახში ჩაფლული და  უსახლკაროთა სრულიად ანონიმური თვითნებური დასახლება ადგილად, სადაც ტურისტული ავტობუსები ჩერდებიან; სივრციდან სადაც ნარკომანები შეუმჩნევლად ცდილობდნენ ლავირებას – ნარკოტიკების მეგასუპერმარკეტად; ერთ საძმოდ შეკრული დასახლება კრიმინალურ ავანსცენად, რომელიც შარში ხვევს ყველას – ნარკოდილერსაც და მომხმარებელსაც, პოლიციელსაც და არტისტსაც, სანამ, ერთ დღესაც, ენით აღუწერელი რამ არ მოხდება“..

ეს გაბრიელ შაფერის წიგნის, „ჰილის“ ანოტაციაა, რომელიც amazon.com-იდან ავიღე და ვთარგმნე. გაბრიელმა დღიური, რომელშიც „ჰილის“ გამოცდილებას აღწერდა წიგნად დაახლოებით ერთი წლის წინ გამოსცა და ახლა ამ და სხვა არტისტულ შეჭრებზე პოდკასტშიც ჰყვება, ნიკთან ერთად, იუთუბის არხზე.

„ჰილის“ ისტორია მათგან პირველად 2005 წელს მოვისმინე და საჯარო სივრცის დაკავების მნიშვნელობაზე და ამ ქმედების ხიბლზე ფიქრი მაშინვე ჩამრჩა გონებაში. თუმცა, ცხადია, შეჭრის და დაკავების ეს ისტორია ჩემი პირადი გამოცდილების ფილტრში გავატარე. ეს იყო 1989 წლის აპრილში თბილისის აქციებზე დედასთან ერთად მდგომი 10 წლის მოზარდის ფილტრი, რომელიც ზუსტად 8 აპრილის საღამოს ტრანსფარანტებს ხატავს მეგობრებთან ერთად და რადგან ღამის აქციაზე რუსთაველზე არ უშვებენ, საკუთარ ქუჩაზე გამოდის – თავისი სახლის ფანჯრების წინ სხვა ბავშვებთან ერთად იკავებს მეზობლის კიბეებს, ჭიშკრის წინ პატარა პერიმეტრს და „შიმშილობას“ აცხადებს.

მათი ეს გასვლა სახლში მარტო დატოვებული ბავშვების თამაშს ჰგავს – როცა მშობლებს არ სცალიათ, რადგან ნამდვილ აქციაზე წავიდნენ. მაგრამ იმ ღამეს არავინ ფიქრობს, რომ ეს ბავშვური თამაშია. ბავშვებსაც ძალიან ეწყინებათ, ეს რომ აკადროს ვინმემ და უფროსებსაც რეფლექსირებისთვის ან ბავშვური შიმშილობის გამოცხადებაზე გაცინებისთვის არ სცალიათ. მანამდე ჯერ არგანცდილი აღგზნებით სავსე ზრდასრულები პროტესტის ენერგიას მიჰყვებიან – ყველაფერი, შვილების პროტესტობანას თამაშიც კი, სერიოზული პარტიოტული ამბავია მათთვის.

მაშინდელი მოზარდები სწორედ იმ მომენტიდან იწყებენ დემონსტრაციებზე გასულ ნაკადებად ცხოვრების სწავლას. ჯერ კიდევ გარდატეხის ასაკში მყოფი მათი სხეულები სწავლობენ, რომ შეიძლება აივსო იმედით და შემართებით (ორივე ეს გრძნობა მუხტავს დევიზად ქცეულ სადღეგრძელო-შეძახილს – „გაუმარჯოს დამოუკიდებელ საქართველოს!“), დარბევის მერე კი გამოიარო ტკივილით სავსე გულის მოწურვა და იგრძნო დაჭიმულ კუნთებში ჩაგუბებული იმედგაცრუება; რომ ამიერიდან ასე გაგრძელდება – ზვირთის ნაწილად დარჩები მთელი შემდეგი წლები – მიწოლა, უკან დახევა და ყურების ჩამოყრა, მერე კიდევ ამოხეთქვა და თავიდან მიწოლა.

ჩვენი მშობლების თაობისგან განსხვავებით, რომელთა მოზარდობამაც, ფაქტობრივად, ფასადურ წესრიგში გაიარა და ზემოთ აღწერილი ზვირთების აზარტში შუახნის ასაკის კრიზისის თანხლებით გადაეშვა, ჩვენ მოზარდობიდან ვისწავლეთ, რომ:

უნდა იხმაურო, ძარღვებდაბერილმა უნდა იყვირო, ხმაჩახლეჩილმა მთავარი გამზირი უნდა დაიკავო, ზოგჯერ გაგიმართლებს, ზოგჯერ - არა; რომ ცხოვრება ბრძოლაა, ბრძოლა მიტინგია; ცხოვრებაც მიტინგია; ისაა, როცა მასა იხუვლებს, მიაწვება და აიღებს; ან წააგებს.

ამ კულმინაციებს შორის კი რაღაც არის, რაღაც, რასაც ზოგჯერ აფარებ თავს – ან იქაც იბრძვი, ან მის კუთხეში შეუმჩნევლად იყუჟები.

შეიძლება სულ ახლახანს გავაცნობიერე, რამ ამაფორიაქა ყველაზე მეტად გაბრიელისა და ნიკის შეჭრაში, როცა ეს ისტორია პირველად მოვისმინე. ეს იყო პროტესტის ხანგრძლივობა და რუტინულობა, რაც გამორიცხავდა აზვირთებისა და ჩაწყნარების ციკლურობისგან მოგვრილ სიამოვნებას. იმის წარმოდგენამ შემაშინა, რომ შეიძლება წინააღმდეგობა შედგეს უკულმინაციოდ ან კულმინაციისკენ სვლის გარეშე. როგორ უნდა გასწიო ბრტყელი და მდორე წინააღმდეგობა სადაგ დღეებში, როცა დარბევას კი არ ელი მაინცდამაინც, არამედ ცხოვრობ – კარვის წინ თვლემ შუადღის მზეზე, ხატავ სკეჩებს შავი ფანქრით, მეზობლის ამბავს ისმენ – როგორ დარჩა ქუჩაში, პრიმუსზე მწარე ყავას ხარშავ, ხიდზე მიმავალ მანქანებში ადამიანებს აკვირდები; ეს ყველაფერი უკვე არის წინააღმდეგობა, რადგან საჯარო სივრცის სტანდარტულ არსებობას არღვევ ორწელიწად-ნახევრის განმავლობაში.

დღევანდელ აქციებზე, საქართველოშიც და სხვა ქვეყნებშიც, სულ სხვა თაობა დგას. კარგად არის გასააზრებელი, რა განასხვავებს მათ წინა თაობებისგან, რაც ასევე განსაზღვრავს მათი წინააღმდეგობის ახლებურ ტაქტიკებს, ამ ტაქტიკების წარმოუდგენელ მრავალფეროვნებას და კიდევ ბევრ სხვა თავისებურებას – ცეკვების, სიმღერების, ყვავილების ჩუქებისა და „აქციაზე, როგორც სამსახურში“ ყოველდღიურად სიარულს მიღმა. ამ ტაქტიკებში საჯარო სივრცის აღება აქტუალურობას არასდროს კარგავს. საჯარო სივრცე ისაა, რისთვისაც ბრძოლა სულ ღირდა და სულ ეღირება. ეს უკვდავი მეთოდია, პროტესტის ვირტუალურ განზომილებაში სულ უფრო მეტად განფენის მიუხედავად, ესაა მეთოდი – თავისი ფესვებით:

გაბრიელისა და ნიკის არტისტული შეჭრა, ისევე, როგორც სხვა სოციალურ-პოლიტიკური მოთხოვნებით გაჯერებული აქციები ან ე.წ. „ადგილ-სპეციფიკური სახელოვნებო ნამუშევრები“, იყენებს იმავე მეთოდს, რასაც უსახლკარო ადამიანები უხსოვარი დროიდან მიმართავენ საცხოვრისის პრობლემის გადასაჭრელად – ცარიელი მიწის/საცხოვრებელი კორპუსის ან რამე სხვა ფუნქციის მქონე შენობის დაკავებას, შემოსაზღვრას და იქ გამაგრებას.

ეს სკვოტინგია, რომელიც ათასგვარი ფორმითა და გამოცდილებით არსებობს სხვადასხვა ქალაქში და რაც უფრო მრავლდება ეს გამოცდილებები, მით უფრო მრავალფეროვნდება მისი  ქვესახეობები და განმარტებებიც. შეგვიძლია დავაკვირდეთ ყველაზე ახლოს არსებულ და სახასიათო მაგალითებს: (უკვე ცხადია, მხოლოდ ნახევრად ლიტერატურულ თუ აკადემიურ ნაშრომებში). თუნდაც – ე.წ. გეზის პარკის პროტესტისას, 2013 წელს, როცა სტამბოლის სხვადასხვა უბანში შეიქმნა ერთმანეთთან გადაჯაჭვული პირველი თვითმართული სოციალური ცენტრი თურქეთში.

საგულისხმოა ისიც, რომ 2010-იანების პირველი წლები საჯარო სივრცეების დაკავების ვირუსულად გავრცელების წლებია. „დაიკავე უოლ სტრიტიდან“ მოყოლებული, სიეტლის, ბელფასტის, ათენის, სალონიკის, ბერლინის, ჰამბურგის, ამსტერდამის, ლონდონის, პარიზის, ნანტის, სტამბოლის, ანკარის[2] თუ თბილისის ან ერევნის პროტესტებს – ყველას ერთი ძველი და კარგად ნაცადი იდეა აერთიანებს. მაგრამ ბევრი ადამიანი, ხანდახან მთელი საზოგადოებაც კი, იმ წლებში, საკუთარ სხეულზე პირველად გამოცდის ქმედებად ქცეული ამ იდეის მშვენიერებას:

We will ask nothing

We will demand nothing

We will take,

OCCUPY.

(არაფერს გკითხავთ, არაფერს მოვითხოვთ, უბრალოდ, ავიღებთ, დავიკავებთ –პარიზი-68-ის ერთ-ერთი დევიზი).

ყველა ეს დაკავება ძლებს დიდხანს, ზოგჯერ ორი წელიც, შემართებით, რომელსაც კულმინაციურობას უნარჩუნებს რწმენა, რომ:

You can’t evict a movement.

You can’t evict an idea.

(მოძრაობას ვერ გაასახლებ. ვერ გაასახლებ იდეას – წარწერა ტრანსფარანტზე, რომელიც დასავლეთ ევროპის ე.წ. მიგრანტთა საცხოვრებელი კრიზისის პასუხად გამართულ აქციებზე და სკვოტინგის უბნებზე ჩანდა სხვადასხვა ქალაქში).

შესავალი ტექსტის და ნანო ზაზანაშვილთან საუბრის მიზანი სკვოტინგის თავისებურებების, მათი სხვადასხვა ქალაქისთვის დამახასიათებელი ლოკალური კონტექსტის გლობალური საერთოობის, შემთხვევების სიხშირე-სიმცირისა და ამის მიზეზების კვლევა არ არის. უფრო ის მინდოდა გამეგო, ეს ბევრგან ნაცადი ცნებები როგორ ითარგმნება  თბილისის რეალობაში. რა ფორმებს იძენს აქ სხვადასხვა მოთხოვნით გამართულ ურბანულ პროტესტში სიტყვები: „დაკავება“, „აღება“, „დასკოტვა“, მაშინ, როცა, ურბანული პროტესტებისას ადამიანები ჩვენთანაც იცავენ კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებს, საჯარო სივრცის ხელშეუხებლობას ან გამოხატავენ პროტესტს გარემოს დაბინძურების გამო. ამიტომ, საუბრისას არც იმას ვარკვევთ, შეიძლება თუ არა სოციალურ მოძრაობად მოვნათლოთ რომელიმე  შემთხვევა (ვთქვათ, ვაკის პარკის პროტესტი); „ერთი კაცის პროტესტი“ – ნატა ფერაძის ჯდომა (seat-in) მერიაში; ან შვილმოკლული მამების კარვები პარლამენტის შენობის წინ; არ განვიხილავთ ვიზუალური სიმბოლიკის, ხელოვნებისა და პროტესტის გადაკვეთას, შემოქმედებით მიდგომებს თუ იუმორის გამოყენებას („რას მივაფსა?“  „სასტუმრო პარკში? პიკნიკი მერიაში“). ამ მიდგომების ნაწილი უკვე განხილულია ნანო ზაზანაშვილისა და დათა ჭიღოლაშვილის 2016 წლის სტატიაში „ურბანული პროტესტის გამოხატვის ფორმების ძიება“. ამის ნაცვლად, ინტერვიუში ვსაუბრობთ ყველა ამ გამოცდილებაზე, ოღონდ ერთადერთ სიტყვასთან – „შეჭრასთან“ კავშირში, რითიც ყველაფერი იწყება კიდეც.

...

თამარ ბაბუაძე: როცა თბილისთან მიმართებაში რაღაც ტერიტორიაზე შეჭრას ვახსენებთ, არტისტულ ინტერვენციაზე მეტად, ალბათ, კონფლიქტური ზონებიდან დევნილთა თუ სხვა მიზეზით უსახლკაროდ დარჩენილთა შეჭრები გვახსენდება – უახლესი ისტორია სწორედ ამგვარი აქტებითაა გაჯერებული. როცა ეს ადამიანები იკავებენ ვაკანტურ, ცარიელ ადგილს, გასაგებია, რომ ამით, პირველ რიგში, ბაზისურ საჭიროებას იკმაყოფილებენ – ჭერს, ღამის გასათევს მოიპოვებენ. თუმცა, განიხილავ თუ არა იმავე აქტს პროტესტის ჭრილშიც?

ნანო ზაზანაშვილი: სავარაუდოდ, გულისხმობ „დაიკავე უოლ სტრიტით“ შთაგონებულ მოძრაობებს, როცა ადგილის მონიშვნა, აღება, მოკავება, სკვოტინგი, ცარიელ შენობაში (საცხოვრებელ სახლში) შეჭრა და დაკავება   მოთხოვნების დაყენებისა და სისტემასთან დაპირისპირებისას ბრძოლის ფორმად გამოიყენება. მაგრამ თუ ჩვენს პოლიტიკურ კულტურას გადავხედავთ, არა მხოლოდ დევნილებივით მოწყვლად ჯგუფებში, არამედ ისედაც ძალიან იშვიათად ვხვდებით ამგვარ კამპანიებს.

დევნილების შეჭრას კი შესაძლოა არ ჰქონდეს საპროტესტო კამპანიის ვერბალიზებული სახე და სისტემურ პრობლემებთან ბრძოლის პრეტენზია; ან არ იყოს მაინცდამაინც ასე არტიკულირებული, მაგრამ მგონია, რომ ამაზე ზოგადი მდგომარეობაც მოქმედებს და ის თავისი შინაარსით მაინც არის სოციალური, პოლიტიკურიც.

ეს ადამიანები თავიანთ საჭიროებებს მშვენივრად აყალიბებენ, გიხსნიან, რა სირთულეები აქვთ და რატომ მიმართავენ ამ ექსტრემალურ ნაბიჯებს. მათ ზოგჯერ აქვთ რეპრესიის გამოცდილებაც (ყოფილა შემთხვევები, როცა ქალაქი ელექტროენერგიის მიწოდებას უწყვეტდა შენობას, სადაც უსახლკაროები შეიჭრნენ). ასე რომ, სადღაც შეჭრა მათთვის არის საკუთარი უფლებებისთვისს ბრძოლის ფორმა და იმ პრობლემის გადაჭრის მცდელობა, რომელსაც სახელმწიფო ვერ უგვარებს.

თუმცა, დევნილების ჩამოსვლა, პირველ რიგში, უნდა განვიხილოთ, როგორც საბინაო კრიზისის პირველი ტალღა დამოუკიდებელ საქართველოში. მაშინ პირველად აღმოჩნდა ჩამოშლილი, აღარარსებული სახელმწიფო ფაქტის წინაშე, რომ უნდა განესახლებინა ამდენი ათასი ადამიანი და მიეცა მათთვის ჭერი.

თითო უბანში დღეს ერთი ასეთი კორპუსი ან სხვა ტიპის სივრცე მაინც არის, სადაც „შეჭრილები“ ცხოვრობენ. უმეტეს შემთხვევაში, დროებითად ჩაფიქრებული საცხოვრებელი სამუდამო თუ არა, მრავალწლიანი აღმოჩნდა. ამ გარემოებას შეგუებაც ახასიათებს – ეგუებიან არა მხოლოდ კონფლიქტური ზონებიდან დევნილები ან სხვა მიზეზით უსახლკაროდ დარჩენილები, არამედ  კიდევ უფრო მეტად ეგუება თუ აჩვევს თვალს მათ  განზე მდგომი საზოგადოება. ჩვენს თვალსაწიერში ეს ადამიანები, პირიქით, არა შეჭრის, არამედ სხვა მორიგი კრიზისის დროს თუ მოექცევიან ხოლმე, ვთქვათ, იძულებითი გამოსახულებისას. ეს უკვე ის მომენტია, როცა შეჭრა კი აღარაა პროტესტი, არამედ პროტესტს გამოსახლება ბადებს. ყველაზე განსხვავებულად დამამახსოვრდა 2011-12 წლებში დღევანდელი ორბელიანების სასახლის გვერდზე შენობიდან შეჭრილების გამოსახლების თანხმლები პროტესტი. ეს ცენტრში ხდებოდა და შეიძლება ამიტომაც დაიკავა ბევრი ადამიანის ცნობიერების ველი. Მათ მემარცხენეებიც უჭერდნენ მხარს და როგორც პოლიტიკურად გათვითცნობიერებული და ასეთი მოწყვლადი ჯგუფების დაკავშირებისას ხდება ხოლმე, პრობლემა სხვაგვარად შევიდა საინფორმაციო ნაკადში: გადაკეტეს ქუჩები, დაამზადეს პლაკატები, აივნებიდან გადმოფინეს მხარდამჭერი ტრანსფარანტები.

თამარ ბაბუაძე: ფიქრობ, რომ როცა საპროტესტო ენერგიების ასეთი ტანდემი იქმნება, ზეწოლას მეტი ძალა აქვს?

ნანო ზაზანაშვილი: ვერ ვიტყოდი, რადგან მგონია, რომ მხოლოდ უფორმო ხმაურსაც კი თავისი ზეგავლენა აქვს პროცესზე. შეუძლებელია სხვანაირად გამოხატო, რას და რატომ აპროტესტებ. მიმართავ უკიდურეს ფორმებს, პირის ამოკერვას თუ სხვას. როგორ მიხვედი აქამდე, რა დაგროვდა ასეთი, რომ ბოლოს ასე იფეთქე? დანარჩენები ამას ვერ ვხედავთ, რადგან ეს პრობლემები ჩვენი ყოველდღიურობის მიღმა არსებობს და როცა სხვისი გაუსაძლისი ყოფა გუნდასავით აგორდება და იხუვლებს, მხოლოდ მერე გვახსენდება მათი არსებობა, მაგრამ მალევე ისევ ვივიწყებთ. ამიტომ მგონია, რომ ასეთი ფორმით პროტესტი გადაწყვეტილების მიმღებ პირებზე ახდენს გავლენას. ესეც არის ზეწოლის მექანიზმი, ძალიან ავთენტური და ბუნებრივი ინსტრუმენტი, რომლის გამოყენებაც ეფექტური რომაა, ეს მოწყვლად ჯგუფებს ჩვენზე უკეთ, ხშირად საკუთარი გამოცდილებითვე ახსოვთ.

თამარ ბაბუაძე: აფრიკის დასახლებაში რაც მოხდა, უკანონო მშენებლობიდან გამოსახლებულ ოჯახს რომ ბინა გადასცეს, ისიც მსგავსი გამოცდილებაა, არა?

ნანო ზაზანაშვილი: მაგრამ ის არ იყო სისტემური გამარჯვება. ადამიანების ბედი, რომლებმაც უკანონოდ მოიკავეს მიწა და სახლები აიშენეს, ამით არ გადაწყვეტილა, თუნდაც აფრიკის დასახლებაში.

თამარ ბაბუაძე: განსხვავება შეჭრის, მოკავების, როგორც პროტესტის ფორმასა და ამ ადამიანების გამოცდილებას შორის, სავარაუდოდ, ისიცაა, რომ მათ ხმაური არ აწყობთ. მათ ურჩევნიათ, სისტემამ არ შენიშნოს, რომ არ განდევნონ, რომ არ ჩამოართვან, რომ არ დაუნგრიონ – იქამდე სანამ წინასაარჩევნოდ დაკანონების დაპირებას მიიღებენ. მუნიციპალიტეტის მიწაზე ასეთი შეჭრა ირიბი პროტესტი, ალბათ, არის – პროტესტი სისტემის უსუსურობის მიმართ, რომელიც ზოგჯერ საცხოვრებლის უფლებას ვერ გიკმაყოფილებს, თუმცა, ის მაინც პასიურობასა და უჩინარობას მოითხოვს შეჭრილისგან, როგორც ყოველდღურობაში თავის გატანის საჭირო ტაქტიკას. ხმაურსა და პროტესტის სხვა ფორმებს კი „არსენალში“ მიძინებული იარაღივით „ასვენებ“, სანამ ადგილის ჩამორთმევის საფრთხე გაჩნდება.

ნანო ზაზანაშვილი: ხმაურის ასეთი შემთხვევები მოწყვლადი ჯგუფების არდავიწყების შანსს აჩენს. მნიშვნელოვანია, რომ ეს თემები ჩვენი ცნობიერების ველში გამუდმებით ტრიალებდეს, რადგან ძალიან დიდი უთანასწორობის წინაშე ვართ და ამას ვერ ვხედავთ. ეს უთანასწორობა პერმანენტულად განიდევნება ჩვენი კეთილმოწყობილი სივრცეებიდან პერიფერიებისკენ, რადგან ჩვენ თვითონვე ვერიდებით ამ თემებთან შეხებას. თუ საშუალება გვაქვს, არ წავალთ ბაზარში და არ შევხვდებით ქალებსა და კაცებს, რომლებიც წვიმასა და მზეში დგანან გარეთ და მუშაობენ; სამაგიეროდ წავალთ სავაჭრო ცენტრში, სადაც ზედაპირები პრიალებს. რაც უფრო მაღლა ავდივართ კიბეზე, მით ნაკლებ გადაკვეთის წერტილს ვიტოვებთ – ვაყენებთ დომაფონს, სათვალთვალო კამერას, რომ ჩვენს სივრცეში „საფრთხის“ შემოსაღწევად ნახვრეტიც არ დარჩეს.

თამარ ბაბუაძე: რადგანაც ნაძალადევის რაიონის შექმნას იკვლევ, შეგვიძლია ამ პროცესზეც საპროტესტო ჭრილში ვისაუბროთ? მით უფრო, რომ თავად სახელიც ძალმომრეობით მოქმედებას აღწერს – როცა რაღაც ნაძალადევად ხდება, ამ შემთხვევაში, სახლდებიან მიწებზე, რომლებიც მანამდე უკაცრიელი იყო, თუმცა, არც მათ ეკუთვნოდათ.

ნანო ზაზანაშვილი: პირველ რიგში, ნაძალადევის გაშენებაც, ანუ ამ მიწების ძალით დაკავებაც, იწყება საბინაო საკითხით, რომელიც ღვივდება მაშინ, როცა თბილისში საცხოვრებელი ფონდის კრიზისი მწვავდება – XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში – მოსახლეობის სწრაფად ზრდის ფონზე. ჯერ ფაბრიკები იხსნება და მშრომელთა პირველი გაფიცვებიც იქ ხდება, შემდეგ მუშაობას იწყებს რკინიგზა და ამიერკავკასიის სახელოსნოები, სადაც უამრავ მუშას ასაქმებენ. შესაბამისად, ამ სასოფლო-სამეურნეო ქვეყანაში, ბატონ-ყმობის გადავარდნის შემდეგ, როცა უამრავი გლეხი რჩება თავისუფალი (ზოგი მიწის ნაკვეთით და ზოგიც – უმიწოდ), ადამიანთა ნაკადები უწყვეტად მოედინება ქალაქებისკენ. საბინაო ფონდი კი საცხოვრისზე ამ სტიქიურად გაზრდილ მოთხოვნას ვერ უძლებს. ცოტაა ბინა და რაცაა, ხშირად არაადეკვატურია.

ამიტომ რკინიგზის მუშებმა გადაწყვიტეს თავიანთ სამუშაო ადგილთან ახლოს დაეკავებინათ თავისუფალი მუნიციპალური მიწები. ჯერ ნაძალადევად მოიკავეს და მერე ბევრი იბრძოლეს მუნიციპალიტეტთან ურთიერთობის დასალაგებლად. როგორ ასაბუთებენ თავიანთ მოთხოვნებს, ესეც ძალიან საინტერესოა ამ კვლევისთვის. მუნიციპალიტეტის ბრძანებით, ახალმოსახლეებს არბევენ, სდევნიან, თვითნებურ მშენებლობებს უნგრევენ, მაგრამ ბოლოს მაინც ყველაფერი მოლაპარაკებით სრულდება. მუშები ითხოვდნენ, საჩუქრად კი არ გვინდა ეს ადგილები, იაფი იჯარით გადმოგვეცითო და მაგალითად მოჰყავდათ ვორონცოვის პოლიტიკა მტკვრის მარცხენა სანაპიროზე, სადაც დაახლოებით ამ წესით გაშენდა გერმანული კოლონიები. მოგვეცით საშუალება სუფთა ჰაერზე ამოვიდეთ ამ ნესტიანი სარდაფებიდანო. მუშების ეს არგუმენტები ჩანს მაშინდელ პრესაშიც. მუნიციპალიტეტმა მათი საჭიროება რომ დაინახა, დართო მშენებლობის ნება. ლოტკინის გორაზე და მის მიმდებარედ გარკვეულ ტერიტორიებზე მიუთითეს – აქ დასახლდით, ოღონდ განაშენიანების რეგულაციები დაიცავითო. ტიპური საცხოვრებელი სახლის პროექტებიც გადასცეს.

ახალ უბანს იმ პერიოდის რუკებზე რუსულად ეწერა მსგავსი შინაარსის სიტყვა „ნახალოვკა“; უბრალოდ, 1924 წლამდე ქართულად შედგენილი რუკები თითქმის არ გვხვდება, თუმცა,  და „ნახალოვკაც“ აქედან ვრცელდება, მაშინდელ ქართულ პრესაში „ნაძალადევი“ წერია.

თამარ ბაბუაძე: საბინაო კრიზისით დაწყებული პროტესტის გარდა, რომლის ფორმაც ტერიტორიის ძალმომრეობითი დაკავებაა, ვისაუბროთ საჯარო სივრცეთა იმგვარი დაკავების მაგალითებზე, როცა ეს აქტი  კონკრეტული ადგილის დაცვის სურვილს ან სუფთად და უკონტექსტოდ, სულ სხვა თემის გაპროტესტებას გამოხატავს. 

ნანო ზაზანაშვილი: ასეთი ურბანული პროტესტები შემოქმედებით  ფორმებს, მათ შორის, დაკავების ფორმასაც, გუდიაშვილის მოედნის დაცვის ფონზე იძენს. კულტურული მემკვიდრეობის დამცავი ჯგუფები იწყებენ პროტესტს დევიზით „დაიკავე გუდიაშვილი“ და მერე ჩნდება „გაამაგრე გუდიაშვილი“. ამ დროს „დაიკავე უოლ სტრიტი“ უკვე მომხდარია და ეს ფორმა ჩვენთანაც მალე იკიდებს ფეხს. მალევე, მემარცხენე ჯგუფები უერთდებიან გუდიაშვილის პროტესტს და იწყება დისკუსია პროტესტის პოლიტიზების შესახებ. პროტესტი კი, თავისი შინაარსით უნდა იყოს პოლიტიკური, ის აპოლიტიკური ვერ იქნება. მაშინ სხვადასხვა ჯგუფი ითხოვდა საჯარო სივრცის კომერციალიზაციის შეჩერებას. ისინი პროტესტით უნდა დაპირისპირებოდნენ პოლიტიკას, რომელიც ამას წაახალისებდა, რაც ვერ მოხდა, რადგანპროტესტანტ ჯგუფებს შორის კომუნიკაცია ვერ შედგა. ეს გასაგებიცაა, ძალიან მოუმწიფებელი იყო მსგავსი გათვლებისთვის პირველი ასეთი მასშტაბური პროტესტი ურბანულ საკითხზე, რომელმაც უამრავი ადამიანის მობილიზება შეძლო და უზარმაზარი გამოცდილება დატოვა.

მაგალითად, ახლა ძალების გაერთიანებაც უკვე ჩვეულებრივი ამბავია – მაღაროელების აქციაზე თავისუფალი კინოს დამცველები მიდიან ან მემანქანეები უცხადებენ სოლიდარობას, სხვები შქმერში ჩადიან, ნამახვანელებს უერთდებიან. მაშინ კი ასეთი გაერთიანებების მიმართ იყო შიში. ეშინოდათ თემებს ერთმანეთი არ გადაეფარა ან პოლიტიკურ პარტიებს არ მიეტაცებინათ მოედნის დამცველი მოძრაობა.

ეს მაშინდელ კონკრეტულ სლოგანებშიც ჩანს. თავიდან იყო „დაიკავე გუდიაშვილი“, როგორც OCCUPY WALL STREET-ის პირდაპირი გამოძახილი და მოწოდებები – დავრჩეთ ამ სივრცეში, ფიზიკურად მოვიკავოთ, ფიზიკურად განვიმტკიცოთ აქაურობა. მაგრამ ჯგუფებს შორის დაპირისპირების შემდეგ სლოგანი სხვა მოწოდებით შეიცვალა: „გაამაგრე გუდიაშვილი“. ლოგოც გადაკეთდა. ჯერ იყო მუშტი – ისევ OCCUPY-ისთან პირდაპირ კავშირში და მერე ლურჯი სახლის ფოტო თუ რაღაც მსგავსი გაჩნდა. თითქოს, ამ წინააღმდეგობის ძალა, ძლიერი მუხტი, განიდევნება კიდეც გუდიაშვილის დაცვის არეალიდან. მერე ის ჯგუფი საერთოდ ჩამოცილდა პროცესს. ასე რომ, თუ თავიდან საუბარი იყო იმაზე, რომ გუდიაშვილი უნდა დარჩენილიყო თვითგამოხატვისთვის და თუნდაც არტისტული პერფორმანსისთვის ღია თავისუფალ სივრცედ, მაინც ისე მოხდა, რომ გარკვეული შინაარსებისთვის იქაურობა ჩაიკეტა. თუმცა, მერე კიდევ შეიცვალა დამოკიდებულება. თბილისის მერობის არჩევნებზე ყველა კანდიდატთან გააფორმეს მემორანდუმი, რომ გამარჯვების შემთხვევაში, გუდიაშვილის დაცვის ვალდებულებას არ მოიხსნიდნენ. ესეც ძალიან გააკრიტიკა პროცესზე დამკვირვებელი საზოგადოების ნაწილმა – ღონისძიებაზე მოგვიყვანეთ და ნარმანია დაგვახვედრეთო. 

მაგრამ იცი, რა მგონია? ესეც ზრდის პროცესია. დღევანდელ კამპანიებს რომ შეხედო, სტრატეგიის თუ მოთხოვნათა არტიკულირების თვალსაზრისით გაცილებით წინ ვართ.

თამარ ბაბუაძე: ურბანულ პროტესტებზეც იმავეს ფიქრობ?

ნანო ზაზანაშვილი: მეჩვენება, რომ ურბანული პროტესტები, ყველაზე ეფექტიანი ლოკალურ დონეებზე დარჩა. თითქოს წინააღმდეგობამ სამეზობლოებში გადაინაცვლა და შესაბამისად, ამ პროტესტებმაც სხვა ფორმები შეიძინა. ზოგან წარმატებულია, ზოგან – ნაკლებად, მაგრამ გლობალურ ურბანულ პროტესტებს ვეღარ ვხედავთ.

მაშინ კი, გუდიაშვილის პარალელურად, ერევანში მაშტოცის პარკის დასაცავად გამოვიდნენ. ორივე ეს პროტესტი ჩემთვის ფორმისა და ვიზუალური მახასიათებლების თვალსაზრისით უკავშირდებოდა Occupy-ის მოძრაობას. იქნება ეს სლოგანები თუ პროტესტის ესთეტიკური გადაწყვეტა, ეს იდეები ჟონავს და ერთმანეთში გადადის. მაშტოცის პარკის დამცველებიც იყენებდნენ დაკავების სტრატეგიას, ქალაქის მერია კი იმავე სივრცეში ჯიხურებს დგამდა. აქტივისტებმა, რომლებიც ამ პროცესს დაუპირისპირდნენ, ფიზიკურად დაიკავეს ტერიტორია.

უცებ აღმოვაჩინეთ ორივე ქალაქში, რომ პარალელური პროცესია გაჩაღებული. თბილისშიც და ერევანშიც ვიცავდით საჯარო სივრცის კომერციალიზაციას - იქ, პარკში, სავაჭრო ჯიხურების ჩადგმას, ჩვენ - მოედნის. მაშინ რამდენჯერმე ვიყავი ერევანში, 2012 წლიდან მოყოლებული. და ჩემი შთაბეჭდილება ასეთი იყო: თბილისთან შედარებით, ის ჩარევები რაც ერევნის ისტორიულ ნაწილში მოხდა, არ იყო თბილისში მომხდარი ცვლილებებივით მასშტაბური. აქ ეს პროცესი იმდენად სწრაფად მიმდინარეობდა და დღემდე მიმდინარეობს, რომ ვიზუალურად მკაფიოდ ჩანს.

ახლაც ძალიან მაინტერესებს ხოლმე, სისტემური მსგავსებები თუ არის რეგიონულ არეალში. გარემოსდაცვითი და ურბანული თემები, რომლებიც პროტესტს იწვევს, ხშირია მთელს ამ მხარეში, რადგან ავტორიტარულ მიდგომებთან და უმართავ კაპიტალთან არის დაკავშირებული. შეიძლება იყოს კორუფციულ სქემებთან დაკავშირებული საკითხებიც, რაზეც ადამიანი ვერ ხუჭავს თვალს და ამ ერთიანი ჯაჭვის და სისტემის დანახვა მნიშვნელოვანია ხოლმე ისევე, როგორც მნიშვნელოვანი მგონია გაცვლა და გაზიარება: ასე გავიგებთ, რა მუშაობს და რა არ მუშაობს ამ ჩვენს ერთნაირი სპეციფიკით გამორჩეულ პოსტსოციალისტურ ქალაქებში. ასევე, სოლიდარობის თვალსაზრისით მგონია მნიშვნელოვანი...

შემდეგ გუდიაშვილის მოედნის გამოცდილება გადავიდა ვაკის პარკში, სადაც აქტივისტები უკვე ღამითაც რჩებოდნენ. ორივე პროტესტი წარმატებულია. თუმცა, რა ფასს ვიხდით მიზნის მიღწევაში – ეს კითხვაც დგას. გუდიაშვილის მოედნის პროტესტის მოთხოვნები დაკმაყოფილდა, მაგრამ, ჩემი აზრით, მაინც მძიმე შედეგი დადგა – არ ვგულისხმობ რეაბილიტაციის ხარისხს, არამედ საჯარო სივრცის შინაარსს, ტურისტიფიკაციას, ჯენტრიფიკაციას. ძალიან მტკივნეულია ამ მოედნის ცქერა პოსტ-პანდემიურ რეალობაში – მოედანი დაიტვირთა და იმ შინაარსით შეივსო, რასაც ვაპროტესტებდით.

თამარ ბაბუაძე: ძალიან დიდი იმედი მქონდა, რომ ურბანული კვლევების ცენტრის ბოლო ანგარიშს მოჰყვებოდა დიდი გამოხმაურება. წარმომედგინა, რომ პოტენციურად - თემის მნიშვნელობიდან გამომდინარე - ის უნდა ყოფილიყო პროტესტის დაწყების საფუძველი. საჭირო ნაპერწკალი. გიფიქრია მიზეზებზე, თუ რატომ ვეღარ აღვივებს მძლავრ პროტესტს დიდი დეველოპერული ჩარევები თბილისის ქსოვილში?

ნანო ზაზანაშვილი: მგონია, რომ რაც უფრო ლოკალურია მასშტაბი, რაც უფრო სპეციფიკურ ტერიტორიას მიემართება, მით უფრო წარმატებულია ხოლმე პროტესტი. დიდი პროექტების გაპროტესტებას კი დიდი ფრუსტრაცია მოჰყვა და ახლა ამ ფართო მასშტაბში მხოლოდ დაღლილობა შეიმჩნევა. უფრო სამეზობლოებში გადაინაცვალა საპროტესტო მუხტმა. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მაღლივი კორპუსის უკან მწვანე სივრცის განაშენიანებას რომ პროტესტი ახლდა თან, ეგ გამახსენდა. ადგილობრივმა მოსახლეობამ კბილებით დაიცვა მაშინ ტერიტორია და გადაარჩინა კიდეც. გარკვეული პერიოდულობით მართავდნენ კამპანიებს. აწყობდნენ შეხვედრებს სწორედ იმ ადგილებში. ძაღლებს ასეირნებდნენ, მეთვალყურეობას არ ჰკარგავდნენ იქაურობაზე - ესეც სივრცეზე კონტროლის შენარჩუნების თავისებური ფორმა იყო. ჯერჯერობით, ოდნავ უცნაურ მდგომარეობაში გაიყინა ეს პროცესი. გენგეგმაში ჩაიდო ჩანაწერი, რომ განაშენიანება არ იქნება იმ რეგულირების გეგმის რევიზიამდე, რომელიც ჯერ კიდევ 2008 წელს დამტკიცდა, მაგრამ ამ ჩანაწერში არაფერია ნათქვამი იმაზე, რევიზიის პირობები რა შეიძლება იყოს. თუმცა, შეჩერებაც წარმატებაა.

ალბათ ბევრი ფაქტორია, რომლებიც ერთმანეთს უნდა დაემთხვეს. მაგალითად, ვაკის პარკთან დაკავშირებით ყველას ჰქონდა ძალიან მკაფიო ემოციური ბმა, ძვირფასი იყო სივრცე, რომელსაც დეველოპერი ეხებოდა. აბრეშუმის ფაბრიკის ტერიტორიის შეცვლას კი ვაკის პარკივით რომ განიცდიდე, ალბათ, არ გამოვა. როგორ არ ესმით ადამიანებს ის, თუ რატომაა აბრეშუმის ფაბრიკის მიმდებარედ განაშენიანება პრობლემა. მშვენივრად ესმით, იმხელა გამოძახილი ჰქონდა კვლევის ვიზუალური მასალის გავრცელებას, მაგრამ ამ უკმაყოფილების მობილიზება როგორ შეიძლება, არ ვიცი. უნდა არსებობდეს ჯგუფი, რომელიც გააკეთებს ორგანიზებას - რომელსაც სათანადო დრო, ენერგია და რესურსი აქვს - მათ შორის, გამოცდილებითი რესურსიც, მოსახლეობას კი უნდა ჰქონდეს ემოციური ბმა სადავო ტერიტორიასთან. ეს ორი რამ ერთმანეთს უნდა დაემთხვეს, რაც აღარ მომხდარა.

რიგ შემთხვევებში კი სივრცის შენარჩუნება ძალიან რთულია. იპოდრომზე, მაგალითად. ძალაუფლების ვერტიკალზე რაც უფრო მაღლაა განაშენიანების თუ სარეკრეაციო სივრცის მოწყობის ინტერესები, მით უფრო რთული ხდება პროცესზე ზეგავლენა.

თან იმდენად არ არის ფორმალიზებული სარეკრეაციო სივრცეების მოწყობის საკითხები - არ სჭირდება შეთანხმება, არ არსებობს კონკრეტული პროცედურები, თანამონაწილეობის პლატფორმა თუ სხვა, რომ ამ მდგომარეობას ხელსაყრელად იყენებენ ცვლილების ინიციატორნი, განსაკუთრებით, თუ მათი ინტერესი კონკრეტული არეალის მიმართ ძალაუფლების მაღალი ვერტიკალიდან მომდინარეობს.

თამარ ბაბუაძე: ამ ქალაქში ბევრია სივრცე, რომლებიც აქტივისტებს იძულებით დაუთმიათ, წაუგიათ. კიდევ უფრო ბევრია ისეთი სივრცეები, რომელთა მოპოვებასა თუ დაკარგვაზე სწორხაზოვნად საუბარი რთულია. ამავდროულად, მუდმივად გვრჩება ერთი კონკრეტული საჯარო სივრცე, საითაც ყველანაირი პროტესტი თითქმის ქვეცნობიერად, გაუაზრებლად მიილტვის ხოლმე; საიდანაც, თითქოს, მოთხოვნები უფრო ხმამაღლა ისმის და ამიტომ ყურადღების მიპყრობაც უფრო ადვილია. შეიძლება თუ არა არქიტექტურული პერსპექტივით შევხედოთ პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიას, როგორც თვითგამოხატვის, შეკრების და პროტესტის ფუნქციის მქონე დიდი პოლიტიკური ენერგეტიკით დატვირთულ ველს?!

ნანო ზაზანაშვილი: ასეთი ამოჩემება ბუნებრივია, როცა საჯარო სივრცე სიმბოლურად გამოხატავს ძალაუფლების გავრცელების ადგილს და როცა პროტესტანტები მისი დაკავებით სწორედ ძალაუფლების ღერძის შეჯანჯღარებას ცდილობენ – სივრცეს, სადაც დომინირებს სისტემა, იკავებ შენ.

რას აკეთებს მუნიციპალიტეტი ამ დროს? აწყობს სკვერს, ახდენს სივრცის ფრაგმენტაციას, რაც დიდი ჯგუფის გაერთიანების შესაძლებლობას ზღუდავს და ვიზუალურ ბარიერსაც ქმნის. იმ დღეს, პირველად რომ გაიხსნა სკვერი, მეორე მხარეს დავდექი, ვუყურებდი და ვხვდებოდი, რომ რაღაც ბოლომდე აღარ ჩანს. მალევე მივხვდი – აქეთა მხრიდან აღარ გამოჩნდებიან მოშიმშილეები და მათი კარვები. არადა, იქაურობას ხომ სხვადასხვა დროს სხვადასხვა მარგინალიზებული ჯგუფი იკავებს და თუ ძალიან ცენტრში არ დადგები, მხოლოდ ფრაგმენტებად ხედავ მათ. სივრცის რეორგანიზაციის შედეგი გაერთიანების შესაძლებლობის შემცირება და დემონსტრანტების თვალსაწიერიდან განდევნაა.

თამარ ბაბუაძე: „სირცხვილიას“ აქციების ბოლო ფაზაში დაიწყეს სკვერის მოწყობა პარლამენტის წინ.

ნანო ზაზანაშვილი: პერიმეტრის შემოღობვაც სივრცის მოკავების ტაქტიკაა, რომელსაც სისტემა მიმართავს. რთულია თქვა, რა სჭირდა თუნდაც კანცელარიის წინ ტერიტორიას სკვერის მოსაწყობი მაშინ, როცა იქ აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვების დედების პროტესტი მიმდინარეობდა და, როცა იქვე ენათმეცნიერების ინსტიტუტიის უმშვენიერესი შენობაა სავალალო, სამარცხვინო მდგომარეობაში, ფაქტობრივად, ნგრევის პირასაა მისული. ამიტომ სკვერების მოწყობის საკითხსაც შეგვიძლია შევხედოთ, როგორც მუნიციპალიტეტის სტრატეგიას – შენ რომ არ მოიკავო ეს სივრცე, მოიკავებს და შემოღობავს თვითონ. სავარაუდოდ, იქაც, კანცელარიის წინაც, მივიღებთ სივრცულად დანაკუწებულ, ფრაგმენტირებულ სკვერს – „ საჯარო სივრცეს“, რომელიც, საჯაროობის არსობრივად საპირისპირო ფუნქციას შეასრულებს – გამორიცხავს გაერთიანების შესაძლებლობას – მოხდება იგივე, რაც ხდება დღეს გუდიაშვილზე, სადაც მოედნის სივრცის ფრაგმენტაცია მივიღეთ შედეგად. თუმცა, ახლა ის ვიდეო მახსენდება, პარლამენტის მისასვლელებთან აღმართული რკინის ბარიკადში რომ შედის ქალი ძალით. მნიშვნელოვანია, შევიდეთ იქ, სადაც შესვლა, როგორც მოქალაქეებს, გვეკუთვნის.

თამარ ბაბუაძე: თუ ამ კადრს ყოველდღიური საინფორმაციო ნაკადის ან სუფთა იუმორისტული განზომილების მიღმა შევხედავთ, მართლაც შეიძლება დავინახოთ სოციალური და კულტურული „აღების“ სიმბოლოდ – როცა წინაღობას არ სცნობ და მაინც გაივლი იქ, სადაც წინაღობა, წესით, არც უნდა გხვდებოდეს. ეს შეძლებოდა ყოფილიყო არტისტული ინტერვენციაც. ხელოვნებისა და სოციალურ-პოლიტიკური მოთხოვნების გადაკვეთის გამოცდილებებს ვრცლად განიხილავ დათა ჭიღოლაშვილთან ერთად დაწერილ ტექსტში „ურბანული პროტესტის გამოხატვის ფორმის ძიება თბილისში“. საუბრობთ პროტესტში ხელოვანების ჩართვის და საჯარო სივრცეებში სოციალურ-პოლიტიკური მესიჯების ვირუსულად გავრცელების არტისტულ ფორმებზეც.

ნანო ზაზანაშვილი: ის ტექსტი 2016 წლამდე დროს მოიცავს. მას შემდეგ, უკვე დიდი ხანია, ფეხს იკიდებს შთაბეჭდილება, რომ ხელოვნება საჯარო სივრცეში სრულად ნიველირებულია, ანუ სივრცეს მეტწილად დაკვეთილი ხელოვნება ავსებს – მიწისქვეშების მოხატვის მუნიციპალური აქციების დროს შექმნილი, ვიზუალურად ეფექტური ნამუშევრები, გრანდიოზული ნახატებით საბჭოთა ბეტონის კედლების შელამაზების მცდელობა ან სხვა მეტისმეტად ესთეტიზებული ფორმები, რაშიც საპროტესტო ენერგია აღარ იგრძნობა. არადა, საჯარო სივრცეში მოთხოვნათა არტიკულაციას საღებავი და იდეა სჭირდება, სხვა არაფერი. ასე გამოხატული პროტესტი არაესთეტიკურია – არ მოეთხოვება სილამაზე, უფრო სწორად, თავისებური ესთეტიკა, ცხადია, აქვს, მაგრამ – აბსოლუტურად არამეინსტრიმული. სწორედ ეს არის ჩვენთან ნიველირებული.

თამარ ბაბუაძე: თუ სივრცის დაკავებაზე ვისაუბრეთ, როგორც სისტემის მიერ მიტაცებულ ტაქტიკაზე, ქუჩის ხელოვნების დაფინანსებაც მუნიციპალიტეტის თუ ბიზნესის მხრიდან შეიძლება დავინახოთ, როგორც პროტესტის ერთ-ერთი ფორმის მითვისების, იმ საჯარო სივრცეების დაპატრონების მცდელობა, რომლებიც პოტენციურად სწორედ სპონტანურმა სახალხო სათქმელმა შეიძლება შეავსოს.

ნანო ზაზანაშვილი: ერთხელ, მახსოვს, რომ მეტრო „რუსთაველის“ ამოსასვლელთან, მარცხენა მხარეს, კედელზე სურდათ რაღაც ბიუსტის დადგმა. არადა, ეს ის კედელია, რომელიც „პარტიზანული მებაღეობის“ აქციის დროს სახელოვნებო ინსტალაციისთვის გამოიყენეს აქტივისტებმა. აქცია ჰაერის დაბინძურების წინააღმდეგ იყო მიმართული და კედელზე აირწინაღები ჩამოკიდეს.

ქალაქი სულ უნდა იტოვებდეს ამგვარ ღია სივრცეებს, როგორც რაღაც სპონტანურის გაჩენის შესაძლებლობას; სივრცეებს, სადაც არც დეველოპერი, არც მუნიციპალიტეტი ძეგლსა და ბიუსტს არ ჩააკვეხებს; სადაც შეიძლება ადამიანების შემოქმედებითი ჩარევით რაღაც თავისთავად აღმოცენდეს.

______________________________

[1] ლტოლვილთა მოძრაობის სლოგანი გერმანიასა და ევროპის სხვა ქვეყნებში თანაბარი უფლებებისა და საცხოვრისის პრობლემის გადაჭრისთვის გამართული პროტესტებისას.

[2] ამ გამოცემაში თავმოყრილია დასავლეთ ევროპის გამოცდილებები მეტწილად სწორედ 2010-იან წლებში, თუმცა, შესაბამისი ისტორიული კონტექსტით. აღმოსავლეთ ბერლინში, კროიცბერგში მდებარე ესა და ეს მუზეუმი-არქივი კი რამდენიმე კონკრეტული სკვოტინგის სრულ ისტორიას აღწერს და აუდიო-ფოტო-ვიდეო მასალით, ასევე, ინტერაქტიული რუკის საშუალებით, უახლესი პროტესტის ფიქსაციაა.

[3] ტექსტი შესულია ჰაინრიხ ბიოლის ფონდის 2016 წლის გამოცემაში „ურბანული პროტესტი და პოლიტიკა თბილისში. ქალაქი ჩვენია!“