გამქრალი მრავალფეროვნების მუზეუმი

მუზეუმი ყოფილა მარნეულის ცენტრში. ქართულ, აზერბაიჯანულ და სომხურ ექსპონატებს ინახავდა თურმე. მოხუცებს ახსოვთ. ნამყოფები ვართო ამბობენ.  ზოგს ტანსაცმელი დაამახსოვრდა, ზოგს ჭურჭელი, ზოგს სურათები, მაგრამ ზუსტად ვერ ამბობენ, რას იცავდა და აერთიანებდა ეს სივრცე.  ეს მეხსიერება იმდენად მყიფეა, რომ ძნელია დაიჯერო, არსებობდა კი ასეთი მუზეუმი, სადაც სამი ეთნოსის კულტურას ერთად უვლიდნენ, თუ ლეგენდაა?

 

რუსთაველის 102- ში ახლა სპორტული სკოლაა, აქ მუზეუმი არ ახსოვთ, არასოდეს სმენიათ. შარშან თეივას ბაქოელი მამიდაშვილები ჩამოუვიდნენ სტუმრად. თეივა რუსთავში კი ცხოვრობს, მაგრამ გარდაბნელია. სტუმრები კი, თბილისში წამოიყვანა. 

“ახუნდოვის [1] მუზეუმში წამოვედით, დაინტერესდნენ  რა კულტურული და ისტორიული ადგილები გვაქვს აქ,  გორის სემინარიაში აზერბაიჯანელები ხომ სწავლობდნენ? ახუნდოვის მუზეუმში მათი ფოტოებიც არის და ვაჩვენე…  რადგან საუკუნეებია უკვე აქ ვცხოვრობთ, რაღაც ხომ შეგვიქმნია ამ ქვეყანაში?  მინდოდა მეჩვენებინა, რომ გვაფასებენ, მუზეუმიც გვაქვს და ჰეიდარ ალიევის სახელობის აზერბაიჯანული თეატრიც.  მართალია ახლა, არ მუშაობს, არც სპექტაკლები იდგმება და შენობაც გასარემონტებელია, მაგრამ მაინც  ვაჩვენე. მერე ცისფერ გალერეაში ვიყავით და ცისფერ მეჩეთში, მეიდანზე. როდესაც სტუმრები ჩამოდიან ჩემთან,  უმეტესად თბილისში მივდივართ ხოლმე. მარნეულში არასოდეს არავინ წამიყვანია, არც გარდაბანში ვიცი,  რა შეიძლება ვაჩვენო.”

მაშინ პირველად გაიაზრა თეივამ, რომ საკუთარი  ეთნოსის კულტურის კვალის ძიება არც ისე ადვილი იყო ქვეყანაში, რომელიც სამშობლოდ ეკუთვნის.  ბოლო დროს, ეს თურმე მტკივნეულ გამოცდილებად იქცა ახალგაზრდებისთვის - ამას ამბობს EMC-ის  კვლევაც, რომელშიც  ალგეთიდან, სადახლოდან, ქვემო ბოლნისიდან, დმანისის მიმდებარე სოფლებიდან და გარდაბნიდან სხვადასხვა თაობის ხალხი გამოკითხეს. მკვლევარი ცდილობდა გაერკვია, რისი ნახვაა შესაძლებელი აზერბაიჯანული კულტურიდან ქვემო ქართლში და რატომაა ადგილობრივი აზერბაიჯანული თემისთვის საკუთარი კულტურის წარმოჩენა მნიშვნელოვანი?

“აღმოჩნდა, რომ მათ სურთ ქართველებმაც გაიგონ მათი გმირების შესახებ; რომ ქართველ აზერბაიჯანელებსაც მიუძღვით წვლილი ამ ქვეყნის განვითარებაში; უკეთ გაიცნონ აზერბაიჯანული კულტურა. ეს პროცესი მათთვის ასევე არის სამშობლოში საკუთარი კვალის დადასტურების შესაძლებლობა, რისი მტკიცებაც ყოველდღიურად, სხვადასხვა სივრცეში უწევთ. ამიტომ, ამ კვალის დამადასტურებელი ისტორიების გამოვლენა და წარმოჩენა მათთვის აუცილებელი აქტია,” - ვკითხულობთ კვლევაში.

გამოკითხული ახალგაზრდები ასევე ყვებიან, რომ ქართველებთან კომუნიკაციის ძირითადი ადგილები სხვადასხვა საჯარო სივრცეებია, მაგალითად, ბანკი, მარკეტი, აფთიაქი, საავადმყოფო, მომსახურების ობიექტები. ქვემო ქართლში, ადმინისტრაციულ ცენტრს დაშორებულ აზერბაიჯანულ სოფლებში ისინი ქართველ ნაცნობებს, ან სტუმრებს შეიძლება შეხვდნენ მხოლოდ დაკრძალვებზე, ქორწილებში, ან სკოლაში ოფიციალური დელეგაციების ვიზიტისას. მათი აზრით, სწორედ ეს ქმნის განცდას, რომ „ერთი ქვეყნის შვილები“ არ არიან. ამიტომაც არ აინტერესებთ და არ  სწავლობენ ერთმანეთის კულტურას. თითქოს ამ ორი თემის ცხოვრება ერთმანეთის პარალელურად მიდის და  არსად იკვეთება.

მარნეულის ცენტრში, რუსთაველის 108-ში, გამქრალი მუზეუმის მახლობლად, მუნიციპალიტეტის კულტურის ცენტრის შენობა დგას. 

მუზეუმის შენობა რომ სპორტულმა სკოლამ ჩაანაცვლა, ექსპონატები აქ გადმოუტანიათ დროებით. ასე უთხრეს სამირა ბაირამოვას, რომელიც მარნეულში გაიზარდა. მუზეუმის ამბავი მანაც გადმოცემით იცის. სამირა უკვე რამდენიმე წელია ძველი მუზეუმის შესახებ მითქმა-მოთქმას აგროვებს, მისი მშობლების თაობაში, ზოგი დარწმუნებით უყვება, რომ სკოლიდან ექსკურსიაზეა ნამყოფი, თუმცა ისეთებიც არიან, ვინც ამ შეკოწიწებულ მოგონებებს ერთბაშად გააბათილებს ხოლმე და ეტყვის, რომ მუზეუმი აქ არც არასდროს ყოფილა. 

კვლევის დროს, ნარგიზა არჯევანიძესაც უყვებიან  მუზეუმზე, როგორც კულტურის ინტეგრაციის სიმბოლოზე, რომელიც წარსულში არსებობდა. ეს მეხსიერება მათთვის ძვირფასია, მას უფრთხილდებიან.  

კულტურის ცენტრის ახლანდელ ხელმძღვანელს ნატო შავიშვილს მუზეუმზე სმენია, მაგრამ ექსპონატები  ცენტრში არ დახვედრია. ძველი მემკვიდრეობიდან მას მხოლოდ შენობის სარდაფში ობმოდებული ქართული, სომხური და აზერბაიჯანული წიგნების ნაწილი დახვდა, რომელიც ძველი ბიბლიოთეკის დანგრევის შემდეგ, კულტურის სახლში დაასაწყობეს. ნატო შავიშვილის თქმით, ახლა  ამ წიგნებს აღარც სამეცნიერო ფუნქცია და აღარც ისტორიულ-კულტურული ღირებულება აქვს, შინარსობრივადაც მოძველებულია ამიტომაც წიგანდი ფონდიდან ამორიცხეს,  ექპსერტიზა ჩაუტარეს და სადაცაა ჩამოწერენ.

კულტურის ცენტრის მიზნებში წერია, რომ მან ეროვნული უმცირესობის სამოქალაქო ინტეგრაცია უნდა უზრუნველყოს, რეგიონში არსებულ თითოეულ სათვისტომოს ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნებაში ხელი უნდა შეუწყოს და მათ ქალაქის კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობაში დაეხმაროს. 

ეს უნდა შეძლოს არა მხოლოდ მარნეულში, არამედ მთელი მუნიციპალიტეტის მასშტაბით, განსაკუთრებით იმ 7 სოფელში, სადაც შემორჩენილი კულტურის სახლები მას ექვემდებარება. გარდა ამისა, კულტურის ცენტრი აერთიანებს მუნიციპალიტეტის ხუთ ბიბლიოთეკას, ორ სახლმუზეუმსა და მარნეულის მუსიკალურ სკოლას.  

კულტურის სახლის სცენაზე 2018 წლის 29 ოქტომბერს სპექტაკლი დაიდგა გოგონაზე, რომელიც ძალით გაათხოვეს ნაადრევად. 

სპექტაკლი ამ არასრუწლოვანი გოგოს ტრაგიკულ ბიოგრაფიას აღწერს. კულტურის ცენტრის ხელმძღვანელი ნატო შავიშვილი გვეუბნება, რომ ეს კულტურული ინიციატივა ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული აღმოჩნდა რეგიონისთვის. 

რამდენჯერმე ითამაშეს სცენაზე, გასტროლებზეც იყვნენ და თეატრალურ პრემია “დურუჯზეც”  წარადგინეს. 

“ჩვენთვის ძალიან მტკივნეულ თემებს - ადრეულ ქორწინებას, ოჯახში ძალადობასა და განათლების უფლების ჩამორთმევას ეხებოდა ეს სპექტაკლი. სოფლებიდან ახალგაზრდები ჩამოვიყვანეთ, მათ შორის ეთნიკურად არაქართველებიც.რადგან სპექტაკლი მხოლოდ ქართულ ენაზე იყო, გვქონდა შიში და მოლოდინი, რომ საზოგადოების არაქართულენოვანი ნაწილისთვის რთულად აღსაქმელი იქნებოდა.

თუმცა,  ვინც ესწრებოდა, მათთვის გაუგებარი არ ყოფილა. ეს დაადასტურა იმ განხილვამ, რომელიც სპექტაკლის დასრულებას მოჰყვა. მოკლედ, ენის ბარიერი ამ შემთხვევაში არ შექმნილა საზოგადოებამ სწორად აღიქვა და გაიაზრა ის რისი თქმაც ამ სპექტაკლით გვინდოდა.”

მარნეულის კულტურის ცენტრის პოლიტიკა და მისი სამი წლის საქმიანობა ცალკე იკვლია EMC-იმ. ამ კვლევაში ნათქვამია, რომ თუ ამ ცენტრის მისია კულტურათა შორის დიალოგის წახალისებაა, ეს დიალოგი  რომ შედგეს, ენა კვლავ ერთ-ერთი მთავარი ბარიერი არ უნდა იყოს.  

“ ცენტრის ორგანიზებული სპექტაკლები, კინოჩვენებები და ლექციების უმეტესობა, მათ შორის სოციალური ღონისძიებები ადრეულ ქორწინებაზე, ქალთა მიმართ ძალადობასა და ბავშვის აღზრდაში ოჯახის როლის შესახებ, მხოლოდ ქართულ ენაზეა. ამ ლექციებისა და ღონისძიებების შინაარსი არ ითარგმნება აზერბაიჯანულენოვანი მოსახლეობისთვის, არ იყენებენ სუბტიტრებს,  ეს კი უკვე იმას ნიშნავს, რომ ენის არმცოდნე ან ქართული ენის ცუდად მცოდნე მოსახლეობა ამ ლექციებს, კინოჩვენებებსა და სპექტაკლებს ვერ ესწრება, ან თუ მაინც ესწრება, მათთვის შინაარსი გაუგებარია.”

კვლევაში დაითვალეს აზერბაიჯანულენოვანი მოსახლეობისთვის განკუთვნილი ღონისძიებების რაოდენობაც.  აღმოჩნდა, რომ 2018 წელს 68 ღონისძიებიდან მხოლოდ 4 მიეძღვნა უმცირესობების კულტურას. 2017 წელს  58-დან 4,  2016 წელს კი ნოვრუზ ბაირამის დღესასწაული იყო ერთადერთი  მოვლენა, რომელიც უმცირესობის კულტურას უკავშირდებოდა,  სულ 47 აქტივობა ჩატარდა.  

კულტურა რომ მარნეულში მცხოვრებ ქართველებსა და აზერბაიჯანელებს ვერ აკავშირებს, ამას ამბობს რავილ მამედოვიც, რომელიც იქ დაიბადა და დღემდე მარნეულში ცხოვრობს. რავილი, 2009 წელს მშობლებთან ერთად ბაქოში წავიდა საცხოვრებლად, მშობლები დღემდე იქ არიან, მაგრამ რავილი ხუთ წელიწადში უკან დაბრუნდა; “ მივხვდი, რომ იქ ბოლომდე იმიგრანტი ვიქნებოდი, ამიტომ დავბრუნდი. დავიწყე ქართული ენის სწავლა, ჩავაბარე უნივერსიტეტში, არც-ერთი აზერბაიჯანელი არ იყო ჩემს კურსზე. ეჭვი არ მეპარება, რომ ჩემი კულტურით და იდენტობით ამ ქვეყანას ვეკუთვნი. მარნეულში თითქოს ორი პარალელური  სამეფოა, საქართველო და აზერბაიჯანი. როცა ქართულად ხდება რაღაც, კონცერტი იქნება თუ სპექტაკლი, იქ აზერბაიჯანულად რომ რამე ითქვას,  დიდი იშვიათობაა. თუ ეთნიკურად აზერბაიჯანულები  მართავენ რამეს, ქართულს ვერ გაიგებ, ამიტომაც არც ქართველები მოდიან.”  

მარნეულის კულტურის ცენტრში აზერბაიჯანული კულტურის თანასწორად წარმოჩენის სურვილი სულ იყო. ოქტაი ქაზუმოვი იხსნებს იმ დროს, როცა ამ მოთხოვნას გაუცნობიერებლად უპასუხეს და ალტერნატიული კულტურის სახლი გახსნეს. სახლი საქართველოს მოქალაქეებს მეზობელი აზერბაიჯანის მთავრობამ დაუფინანსა. ამ დაფინანსებით შეიკერა აზერბაიჯანული ცეკვის ანსამბლისთვის ტანსაცმელი, არაერთი კონცერტი ჩაუტერებიათ, წიგნის პრეზენტაციებს მართავდნენ, სტიპენდიებსაც გასცემდნენ სტუდენტებისთვის. 

“პირადად გახლდით ორი წლის განმავლობაში მათი სტიპენდიენტი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში. გარდა ამისა, აზერბაიჯანელი ბავშვებისთვის აზერბაიჯანულ ენაზე  ქართული ლიტერატურის გაკვეთილები დამიფინანსეს. ცხადია იყო ხარვეზები, მაგრამ ეს იყო კულტურის ძიების ცოცხალი პროცესი. იგრძნობოდა, რომ თავად ხალხი იყო საკუთარი კულტურის ბატონ-პატრონი.  თვითონ წყვეტდნენ, როგორ და რა ფორმით წარმოეჩინათ თავისი კულტურა. დღეს ეს განცდა აღარ არის, იმიტომ რომ ეს ხდება მეთვალყურეობის ქვეშ.” 

მალევე, აზერბაიჯანის მთავრობამ კულტურის სახლს დაფინანსება შეუწყვიტა,  სახლიც დაიხურა. მისთვის პარადოქსულია, რომ ითხოვდე ინტეგრირებას, სახელმწიფო ენის ცოდნას, საზოგადოებრივ და კულტურულ ცხოვრებაში თანაბარ მონაწილეობას და ამის ხელშესაწყობად დაფინანსებას მეზობელი ქვეყნისგან იღებდე. 

“ეს ხომ დამაბნეველია არა 17 წლის ახალგაზრდისთვის, ვისი მადლობელი უნდა იყოს?”

მარნეულში დღეს  უკვე მხოლოდ ერთი კულტურის ცენტრია. ნატო შავიშვილი მას 2017 წლიდან ხელმძღვანელობს. EMC-ის კვლევაში გამოთქმულ კრიტიკას ბოლომდე არ იზიარებს და  გვიყვება, რომ ცენტრში, 2018 წლის შემდეგ, ბევრი რამ შეიცვალა. დღეს ფეისბუქზე მხოლოდ ქართულად აღარ ავრცელებენ სიახლეებს, ზოგიერთს აზერბაიჯანულადაც თარგმნიან, საზის შემსწავლელი წრე დაამატეს, აზერბაიჯანული ცეკვის და აშუღური ხელოვნების შემსწავლელი კლასებიც აქვთ. ამბობს, რომ კულტურის ცენტრის თანამშრომლების 40% -ს  ეთნიკური უმცირესობები შეადგენენ, მათ შორის არიან ეთნიკურად აზერბაიჯანელებიც.  

“ყველა ღონისძიების დაგეგმვის დროს ვიცით, რომ უნდა ჩავრთოთ ეთნიკური უმცირესობების ჯგუფები. თავიდან  ამას შეიძლება ხელოვნურად ვაკეთებდით, ვცდილობდით ბალანსი დაგვეცვა და ყველა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენელს თანაბრად მიეღო მონაწილეობა დაგეგმილ ღონისძიებებში. დროთა განმავლობაში ეს პროცესი ბუნებრივი გახდა. ჩვენი კულტურულ-საგანმანათლებლო სივრცე ერთნაირად ხელმისაწვდომია ყველა ეთნოსის წარმოამდგენლისთვის. ვცდილობთ, რომ უფრო მრავალფეროვანი იყოს წრეების ჩამონათვალი, მაგრამ რესურსი ლიმიტირებულია. სოფლად კულტურის სახლები ბევრგან დაიხურა, სულ ექვსი დარჩა მთელს მუნიციპალიტეტში. ინფრასტრუქტურა და მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა მოშლილია. აუცილებელია, რომ  კულტურულ-საგანმანათლებლო სივრცეები ყველა სოფელში შეიქმნას, ამისთვის აქტიურად ვმუშაობთ.” 

მარნეულთან ახლოს,  სოფელი ალგეთის კულტურის სახლში წლებია არაფერი ჩატარებულა. ალგეთის სკოლის ქართული ენის მასწვალბელმა აიშან გიზბესლიმ ახალგაზრდული სათემო ცენტრი ამიტომაც გახსნა. რამდენიმე თვის წინ საშემოდგომო გამოფენა მოაწყო. აზერბაიჯანული და ქართული ტრადიციული კულტურის ნიმუშებსა და კერძებს მოუყარა თავი. 

“კულტურაც ენაა, რომელიც ერთმანეთის გასაცნობად შეგვიძლია გამოვიყენოთ. ერთმანეთთან სალაპარაკო ენა რომც არ გვესმოდეს, მე არ ვეთანხმები უმცირესობებისთვის სპეციალურად, ცალკე ჩატარებულ ღონისძიებებს, ერთად სჯობს, მაგრამ საკითხავია, რამდენად გამოგვდის ეს?” 

ქართული ენის გარდა, აიშანი სკოლაში აზერბაიჯანულ ენასა და ლიტერატურას ასწავლის წიგნით, რომელიც აზერბაიჯანშია გამოცემული, რომლის პირველივე გვერდზე აზერბაიჯანის დროშა და გერბი ხატია. პირველივე ლექსი სამშობლოზეა, სამშობლო აზერბაიჯანია. 

“30 წლია გასული, ჩვენი სახელმწიფოს დამოუკიდებლობიდან, მაგრამ ვერ შეძლეს ჩვენთვის აქ წიგნის შექმნა. მე მირჩევნია აზერბაიჯანში დაბეჭდილი  ენისა და ლიტერატურის წიგნით კი არ  ვიხელმძღვანელოთ, არამედ საქართველში გამოცემული წიგნით ვასწავლოთ, სადაც მოსწავლე საქართველოში მცხოვრებ მწერლებს და ავტორებს გაიცნობს.  ჩვენ სკოლაში არ ვსწავლობთ ქართულ ლიტერატურას, ვსწავლობთ მხოლოდ ენას. წარმოიდგინეთ მხოლოდ სკოლის დამთავრების შემდეგ გავიგე ვინ იყო რუსთაველი. სირცხვილია. 

აიშან გიზბესლის მოსწავლეები, ისევე როგორც ბავშვობაში თვითონ, ამაოდ ეძებენ  საკუთარ წარსულს და გმირებს ქართულ სახელმძღვანელოებში და მხოლოდ თითო აბზაცს პოულობენ, სადაც წერია თურქული წარმოშობის ეთნოსზე, რომელიც საქართველოში ცხოვრობს.

“საიდან მოვედით, რა კულტურა გვაქვს, რა გვიკეთებია ამ ქვეყანაში ამის  შესახებ ჩვენ ინფორმაცია არ გვაქვს, ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში აღმოვაჩინეთ ხუდი ბორჩალოელი [2],  მანამდე არც კი ვიცოდი, რომ ასეთი ადამიანი არსებობდა.”  

21 მარტს მარნეულის ცენტრში ხალხმრავლობაა. ცენტრალური და ადგილობრივი მედიები ფრაგმეტულად გვათვალიერებინებენ რა ხდება ირგვლივ: ხალიჩებზე დაწყობილი ტრადიციული ჭურჭლის კუთხეს, ტკბილეულის დახლებს, ადგილობრივი აზერბაიჯანელების წინაპრების სურათებს, რომლებსაც ვერ ვცნობთ; ნახერხზე მოჭიდავე ახალგაზრდებს,  მკლავჭიდში შეჯიბრებას,  აქა- იქ აზერბაიჯანული ტრადიციული საკრავით, საზით მოსიარულე კაციც ჩანს, ამ საკრავის ხმა ნოვრუზზე ყოველ წელს გვესმის, მაგრამ ამ კაცზე არაფერი ვიცით. კადრებსა და ისტორიებში, რომლითაც ნოვრუზ ბაირიმაზე გვიყვებიან, ყველაზე დიდ დროს მარნეულში ჩასული მაღალი რანგის პოლიტიკოსები და მაღალჩინოსნები იკავებენ. ისინი სპეციალურად ამ დღისთვის თბილისიდან ჩამოდიან, დახლებს შორის დადიან, აუცილებლად დალევენ ჩაის, ტრადიციული ცეცხლის დანთების პატივიც მათ ერგებათ და ბოლოს, როცა ყველა რიტუალში უშუალოდ მიიღებენ მონაწილეობას, საგანგებოდ მოთავისუფლებულ სცენაზე ავლენ, სადაც მანამდე აზერბაიჯანული და ქართული ფოლკლორი ცვლიდა ერთმანეთს. ბოლო წლებში ამ სცენიდან ხალხს ქვეყნის სამმა სხვადასხვა პრემიერმა სიმბოლორად, ორ ენაზე: ჯერ ქართულად, მერე აზერბაიჯანულად, მიულოცა ნოვრუზ ბაირამი:  

“თქვენ ხართ განსაკუთრებული ხალხი, მშრომელი ხალხი,” ირაკლი ღარიბაშვილი, 2014 წელი
“ვამაყობ, რომ  ამდენი პატრიოტი გვყავს ჩვენს ქვეყანაში, “გიორგი კვირიკაშვილი, 2016 წელი
“ჩვენ ერთი სამშობლო გვაქვს, ერთი აწმყო,” გიორგი კვირიკაშვილი, 2016 წელი
“საქართველოს სიძლიერე მუდამ იყო მის მრავალფეროვნებაში,” მამუკა ბახტაძე, 2019 წელი 

ამ სცენაზე გამოსული პოლიტიკოსების მისალოც ტექსტებში წლიდან წლამდე არსებითად არაფერი იცვლება, თუმცა, თავად დღესასწაულის აღნიშვნა ფორმით და შინაარსით ვითარდება.  მეტი ელემენტი და პერსონაჟი ემატება. ზოგიერთი მათგანი, მაგალითად, ოჩოფეხა მასხარები,  ადგილობრივების თქმით, არაფერ კავშირშია ნოვრუზ ბაირამთან. ამ ცვლილებების ინიციატორი და მთლიანად დღესასწაულის ორგანიზატორი მარნეულის კულტურის ცენტრია. 

“ვცდილობთ, რომ ნოვრუზ ბაირამის დღესასწაული მეტად  საინტერესოდ აღვნიშნოთ,  ვიდრე სხვაგან ხდება.  ადგილობრივ აზერბაიჯანულ თემს ბევრი განსხვავებული და ლამაზი ტრადიცია აქვს. ის წესები, რომლებიც შეიძლება სადღაც შემორჩენილი იყო, მაგრამ მასიურად აღარ იცავდნენ, გავაცოცხლეთ.  აღვადგინეთ და საზოგადოებას გავაცანით ოთხი  სამშაბათის ტრადიცია. სიმბოლიკები, რომლებიც უკავშირდება ნოვრუზ ბაირამის დღესასწაულს.  მაგალითად; გაზაფხული გოგონა, ქოსა და ქეჩალი; დადა გორგუდი; ტკბილეული, კულინარია, შესაბამისად შენიშვნები, რომელიც კულტურის ცენტრის მისამართით ჟღერს, ხშირ შემთხვევაში არ შეესაბამება რეალობას. 

28.12.2020

ძაფის ტბა

დაწვრილებით

ნოვრუზ ბაირამის დღესასწაულის ორგანიზებაში  კულტურის ცენტრის შემოქმედებითი ჯგუფია ჩართული.  ამ ჯგუფში შედიან კულტურის ცენტრის როგორ ეთნიკურად ქართველი , ასევე ეთნიკურად აზერბაიჯანელი თანამშრომლები.  ვფიქრობ, ნოვრუზ ბაირამი ჩვენთან გაცილებით  სანახაობრივად აღინიშნება, ვიდრე  ჩვენს მეზობელ აზერბაიჯანში. ჩვენ აზერბაიჯანშიც ვრეკავთ და იქიდანაც ვიღებთ კონსულტაციას, ვინტერესდებით , თუ როგორ აღნიშნავენ ამ დღესასწაულს იქ. რა თქმა უნდა,  ჩვენი ღონისძიება ამის  ანალოგი ვერ იქნება.

ბაირამის დღესასწაულზე გვაქვს ერთი ქართული საგამოფენო სივრცეც, რომ მოსულ სტუმრებს გავაცნოთ ქართული კულტურაც, ამ დღეს განსაკუთრებით ბევრი უხცოელი  სტუმრობს მარნეულს.” გვეუბნება ნატო შავიშვილი, მარნეულის კულტურის ცენტრის დირექტორი.

ცოტნე ცხვედიანი თანამედროვე ნოვრუზს უწოდებს “კარნავალს ინტეგრაციაზე” თავის სტატიაში “ნოვრუზი- არ დაგავიწყდეს გაზაფხული!”

“ნოვრუზი მთავრდება და ადამიანები შინ ბრუნდებიან. მათ შორის ისევ დიდი გაუცხოებაა. კულტურული ღონისძიებები ერთი დღით აერთიანებს აზერბაიჯანელ და ქართველ მოქალაქეებს, მაგრამ რეალურ ცხოვრებაში, მძიმე სოციალური ფონი, სიღარიბე, გარიყულობა და ნაციონალისტური მითები მათ ისევ აშორებთ.”

რეალურ ცხოვრებაში ქვემო ქართლის გუბერნატორის ადმინისტრაციამ 2018 წელს რეგიონის საიმიჯო კლიპი მოამზადა, სადაც მხოლოდ ქართული და ქრისტიანული კულტურის ძეგლებსა და არტეფაქტებს მოუყარა თავი. ამ ვიდეო რგოლში ქვემო ქართლში საუკუნეების განმავლობაში მცხოვრები სხვა ეთნოსების კულტურის კვალი არ ჩანს. უკმაყოფილო მოქალაქეებს გუბერნატორის ადმინისტრაციამ უთხრა, რომ კლიპებს კიდევ გადაიღებდნენ, სადაც აზერბაიჯანული კულტურაც გამოჩნდებოდა. საპასუხოდ, ადგილობრივმა აზერბაიჯანელებმა ამავე კლიპში  ქართული კულტურის არტეფაქტებთან და  ქრისტიანულ ძეგლებთან ერთად, ქვემო ქართლის მუსლიმური მეჩეთების, აზერბაიჯანული პურის ცხობის ტრადიციის, დღესასწაულების და აზერბაიჯანული სამოსის კადრები ჩააკერეს. 

საქართველოს კულტურის სამინისტროს 6 კითხვა გავუგზავნეთ. კომუნიკაციის ეს ფორმა თვითონ აირჩიეს, რომ ცოცხალ დიალოგში არ გამორჩენოდათ არც ერთი  პროექტი, რომელსაც ეთნიკურად აზერბაიჯანელი ხალხის კულტურის ხელშესაწყობად და წარმოსაჩენად აფინანსებენ. მოგვწერეს, რომ მათი დაფინანსებით ფუნქციონირებს ორი  ინსტიტუცია; მირზა ფათალი ახუნდოვის სახელობის აზერბაიჯანული კულტურის მუზეუმი და ჰეიდარ ალიევის სახელობის აზერბაიჯანული დრამატული თეატრი. თუმცა, არ მოგვწერეს რას ხარჯავს სამინისტრო მათ შესანახად. კულტურის სამინისტრო მტკიცებით, საქართველოში ეთნიკურად აზერბაიჯანელების  კულტურის  განვითარების პოლიტიკის  შემუშავებაში თემის წევრები, არათუ ჩართულები, არამედ ხშირად ინიციატორებიც არიან. ამ პოლიტიკის ნაწილია კონკურსი, რომლის მიზანი ეთნიკურ უმცირესობათა თვითმყოფადობის შენარჩუნებისთვის  შემოქმედებითი საქმიანობის ხელშეწყობაა. ამ კონკურსის წლიური ბიუჯეტი დაახლოებით 100 000 ლარია. 

2015 - დან  2020 წლამდე კონკრეტულად აზერბაიჯანული კულტურის ხელშეწყობისთვის ამ კონკურსის ფარგლებში რამდენიმე პროექტი დაფინანსებულა.  ერთ-ერთი მათგანი ქართულ-აზერბაიჯანული პოეზიის ანთოლოგიაა, სახელწოდებით “გზა -სხივნათელი”,  რომელშიც ქართველი  და აზერბაიჯანელი ავტორების ლექსებს, ორივე ენაზე  მოუყარეს თავი.  დისკის სახით გამოსცეს ნაზამი განჯელისა და ჰოვანეს თუმანიანის მხატვრული ნაწარმოები, საქართველოში მცხოვრები სომეხი და აზერბაიჯანელი უსინათლო ადამიანებისთვის.

2016 წელს მარნეულში ქართული სიმღერის ფესტივალი ჩაატარეს.  ქვემო ქართლში მცხოვრებმა ქართველმა და სხვადასხვა ეთნიკური წარმოშობის მოზარდებმა ქართული აკადემიური და საესტრადო სიმღერები შეასრულეს.  ფესტივალს ასე ერქვა - “ სხვა საქართველო სად არის?”ამ ჩამონათვალში, უახლესი ინიციატივაა ვებ აპლიკაცია ”მრავალფეროვანი საქართველო.”

წერილში სამინისტრო გვეუბნება; “საძიებო სისტემით შესაძლებელია საქართველოში მცხოვრები კულტურის სფეროში მოღვაწე ეთნიკური უმცირესობების და მათი ნამუშევრების ასევე, კულტურული ძეგლების, მუზეუმების, ეკლესიებისა და კულტურული ღირსშესანიშნაობების შესახებ ინფორმაციის მოძიება.” თუმცა, აპლიკაციის საძიებო სისტემაში ეთნიკურად  აზერბაიჯანელი ხალხის კულტურის კვალს ვერ მივაგენით.

2010 წელს საქართველოს  კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულმა სააგენტომ ბოლნისის, მარნეულის, დმანისის და გარდაბნის მუნიციპალიტეტებში გამოავლინა და აღნუსხა  19 მეჩეთი.  2014 წელს 13 ობიექტს ძეგლის სტატუსი მიანიჭა, მათ შორისაა მეჩეთები და მავზოლეუმები. ბოლო შეკითხვაზე,  თუ როგორ უპასუხებდა სამინისტრო ეთნიკურად აზერბაიჯანელი ახალგაზრდების წუხილს, რომ მათი ეთნოსის კულტურის კვალი ქვეყანაში იშლება, სამინისტრო ამ ადამიანებისთვის კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებას იშველიებს და გვახსენებს,  რომ:

“საქართველოს მოქალაქეთა თანასწორობა  კულტურულ ცხოვრებაში, განურჩევლად მათი ეროვნული, ეთნიკური, რელიგიური, ენობრივი კუთვნილებისა გარანტირებულია საქართველოს კანონმდებლობით.” 

“ჩვენ დიდი ხანია ჩვენი კულტურა, ტრადიცია და დღესასწაული სახლებში შემოვიტანეთ და საკუთარი ოჯახების ვიწრო წრეში მოვაქციეთ, შემოვფრაგლეთ, თითქოს მივეჩვიეთ, რომ ხაზი არ უნდა გადავკვეთოთ,” ამბობს რავილ მამედოვი. ნოვრუზ ბაირამი მართლაც ერთადერთი დღეა, როცა ეს ხაზი შედარებით ნაკლებად შესამჩნევია. 

მუზეუმი საჯარო სკოლაში, სოფელი დიდმუღანლო

ამ დღეს მუსა იუსუფის ოჯახური მუზეუმიდან ბაბუამისის შემონახული ტრადიციული აზერბაიჯანული რეკვიზიტი და ჭურჭელი დღის სინათლეზე გამოაქვთ, რომელიც  სათადარიგოდ მოწყობილ ერთ-ერთ საგამოფენო კუთხეს ავსებს. ზოგადად კი, წლებია უკვე ეს ექსპონატები სოფელი დიდმუღანლოს  საჯარო სკოლის ერთ ოთახშია შენახული, ამ ოთახს მუზეუმს ეძახიან. თიხის თასები, სპილენძის ჭურჭელი, ხალიჩის ძველი დაზგა, წიგნები და ბორჩალოელი წინაპრების სურათები მუსას ბაბუას ქვემო ქართლში სოფელ-სოფელ შეუგროვებია. ზოგს ყიდულობდა, ზოგს ჩუქნიდნენ. სკოლის შენობის ერთ ოთახში ამ ექსპონატებთან ერთად, 9 აპრილის მემორიალური ფოტოებია და კიდევ რამდენიმე ფრაგმენტი საქართველოს ისტორიიდან. მუსას ოჯახის მიერ ამ სახელდახელოდ მოწყობილ მუზეუმში საქართველოში ეთნიკურად აზერბაიჯანელი ხალხის კულტურაა შეკოწიწებული. ის გამქრალი მრავალფეროვნების მუზეუმის იმიტაციაა, რომელზეც დღეს უკვე დაეჭვებით გიყვებიან და მალე შეიძლება მეხსიერებიდანაც გაქრეს. 

_______________________________

1. მირზა ფათალი ახუნდოვი, აზერბაიჯანელი მწერალი, აზერბაიჯანული დრამატურგიის ფუძემდებელი.  1834 წლიდან მუშაობდა თბილისში, მეფისნაცვლის კანცელარიაში, აღმოსავლური ენების თარჯიმნად. ამასთან, თბილისის სამაზრო სასწავლებელში ასწავლიდა თურქულ და სპარსულ ენებს. 1982 წელს თბილისში დაარსდა  ახუნდოვის აზერბაიჯანული კულტურის მუზეუმი.
2. ხუდია ბორჩალოელი თეიმურაზ ბატონიშვილის ისტორიულ წყაროში. ხუდია ერეკლე მეფის ერთგული თანამებრძოლი იყო. სწორედ მას დაავალა ერეკლემ აღაბაბა ერისთავთან და სვიმონ მუხრან ბატონიშვილთან ერთად მალულად გადაეჭრათ შუაღამისას ასპინძის ხიდის ბოძები. ხუდია ბორჩალელი, რომლის მიერ გადაჭრილმა ხიდმაც მტრის დიდი რაზმი მოიყოლა, ბორჩალოს მაჰალის სოფელ სადახლოში, ამჟამინდელი მარნეულის სოფელში დაიბადა 1730 წელს. ყველა ბრძოლაში თან ახლდა მეფე ერეკლეს. ერეკლეს ბორჩალოელებისაგან შემდგარი პირადი გვარდია ჰყავდა, რომელსაც ხუდია ბორჩალოელი მეთაურობდა. ზოგიერთი ცნობით, მეფის პირად დაცვაში 12 კაციდან ხუთი ან შვიდი, სწორედ ბორჩალოელი იყო.
   
   
   ავტორები: მარიამ ჯაჭვაძე და დარო ლოკუსტი
   ფოტოები: ელნურ ალისოი