ჰომოეროტიკა ქართულ ლიტერატურაში | გაგა ლომიძე
არსებობს კი ასეთი ვინმე – natural woman – ნამდვილი, ბუნებრივი ქალი? – წერდა ამერიკელი ფილოსოფოსი და გენდერის თეორეტიკოსი ჯუდით ბატლერი, არეთა ფრანკლინის სიმღერაზე „You make me feel like a natural woman“.
როგორც კი ქალის „ბუნებრიობის“ ნიშნებს ჩამოთვლი, ეს, როგორც მიშელ ფუკო იტყოდა, იქნება კონკრეტულ ეპოქასა და კულტურაში ძალაუფლებრივად ფორმირებული მახასიათებლები, რომელთაც არაფერი აქვს საერთო ჭეშმარიტებასთან.
სწორედ ამ კონტექსტშია საინტერესოა ქვეცნობიერი წამოცდენები ლიტერატურულ ტექსტებში.
დასავლურ სამყაროში 1970-იანი წლების ბოლოდან დაიწყეს კლასიკურ ლიტერატურულ ნამუშევრებში ჰომოეროტიკული შრეების ანალიზი და ეს განსაკუთრებით აქტუალური 1980-1990-იან წლებში გახდა. იმ პერიოდში, მიშელ ფუკოთი თუ ჯეფრი უიკსით დაწყებული, ივ სეჯვიკით და ჯუდით ბატლერით დამთავრებული, ჩვენთვის კარგად ნაცნობ ნაწარმოებებში ქვიარ ელემენტების ამოკითხვას ბევრი თეორეტიკოსი ცდილობდა.
საქართველოში ამ თვალსაზრისით სისტემური ანალიზი ჯერ არ განხორციელებულა. არადა, ამგვარი ანალიტიკური ოპერაცია კიდევ უფრო საინტერესოა ისეთი კოლონიური მენტალობის მქონე კულტურაში, როგორიცაა ქართული, რადგან ქართველებისთვის სექსი, როგორც სულხან-საბა ორბელიანის „სიტყვის კონიდან“ ვიცით, გულისხმობს „კაცთაგან ქალის დამდაბლებას“.
კოლონიური იმიტომ, რომ სიტყვა „ტყუნა“, რომელსაც სულხან-საბა სექსის მნიშვნელობით იყენებს, საკუთარ თავში მოიცავს დატყვევების აღმნიშვნელ კონოტაციას. ამ სიტყვის ძირი არის „ტყ“, რაც ტყვეობას უკავშირდება: საქართველოში შემოსული დამპყრობელი მეომარ მამაკაცებს ხოცავდა და დედებს, დებს და ცოლებს ატყვევებდა. ამ კონცეფციაზე იყო აგებული 1990-იანი წლების დასაწყისში დათო ბარბაქაძის აგიოგრაფიული ენით დაწერილი ტექსტი „ტრფობა წამებულთა“, რომელიც იმდროინდელი მორალისტი საზოგადოებისთვის სილის გაწნის ტოლფასი აღმოჩნდა. ამავე კონცეფციაზე საუბრობდა მწერალი მოგვიანებით გამართულ პოლემიკაში „ლიტერატურული საქართველოს“ ირგვლივ გაერთიანებულ მწერალთა კავშირში შემავალ ავტორებთან. მოგვიანებით დათო ბარბაქაძისეული კონცეფცია საფუძვლად დაედო გიორგი გაჩეჩილაძის მიერ პოსტკოლონიური თეორიის ჭრილში წაკითხულ კლასიკურ ქართულ ლიტერატურულ ტექსტებს.
ქართულ ლიტერატურაში შეგვიძლია ჰომოეროტიკულობის გამოვლინების პირობითად რამდენიმე ტენდენცია გამოვყოთ:
ქალისა და მამაკაცისადმი ერთნაირი ლექსიკით მიმართვა;
ე.წ. ორპლანიანი ლექსები, რომლებიც აშკარად ეროტიკულ შინაარსს ატარებს;
ლექსები, რომლებიც ალეგორიულად არანორმატიულ სიყვარულზე მიგვანიშნებენ, ან როცა მიმართვის ობიექტის სქესის გაგება დაფარული ან გაბუნდოვანებულია;
ჰომოეროტიკული ტექსტები, რომლებიც ნეოპლატონიზმის გავლენითაა შექმნილი.
დავიწყოთ „ვეფხისტყაოსნით“. რუსთაველის პოემაში, ქალი და მამაკაცი პერსონაჟების მიმართ ერთი და იგივე მეტაფორები გამოიყენება – მაგალითად, ბროლ-ვარდი, რომელიც ნესტან-დარეჯანს და თინათინსაც ისევე მიემართება, როგორც ტარიელს და ავთანდილს; ასევეა, ვარდ-გიშერი, რომელიც თეთრ კანს და შავ თმას აღნიშნავს; ბროლის საფოცხელი, რომლითაც პოეტი ტარიელის თითებს ამკობს; ან ასეთი ფორმა – „ვარდი ჭნებოდა“, როცა ვარდი ავთანდილია, როცა ის ფერს კარგავს.
1970-იან წლებში, როცა ირაკლი კენჭოშვილი შექსპირის სონეტებზე ამ პერსპექტივით წერდა, თავის მოსაზრებას აფუძნებდა ზურაბ ავალიშვილის კვლევას „ვეფხისტყაოსნის საკითხები“. შექსპირის სონეტების დიდი ნაწილის ადრესატიც ახალგაზრდა მამაკაცია და არა ქალი. კერძოდ, 1-126 სონეტების ადრესატი მამაკაცი შექსპირის რომანტიკული ტრფობის ობიექტია. დასაწყის სონეტებში შექსპირი არწმუნებს მას, რომ ცოლი და შვილები იყოლიოს, რომლებიც მას ემსგავსებიან სილამაზით. არ ვიცი, ასეთი მიმართვები ეპოქის ან კონკრეტული წრის, ფენის ნორმატიული ლექსიკის ნაწილი იყო თუ არა, ერთი მხრივ, რუსთაველის და, მეორე მხრივ, შექსპირის დროს, მაგრამ ასეა – რუსთაველის შემთხვევაში ამოსავალია ნეოპლატონური მსოფლმხედველობის გავლენა, რომლისთვისაც მთავარი ტექსტებია პლატონის ჰომოეროტიკულობით გაჯერებული დიალოგები „ნადიმი“ და „ფედროსი“.
რას გვეუბნება ეს დიალოგები? „ნადიმში“, მაგალითად, დიალოგის ერთ-ერთი მონაწილე, პავსანიუსი, ამბობს, რომ ეროსის, სიყვარულის ორგვარი სახე არსებობს: ბილწი აფროდიტეს ეროსი, რომლისთვისაც სხეულებრივი სიყვარულია დამახასიათებელი და მასში მამაკაცურიცა და ქალური საწყისიცაა მოცემული; და ციური აფროდიტეს ეროსი, რომელიც დაკავშირებულია მამაკაცურ საწყისთან. ამგვარი სიყვარულით შეპყრობილთ მამაკაცები იტაცებს, რადგანაც ისინი უპირატესობას ანიჭებენ მათ, ვინც ბუნებით და გონებრივად ძლიერი არიან (ეს მოსაზრება დღეს სასაცილოდ ჟღერს, ქალის მნიშვნელობის და გენდერული თეორიების გათვალისწინებით და სწორედ ამის გამო მიჰქონდათ იერიში პლატონზე, როგორც მასკულინური, ფალოცენტრული მიდგომის ერთ-ერთ დამფუძნებელზე).
მამაკაცისა და ქალის მიმართ ერთნაირი ლექსიკის გამოყენების ტრადიცია გრძელდება გვიანდელ პერიოდშიც. მაგალითად, მე-18-მე-19 საუკუნეებში მოღვაწე სვიმონ წინამძღვრიშვილს, რომელიც რუსეთში ქართლ-კახეთის სამეფოს საელჩოს მთარგმნელად მუშაობდა, აქვს ლექსი „ბაბილონის დარღვევისა და ენათა შერევის დროს მიწერილი მუხამბაზი ისაიასთან“, რომელშიც უხვადაა სომხური ფრაზები. წინამძღვრიშვილის ეს ლექსი დაიბეჭდა ქართული ლირიკის ანთოლოგიაში (1765-1825), რომელიც მოამზადა ირაკლი კენჭოშვილმა და მისსავე კომენტარებში ვკითხულობთ, რომ „ლექსში განფენილია ფარული ეროტიზმი“. ლექსის ადრესატი მამაკაცია – პარუნ, ანუ ბატონი ისაი, რომელსაც ასე მიმართავს:
„სად გაეშურე ტფილისიდგან, პარუნ ისაი,
ან რად დააგდე შენი ვარდი მწყრალად, ისაი?“
„ვარდით“ ავტორი საკუთარ თავს მოიხსენიებს. ასევე, ქვემოთ ასეთ სტრიქონებს ვხვდებით:
„ნურც მოშორდები შენს აღასა“.
„აღა“-ც მამრობითი სქესის პერსონაა.
ანალოგიური შემთხვევა გვხვდება ამავე პერიოდში მოღვაწე შამჩი მელქოსთან, იგივე მესანთლე მელქუასთან, რომელიც ერთ დროს ფარნაოზ ბაგრატიონის ყმა ყოფილა. მის ლექსში „მუხამბაზი“ ასეთ სტრიქონებს ვხვდებით:
„შავნო წარბნო და წამწამნო, თმა ხარო,
საყვარელთა მარტო ჩემთვის კმა ხარო,
ღვთის წინაშე შემოგფიცე, ძმა ხარო!“
მაშასადამე, ადრესატი მამაკაცია, რომელსაც „ძმად“ მოიხსენიებს და არც მეტაფორებს იშურებს:
„თეთრი ბამბის ქულა ხარ,
გავსილ მთვარევ, ღამე ამოსულა ხარ…
შენის ეშყით თვალთ არ მერჩის ჩინია“.
ხოტბის ობიექტის დაუფარავად აქებს საიათნოვაც. მისი ლექსები და სიმღერები ყველა თბილისელმა ზეპირად იცოდა. საუკუნეების შემდეგ, ოქსფორდის უნივერსიტეტის პროფესორმა ჩარლზ დოსეტმა საიათნოვას „მე-18 საუკუნის ტრუბადური“ უწოდა. ის ასე მიმართავს ერეკლეს:
„ვარსკვლავსავით ბრწყინავ, ლალო, მარჯანო,
უსანთლოდ ანათებ, ბროლის შამდანო,
ხმალი ხელთ გიჭირავს, ერეკლე-ხანო!..
შტოები ასული, რა ტურფა ხე ხარ!“
ეროტიკული კონოტაციები აშკარაა და ხმალი ორპლანიან სიმბოლოდ იკითხება. მეორე ლექსში „ბაღი ბულბულით ავსილა“, ერეკლე მეორეს ამ სიტყვებით მოიხსენიებს:
„ტურფა ტანი ლერწამს გიგავს – მორთულხარ ქირმანშალშია,
კბილები მარგალიტში გაქვს, ინდის პილპილი ხალშია“.
ლექსებიდან, რომლებიც ალეგორიულად არანორმატიულ სიყვარულზე მიგვანიშნებენ, საგულისხმოა პეპლის და სანთლის ალეგორიაზე აგებული ნაწარმოებები, რომლებიც სპარსული პოეზიის ნიმუშების ქართული ინვარიანტებია. პეპლის და სანთლის მეტაფორები ფარიდ ალ-დინ ათარის სახელს უკავშირდება და ეს თემა შემდგომში ისეთ პოეტებთანაც გვხვდება, როგორებიც არიან ჯალალ ედ-დინ რუმი და ჰაფეზი. სუფი პოეტები სასიყვარულო ობიექტს მისტიკურ დატვირთვას ანიჭებენ. აქაც, ისევე როგორც პლატონის მიმდევრებში, ასეთი ტრფობა ღვთაების ჭვრეტაა, ხოლო ლამაზი მოზარდი მამაკაცები – ღმერთის ამქვეყნიური მანიფესტაცია. ბიჭების ჭვრეტა, სუფისტური ტრადიციის მიხედვით, სილამაზის – ღმერთის ჭვრეტის გზაა. ხოლო ე.წ. პეპლისა და სანთლის ციკლის ლექსებში არანორმატიული სიყვარულის მეტაფორაა კოდირებული და აშკარად ჰომოეროტიკულ ნიშნებს ატარებს. მსგავსი ასოციაციები გვხვდება ჰაფეზთან, რომელსაც სანთლის ალი შეყვარებულის სხეულს ახსენებს და სიყვარულის ობიექტი მამაკაცია, რაზეც ავსტრიელი აღმოსავლეთმცოდნე და ჰაფეზის პოეზიის გერმანულ ენაზე მთარგმნელი იოზეფ ფონ ჰამერ-პურგშტალი მიუთითებდა. ჰაფეზის „ვნების პეპლის“ მეტაფორით შთაგონებულმა გოეთემ დაწერა ლექსი „ნეტარი სწრაფვა“.
ასეთ ლექსებში მიმართვის ობიექტის სქესი ხშირად გაბუნდოვანებულია. თუმცა, საქმეს კიდევ უფრო აბუნდოვანებს ქართული ენის ერთი თავისებურება – გრამატიკული სქესის არქონა ნაცვალსახელებსა და ზმნებში. ენაში სქესის აღმნიშვნელი ნაცვალსახელები არც სპარსულშია, რომლის პოეზიამაც უდიდესი გავლენა მოახდინა მე-16-მე-17 საუკუნეების (და გვიანდელისაც) ქართულ ლიტერატურაზე.
გრამატიკული სქესის არქონა თეორიულად ძალიან მომხიბვლელი ჩანს, რადგან, თითქოს, გამოდის, რომ ქართველი სქესის გაგებაზე მაღლა, ზოგადად, ადამიანს აყენებს. სეპირ-უორფის ენის ფარდობითობის ჰიპოთეზის თანახმად ხომ სწორედ ენა აყალიბებს და განსაზღვრავს მისი მატარებელი ადამიანის აზროვნებასა და მსოფლხედვას. სავარაუდოდ, ასე იგება ვარაუდი, რომ ქართველი, პირველ რიგში, ზოგადადამიანური პარამეტრებით აზროვნებს.
თუმცა, უკანასკნელ პერიოდში ჩატარებული ლინგვისტური კვლევები სხვა სურათს წარმოაჩენენ. გრამატიკული სქესის არქონა ერთმნიშვნელოვნად არ ნიშნავს რომელიმე ერის ცნობიერების თავისუფლებას გენდერის იდეოლოგიური მარკერებისგან. მაგალითად, ჰაიფას უნივერსიტეტის ანთროპოლოგი ამალია სა’არი, რომელიც ენაში სქესის გაგებას იკვლევს, აღნიშნავს, რომ ენებში, რომლებსაც არ აქვთ სქესის გაგება, ქალს, როგორც დისკურსის სუბიექტს, დაქვემდებარებული მდგომარეობა აქვს.
გერმანელი მკვლევარი ფრიდერიკე ბრაუნი, რომელიც სქესის გაგების არმქონე თურქულ ენაში კოდირებულ გენდერულ შეხედულებებს იკვლევს, აღნიშნავს, რომ სქესის გაგების არქონის მიუხედავად, თურქულ კულტურაში ის, ვინც არ აღიარებს კლასიკური გენდერული როლების ჰეტეროსექსუალურ ნორმებს – დისკრიმინირებულია. რეალურად, სქესის გაგების არმქონე ენებში, ერთი შეხედვით, გენდერული თვალსაზრისით ნეიტრალური სიტყვები და ცნებები, სინამდვილეში, მაინც მიკერძოებულია და მამრობითი სქესის ადამიანს გულისხმობს.
სწორედ ამ კონტექსტშია საინტერესო პეპლის და სანთლის მიმართებაზე დაწერილი ლექსები ქართულ, განსაკუთრებით მეფეთა პოეზიაში (XVII- XVIII). საკმარისია ვახსენოთ თეიმურაზ I-ის პოემა „შამიფარვანიანი“, რომელიც პეპლისა და სანთლის მიმართებაზე მოგვითხრობს.
თეიმურაზმა განათლება ირანში, შაჰის კარზე მიიღო. იქ „ისწავებდა წიგნსა და ენასა სპარსთასა“, კლასიკური „ლეილი და მაჯნუნის“ მიხედვით დაწერილ პოემაში „ლეილმაჯნუნიანი“ წერს: „სპარსთა ენისა სიტკბომან მასურვა მუსიკობანი“.
თეიმურაზის პოემაში ასე მიმართავს ფარვანა სანთელს:
„მანათობელო ღამისა,
შენისა სიყვარულითა სული ამოსვლას ლამისა,
აშიყობამ და სურვილმან მე გული შემიღამისა,
და ნუმცა მექნების უშენოდ სიცოცხლე ერთის წამისა“.
ცხადია, თეიმურაზ I-მა იცოდა ირანული პოეზიის კონტექსტი და ჰომოეროტიკული კონოტაციები. უბრალოდ, ხშირ შემთხვევაში ამ მიმართების გაგებას, როგორც აღვნიშნეთ, ართულებს ის, რომ ქართულში არც ზმნას და არც ნაცვალსახელს არ ახლავს სქესის აღქმა.
ამ ლოგიკით, შეიძლება ნებისმიერი ლექსის ობიექტი (მათ შორის, ბესიკის და სხვების პოეზიაშიც) ორივე სქესის წარმომადგენელი იყოს.
თუმცა, უკვე შემდეგ, რეალიზმის ლიტერატურის დამკვიდრებისას, ავტორებმა პოლიტიკურ და ეკონომიკურ საკითხებზე აიღეს სწორება. პრაქტიკულად, დასავლურ ლიტერატურაშიც ასე მოხდა – პირველხარისხოვანი ავტორების შემოქმედებაში ჰომოეროტიკული თემები ნელ-ნელა ახალი იდეებით გადაიფარა. ერთადერთი, შეიძლება გავიხსენოთ ბალზაკის მოთხრობა „სარაზინი“, რომელიც კასტრატი ზამბინელასა და მასზე შეყვარებული წარჩინებული ახალგაზრდის, სარაზინის შესახებ მოგვითხრობს. ბალზაკის ამ ტექსტშივე იკითხება რეალისტური პერსპექტივის დასასრულის და მოდერნისტულის დასაწყისის ნიშნები, სადაც სარაზინი – რეალისტური ლიტერატურის პერსონაჟი, იღუპება, რადგან სამყაროს ისე აღიქვამს, როგორც ხედავს (შუა საუკუნეების რაინდული კულტურით გატაცებული დონ კიხოტეს მსგავსად, რომლის ადგილიც გვიანდელ აღორძინების ხანაში, ან ბაროკოში უკვე აღარ არის და დაცინვის ობიექტად იქცევა). დგება ახალი დრო, სადაც თვალით დანახული, სინამდვილის ვერიფიკაციის ინსტრუმენტად ვერ გამოდგება, რადგან, როგორც სიმბოლისტები იტყოდნენ, თვალით ხილული სინამდვილის მიღმა სრულიად სხვა რეალობა იმალება და ხილული მხოლოდ ნიღაბია.
XX საუკუნის დასაწყისში ქართველი სიმბოლისტების წრეში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული წიგნი გახდა ფრანგი მწერლის, რემი დე გურმონის „ნიღბების წიგნი“. ტიციან ტაბიძე ამბობდა: „ქართველ ხალხში ცხოვრობს უკვდავი აქტიორული სული... იმას უყვარს თეატრალიზაცია ცხოვრების... უყვარს ნიღაბი, სიმბოლიზმი სწორედ ფილოსოფიაა ამ ნიღაბის“.
ქართველ სიმბოლისტებთან ნიღბებით გატაცების ეს ტენდენცია საინტერესო მიმართულებას იღებს, როცა პოეტები ერთგვარ cross-dressing-ს თუ role playing-ს მიმართავენ (ნიღბების ესთეტიკის შესაბამისად, ან, უბრალოდ, ექსპერიმენტებისადმი გამძაფრებული ინტერესის გამო).
არტისტული გარდასახვის მაგალითად უნდა ჩავთვალოთ გრიგოლ რობაქიძის „სირენას სიმღერა“, რომელიც 1916 წელს დაიბეჭდა ჟურნალ „ეშმაკის მათრახში“ და თან ახლდა ილუსტრაცია, რომელზეც გრიგოლ რობაქიძე ქალთევზას სილუეტითაა გამოსახული და მასკულინური ხარის ალერსს მინდობია. ამ ლექსში ასეთ სტრიქონებს ვხვდებით:
„ტანს მეხვევა
ვაჟი ვიღაც, ლაღი, შმაგი, უხვი, ვრცელი:
ტკბილი ვნებით იკეცება ჩვენი ქაფის სარეცელი“.
მოდერნიზმსა და ავანგარდიზმს მისტიფიცირება ახასიათებდა. მისტიფიკატორი მიმართავდა სტილიზაციის ხერხს, რომელიც ორ სტადიად იყოფა: გამოგონილი ავტორის ხატის შექმნა; და პერსონაჟების უცხო ფსიქიკური სამყაროს თვალთახედვიდან აგება.
მაგალითად, 1825 წელს, ახალგაზრდა პროსპერ მერიმემ გამოაქვეყნა ე.წ. „ესპანელი მსახიობი ქალის“, კლარა გასულის პიესების კრებული. მეტი დამაჯერებლობისთვის, მერიმემ მეორე გამოგონილი პერსონაჟი, კლარა გასულის მეგობარი, მთარგმნელი და გამომცემელი, ჟოზეფ ლესტრანჟიც გამოიგონა და კრებულს მისი წინასიტყვაობა დაურთო. სულ ბოლო შტრიხი კი იყო ესპანელი ქალის ტანსაცმელში გამოწყობილი მერიმეს პორტრეტი, რომელიც მისმა მეგობარმა, დელეკლიუზმა დახატა.
მოდერნიზმის ისტორიაში არსებობს კიდევ ერთი ფაქტი: 1909 წელს პრესაში გამოჩნდა ვინმე ლუიზ ლალანის ლექსები. მკითხველი აღფრთოვანდა, მაგრამ ბოლოს აღმოჩნდა, რომ ქალის ფსევდონიმით გიიომ აპოლინერი აქვეყნებდა ლექსებს. ეს ლექსები აპოლინერის კრებულებში შესულია „ლუიზ ლალანის ციკლის“ ლექსებად.
სავარაუდოა, რომ იმ დროს პოპულარული ნიღბების ესთეტიკის კვალად, პაოლო იაშვილმა შექმნა ე.წ. დარიანული ციკლის ლექსები, მაგრამ დღესდღეობით მისი ავტორობის საკითხი სადავოა.
ლიტერატურათმცოდნე გიორგი ჯავახიშვილი პირველი იყო, ვინც დარიანული ციკლის ლექსების ავტორის ვინაობაში ეჭვი შეიტანა. ამის საფუძველი მისცა ელენე ბაქრაძის მემუარებმა. ამავე დროს, გალაკტიონს თავის დღიურში მითითებული აქვს ელენე ბაქრაძის მისამართი და მიწერილი აქვს: ელენე დარიანი. კოლაუ ნადირაძემ და გრიგოლ რობაქიძემ ლექსები მიუძღვნეს ელენე დარიანს. მკვლევრები არგუმენტად ასახელებენ იმას, რომ ეროტიკული ხასიათის გამო, გათხოვილი ქალი ერიდებოდა საკუთარი სახელით ლექსების გამოქვეყნებას. ცნობილია მისი მიმოწერა პაოლო იაშვილთან, რომელთანაც, როგორც ამბობენ, რომანტიკული ურთიერთობა ჰქონდა. თვითონ ელენეს დღიურებში აღნიშნულია „დარიანული ციკლის“ ლექსებზე, რომ ამ ლექსებს ელენე პაოლოს უგზავნიდა „გასაშალაშინებლად“. ფსევდონიმი დარიანი მომდინარეობს იქიდან, რომ ელენე ბაქრაძეს პაოლოსთვის დორიანი შეურქმევია, ოსკარ უაილდის პერსონაჟის მსგავსად, რომელიც შემდეგ „დარიანად“ გადააკეთეს და ამ სახელით მიმართავდნენ ერთმანეთს.
მთავარ ეჭვს ელენე ბაქრაძის ავტორობა იმიტომ იწვევს, რომ ის რუსულენოვანი იყო და ასე დახვეწილ ლექსებს ქართულ ენაზე, სავარაუდოდ, ვერ დაწერდა. მოგვიანებით ჩატარდა ამ ლექსების ვერსიფიკაციული ანალიზი (ლიტერატურათმცოდნეების, თამარ პაიჭაძის („მოდერნიზმი და ქართული ლიტერატურა“) და ქეთევან ენუქიძის („ელენე დარიანის დღიურები“ – ავტორი და ლირიკული გმირი; მეტაპლაზმები პაოლო იაშვილის ლირიკაში) მიერ), რომლის მიხედვითაც დარიანული ციკლის ლექსების ავტორად პაოლო იაშვილი დაასახელეს, მხატვრული სახეების და ხერხების, სტრიქონების სტრუქტურების და სხვა მახასიათებლების გათვალისწინებით.
შესაძლოა, ლექსების იდეა და შინაარსი ელენე ბაქრაძისგან მომდინარეობდა და დანარჩენს პაოლო ასხამდა ხორცს. ისიც ფაქტია, რომ ცისფერყანწელები (კოლაუ ნადირაძე, იოსებ გრიშაშვილი, ვალერიან გაფრინდაშვილი) და პაოლოს სხვა მეგობრები (აკაკი გაწერელია) მოგონებებსა და მემუარებში ადასტურებენ, რომ ელენე დარიანი პაოლო იაშვილის ფსევდონიმია.
ნებისმიერ შემთხვევაში, თუნდაც ის, რომ მისტიფიკაციის ვერსია უარვყოთ და დავუშვათ, რომ ამ ლექსებს ერთობლივად თხზავდნენ ელენე ბაქრაძე და პაოლო იაშვილი, აშკარაა დარიანული ლექსების ფემინური შეგრძნებების გააქტიურება, რობაქიძის ეროტიკული ლექსების მსგავსად, სადაც ავტორი ქალის პოზიციიდან გვესაუბრება:
„ძილში ჩემს მუცელს ვიღაც ვაჟი ეამბორება
და ვნებისაგან იღუნება ჩემი მუხლები..
და დაღონებულს, ვაჟის კოცნას, კოცნას ნამიანს,
ვარდისფერ ენით მომაგონებს გამთბარი კატა“.
(„უკანასკნელი მოვიხსენი ტანსაფარავი“);
„კოცნით გამთბარი, სიხარულში გავიწმინდები;
იღვიძებს ქმარი, რომ ჩამაცვას თეთრი წინდები“.
(„მე და კატა“);
„და ჩემ ცელქ ფეხებს ენატრება რკალი უზანგის,
არავის კოცნას არ ვიგონებ მე დანანებით;
მე გამეხარდა გაღიმება ბავშვური ზანგის“.
(„ფერადი სონეტი“).
„და ჩემი თავადი ლომივით ძლიერი,
ჩემს სხეულს ბატონობს, ჩვენ ველზე ვხარობთ“.
(„ჩემი თავადი“).
პლატონის და ნეოპლატონიკოსების პერსპექტივიდან დანახული ჰომოეროტიზმის ტრადიციას აგრძელებს კონსტანტინე გამსახურდია რომანში „დიონისოს ღიმილი“, სადაც რომანის ერთი პასაჟი თომას მანის ნოველას „სიკვდილი ვენეციაში“ თითქმის იმეორებს. ორივე მწერლისთვის პირველწყაროა პლატონის დიალოგები „ნადიმი“ და „ფედროსი“. გამსახურდიას რომანში ფარვიზთან ერთად ჩნდება მეორე მოზარდი ბიჭი, ჰამიდი, რომელიც მჩაგვრელია ისევე, როგორც თომას მანის ნოველაში ტაძიოს იაშუ ჩაგრავს.
„ლოდზე ტანშიშველი იდგა ფარვიზი. ხელები კისერზე შემოეჭდო და თავისი ფართე მუქლურჯი თვალებით შესცქეროდა სმარაგდისფერ ცას.
აქ იდგა ღმერთების მიჯნური... გამიღიმა და ამ ღიმილმა მომაგონა მე კაპიტოლის ვენერას მთვარეული ღიმილი. მინდოდა მასთან მივსულიყავი, ორიოდე ალერსიანი სიტყვა მეთქვა, მაგრამ მუხლები არ მემორჩილებოდა“, იხსენებს კონსტანტინე სავარსამიძე ფარვიზთან შეხვედრას და სახლში მისული წერს ლექსს:
„პირშვენიერი და უცნაური ხარ აზნაური.
ნათელი მზისა, ატყდა ჩემს სულში აურზაური, ვის შეგადარო, რამინს, თუ ვისსა?“.
1933 წელს საბჭოთა ხელისუფლებამ „ჰომოსექსუალიზმი“ კრიმინალად გამოაცხადა და ცხადია, ყველაფერი გაერთიანების, გათანაბრების მიმართულებით წარიმართა. ამას წინ უსწრებდა 1932 წელს ხელოვნებაში ექსპერიმენტების აკრძალვის ბრძანება, რომელმაც 70 წლით დაუსვა წერტილი ქართულ ავანგარდს. ასე გრძელდებოდა სტალინის სიკვდილამდე. 1950-იანი წლების ბოლოდან პერიოდულად ჩნდება ჰომოეროტიკული მოტივები ქართულ ლიტერატურაში და 1980-იანი წლების ბოლომდე უფრო ირონიულ-პაროდიულ საბურველშია გახვეული, როგორც ეს გვხვდება შოთა ჩანტლაძის ლექსში „სახეზე მომეჩრდილა თამბაქოს კვამლი“.
ტექსტი: გაგა ლომიძე
გირჩევთ
