ინტერვიუ ნანა ექვთიმიშვილთან

ინდიგო: ნანა, გერმანული გამომცემლობა „ზურკამპი“ მომავალ წელს შენს რომანს „მსხლების მინდორს“ გამოსცემს. როგორ გიპოვა გამომცემლობამ, რომლის პირველი ქართველი ავტორიც იქნები? 
ნანა ექვთიმიშვილი: „ზურკამპის“ რედაქტორმა, რომელიც გამომცემლობაში აღმოსავლეთ ევროპის თანამედროვე მხატვრულ ლიტერატურას კურირებს, გერმანიაში, კინოთეატრში, „გრძელი ნათელი დღეები“ ნახა და მოეწონა. მერე გაიგო, რომ რომანი დავწერე, რომლის გამოცემა საქართველოში იგეგმებოდა და დაინტერესდა.

ინდიგო: ხომ არ გგონია, რომ „მსხლების მინდორი“, რომელშიც ძალიან სპეციფიკური რეალობაა აღწერილი, მხოლოდ პოსტსაბჭოთა საქართველოსთვის არის მნიშვნელოვანი?
ნ.ე.: მე მგონია, რომ პოსტსაბჭოთა სინამდვილე მარტო ქართული ან პოსტსაბჭოთა სივრცის სინამდვილე არ არის, ეს არის ისტორიის ზოგადი საკუთრება და გამოცდილება. არცერთი ქვეყნისათვის არ უნდა იყოს უცხო, თუ რა მოსდით ადამიანებს ტოტალიტარული რეჟიმის დროს, ან მისი ნგრევის შემდეგ. ანდა რა არის, მაგალითად, საბჭოთა ან პოსტსაბჭოთა დროს ბავშვის აღზრდის პრინციპები და სუსტთან დამოკიდებულება.

ინდიგო: ნანა, პირადად შენთვის რაზეა „მსხლების მინდორი“?
ნ.ე.: ალბათ იმ ადამიანურ მარცვალზე, რომელსაც არავინ გაძლევს და არსად არსებობს, და რომელიც მაინც აღმოცენდება ხოლმე ადამიანში რაღაც ფორმით.

ინდიგო: რატომ გაინტერესებს ეძებო პოტენციალი იქ, სადაც ის, წესით, არ უნდა არსებობდეს?
ნ.ე.: ალბათ იმიტომ, რომ ადამიანების ცხოვრებაში ერთი მხრივ ყველაფერი ლოგიკური მეჩვენება, მეორე მხრივ კი, ხშირად მიკვირს, როგორ შეუძლია ადამიანს საკუთარ თავში, გარემოებების მიუხედავად, ძალა იპოვოს... ხშირად ვფიქრობ, როგორი იქნებოდა ჩემი ცხოვრება, გარკვეულ ეტაპზე სხვა ადამიანებს რომ შევხვედროდი.

ინდიგო: ფიქრობ, რომ შენ გაგიმართლა ცხოვრებაში?
ნ.ე.: კი, მგონი გამიმართლა... აზრი ჰქონდა ყველაფერს, რაც აქამდე მოხდა.

ინდიგო: სატელევიზიო სტუდიაში როცა ჩააბარე, მაშინ უკვე იცოდი, რომ სცენარისტობა გინდოდა?
ნ.ე.: არა, მაშინ არა. 13-ის თუ 14-ის ვიყავი. იმ დროს თეატრი უფრო მაინტერესებდა, ვიდრე კინო. სკოლისგან განსხვავებით, სტუდიაში რაღაც ხდებოდა, ბავშვები გადაცემებს ამზადებდნენ და ის გადაცემები ტელევიზორში გადიოდა... მოკლედ, იქაურობა სრულიად თუ არა, ნაწილობრივ მაინც გვავიწყებდა იმ ბნელ 90-იანებს. ჩვენი სკოლა წერეთელზე იყო, ბაზრობასთან ახლოს, ეს ბაზრობა იყო მაშინდელი თბილისის და, შეიძლება ითქვას, საქართველოს ცენტრიც – მთელი ქვეყანა იქ იყრიდა თავს, ყველა ყიდულობდა და ყიდდა. იყო რუზრუზი, ზამთარში ტალახი და ზაფხულში მტვრის ბუღი, ბევრი მათხოვარი, ლოთები, ჯიბის ქურდები...

ინდიგო: მაშინ აქცევდი ამას ყურადღებას?
ნ.ე.: კი, როგორ არა! დასვენებებზე გავდიოდით გარეთ, ვყიდულობდით ნამცხვარ „პიკნიკს“ და ფენოვან ხაჭაპურს, თუ ფული გვქონდა. ფენოვანს ერქვა „ჰაეროვანი ხაჭაპური“ და შიგნით არაფერი არ იყო. რატომღაც სულ გვშიოდა, და ამ დროს ზიხარ და თემებს წერ, გაქვს უცნაური საგნები – „მეტყველება“, „პლასტიკა“...

ინდიგო: წიგნის წამძღვარებაში წერია, რომ ამბავი გამოგონილია, თავად ისტორიები კი თითქოს საპირისპიროს ამტკიცებს.
ნ.ე.: წიგნში ალბათ არ არის არცერთი ისტორია, რომელიც ამ ინტერნატში, ან მსგავს ინტერნატში არ მომხდარა, ან რაც შეიძლებოდა არ მომხდარიყო. რაც მე ვიცი, ყველაფერი ან საკუთარი თვალით მინახავს, ან თვითონ ბავშვებისგან გამიგია, რომლებიც ჩვენთან სახლშიც ხშირად ამოდიოდნენ. მანამდეც, სანამ გერმანიაში წავიდოდი, და მერეც, სულ ქუჩაში მხვდებოდნენ. გაზრდილები, დაქალებულები, ზოგი შეცვლილი, ზოგი მცნობდა, ზოგი – ვერა, და სულ მიკვირდა – აი, ჩვენ ერთად ვთამაშობდით წრეში ბურთს, დამალობანას, ფეხბურთს და როგორ ხდება, რომ ჩვენი ცხოვრების გზები ასეთი სხვადასხვა მიმართულებით წავიდა.

იმ ინტერნატში ერთი გოგო ცხოვრობდა, პროტოტიპიც არის რომანის ერთ-ერთი პერსონაჟის, ჩემზე პატარა იყო, ძალიან საყვარელი პატარა გოგო. ამასწინათ პეკინზე შემხვდა, შუა გზაზე იდგა და მათხოვრობდა. შუქნიშანთან გაჩერებული მანქანების მძღოლებს ხელს უშვერდა. როცა მანქანა შუქნიშანთან გავაჩერე, მაშინ დავინახე და ვიცანი. ახლა ასაკით ჩემზე ბევრად დიდს ჰგავს, ტანადაც დიდია, შავი ტანსაცმელი ეცვა... მოკლედ, ჩემ წინ ნაწვალები, დიდი ქალი იდგა, უემოციო, დაღლილი სახით. ჩამოვწიე შუშა და ვკითხე მიცანი-მეთქი? რეაქცია არ ჰქონდა, მომეჩვენა, რომ ოდნავ გაეღიმა, დამაკვირდა და თავი დამიქნია, კი, გიცანიო. შავები რატომ გაცვია-მეთქი და, მგონი, ძმაზე მითხრა მომიკვდაო. როგორ ხარ-მეთქი, ვკითხე, ხმა არ გაუცია, ჩუმად მიყურებდა, მერე შუქნიშანს გახედა და მშვიდად მითხრა: მწვანეაო.
ვერ აღვწერ იმ გრძნობას, რაც მაშინ დამეუფლა – უსამართლობა დავარქვა, ბედის ირონია, ბედნიერი შემთხვევა რომ შევხვდი, რომ მიცნო თუ... მოკლედ, არ ვიცი. ხანდახან ვფიქრობ, რომ ზოგიერთ ბავშვზე, მათ ბავშვობაზე შეიძლება მე უფრო მეტი რამე ვიცოდე და მახსოვდეს, ვიდრე ვინმე სხვას. და ალბათ ამიტომაც იწყებ წერას.

ინდიგო: ნანა, შენი ახალი ფილმი რაზეა?
ნ.ე.: ახალ ფილმს „ჩემი ბედნიერი ოჯახი“ ჰქვია. მთავარი გმირი ქალია, მანანა, რომელიც 52 წლისაა და ერთ დღესაც გამოაცხადებს, რომ სახლიდან მიდის, რომ ოჯახს ტოვებს. ერთ პატარა ბინაში სამი თაობა ერთად ცხოვრობს, ოჯახის წევრები გადახლართულები არიან ერთმანეთში, ყველა ერთმანეთზე ზრუნავს და ამ სიყვარულში ახრჩობენ ერთმანეთს.
ფილმი უფრო იმაზეა, თუ რა გავლენა აქვთ ქალებს საზოგადოებაზე, როგორი დომინანტურები არიან ოჯახებში; როგორ ქმნიან თვითონ ქალები კაცების ხატს; არ მქონდა ჩაფიქრებული, მაგრამ, მგონი, ძალიან სასაცილო გამოდის. ამ ოჯახურ ორომტრიალში არ შეიძლება არ გაგეცინოს.

ინდიგო: შენი ოჯახიც სასაცილოა ხანდახან?
ნ.ე.: კი. ერთად რომ შევიყრებით, ძალიან ბევრს ვიცინით ხოლმე. იმაზეც, რაც იყო, რაც გავიარეთ. ზოგჯერ არის სიმწრის სიცილიც.

ინდიგო: ვინ არიან შენი ოჯახის წევრები?
ნ.ე.: სიმონი, დედა, ჩემი და და ორი დისშვილი, რომლებიც ახლა დიდები არიან და გერმანიაში სწავლობენ. პატარები იყვნენ, როცა მე საქართველოდან წავედი და წლების განმავლობაში წერილებს ვწერდით ერთმანეთს. შეიძლება ასე პირდაპირ არა, მაგრამ ჩემს ოჯახთანაც ახლოს არის ის ყველაფერი, რაც ფილმშია.

ინდიგო: როგორია სამი ქალი ოჯახში, როგორი იყო თქვენი ერთად ცხოვრება?
ნ.ე.: ძალიან მშვიდობიანი, სანამ ცამეტის გავხდებოდი. ვიყავით მე, დედა და ჩემი და. მამაჩემი ციხეში იყო და რომ გამოვიდა, სხვა ცხოვრება დაიწყო. მანამდე, შეიძლება ითქვას, რომ მშვიდი ბავშვობა მქონდა. ამ სიმშვიდეს დედა ქმნიდა და ისიც კი, რომ მამაჩემი ციხეში იყო, ამ სიმშვიდის ნაწილი იყო. ახლა, როცა დედა იხსენებს რაღაცებს, ვხვდები, რომ მაშინ ძალიან უჭირდა, და მარტო იყო. მაშინ ამას ვერ ვაცნობიერებდი, იმიტომ რომ მყარად იდგა მიწაზე, ჩვენ გვივლიდა და მამასაც აძლევდა იმედს. ძალიან უნდოდა, რომ განათლება მიგვეღო. ისე გაგვზარდა, რომ არასდროს არავისზე არ მახსოვს, რამე ცუდი ეთქვას.
მამაჩემის ამბავიც ისე მოიტანა ჩემამდე, რომ არ აღვიქვამდი დიდ ტრაგედიად. არ მრცხვენოდა ამის. შეიძლება ასაკის ბრალიც იყო, მე ოთხის ვიყავი და ყველაფერს ისე ვიღებდი, როგორც მაწვდიდნენ. ჩემი და ცხრა წლის იყო და მას უფრო შეეხო ეს ამბები, ალბათ იმავე ისტორიას ის სულ სხვანაირად მოჰყვებოდა. ძალიან მიხაროდა მამაჩემის ნახვა, ეს დიდი თავგადასავალი იყო, ციხეში წასვლის წინ, ღამე არ მეძინა ხოლმე მღელვარებისგან. ის წლები, მამაჩემის გარეშე, ჩვენ სამნი, სულ ერთად დავდიოდით. მახსოვს, მაშინაც ვხუმრობდით ამაზე: „ჩვენ სამნი“. როცა გავიზარდეთ, დედაჩემს არაერთხელ უთქვამს, რომ ჩვენთან ერთად ისიც გაიზარდა და ბევრი რამე ჩვენგან ისწავლა.
მამაჩემის ციხიდან გამოსვლის მერე ამ სამი ქალის ცხოვრებაც შეიცვალა. შეიძლება ითქვას, დავიშალეთ, ფიზიკურად: ჩემი და გათხოვდა. დედაჩემი მამაჩემს დასდევდა და ცდილობდა ცხოვრებისკენ შემოებრუნებინა. მე მარტო დავრჩი. და რისი იმედიც მქონდა, რომ მამაჩემი დაბრუნდებოდა და ყველა ერთად ბედნიერები ვიქნებოდით, ეგეც გაქრა.

ინდიგო: ახლა როგორი დამოკიდებულება გაქვს დედასთან?
ნ.ე.: დედაჩემი ერთი დიდი წიგნია, რომელსაც შეუძლია ყოველ ჯერზე გამაკვირვოს. საოცარი უნარი აქვს ამბის მოყოლის და ეს ძალიან ბუნებრივად ხდება. შეუძლია მოულოდნელად ისეთი რამ გაახსენდეს და მოგიყვეს, რაც შეგძრავს და შენს ცხოვრებას თავდაყირა დააყენებს. მგონია, რომ დედაჩემი მწერალია, ზეპირსიტყვიერი მწერალი. მარტო ამბებს არ იხსენებს, აქ არის მისი დამოკიდებულებაც, ძალიან ზუსტი, მსუბუქი, და ამ სიმსუბუქეში შეიძლება დიდი ტრაგიზმიც იყოს. ბავშვობაში დედაჩემის ეს დიდი უნარი არ მქონდა გაცნობიერებული, უფრო მამაზე ვიყავი კონცენტრირებული, გადაწყვეტილი მქონდა, რომ მას ვგავდი. მამა ლექსებს წერდა და ციხიდან გვიგზავნიდა. რომ გავიზარდე, მერე მივხვდი დედაჩემის სიძლიერეს. 19-20 წლის ასაკიდან დედასთან სახლში აღარ მიცხოვრია და ახლა სულ უფრო და უფრო მაქვს მოთხოვნილება, მასთან ბევრი დრო გავატარო.

ინდიგო: ეპოქის რეკონსტრუქცია შენი საყვარელი თემაა, როგორ ახერხებ ადამიანების წარსულში დაბრუნებას?
ნ.ე.: ეპოქის რეკონსტრუქციაში ორი რამ არსებობს, რასაც შეგიძლია ენდო. ერთი არქივი და მოპოვებული ინფორმაციაა, ადამიანები, რომლებისგანაც შეგიძლია ბევრ კითხვაზე პასუხი გაიგო და მეორე ‒ საკუთარი თავი, თუ, რა თქმა უნდა, იმ ეპოქაში გიცხოვრია. მე ვენდობი საკუთარ შეგრძნებებს, საკუთარ მახსოვრობას. თუ იმ ეპოქაში იცხოვრე, აუცილებლად გექნება შენი შეგრძნებები, რომელთა აღწერა ძალიან ძნელია, მაგრამ ამაზე ზუსტი ვერც არქივი იქნება და ვერც „ობიექტურად“, შენგან განყენებულად აღდგენილი რეალობა.
შეიძლება უცნაურია, მაგრამ რომ შემეძლოს, ალბათ არც დავბრუნდებოდი დროში უკან, იმიტომ რომ დარწმუნებული ვარ – ვერ შევხვდები იმას, რის აღდგენასაც ვცდილობ. წარსულში არასდროს დაგხვდება ის, რაც გახსოვს. შენი მეხსიერება უფრო სრულყოფილია, ვიდრე ის, რაც იყო. მაგალითად, როცა რაიმე ადგილის რეკონსტრუქცია მომდომებია, აღმიწერია და მერე მინახავს, გამჭირვებია დაჯერება, რომ ეს მართლაც ის ადგილია. „გრძელ ნათელ დღეებზე“ მუშაობის დროსაც ასე იყო. ციხე, რომლის კუთხე-კუნჭულს კარგად ვიცნობდი, ეზო, მოსაცდელი, ქუჩა... მიდიხარ და ნახულობ იმ ადგილს ოცდახუთი-ოცდაათი წლის შემდეგ და ის სრულიად სხვანაირია, პირველ რიგში იმიტომ, რომ არც შენ აღარ ხარ ის, რაც იყავი და აღქმაც შეგეცვალა.

ინდიგო: რატომ გაქვს ამდენი შეკითხვა წარსულთან? ასაკთან ერთად გაფერმკრთალდა შენი აღქმა?
ნ.ე.: არ ვიცი, ბავშვობაში ყველაფერს პირველად ეხები, პირველად გრძნობ და ძალიან მძაფრად აღიქვამ. ერთი დღე ერთ საუკუნედ გეჩვენება. რაც დრო გადის, ეჩვევა შენი გონება დროის დინებას, მაგრამ არა მგონია, აღქმა ხუნდებოდეს.

ინდიგო: არიან ავტორები, რომლებსაც უყვართ პროვოკაციები, რაც ხანდახან არ არის ხოლმე ურიგო. შენს შემთხვევაში როგორ არის?
ნ.ე.: მე არ მიზიდავს, როგორც ავტორს, პროვოკაცია, და არც როგორც მკითხველს. და არც როგორც მაყურებელს. როდესაც ჩემს პროვოცირებას ცდილობენ, ასე მგონია, რომ არ მენდობიან, არ ენდობიან ჩემს აღქმას და ამიტომაც არ მაინტერესებს. არ მჭირდება ვიყო პროვოცირებული, ისედაც ცოცხალი ვარ.

ინდიგო: არტისტობა სულიერ ექსჰიბიციონიზმს ჰგავს, არ გიქმნის ეს დისკომფორტს, თუ პირიქით?
ნ.ე.: ჩემს შემთხვევაში ამას ექსჰიბიციონიზმს ვერ დავარქმევდი. იმიტომ რომ როცა შენს ფიქრებთან, შიშებთან, განცდებთან დისტანცირდები, როცა ის შენი აღარ არის, როცა ამ ყველაფერმა გაიარა, მაშინ ეს აღარაა ექსჰიბიციონიზმი. მაშინ შენ უბრალოდ ჰყვები ამბავს, რომელიც შეიძლება სხვისი ამბავიც იყოს.

ინდიგო: აქვს თუ არა შენთვის აუდიტორიის ან კრიტიკოსების აზრს, რეაქციას მნიშვნელობა?
ნ.ე.: მიხარია ხოლმე, როცა გმირი ან უყვარდებათ ან უგებენ – ემოციურ კონტაქტს ამყარებენ მასთან. აუდიტორია ყოველთვის ძალიან გულწრფელია. რა თქმა უნდა, სასიამოვნოა, როცა რაიმე კარგს ამბობენ, მაგრამ არ ვთვლი, რომ ამას დიდი კავშირი აქვს იმასთან, რასაც მე ვაკეთებ.

ინდიგო: „მსხლების მინდორის“ პრეზენტაციაზე ხაზი გაუსვეს იმას, თუ როგორ მძაფრად იგრძნობა, რომ შენი რომანი კინორეჟისორის დაწერილია, ეთანხმები ამ შეფასებას?
ნ.ე.: თინეიჯერობის წლებიდან მოყოლებული, როცა ინტენსიურად ვწერდი და სხვებს ვაკითხებდი, სულ მეუბნებოდნენ, რომ რასაც ვწერდი, ძალიან ვიზუალურია, რომ ეს კინოა, რომ ეს ნამდვილი კინოა და ასე შემდეგ. და ნაწილობრივ ამიტომაც ჩავაბარე კინოაკადემიაში. იქ კიდევ, სულ მეუბნებოდნენ: ეს ლიტერატურაა, ეს ლიტერატურაა, გათავისუფლდი ამისგან, გაამარტივე!
მგონია, რომ ძალიან პირობითია ეს საზღვრები.

ინდიგო: ის რომ სიმონთან ერთად მუშაობ, გიადვილებს ცხოვრებას თუ გირთულებს?
ნ.ე.: ალბათ, ორივე. თუმცა, ერთად მუშაობა ორივესთვის უმეტეს შემთხვევაში უფრო ცხოვრების გართულებაა, ვიდრე გაიოლება. მაგრამ თავიდანვე ასე იყო. 2004 წლის ახალი წელი იყო, როცა სიმონი გავიცანი. მე პოტსდამ-ბაბელსბერგის კინოსკოლაში ვსწავლობდი, ბერლინში ვცხოვრობდი, სიმონს უკვე დამთავრებული ჰქონდა მიუნხენის კინოსკოლა და ბერლინში ახალი დაბრუნებული იყო.
ისე მოხდა, რომ თავიდანვე ერთად დავიწყეთ რაღაცების კეთება და დღემდე ასეა. თავიდან ამას ვერ ვხვდებოდით, ძალიან ეიფორიულად წამოვიწყებდით ხოლმე ახალ-ახალ რაღაცებს, მაგრამ არ არის ადვილი შენი პარტნიორი იყოს შენი კოლეგაც, მით უმეტეს მაშინ, როცა ასე ინტენსიურად მუშაობთ ერთად. სულ ისეთ რაღაცას მოითხოვთ ერთმანეთისაგან, რაც სამუშაოს შეეხება. ძალიან ცოტა დრო რჩება ერთმანეთისთვის. ხანდახან მეუბნება ხოლმე, ეგებ აღარ ვიმუშაოთ ერთად, დავასვენოთ ერთმანეთი და ვიყოთ ჩვეულებრივი წყვილიო.
სხვათა შორის, სწორედ სიმონის დამსახურებაა, გერმანიიდან აქ რომ ჩამოვედით. თავისუფალი მზერით ჩამოვიდა, არ ჰქონდა გავლილი ის, რაც მე და შეეძლო პოზიტიური რამეები დაენახა.

ინდიგო: გიფიქრია, რომ სიმონი რომ არ არსებობდეს შენ გვერდით, ფილმს ვერ გადაიღებდი ან წიგნს ვერ დაწერდი?
ნ.ე.: წიგნის წერისთვის ფურცლისა და პასტის გარდა არავინ და არაფერი მჭირდება. კინოს რაც შეეხება – კოლექტიური ხელოვნებაა და მასზე მარტო ვერასოდეს იმუშავებ. ადამიანების გარეშე კინოს ვერ შექმნი. ყოველთვის ძალიან მჭიდრო კონტაქტში ხარ ადამიანებთან. არ ვფიქრობ, რომ სიმონის გარეშე ფილმს ვერ გადავიღებდი, უბრალოდ გვინდა, რომ ერთად გადავიღოთ. ერთმანეთის გვესმის და მგონია, რომ ერთად უკეთეს შედეგს ვაღწევთ.

ინდიგო: რაზე იქნება შენი შემდეგი წიგნი?
ნ.ე.: ჩემს შემდეგ რომანს „მსროლელი“ ჰქვია. ალბათ ისევ ოჯახზეა. ძირითადი ნაწილი უკვე დაწერილია, მაგრამ დროებით შევაჩერე ამ წიგნზე მუშაობა. არ მიყვარს წერა, თუ დრო მთლიანად ამისთვის არ მაქვს დათმობილი. სცენარის წერას ასე თუ ისე ვახერხებ ექსტრემალურ პირობებში, მაგრამ პროზისთვის სულ სხვანაირი მუშაობა მჭირდება. მინდა, უახლოეს მომავალში განმარტოება მოვახერხო, სანამ ფიზიკურად ფილმზე მუშაობაში ჩავეშვები